Monitor de Bibliotheek op school Landelijke analyse basisonderwijs

Transcriptie

1 Monitor de Bibliotheek op school Landelijke analyse basisonderwijs Lezende leerlingen: weinig ontwikkelingen, veel verschillen Bij de analyse van drie opeenvolgende metingen van de Monitor de Bibliotheek op school is gekeken naar ontwikkelingen en verschillen in leesgedrag van leerlingen en leesbevorderingsactiviteiten van leesconsulenten en leerkrachten. Tevens zijn mogelijke effecten van deze activiteiten onder de loep genomen. De resultaten laten geen ontwikkelingen zien in leesfrequentie en leesplezier bij leerlingen. Wel zijn leerkrachten iets vaker gaan voorlezen en gaan zij vaker met leerlingen naar de schoolbibliotheek. Meisjes lezen veel vaker en liever dan jongens, jongere leerlingen lezen vaker en liever dan oudere leerlingen. De aanwezigheid van een leesbevorderingsplan en het regelmatig introduceren van boeken door leerkrachten heeft een positief effect op het leesgedrag van leerlingen en hun mening over de schoolbibliotheek. Leerkrachten lezen iets vaker voor en gaan vaker naar de schoolbibliotheek Over de meetjaren genomen zijn geen ontwikkelingen gevonden in het leesplezier en de leesfrequentie van leerlingen. Leerkrachten zijn wel iets vaker gaan voorlezen (75% een paar keer per week in 2012, 78% in 2014) en gaan vaker met leerlingen naar de schoolbibliotheek (35% deed dit wekelijks in 2012, 41% in 2014). Meisjes en jongere kinderen vinden alles rond lezen leuker Meisjes vinden eigenlijk alles rond lezen leuker dan jongens. En jongere leerlingen vinden lezen en de schoolbibliotheek duidelijk leuker dan oudere leerlingen. Leerlingen in hogere leerjaren lezen ook veel minder dan leerlingen in de lagere leerjaren. Er zijn geen grote verschillen gevonden in de antwoorden van leerlingen die een schoolbibliotheek hebben en leerlingen waarbij geen schoolbibliotheek aanwezig is. Tussen provincies blijken er opvallende verschillen te bestaan in de manieren waarop leesconsulenten en leerkrachten aandacht en tijd investeren in leesbevordering. Leesbevorderingsplan en introduceren van boeken hebben positief effect Leerlingen op scholen waar zowel een schoolbibliotheek als een leesbevorderingsplan aanwezig is, halen vaker boeken bij de schoolbibliotheek (47% tegenover 44%) en zijn positiever over alle aspecten van de schoolbibliotheek dan op scholen waar wel een bibliotheek maar geen leesbevorderingsplan is. Leerkrachten houden vaker een boekenkring (45% minimaal een paar keer per jaar tegen 38%) en introduceren vaker boeken (54% tegen 46% minstens eens per maand) als hun school een leesbevorderingsplan heeft. Het introduceren van boeken door leerkrachten heeft een positief effect op het leesplezier en de leesfrequentie van leerlingen. Er werd geen verband gevonden tussen de frequentie waarmee een leerkracht voorleest en de leesfrequentie en het leesplezier van leerlingen. 1 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

2 Colofon Auteurs DESAN Research Solutions: Jannes Hartkamp DESAN Research Solutions: Sander Valentijn Met medewerking van Kunst van Lezen: Adriaan Langendonk In opdracht van Deze publicatie is mogelijk gemaakt door de samenwerking van Stichting Lezen en de Koninklijke Bibliotheek binnen het leesbevorderingsprogramma Kunst van Lezen. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande toestemming van de auteurs en opdrachtgevers worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt. 2 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

3 Voorwoord Sinds 2012 wordt de Monitor de Bibliotheek op school (MdBos) in het basisonderwijs uitgevoerd. Deze monitor wordt, in opdracht van Kunst van Lezen (samenwerkingsverband tussen Stichting Lezen en de Koninklijke Bibliotheek), inhoudelijk samengesteld door onderwijsbureau Sardes en technisch uitgevoerd door onderzoeksbureau DESAN Research Solutions. Via een online rapportageportal en pdf s kunnen scholen via bibliotheken landelijke en schoolspecifieke resultaten inzien. Dit biedt hun de mogelijkheid om actief aan de slag te gaan met leesbevordering en informatievaardigheden. De schat aan data die de Monitor de Bibliotheek op school oplevert biedt een kans om leesgedrag en leesbevordering breed te analyseren. Dit rapport richt zich op een dergelijke analyse en is door DESAN uitgevoerd. Ontwikkelingen over de meetjaren, verschillen tussen groepen leerlingen en verbanden tussen data van leesconsulenten en leerkrachten worden in deze rapportage besproken. Amsterdam, augustus 2015 Jannes Hartkamp & Sander Valentijn DESAN Research Solutions 3 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

4 Inhoudsopgave Voorwoord...3 Inhoudsopgave Inleiding Achtergrond Methode en respons Leeswijzer...5 Afronding...6 Betrouwbaarheid en significantie Ontwikkelingen per meetjaar Verdeling van leerjaren per meting Ontwikkeling in leesplezier Bronnen voor boeken en lezen Ontwikkelingen onder leerkrachten en leescoördinatoren Verschillen tussen groepen leerlingen Vergelijkingen tussen leerlingen Leerjaar Geslacht Schoolbibliotheek Provincies Verbanden Achtergrond Verband tussen leesconsulent en leerlingen Verband tussen activiteiten leesconsulent en leerkracht Verband tussen leerkracht en leerling Verbanden bij leerlingen Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

