Maatschappelijke, juridische, professionele en deontologische situering

Transcriptie

1 INHOUD Algemene handleiding I. Gebruiksaanwijzing Opbouw van het Handboek 1 Juridische verwijzingen en afkortingen 2 1. Wettelijke referenties 2 2. Verwijzingen naar rechtspraak 2 3. Verwijzingen naar rechtsleer 4 Inhoud en gebruiksaanwijzing cd-rom 5 1. Inhoud 5 2. Gebruiksaanwijzing 5 Wetteksten 6 Overzicht van de Modellen op de cd-rom 9 II. Maatschappelijke, juridische, professionele en deontologische situering Hoofdstuk 1: Algemene situering 1 Hoofdstuk 2: Maatschappelijke context 3 1. (Over)leven in een complexe consumptiemaatschappij Veel mensen in de problemen Diverse oorzaken Kerncijfers consumentenkrediet en hypotheken Cijfers kredietcentrale Nationale Bank Niet-bancaire kredietverstrekkers handelen soms zeer lichtzinnig Schulden op alle levensdomeinen Koken kost geld Bestaansonzekerheid en armoede Op de rand van betaalcapaciteit Steeds meer incasso Virtueel geld Laaggeletterd Sociale gevolgen De overheid reageert De Europese overheid Europese richtlijnen inzake het consumentenkrediet 12 Aflevering 26 december 2008 Inhoud algemene handleiding / 1

2 2.3. De Raad van Europa en de schuldenproblematiek Situering van de aandacht van de Raad van Europa Voor de eerste keer Kroniek van een aanbeveling En in België De aanbevelingen aan de lidstaten Begripsomschrijving schuldoverlast Aanbevelingen ter preventie van schuldoverlast van personen en families Aanbevelingen die de gevolgen van schuldinvordering verlichten Aanbevelingen die de rehabilitatie van personen en families met schuldoverlast vergemakkelijken en die hun sociale inclusie in de maatschappij bevorderen De implementatie van de aanbevelingen De federale overheid De Vlaamse overheid Opvattingen en belangenverhoudingen Tussen vrijheid en beperking Verantwoordelijkheid Reclame Consumentenverenigingen 25 Hoofdstuk 3: Juridische context Verschillende vormen van schuldhulpverlening Budgetbegeleiding Budgetbeheer Schuldbemiddeling voor consumentenkredieten en de Vlaamse regelgeving inzake de instellingen voor schuldbemiddeling Schuldbemiddeling: door wie? Aanpassingen van de Wet Consumentenkrediet van 12 juni De Wet Santkin De Wet van 24 maart Meer aandacht voor de organisatie van de sector van de erkende instellingen schuldbemiddeling Van een projectmatige financiering naar een structurele financiering van het Vlaams Centrum Schuldbemiddeling Naar een onderbouwd Vlaams beleid inzake schuldoverlast Naar een financiering van de erkende instellingen schuldbemiddeling en van het Vlaams Centrum Schuldenlast 37 2 / Inhoud algemene handleiding Aflevering 26 december 2008

3 1.4. Collectieve schuldenregeling Een belangrijk curatief hulpmiddel in de strijd tegen schuldenlast Fonds ter Bestrijding van de Overmatige Schuldenlast Schuldbemiddeling voor energieschulden: het Energiefonds Kroniek van de aangekondigde strijd tegen overmatige schuldenlast sinds Centrale voor Kredieten aan Particulieren Reglementering van de minnelijke invorderingen 45 Hoofdstuk 4: Professionele context Een nieuwe dimensie binnen budgethulpverlening De keuze van de wetgever: met twee op de tandem Grote verschillen in de praktijk Een volwaardige en specifieke taak Een gespecialiseerde tweedelijnsdienst Meervoudige deskundigheid en expertise Duurzame schuldbemiddeling Op een continuüm tussen consumentenkrediet en collectieve schuldenregeling Tussen begeleiden en beheren Wezenlijk veranderende rol en positie bij collectieve schuldenregeling Aansprakelijkheid Bemiddelen, onderhandelen of een specifieke positie? 52 Hoofdstuk 5: Deontologische context Voorbij het schulddenken Een evenwicht tussen schulden betalen en menswaardig leven Sociaal vitale minima Beroepsgeheim en privacy Inleiding Onderscheid beroepsgeheim vs. privacybescherming Wettelijke grondslag en doelstelling van het beroepsgeheim Wat valt onder het beroepsgeheim? Uit hoofde van hun staat of beroep Toevertrouwen Geheimen Wanneer is het beroepsgeheim geschonden? Opzettelijk Bekendmaking Wettelijke uitzonderingen op het beroepsgeheim Getuigenis in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie Wettelijke verplichting tot bekendmaken 64 Aflevering 41 oktober 2012 Inhoud algemene handleiding / 3