5 1 Inleiding 1.1 Achtergrond De Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs bevat een unieke schat aan data. De resultaten worden in verschillende rapportages (digitaal en in pdf) teruggekoppeld op het niveau van de deelnemende scholen, gemeenten en bibliotheken. Daarbij worden als referentie ook landelijke resultaten gepresenteerd. In de analyse voor dit rapport zijn voor het eerst gegevens van leerlingen, leerkrachten en leesconsulenten gekoppeld en in onderlinge samenhang bestudeerd. Zo ontstaat een completer beeld van ontwikkelingen, verschillen en verbanden voor de doelgroepen die meedoen aan de Monitor de Bibliotheek op school. 1.2 Methode en respons De data waarop deze landelijke analyse is gebaseerd, zijn afkomstig uit de drie metingen die DESAN Research Solutions namens Kunst van Lezen in het kader van de Monitor de Bibliotheek op school (MdBos) heeft uitgevoerd. De data wordt verkregen via online vragenlijsten die door drie doelgroepen (leerlingen, leerkrachten en lees- of mediaconsulenten) worden ingevuld. Leerkrachten ontvangen een uitnodiging met een link naar de vragenlijst die zij vervolgens (eventueel in overleg met de duo-partner) invullen. Daarna ontvangt de leerkracht een link naar de vragenlijst voor de leerlingen. De leerkracht zorgt er vervolgens voor dat (zo veel mogelijk) leerlingen uit de groep de vragenlijst invullen. Leesconsulenten vanuit de bibliotheek ontvangen tevens een persoonlijke uitnodiging om de vragenlijst in te vullen. De Monitor de Bibliotheek op school is de afgelopen jaren enorm in volume gegroeid. Onderstaande tabel laat de respons per jaar per doelgroep zien. In elke categorie is de respons nu ongeveer driemaal zo hoog als in Het aantal deelnemende leerlingen heeft bijna de bereikt. Tabel 1 Aantal deelnemers MdBos per meting, Leerlingen Leerkrachten Leesconsulenten n (totaal) Leeswijzer In dit rapport worden data van leerlingen, leerkrachten en leesconsulenten geanalyseerd. Daarbij worden in het eerste hoofdstuk ontwikkelingen besproken voor de drie doelgroepen in de afgelopen drie meetjaren. In het daaropvolgende hoofdstuk worden vergelijkingen tussen groepen leerlingen geanalyseerd op basis van 5 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

6 kenmerken zoals leerjaar, geslacht en de aanwezigheid van een schoolbibliotheek. Ook wordt in dit hoofdstuk gekeken naar verschillen tussen provincies met betrekking tot de data van leesconsulenten en leerkrachten. In het laatste hoofdstuk wordt gekeken naar verbanden tussen de gegevens van de drie doelgroepen zoals bijvoorbeeld het effect van activiteiten van leerkrachten op leesplezier van leerlingen, of de effecten van een leesbevorderingsplan op de activiteiten van leerkrachten. Afronding De cijfers in dit rapport zijn ongewogen. Alle percentages zijn afgerond tot hele getallen. Dientengevolge is de som van de percentages niet altijd exact 100. Tenzij anders vermeld, zijn respondenten die een bepaalde vraag niet hebben beantwoord ( weet niet/geen antwoord ) niet meegenomen in de getoonde percentages. Betrouwbaarheid en significantie Bij een steekproefonderzoek als dit worden uitkomsten verkregen die slechts met inachtneming van een bepaalde waarschijnlijkheid mogen worden vertaald naar de totale populatie. Statistiek geeft de mogelijkheid om op grond van de steekproefgrootte en de gevonden uitkomsten van het onderzoek zogenaamde betrouwbaarheidsintervallen te berekenen. Deze betrouwbaarheidsintervallen geven aan tussen welke twee waarden de uitkomst in de totale populatie valt indien de steekproefuitkomst naar de totale populatie vertaald wordt. Het betrouwbaarheidsinterval ligt altijd rond de uitkomst die in de steekproef is gevonden, met afwijkingsmarges naar boven en beneden. Normaliter werkt men met 95%-betrouwbaarheidsintervallen (ook wel: een significantieniveau van 95% ). Deze geven met 95% zekerheid aan tussen welke twee grenswaarden de betreffende waarde in de populatie valt. Wanneer bijvoorbeeld van 500 leerkrachten 50,0 procent een bepaald antwoord heeft gegeven, betekent dit dat we met 95 procent zekerheid kunnen zeggen dat het werkelijke percentage in de gehele populatie leerkrachten tussen 45,6 en 54,4 procent ligt (50,0% +/- 4,4%). 6 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

7 2 Ontwikkelingen per meetjaar Een vergelijking tussen de meetjaren laat geen duidelijke ontwikkeling zien in het leesplezier en de leesfrequentie van leerlingen, noch in het soort boeken dat zij lezen. Wel geven leerkrachten aan iets vaker voor te lezen aan leerlingen (75% een paar keer per week in 2012, naar 78% in 2014) en bezoeken leerkrachten nu vaker de schoolbibliotheek met leerlingen (35% wekelijks in 2012, 41% in 2014). In de data van leesconsulenten valt vooral op dat steeds meer scholen die meedoen aan de Monitor de Bibliotheek op school beschikken over een leesbevorderingsplan (gestegen van 59% naar 75%). 2.1 Verdeling van leerjaren per meting De Monitor de Bibliotheek op school (MdBos) wordt sinds 2012 uitgevoerd. Het is daarom goed mogelijk om ontwikkelingen in de afgelopen drie meetjaren te analyseren. De verdeling van leerlingen over de leerjaren in de drie metingen is daarbij zeer stabiel (tabel 2). Tabel 2 Verdeling van leerlingen per leerjaar per meting Totaal Middenbouw 1% 1% 1% 1% Bovenbouw 2% 1% 2% 2% Leerjaar 4 18% 18% 18% 18% Leerjaar 5 20% 20% 19% 20% Leerjaar 6 20% 20% 20% 20% Leerjaar 7 20% 20% 20% 20% Leerjaar 8 20% 20% 20% 20% n (totaal) Bij deze ontwikkelingen moet wel worden opgemerkt dat in de opeenvolgende metingen niet dezelfde scholen deelnamen. Vooral na 2012 is het aantal deelnemers sterk gegroeid. Met de groei zou ook de samenstelling van de steekproef enigszins kunnen zijn veranderd. De toetsing van de representativiteit ligt echter buiten het kader van deze analyse. 2.2 Ontwikkeling in leesplezier Een duidelijke ontwikkeling in leesplezier van de leerlingen is er niet: ongeveer 32 procent vindt het erg leuk om een boek te lezen en 3 procent vindt dit vervelend. Ook zijn er nauwelijks verschillen in het percentage leerlingen dat thuis voor hun plezier een boek leest: ongeveer 8 procent doet dit nooit en bijna twee derde minimaal een paar keer per week. De percentages zijn zeer stabiel over de afgelopen 7 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

8 drie metingen. Leerlingen vinden het iets minder leuk als de juf of meester iets over een boek vertelt (tabel 3). Tabel 3 Ontwikkeling leesplezier leerlingen Vervelend om een boek te lezen 3% 3% 4% Erg leuk om een boek te lezen 32% 32% 31% Leesfrequentie Leest nooit thuis een boek 7% 8% 8% Leest minimaal paar keer per week thuis een boek 68% 67% 67% Lezen op school 1 Best tot erg leuk als juf/meester over een boek vertelt 80% 79% 74% Ook in het soort boeken dat leerlingen het liefst lezen is weinig ontwikkeling zichtbaar. Leesboeken zijn stabiel over de jaren favoriet. Alleen de populariteit van stripboeken lijkt met de jaren iets toe te nemen (grafiek 1). Grafiek 1 Welke soort boeken lees je graag? (per meetjaar) leesboeken stripboeken tijdschriften informatieve boeken prentenboeken gedichten en versjes 13% 14% 15% 14% 13% 13% 32% 32% 31% 28% 29% 30% 56% 59% 61% 74% 75% 75% 2012 (n=33962) 2013 (n=71337) 2014 (n=95350) Bij de onderwerpen waarover leerlingen graag lezen (niet in grafiek weergegeven) valt vooral op dat grappige boeken in populariteit zijn toegenomen: 43 procent noemde dit onderwerp in 2012, en in 2014 is dit met 65 procent het favoriete onderwerp van leerlingen. Ook verhalen over vroeger zijn in populariteit toegenomen (van 17% in 2012, naar 24% in 2014), terwijl boeken over verliefdheid juist iets in populariteit zijn gedaald (van 22% in 2012, naar 18% in 2014). 1 De stelling als ik in de klas een boek lees vind ik dat (vervelend/niet zo leuk/best leuk/erg leuk) is niet meegenomen in de analyse, omdat de vraag in 2012 en 2013 anders luidde ( als ik in een boek moet lezen van de juf/meester vind ik dat ). 8 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

9 2.3 Bronnen voor boeken en lezen Leerlingen komen vooral aan boeken doordat ze die thuis hebben (68% in 2012, 71% in 2013 en 2014). Het percentage leerlingen dat mede aan leesboeken komt via de bibliotheek in de school (van 38% naar 40%) en buiten school (van 51% in 2012 naar 53% in 2014) is met de jaren iets toegenomen. Daarnaast is het percentage leerlingen dat het best tot erg leuk vindt om naar de bibliotheek te gaan iets gestegen (van 79% naar 81%). Wel lijken leerlingen iets minder vaak naar de bibliotheek te gaan: het percentage dat minimaal een paar keer per maand een bibliotheek bezoekt is iets afgenomen. Alle verschillen zijn zeer klein (grafiek 2). 2 Grafiek 2 Percentage leerlingen dat o.a. boeken bij bibliotheek haalt Haalt boeken bij schoolbibliotheek Haalt boeken bij OB 38% 38% 40% 51% 52% 53% Best tot erg leuk om naar bieb te gaan 79% 79% 81% Gaat minimaal paar keer per maand naar bieb 2012 (n=33971) 2013 (n=71321) 55% 53% 53% 2014 (n=95279) 2.4 Ontwikkelingen onder leerkrachten en leescoördinatoren Leerkrachten zijn iets vaker gaan voorlezen: het percentage dat een paar keer per week voorleest, is gestegen van 75 procent in 2012 naar 78 procent in Ook gaan leerkrachten vaker naar de schoolbibliotheek (van 35% in 2012 naar 41% in 2014, grafiek 3). Op andere punten zoals het laten geven van boekenpresentaties, het introduceren van een boek, een boekenkring houden of met een groep naar de openbare bibliotheek gaan werden geen significante verschillen gevonden. 2 De vraag van wie men wel eens tips krijgt voor leuke boeken en hoe vaak men door vader of moeder wordt voorgelezen is niet meegenomen in de analyse, omdat de vraagstelling of antwoordschaal tussen de metingen is veranderd. 9 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

10 Grafiek 3 Ontwikkeling activiteiten leerkrachten 75% 78% 78% 35% 35% 41% Leest paar keer per week voor 2012 (n=3415) Gaat minimaal 1 keer per week naar schoolbibliotheek 2013 (n=7010) 2014 (n=9621) In de data van de leesconsulenten valt vooral op dat het aantal scholen (in de monitor) met een bibliotheek sterk is toegenomen. Vooral tussen 2013 (69%) en 2014 (79%) is het percentage flink gestegen. Daarnaast blijkt ook duidelijk dat steeds meer scholen (binnen de monitor) beschikken over een leesbevorderingsplan. Ook daar valt vooral de toename van 2013 (61%) naar 2014 (75%) op (grafiek 4). Grafiek 4 Ontwikkelingen leesconsulenten 68% 69% 79% 59% 61% 75% Schoolbibliotheek aanwezig 2012 (n=355) 2013 (n=728) School beschikt over een leesbevorderingsplan 2014 (n=1001) 10 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