4 4.7. Andere uitzonderingen op het beroepsgeheim Noodtoestand Cliënt is slachtoffer Verdediging in rechte Dwaling Is een ontheffing van het beroepsgeheim mogelijk? Het gedeeld beroepsgeheim Privacybescherming en de Wet Verwerking Persoonsgegevens Begrip privacy De Wet Verwerking Persoonsgegevens Toepassingsgebied van de Wet Verwerking Persoonsgegevens Enkele belangrijke principes uit de Wet Verwerking Persoonsgegevens De verwerking van gevoelige persoonsgegevens Rechten van de betrokken persoon Verschillen met het beroepsgeheim Rolverwarring vermijden 74 Hoofdstuk 6: Besluit 75 III. Methodiek Hoofdstuk 1: Inleiding 1 1. Terminologie Budgethulpverlening Schuldhulpverlening Schuldhulpverlener 2 2. Visie op schuldhulpverlening 3 Hoofdstuk 2: Het belang van methodisch handelen 7 1. De schuldhulpverlener onder de loep De positie van de schuldhulpverlener Het professioneel handelen van de schuldhulpverlener 8 2. De setting/organisatie Zorg voor menswaardigheid Leerproces 11 Hoofdstuk 3: Schuldhulpverlening, een proces naar veranderen Casus Enkele basisspelregels Werken op twee sporen Eerste spoor: de mens (het sociaal-agogische luik) Tweede spoor: de schulden (het juridisch-technische luik) De twee sporen constant hand in hand 29 4 / Inhoud algemene handleiding Aflevering 41 oktober 2012

5 4. Drie lagen binnen de schuldhulpverlening Laag 1: Stabiliseren Uitgebreide verkenning (intake) Brandjes blussen Budgetplan opstellen Regelen/bemiddelen/onderhandelen Keuze voor de minst ingrijpende hulpverleningsvorm Laag 2: Optimaliseren Menswaardig inkomen Begroten en steun Levensdomeinen (integraal) Perspectief Schuldaflossing Laag 3: Veranderen Kunnen en willen Leren en leerruimte Communicatie Proces en groei Afbouw en nazorg 50 Hoofdstuk 4 PROCES-T-ZAAM Sleutelfactoren voor integraal, preventief en duurzaam werken in budgethulpverlening en schuldbemiddeling 51 Voorwoord 51 Inleiding 52 1 Kanttekeningen vooraf Geen recepten maar ingrediënten Samen leren en doen Onthalen, stabiliseren en optimaliseren Gericht, sterk en volhoudbaar Kunnen en willen Voorbij eenzijdig schuld denken PROCES-T-ZAAM: integraal, preventief en duurzaam werken Proces bij cliënten Proces bij budgethulpverleners Zelfreflectie, werkondersteuning en verknoping van hulpverlening Hebben we een plan met doelen en acties? Relatie: verbinding en mandaat dragen verandering Een inhoudelijk ongelijke maar relationeel gelijkwaardige relatie zorgt voor verbinding Mandaat of toestemming Dialoog: is wat je (niet) zegt wat je bedoelt? 69 Aflevering 46 december 2013 Inhoud algemene handleiding / 5

6 Alle gedrag is communicatie Ik zeg altijd iets over mezelf en over hoe ik wil dat de andere met mij omgaat Wat ik bedoel is niet noodzakelijk waar voor een ander: interpunctie We beïnvloeden elkaar met en zonder woorden Balanceren in gesprekken Een gespreksfragment Attent zijn voor emoties Omgeving inschatten, betrekken en mobiliseren Dialoog tussen partners ondersteunen Kinderen aan en tot hun recht laten komen Krachtengericht groepswerk Een sociaal duurzame samenleving Curatieve budgethulpverlening competentieversterkend maken Vijf financiële basisvaardigheden Empoweren Succeservaringen inbouwen Taakgericht werken bevordert succeservaringen Zelfcontrole versterken Preventieve zelfcontrole helpt langer volhouden Dynamisch budgetteren aan de hand van mentale rekeningen Mentale rekeningen in budgethulpverlening Advies x acceptatie Motiveren Motiveren is een cirkelbeweging Cliënten steunen en stimuleren tot zichzelf motiveren Binden tot verandering door SMART afspraken en stappen Weerstand erkennen en cliënten positief bekrachtigen 96 Uitleiding 98 Hoofdstuk 5 Vrijwilligers inzetten binnen de budget- en schuldhulpverlening? Wat houdt een goed vrijwilligersbeleid in? Een visie op vrijwilligerswerk Een vrijwilligersbeleid uittekenen Vrijwilligers rekruteren en selecteren Vrijwilligers motiveren, begeleiden en uitleiden Aandachtspunten De vrijwilligerswet en de informatieplicht Aansprakelijkheid en verzekeringen Het omgaan met vertrouwelijke informatie / Inhoud algemene handleiding Aflevering 46 december 2013