11 3 Verschillen tussen groepen leerlingen Leerlingen in hogere leerjaren lezen minder, minder graag, halen minder boeken bij de bibliotheek en vinden alles aan de schoolbibliotheek minder leuk. Meisjes vinden ongeveer alles aan lezen leuker dan jongens en lezen ook meer. De aanwezigheid van een schoolbibliotheek heeft geen duidelijk effect op het leesplezier en de leesfrequentie van leerlingen. Wel vinden leerlingen die een schoolbibliotheek hebben het iets leuker om in de klas een boek te lezen (27% erg leuk) dan leerlingen op scholen zonder bibliotheek (25%). Tussen provincies zijn grote verschillen gevonden in de data van zowel leerkrachten als leesconsulenten. 3.1 Vergelijkingen tussen leerlingen In dit hoofdstuk worden verschillen geanalyseerd tussen groepen leerlingen. Er wordt daarbij gekeken naar leerjaar, geslacht, wel/geen schoolbibliotheek en provincie. Hierbij is gekeken naar de data voor de meting van Omdat de verschillen tussen zowel jongens als meisjes als tussen de leerjaren groot zijn, is het van belang te weten dat het aandeel meisjes in alle leerjaren hetzelfde is (50 à 51 procent). 3.2 Leerjaar Een vergelijking tussen leerjaren laat op alle fronten een sterk afnemend leesplezier zien in hogere leerjaren. Naarmate de leerlingen in hogere klassen terecht komen vinden zij het minder leuk om een boek te lezen (van 41% erg leuk in groep 4 naar 23% in groep 8), te lezen in de klas (van 39% naar 21%), maar ook om naar de bibliotheek te gaan. Vooral op dit laatste punt is de daling sterk: in groep 4 vindt 43 procent dit nog erg leuk, maar in groep 8 nog maar 15 procent (grafiek 5). Grafiek 5 Verschillen in leesplezier per leerjaar (meetjaar 2014) 50% 40% Erg leuk om een boek te lezen 30% 20% Erg leuk om in klas boek te lezen 10% Erg leuk om naar bibliotheek te gaan 0% Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

12 Ook het leesgedrag laat een dalende trend zien. Leerlingen lezen steeds minder vaak boeken: het percentage dat minimaal een paar keer per week thuis een boek leest daalt vooral na groep 6 hard, van 71 procent naar 56 procent in groep 8. Leerlingen halen tevens minder boeken op school. Wel halen in hogere leerjaren iets meer leerlingen boeken buiten school (grafiek 6). Grafiek 6 Leesgedrag per leerjaar (meetjaar 2014) 80% 70% 60% 50% 40% Leest minimaal paar keer per week thuis boek Haalt boeken bij bibliotheek OP de school 30% 20% 10% Haalt boeken bij bibliotheek BUITEN de school 0% Leerlingen in hogere leerjaren halen niet alleen minder boeken bij de bibliotheek in hun school, zij zijn ook minder tevreden over de schoolbibliotheek. Deze schoolbibliotheek wordt minder vaak als een fijne plek gezien. Men vindt bijvoorbeeld minder vaak dat er leuke leesboeken zijn, minder vaak dat er leuke informatieboeken zijn, minder vaak dat men de boeken kan vinden die men zoekt en minder vaak dat men goed geholpen wordt in de schoolbibliotheek. Kortom, alles is in hogere klassen minder leuk, volgens de kinderen (tabel 4). Tabel 4 Mening over schoolbibliotheek per leerjaar (meetjaar 2014) Schoolbibliotheek is een fijne plek 75% 71% 62% 55% Genoeg leesboeken in schoolbibliotheek 82% 76% 67% 59% Genoeg informatieboeken in schoolbibliotheek 64% 65% 64% 61% Leuke leesboeken in schoolbibliotheek 80% 74% 65% 56% Leuke informatieboeken in schoolbibliotheek 64% 60% 54% 47% Kan in schoolbibliotheek makkelijk boeken vinden 46% 43% 38% 37% Wordt in de schoolbibliotheek goed geholpen 58% 56% 50% 45% 3.3 Geslacht Zoals jongere kinderen alles rond lezen veel leuker vinden dan oudere, vinden meisjes alles leuker dan jongens. Meisjes vinden het duidelijk leuker om een boek te 12 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

13 lezen (thuis en in de klas), om naar de bibliotheek te gaan en om van de juf/meester iets te horen over een boek (grafiek 7). Grafiek 7 Verschil in leesplezier naar geslacht (meetjaar 2014) Erg leuk om een boek te lezen 24% 38% Erg leuk om in klas boek te lezen 25% 34% Erg leuk om naar bibliotheek te gaan 22% 33% Erg leuk als juf/meester vertelt over een boek 24% 28% Jongens Meisjes Doordat meisjes het leuker vinden om een boek te lezen, verschilt hun leesgedrag ook sterk van het leesgedrag van de jongens. Zo lezen zij vaker voor hun plezier thuis een boek, halen zij iets vaker boeken uit de bibliotheek in hun school en veel vaker uit de bibliotheek buiten de school. Daarnaast vinden meisjes iets vaker dat zij goed worden geholpen in de bibliotheek op school en vinden meisjes vaker dat er leuke leesboeken zijn in de bibliotheek op school. Alleen over het aantal leuke informatieboeken in de bibliotheek op school zijn jongens iets positiever (grafiek 8). Grafiek 8 Verschil in leesgedrag naar geslacht (meetjaar 2014) Leest minimaal paar keer per week thuis boek 59% 75% Haalt boeken bij schoolbibliotheek Haalt boeken bij OB Leuke leesboeken in schoolbibliotheek Leuke informatieboeken in schoolbibliotheek 39% 41% 49% 57% 65% 71% 59% 54% Wordt in de schoolbibliotheek goed geholpen 19% 20% Jongens Meisjes 13 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

14 3.4 Schoolbibliotheek Of er een schoolbibliotheek is maakt voor het algemene leesplezier van leerlingen niet uit (het percentage dat het erg leuk om een boek te lezen is zowel op scholen met als op scholen zonder bibliotheek in de school 29 procent). Ook de frequentie waarmee men thuis boeken leest verschilt nauwelijks: 66 procent van de leerlingen waarbij de school over een bibliotheek beschikt zegt minimaal een paar keer per week een boek te lezen tegenover 65 procent van de leerlingen zonder bibliotheek op school. Wel vinden leerlingen met een schoolbibliotheek het iets leuker om in de klas een boek te lezen. Van deze leerlingen zegt 27 procent dit erg leuk te vinden tegenover 25 procent zonder bibliotheek op school. Leerlingen die geen schoolbibliotheek hebben gaan vaker naar de bibliotheek buiten school (84% minimaal een paar keer per jaar) dan leerlingen die een bibliotheek op school hebben (80%). De verschillen tussen deze twee groepen zijn soms zeer klein, maar door de hoge aantallen wel significant. 3.5 Provincies Het percentage leerlingen (groep 5, 2014) dat het best leuk of heel leuk vindt om een boek te lezen is in Friesland veruit het laagst (81%) en in Limburg het hoogst (88%). Tussen de andere provincies zijn de verschillen klein (grafiek 9). 3 Grafiek 9 Percentage leerlingen dat het leuk vindt een boek te lezen per provincie 100% 80% 81% 86% 84% 84% 86% 85% 86% 84% 86% 86% 85% 88% 60% 40% 20% 0% De verschillen tussen provincies in leesplezier zijn goed terug te vinden in verschillen in leesfrequentie (groep 5, 2014). Friesland scoort weliswaar ook hier vrij laag, maar Limburg scoort bijvoorbeeld niet hoger dan gemiddeld en de verschillen zijn kleiner dan bij leesplezier (grafiek 10). 3 Het aantal respondenten loopt van 423 in Groningen tot in Zuid-Holland. 14 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

15 Grafiek 10 Percentage leerlingen dat thuis minstens een paar keer per week voor het plezier een boek leest per provincie 100% 80% 70% 71% 71% 73% 74% 72% 73% 72% 72% 70% 73% 72% 60% 40% 20% 0% De verschillen tussen provincies op de vraag Heeft jouw school een bibliotheek in de school zijn zeer groot. In Groningen zegt amper de helft van de leerlingen uit groep 5 in 2014 ja, in Flevoland bijna iedereen (grafiek 11). Leerlingen hoeven hierbij overigens niet per se op een bibliotheek in het kader van de Bibliotheek op school te doelen. Een school kan ook een eigen bibliotheek hebben, los van het programma. Grafiek 11 Heeft jouw school een bibliotheek in de school per provincie 100% 80% 60% 40% 20% 4% 3% 4% 2% 1% 5% 5% 6% 13% 7% 6% 5% 5% 16% 23% 15% 13% 13% 10% 1% 27% 18% 34% 35% 90% 97% 80% 81% 81% 73% 76% 82% 88% 68% 61% 52% 0% ja nee weet ik niet De verschillen met betrekking tot de vraag of er een schoolbibliotheek aanwezig is worden grotendeels weerspiegeld in de antwoorden op de vraag hoe men aan leesboeken komt. In Groningen zegt minder dan een derde van de leerlingen uit 15 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

16 leerjaar 5 boeken te halen bij de bibliotheek in de school, in Flevoland, Friesland en Limburg meer dan de helft (grafiek 12). Grafiek 12 Ik haal boeken bij de bibliotheek in de school per provincie 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 59% 27% 37% 34% 52% 41% 35% 39% 38% 41% 50% 58% 20% 10% 0% Op provincieniveau is ook gekeken naar verschillen tussen leerkrachten en leesconsulenten. De vergelijking kan aangeven of er verschillen tussen provincies bestaan in de invulling die scholen geven aan het leesbevorderingsbeleid. Omdat bijvoorbeeld voorleesgedrag sterk verschilt per leerjaar, zijn ook voor leerkrachten alleen de data over leerjaar 5 in de analyse meegenomen. Analyse over meerdere leerjaren tegelijk zou schijnverschillen tussen provincies kunnen geven, omdat het aandeel leerkrachten per leerjaar tussen de provincies verschilt. Wat opvalt is dat in Flevoland veel aandacht wordt besteed aan leesbevordering. Leerkrachten uit deze provincie introduceren relatief vaak een boek in de klas, gaan vaak naar de schoolbibliotheek en houden vooral vaak een boekenkring vergeleken met andere provincies. Zuid-Holland scoort het laagst op boekenkringen en boekintroducties, maar bijvoorbeeld niet op voorlezen aan de groep. In Noord- Holland leest men relatief vaak voor aan de groep, in Groningen heeft men vaak overleg over leesbevordering (zie tabel 5). Met uitzondering van de vraag over overleg over leesbevordering met het team of de bouw, zijn de verschillen tussen provincies significant. Maar door het beperkte aantal leerkrachten per provincie in groep 5, zijn de percentages aan vrij grote toevalsmarges onderhevig, met name voor Friesland, Groningen, Drenthe, Flevoland en Zeeland. 16 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