7 5. Voorbeelden uit Nederland en Vlaanderen De Nederlandse visie, praktijk en ervaringen inzake het inzetten van vrijwilligers in de budget- en schuldhulpverlening De Dreef, een dienst van OCMW Westerlo Het inzetten van buddy s binnen het Limburgs Initiatief Hulp en Preventie (CAW Limburg Limburgse OCMW s) Het inzetten van vrijwilligers binnen het OCMW van Kortrijk De vrijwilligerswerking bij Tussenstap vzw De ondersteuning van organisaties die met vrijwilligers werken 112 IV. Draaiboek Hoofdstuk 1: Inleiding 1 1. Situering 1 2. Waarom dit draaiboek volgen? 2 Hoofdstuk 2: Verloop van een dossier schuldbemiddeling 4 1. Fase 1: intakefase 4 2. Fase 2: analysefase 5 3. Fase 3: keuzefase Algemeen Keuze 1: stopzetting zonder gevolg Keuze 2: beslag vermijden 9 Aflevering 46 december 2013 Inhoud algemene handleiding / 6 1

8

9 3.4. Keuze 3: budgetbegeleiding of budgetbeheer Aanvang proefperiode Einde proefperiode Negatief Positief Eigenlijke periode van budgetbeheer Keuze 4: collectieve schuldenregeling 13 V. Preventie Hoofdstuk 1: Basisinformatie schuldpreventie 1 1. Voorwoord 1 2. Visie op overmatige schuldenlast en schuldpreventie Situering en terminologie Centraal uitgangspunt Preventie Algemeen Wenselijke preventie Schuldpreventie Strategieën Hulpverlening bij schuldproblemen/individuele preventie Uitgangspunten Strategieën Vroeginterventie Begeleiding, behandeling en zorg 7 3. Inleiding De schuldenproblematiek Preventie Situering Onderzoek Inzetten op structureel niveau Inzetten op kwaliteitsvolle hulpverlening Inzetten op levenslang lerende hulpverleners/schuldbemiddelaars Preventieprojecten voor verschillende doelgroepen Algemene bevolking Algemeen Bewustmaking is nodig Basisbehoeften zijn te duur Maatschappelijke vanzelfsprekendheden Doelstellingen Strategieën en acties Allochtone bevolking Algemeen Nood aan onderzoek 18 Aflevering 44 mei 2013 Inhoud algemene handleiding / 7

10 Verschillende culturen Een aantal mogelijke knelpunten Ervaringen uit de praktijk Doelstellingen Strategieën en acties Alleenstaanden met of zonder kinderen Algemeen Enkele cijfers Alleenstaanden vs. eenoudergezinnen Eenoudergezinnen Alleenstaanden Doelstellingen Strategieën en acties Mensen die een eerder traject in schuldhulpverlening hebben afgelegd Algemeen Situering Verschillende oorzaken Doelstellingen Strategieën en acties Mensen in (generatie)armoede Algemeen Situering Oorzaken en soorten schulden Armoede en schuldhulpverlening: een vat vol knelpunten Doelstellingen Strategieën en acties (Ex-)gedetineerden Algemeen Situering Begeleiding Preventie Doelstellingen Strategieën en acties Mensen met een mentale beperking Algemeen Situering Specifieke knelpunten Doelstellingen Strategieën en acties Mensen met een psychische problematiek Algemeen Situering Psychische problemen als oorzaak Psychische problemen als gevolg van schuldoverlast 39 8 / Inhoud algemene handleiding Aflevering 44 mei 2013

11 11.2. Doelstellingen Strategieën en acties Nieuw samengestelde gezinnen Algemeen Situering Nieuw samengestelde gezinnen: financieel Nieuw samengestelde gezinnen in schuldhulpverlening Doelstellingen Strategieën en acties Gepensioneerden Algemeen Situering Knelpunten op financieel vlak Pensioen: een periode van scharniermomenten Doelstellingen Strategieën en acties Gezinnen met een gemiddeld of hoog inkomen Algemeen Situering Gezinnen vs. algemene bevolking Doelstellingen Strategieën en acties Kinderen en jongeren Algemeen Kinderen (0 tot 12 jaar) Beleving van geld Betekenis van de opvoedingscontext Doelstellingen Jongeren (12 tot 17 jaar) Beleving van geld Betekenis van de opvoedingscontext Doelstellingen Strategieën en acties Jongvolwassenen (17 jaar en ouder) Algemeen Situering Divers publiek Jongvolwassenen in schuldbemiddeling aan het woord Ervaringen van schuldhulpverleners Doelstellingen Strategieën en acties (Ex-)zelfstandigen Algemeen Situering 57 Aflevering 44 mei 2013 Inhoud algemene handleiding / 9

12 Ervaringen bij de OCMW s en CAW s met zelfstandigen met schulden Doelstellingen Strategieën en acties Netwerking en samenwerkingsverbanden Onderwijs Bijzondere jeugdzorg Jeugdwerk Eerstelijnsgezondheidszorg Gehandicaptenzorg Lokaal beleid Justitie Vrijetijdssector Arbeidssector Ruime welzijnssector Middenveldorganisaties Een aantal voorbeelden Nuttige links Conclusies Schuldenproblematiek Nood aan preventie Aanbevelingen op verschillende niveaus Op structureel niveau Op niveau van de instellingen Aandachtspunten Samenwerking is nodig Voortbouwen op bestaande projecten Coördinatie gewenst Bronnenlijst / Inhoud algemene handleiding Aflevering 44 mei 2013