17 Tabel 5 Aandacht voor lezen door leerkracht per provincie (leerjaar 5) Leest paar keer per week voor aan groep Gaat paar keer per week naar schoolbibliotheek Houdt minimaal 1x per week een boekenkring Introduceert minimaal 1x per week een boek Overlegt maandelijks over leesbevordering Friesland 67% 12% 9% 9% 12% 43 Groningen 73% 3% 3% 23% 13% 30 Drenthe 82% 7% 9% 21% 13% 56 Overijssel 75% 18% 8% 13% 13% 126 Flevoland 70% 27% 33% 24% 14% 63 Gelderland 73% 17% 9% 12% 16% 124 Utrecht 72% 21% 7% 9% 15% 68 Noord-Holland 87% 22% 13% 21% 13% 112 Zuid-Holland 83% 11% 5% 9% 8% 197 Zeeland 55% 14% 5% 21% 7% 42 Noord-Brabant 72% 14% 10% 13% 5% 166 Limburg 54% 13% 12% 13% 9% 110 Totaal 74% 15% 10% 14% 11% 1137 n Bij het vergelijken van de data van de leesconsulenten per provincie blijkt dat er sterke verschillen bestaan tussen de provincies in de invulling van het leesbeleid op school. Zo beschikt in Groningen 94 procent van de deelnemende scholen over een leesbevorderingsplan, terwijl dit in Zeeland slechts 58 procent is. Het evalueren van dit plan doet men relatief het meest in Flevoland (88% van de deelnemende scholen doet dit jaarlijks), het minst in Zeeland (30%) (tabel 6). Tabel 6 Leesbevorderingsplannen en collectie per provincie Beschikt over leesbevorde ringsplan Evalueert jaarlijks het leesbevorde ringsplan Gemiddeld aantal boeken in collectie van schoolbiblio theek Percentage van collectie van schoolbiblio theek dat jaarlijks wordt vervangen Drenthe 87% 69% % 55 Flevoland 88% 88% % 42 Friesland 60% 66% % 43 Gelderland 75% 69% % 132 Groningen 94% 66% % 32 Limburg 76% 70% % 90 Noord-Brabant 74% 70% % 123 Noord-Holland 69% 63% % 78 Overijssel 89% 83% % 122 Utrecht 60% 66% % 58 Zeeland 58% 37% % 44 Zuid-Holland 72% 67% % 178 Totaal 75% 69% % 1001 n 17 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

18 Ook de collectie verschilt sterk. In Zeeland heeft men gemiddeld de grootste collectie in de bibliotheek op school (2.358 boeken), de meest uitgebreide collecte en vervangt men jaarlijks bovendien het hoogste percentage van deze collectie (11%). Overijsselse schoolbibliotheken hebben gemiddeld de kleinste collectie (1.128 boeken), in Noord-Holland ligt het vervangingspercentage het laagst (4%). 18 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

19 4 Verbanden Op scholen met een schoolbibliotheek en een leesbevorderingsplan halen leerlingen vaker boeken bij de bibliotheek op hun school, krijgen ze vaker tips van de schoolbibliotheek over leesboeken en is men positiever over deze schoolbibliotheek dan op scholen waar wel een bibliotheek aanwezig is, maar geen leesbevorderingsplan. Ook introduceren leerkrachten vaker boeken, houden vaker een boekenkring en bezoeken de schoolbibliotheek vaker als er een leesbevorderingsplan is. Het opleidingsniveau van de leesconsulent heeft geen effect op leesgedrag van leerlingen, maar of hij/zij activiteiten organiseert in klassen of in de schoolbibliotheek wel. Leerkrachten die werken op een school waar een schoolbibliotheek aanwezig is lezen vaker voor, houden vaker een boekenkring en overleggen meer over leesbevordering dan collega s bij wie geen schoolbibliotheek aanwezig is. Het voorlezen door een leerkracht heeft echter geen invloed op de leesfrequentie en het leesplezier van leerlingen. Het introduceren van boeken door de leerkracht zorgt er wel voor dat leerlingen vaker lezen en het leuker vinden om te lezen. Tips geven over leuke boeken om te lezen (van ouders, vrienden, leerkrachten en de schoolbibliotheek) heeft ook een positief effect op het plezier en de frequentie van het lezen van boeken. 4.1 Achtergrond De data van de verschillende metingen maken het goed mogelijk om naar verbanden te kijken in de resultaten van leerlingen, leerkrachten en leesconsulenten. Door de bestaande data van de drie groepen aan elkaar te koppelen kan gekeken worden naar effecten van activiteiten van leerkrachten (bijvoorbeeld voorlezen in de klas) en leesconsulenten (bijvoorbeeld activiteiten die de leesconsulent uitvoert) op leesgedrag en leesplezier van leerlingen. 4.2 Verband tussen leesconsulent en leerlingen Om te beginnen kijken we naar verbanden tussen de data van de leesconsulent en de data van de leerlingen. 4 Ten eerste is er geen verband tussen het opleidingsniveau van de leesconsulent en de antwoorden van de leerlingen: leerlingen op scholen met een leesconsulent met een opleiding op hbo- of wo-niveau verschillen in hun antwoorden (op vragen over bijvoorbeeld leesplezier, bibliotheekbezoek en mening over de bibliotheek op school) niet van leerlingen op andere scholen. Ook voor het aantal taakuren van de leesconsulent kan geen duidelijk verband met de antwoorden van de leerlingen worden vastgesteld. Er is op bepaalde punten wel een verband te zien tussen de data van de leerlingen en de vraag of de leesconsulent activiteiten uitvoert in de groep. Als de leesconsulent 4 Hiervoor zijn de data van 2014 van de leerlingen vanaf groep 3 geselecteerd, zonder middenbouw en bovenbouw. 19 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

20 activiteiten in de groep uitvoert, halen leerlingen op scholen met een bibliotheek 5 bijvoorbeeld vaker leesboeken uit die bibliotheek (49%) dan wanneer de leesconsulent geen activiteiten in de groep uitvoert (42%). Ook zeggen leerlingen dan duidelijk vaker tips voor leuke boeken van de bibliotheek in de school te krijgen (18% tegen 12%). Op leesplezier of lezen voor het plezier thuis is er overigens geen direct effect te zien. Ook de vraag of de leesconsulent activiteiten in de schoolbibliotheek organiseert voor leerlingen maakt op bepaalde punten iets uit. Voor scholen met een schoolbibliotheek geldt: als de leesconsulent daar activiteiten voor leerlingen organiseert, zegt 54 procent van de leerlingen daar leesboeken te halen, als de leesconsulent geen activiteiten organiseert 44 procent. Leerlingen zeggen in het eerste geval ook duidelijk vaker tips voor leuke leesboeken van de schoolbibliotheek te krijgen (21%) dan in het tweede geval (14%). Op scholen waar de leesconsulent activiteiten in de schoolbibliotheek organiseert, zeggen leerlingen ook vaker het een fijne plek te vinden (72%) dan op andere scholen (65%) (grafiek 13). Grafiek 13 Evaluatie schoolbibliotheek door leerlingen - wel/geen activiteiten in schoolbibliotheek door leesconsulent Vindt schoolbibliotheek fijne plek 65% 72% Haalt leesboeken bij schoolbibliotheek 44% 54% Krijgt tips van schoolbibliotheek voor boeken 14% 21% Activiteiten in bibliotheek op school Geen activiteiten in bibliotheek op school Scholen met een bibliotheek op school hebben veel vaker een leesbevorderingsplan (80%) dan scholen zonder schoolbibliotheek (55%). Omdat er natuurlijk ook andere verschillen zijn tussen scholen met en zonder bibliotheek (zie paragraaf 3.4), hebben we voor de analyse van het effect van het leesbevorderingsplan alleen gekeken naar scholen met een schoolbibliotheek. Of een school met een schoolbibliotheek wel of geen leesbevorderingsplan heeft, heeft geen effect op het leesplezier van jongeren en hun leesfrequentie. Wel zien we wat kleine verschillen met betrekking tot de vragen over de schoolbibliotheek. Op 5 Het gegeven of er wel of geen bibliotheek op school is, is hier gebaseerd op de antwoorden van de leesconsulent. 20 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

21 scholen met een schoolbibliotheek en een leesbevorderingsplan, zegt bijvoorbeeld 47 procent van de leerlingen leesboeken uit de bibliotheek op school te halen, op scholen met een bibliotheek maar zonder leesbevorderingsplan is dat 43 procent. Leerlingen zeggen dan ook vaker tips voor leesboeken van de schoolbibliotheek te krijgen (17% tegen 14%). Daarnaast heeft de schoolbibliotheek vaker leuke lees- en informatieboeken, vindt men deze bibliotheek vaker een fijne plek en worden leerlingen er beter geholpen als er een leesbevorderingsplan is (grafiek 14). Grafiek 14 Leesbevorderingsplan en mening leerlingen schoolbibliotheek Schoolbibliotheek heeft leuke leesboeken Vindt schoolbibliotheek fijne plek Wordt goed geholpen in schoolbibliotheek Schoolbibliotheek heeft leuke informatieboeken Haalt boeken bij schoolbibliotheek Krijgt tips van schoolbibliotheek voor boeken 17% 14% 70% 67% 68% 65% 55% 51% 57% 54% 47% 44% Wel leesbevorderingsplan Geen leesbevorderingsplan 4.3 Verband tussen activiteiten leesconsulent en leerkracht Naarmate leerlingen in hogere leerjaren komen, lezen leerkrachten minder vaak voor. In leerjaar 3 leest 92 procent nog een paar keer per week voor aan de groep, in leerjaar 5 is dat 74 procent en in leerjaar 8 nog 52 procent. Ook in het bezoeken van de schoolbibliotheek zit een dalende lijn als het leerjaar hoger wordt: in het 4 e leerjaar bezoeken leerkrachten het meest frequent de schoolbibliotheek (18% paar keer per week) en dit percentage daalt langzaam (naar 14% in leerjaar 8). Om te zorgen dat de verschillen tussen leerjaren de relaties tussen de data van de leesconsulent en de data van de leerkrachten niet vertekenen, worden alleen data bekeken van leerkrachten uit groep 5 uit het meetjaar Leerkrachten in groep 5 van scholen met een schoolbibliotheek lezen vaker voor (75% een paar keer per week) dan leerkrachten op scholen zonder schoolbibliotheek (66%). Leerkrachten op scholen met een bibliotheek hebben ook vaker overleg over leesbevordering (90% tegen 84%) en houden vaker een boekenkring (45% tegen 38%). Leerkrachten waarbij geen bibliotheek in de school is gaan logischerwijs vaker met de leerlingen naar de openbare bibliotheek (grafiek 11). 21 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

22 Grafiek 15 Verschillen tussen leerkrachten met en zonder schoolbibliotheek LK overlegt minimaal paar keer per jaar over leesbevordering 90% 84% LK leest paar keer per week voor 66% 75% LK houdt minimaal paar keer per jaar boekenkring 45% 38% LK gaat minimaal paar keer per jaar met groep naar OB 26% 42% BOS aanwezig BOS niet aanwezig Als het tot de taken van de leesconsulent behoort om in de schoolbibliotheek activiteiten voor leerlingen te organiseren, dan gaan leerkrachten ook iets vaker met de groep naar de schoolbibliotheek (69% minstens een paar keer per maand) dan wanneer dat niet tot de taken van de leesconsulent behoort (61%). Merkbaar is ook of het tot de taken van de leesconsulent behoort om het gebruik van de schoolbibliotheek te bevorderen: op scholen waar dat wel zo is gaat 54 procent van de leerkrachten van groep 5 minstens eens per week met de groep naar de schoolbibliotheek, op andere scholen slechts 30 procent. Ook de aanwezigheid van een leesbevorderingsplan is merkbaar in de antwoorden van de leerkrachten. Leerkrachten gaan dan vaker met de groep naar de schoolbibliotheek, introduceren vaker een boek in de klas en houden vaker minimaal een paar keer per jaar een boekenkring (grafiek 16). Grafiek 16 Leesbevorderingsplan en gedrag leerkracht LK introduceert minimaal paar keer per maand een boek 46% 54% LK houdt minimaal paar keer per jaar boekenkring 33% 47% LK gaat minimaal paar keer per week met groep naar schoolbibliotheek Wel leesbevorderingsplan 9% 17% Geen leesbevorderingsplan 22 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

23 4.4 Verband tussen leerkracht en leerling Zoals in het vorige hoofdstuk al is beschreven bestaan er tussen de metingen, maar vooral tussen leerjaren, verschillen met betrekking tot het plezier in lezen en leesgedrag. Om ervoor te zorgen dat deze verschillen de analyse van het verband tussen activiteiten van leerkrachten en antwoorden van leerlingen niet vertroebelen, richt de analyse zich uitsluitend op leerlingen uit het vijfde leerjaar uit de meting van Leerlingen van leerkrachten die vaker voorlezen ( paar keer per week tegenover minder dan eens per week) vinden het niet leuker om te lezen en lezen ook niet significant vaker een boek dan andere leerlingen. Wel geeft een leerkracht die vaker voorleest ook vaker - volgens de leerlingen - tips over een leuk boek (32% indien leerkracht paar keer per week voorleest tegenover 29% als de leerkracht dat minder vaak doet) en gaan leerlingen iets vaker naar de openbare bibliotheek (80% minimaal paar keer per jaar, tegenover 78%). Het introduceren van boeken door de leerkracht heeft een significant effect op het leesplezier van leerlingen, zij het beperkt. Leerlingen van leerkrachten die vaak boeken in de groep introduceren (minstens één keer per week) vinden het vaker erg leuk om een boek te lezen en lezen vaker thuis voor hun plezier een boek dan leerlingen van leerkrachten die dat vrijwel nooit doen (hoogstens een paar keer per jaar). Ook vinden deze leerlingen het leuker als de leerkracht iets vertelt over een boek en gaan ze vaker naar de openbare bibliotheek (grafiek 17). Grafiek 17 Effecten van het introduceren van boeken in de klas door leerkracht LL leest elke dag thuis een boek LL vindt het erg leuk om een boek te lezen 36% 34% 37% 34% LL gaat minimaal paar keer per maand naar OB 58% 56% LL vindt het erg leuk als LK vertelt over een boek 34% 32% LK introduceert minstens 1x per week een boek LK hoogstens paar keer per jaar een boek Voor deze analyse zijn nog enkele andere verbanden bekeken, waarbij echter geen significant verschil werd gevonden. Zo werd geen verband gevonden tussen de mate waarin leerkrachten met een groep leerlingen de openbare bibliotheek bezoeken en het leesplezier of -frequentie van de leerlingen. Wel komt uit de analyse naar voren dat hoe vaker de leerkracht met de leerlingen de schoolbibliotheek bezoekt, hoe minder leuk zij het vinden als de leerkracht iets over een boek vertelt (29% erg leuk 23 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs

24 indien paar keer per week de schoolbibliotheek wordt bezocht, 33% erg leuk indien een paar keer per jaar of minder de schoolbibliotheek wordt bezocht). Een verklaring hiervoor is niet gevonden. Verder werden er geen significante verschillen gevonden op basis van het bezoeken van de bibliotheek in de school. Ook het wel of niet gebruikmaken van een boekencollectie door de leerkracht levert geen significante verschillen op met betrekking tot de antwoorden van de leerlingen. 4.5 Verbanden bij leerlingen Aan leerlingen zijn nog enkele vragen gesteld die licht zouden kunnen werpen op de vraag wat het leesgedrag van leerlingen beïnvloedt. Ook hier zijn alleen de data van leerjaar 5 van meetjaar 2014 in de analyse betrokken. Er is daarbij gekeken naar het leesplezier ( Hoe vind je het om een boek te lezen? ) en leesfrequentie ( Hoe vaak lees je thuis voor je plezier een boek? ). Ten eerste valt op dat naarmate ouders meer voorlezen, het percentage leerlingen dat het erg leuk vindt om een boek te lezen toeneemt (32% indien ouders nooit voorlezen, 41% indien zij elke dag voorlezen), evenals het percentage dat thuis elke dag een boek leest (van 31% naar 48%). Een vergelijkbaar verband is zichtbaar bij ouders die met hun kinderen praten over boeken. De vraag is natuurlijk wel of kinderen die vaker worden voorgelezen of met hun ouders over boeken praten het leuker vinden om een boek te lezen, of dat kinderen die het leuk vinden om te lezen ook vaker met hun ouders over boeken praten en vaker worden voorgelezen. De causaliteit van het verband werkt ongetwijfeld in beide richtingen. Er is ook een duidelijk verband gevonden tussen het krijgen van tips over leuke boeken om te lezen en de frequentie en plezier van het lezen. Voor alle tipgevers geldt dat leerlingen die tips krijgen over een leuk boek om te lezen het leuker vinden om te lezen, dan leerlingen die geen tips krijgen. (Ook hier kan deels spelen dat leerlingen die er blijk van hebben gegeven graag te lezen, vaker tips krijgen.) Bij de leesfrequentie bestaat eenzelfde verband, alleen geldt dit niet voor tips die men van de leerkracht krijgt. Het krijgen van tips voor leuke boeken vanuit de bibliotheek op school heeft duidelijk een positief effect op het leesplezier en de leesfrequentie (tabel 7). Tabel 7 Krijgen van tips en plezier en frequentie van lezen Vindt het erg leuk om een boek te lezen Leest elke dag in een boek Krijgt tips van vrienden 38% 36% Krijgt geen tips van vrienden 32% 34% Krijgt tips van ouders 37% 38% Krijgt geen tips van ouders 31% 30% Krijgt tips van broer of zus 38% 39% Krijgt geen tips van broer of zus 33% 33% Krijgt tips van leerkracht 35% 35% Krijgt geen tips van leerkracht 34% 35% Krijgt tips van schoolbibliotheek 39% 38% Krijgt geen tips van schoolbibliotheek 34% 34% 24 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs