Monitor de Bibliotheek op school Landelijke analyse basisonderwijs

Transcriptie

1 Monitor de Bibliotheek op school Landelijke analyse basisonderwijs Leerlingen lezen iets minder vaak en iets minder graag, maar halen vaker leesboeken uit de bibliotheek op school Bij de analyse van vier opeenvolgende metingen van de Monitor de Bibliotheek op school is gekeken naar ontwikkelingen in leesgedrag en leesplezier van leerlingen en in leesbevorderingsactiviteiten van leesconsulenten en leerkrachten. Tevens zijn mogelijke effecten van deze activiteiten geanalyseerd en zijn bijvoorbeeld verschillen tussen leerjaren, provincies en jongens en meisjes bekeken. De resultaten laten over de jaren een kleine negatieve ontwikkeling zien in leesfrequentie en leesplezier bij leerlingen. Wel halen leerlingen vaker leesboeken uit de bibliotheek op school. Leerkrachten gingen in 2015 ook veel vaker met de groep naar de bibliotheek op school dan in 2012 (45% tegen 35% minstens eens per week). Wel houden leerkrachten iets minder vaak een boekenkring en laten zij iets minder vaak een boekpresentatie geven. Het aantal scholen in de monitor met een bibliotheek op school (68% in 2012, 84% in 2015) en met een leesbevorderingsplan (59% in 2012, 78% in 2015) is sterk gestegen. Meisjes en jongere kinderen vinden alles rond lezen leuker Leerlingen in hogere leerjaren lezen minder en minder graag, halen minder boeken bij de bibliotheek op school en vinden alles aan de schoolbibliotheek minder leuk dan leerlingen in lagere leerjaren. In oudere groepen halen wel iets meer leerlingen boeken bij de openbare bibliotheek. Meisjes vinden ongeveer alles aan lezen leuker dan jongens en lezen ook meer. Alleen over het aantal leuke informatieboeken in de bibliotheek op school zijn jongens positiever. Er zijn geen grote verschillen gevonden in de antwoorden van leerlingen die een schoolbibliotheek hebben en leerlingen van scholen zonder bibliotheek, maar leerlingen op scholen met een bibliotheek vinden het wel iets leuker om in de klas een boek te lezen. Tussen provincies bestaan aanzienlijke verschillen in de leesbevordering door leesconsulenten en leerkrachten. De verschillen bij leerlingen zijn kleiner, maar toch duidelijk. Bibliotheek, leesbevorderingsplan en activiteiten leesconsulent maken verschil Bij een groter aantal taakuren van de leesconsulent, is het leesplezier van leerlingen iets groter. Als de leesconsulent activiteiten organiseert in de groep of in de schoolbibliotheek, halen leerlingen ook vaker leesboeken uit die bibliotheek. Leerkrachten met een bibliotheek op school, houden vaker een boekenkring, laten iets vaker een boekpresentatie geven en overleggen meer over leesbevordering dan collega s zonder schoolbibliotheek. Er werd geen verband gevonden tussen de frequentie waarmee een leerkracht voorleest en de leesfrequentie en het leesplezier van leerlingen, maar het introduceren van boeken heeft daarop wel een klein positief effect. Op scholen met een bibliotheek en een leesbevorderingsplan halen leerlingen vaker boeken bij de bibliotheek op hun school dan op scholen zonder leesbevorderingsplan. 1 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

2 Colofon Auteur DESAN Research Solutions: Jannes Hartkamp Met medewerking van Kunst van Lezen: Adriaan Langendonk In opdracht van Deze publicatie is mogelijk gemaakt door de samenwerking van Stichting Lezen en de Koninklijke Bibliotheek binnen het leesbevorderingsprogramma Kunst van Lezen. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande toestemming van de auteurs en opdrachtgevers worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt. 2 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

3 Voorwoord Sinds 2012 wordt de Monitor de Bibliotheek op school (MdBos) in het basisonderwijs uitgevoerd. Deze monitor wordt, in opdracht van Kunst van Lezen (samenwerkingsverband tussen Stichting Lezen en de Koninklijke Bibliotheek), inhoudelijk samengesteld door onderwijsbureau Sardes en technisch uitgevoerd door onderzoeksbureau DESAN Research Solutions. Via een online rapportageportal en pdf s kunnen scholen via bibliotheken landelijke en schoolspecifieke resultaten inzien. Dit biedt hun de mogelijkheid om actief aan de slag te gaan met leesbevordering en informatievaardigheden. De schat aan data die de Monitor de Bibliotheek op school oplevert biedt een kans om leesgedrag en leesbevordering breed te analyseren. Dit rapport richt zich op een dergelijke analyse en is door DESAN uitgevoerd. Ontwikkelingen over de meetjaren, verschillen tussen groepen leerlingen en verbanden tussen data van leesconsulenten en leerkrachten worden in deze rapportage besproken. In 2015 is voor het eerst een vergelijkbare analyse uitgevoerd. Amsterdam, mei 2016 Jannes Hartkamp DESAN Research Solutions 3 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

4

5 Inhoudsopgave Voorwoord Inleiding Achtergrond Methode en respons Leeswijzer... 7 Afronding... 8 Betrouwbaarheid en significantie Ontwikkelingen per meetjaar Verdeling van leerjaren per meting Ontwikkeling in leesplezier Bronnen voor boeken en lezen Ontwikkelingen onder leerkrachten en leescoördinatoren Verschillen tussen groepen leerlingen Vergelijken tussen leerlingen Leerjaar Geslacht Schoolbibliotheek Provincies Verbanden Achtergrond Verband tussen leesconsulent en leerlingen Verband tussen activiteiten leesconsulent en leerkracht Verband tussen leerkracht en leerling Verbanden bij leerlingen Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

6

7 1 Inleiding 1.1 Achtergrond De Monitor de Bibliotheek op school - basisonderwijs bevat een unieke schat aan data. De resultaten worden in verschillende rapportages (digitaal en in pdf) teruggekoppeld op het niveau van de deelnemende scholen, gemeenten en bibliotheken. Daarbij worden als referentie ook landelijke resultaten gepresenteerd. In de analyse voor dit rapport zijn de gegevens van leerlingen, leerkrachten en leesconsulenten gekoppeld en in onderlinge samenhang bestudeerd. Zo ontstaat een completer beeld van ontwikkelingen, verschillen en verbanden voor de doelgroepen die meedoen aan de Monitor de Bibliotheek op school. In 2015 is een dergelijke analyse voor het eerst uitgevoerd, over de metingen 2012, 2013 en In de huidige analyse is ook 2015 meegenomen. 1.2 Methode en respons De data waarop deze landelijke analyse is gebaseerd, zijn afkomstig uit de vier metingen die DESAN Research Solutions namens Kunst van Lezen in het kader van de Monitor de Bibliotheek op school (MdBos) heeft uitgevoerd. De data wordt verkregen via online vragenlijsten die door drie doelgroepen (leerlingen, leerkrachten en lees- of mediaconsulenten) worden ingevuld. Leerkrachten ontvangen een uitnodiging met een link naar de vragenlijst die zij vervolgens (eventueel in overleg met de duo-partner) invullen. Daarna ontvangt de leerkracht een link naar de vragenlijst voor de leerlingen. De leerkracht zorgt er vervolgens voor dat (zo veel mogelijk) leerlingen uit de groep de vragenlijst invullen. Leesconsulenten vanuit de bibliotheek ontvangen tevens een persoonlijke uitnodiging om de vragenlijst in te vullen. De Monitor de Bibliotheek op school is de afgelopen jaren enorm in volume gegroeid. Onderstaande tabel laat de respons per jaar per doelgroep zien. In elke categorie is de respons nu bijna vier maal zo hoog als in 2012 (Tabel 1). Tabel 1 Aantal deelnemers MdBos per meting, Leerlingen Leerkrachten Leesconsulenten n (totaal) Leeswijzer In dit rapport worden data van leerlingen, leerkrachten en leesconsulenten geanalyseerd. Daarbij worden in het eerste hoofdstuk ontwikkelingen besproken voor de drie doelgroepen in de afgelopen vier meetjaren. In het daaropvolgende hoofdstuk 7 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

8 worden vergelijkingen tussen groepen leerlingen geanalyseerd op basis van kenmerken zoals leerjaar, geslacht en de aanwezigheid van een schoolbibliotheek. Ook wordt in dit hoofdstuk gekeken naar verschillen tussen provincies met betrekking tot de data van leesconsulenten en leerkrachten. In het laatste hoofdstuk wordt gekeken naar verbanden tussen de gegevens van de drie doelgroepen zoals bijvoorbeeld het effect van activiteiten van leerkrachten op leesplezier van leerlingen, of de effecten van een leesbevorderingsplan op de activiteiten van leerkrachten. Afronding De cijfers in dit rapport zijn ongewogen. Alle percentages zijn afgerond tot hele getallen. Dientengevolge is de som van de percentages niet altijd exact 100. Tenzij anders vermeld, zijn respondenten die een bepaalde vraag niet hebben beantwoord ( weet niet/geen antwoord ) niet meegenomen in de percentering. Betrouwbaarheid en significantie Bij een steekproefonderzoek als dit worden uitkomsten verkregen die slechts met inachtneming van een bepaalde waarschijnlijkheid mogen worden vertaald naar de totale populatie. Statistiek geeft de mogelijkheid om op grond van de steekproefgrootte en de gevonden uitkomsten van het onderzoek zogenaamde betrouwbaarheidsintervallen te berekenen. Deze betrouwbaarheidsintervallen geven aan tussen welke twee waarden de uitkomst in de totale populatie valt indien de steekproefuitkomst naar de totale populatie vertaald wordt. Het betrouwbaarheidsinterval ligt altijd rond de uitkomst die in de steekproef is gevonden, met afwijkingsmarges naar boven en beneden. Normaliter werkt men met 95%-betrouwbaarheidsintervallen (ook wel: een significantieniveau van 95% ). Deze geven met 95% zekerheid aan tussen welke twee grenswaarden de betreffende waarde in de populatie valt. Wanneer bijvoorbeeld van 500 leerkrachten 50,0 procent een bepaald antwoord heeft gegeven, betekent dit dat we met 95 procent zekerheid kunnen zeggen dat het werkelijke percentage in de gehele populatie leerkrachten tussen 45,6 en 54,4 procent ligt (50,0% +/- 4,4%). 8 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

9 2 Ontwikkelingen per meetjaar Een vergelijking tussen de meetjaren laat een licht negatieve ontwikkeling zien in leesplezier en leesfrequentie bij leerlingen. Verder neemt de populariteit van tijdschriften af, van informatieve boeken, prentenboeken en stripboeken iets toe. Bij de onderwerpen waarover men graag leest worden sport en techniek vaker genoemd, verliefdheid minder vaak. Het percentage leerlingen dat mede aan leesboeken komt via de bibliotheek in de school is sinds 2012 toegenomen. Leerkrachten laten iets minder vaak een boekpresentatie geven en houden iets minder vaak een boekenkring in de klas, maar gaan wel veel vaker met leerlingen naar de schoolbibliotheek. In de data van leesconsulenten valt vooral op dat steeds meer scholen die meedoen aan de Monitor de Bibliotheek op school beschikken over een leesbevorderingsplan en over een bibliotheek in de school. 2.1 Verdeling van leerjaren per meting De Monitor de Bibliotheek op school (MdBos) wordt sinds 2012 uitgevoerd. Het is daarom goed mogelijk om ontwikkelingen in de afgelopen vier meetjaren te analyseren. De verdeling van leerlingen over de leerjaren in de vier metingen is daarbij zeer stabiel (Tabel 2). Tabel 2 Verdeling van leerlingen per leerjaar per meting Totaal Middenbouw 1% 1% 1% 1% 1% Bovenbouw 2% 1% 2% 2% 2% Leerjaar 4 18% 18% 18% 19% 18% Leerjaar 5 20% 20% 19% 19% 19% Leerjaar 6 20% 20% 20% 20% 20% Leerjaar 7 20% 20% 20% 19% 20% Leerjaar 8 20% 20% 20% 20% 20% n (totaal) Bij ontwikkelingen in de resultaten moet wel worden opgemerkt dat in de opeenvolgende metingen niet dezelfde scholen deelnamen. Vooral na 2012 is het aantal deelnemers sterk gegroeid. Met de groei zou ook de samenstelling van de steekproef enigszins kunnen zijn veranderd. De toetsing van de representativiteit ligt echter buiten het kader van deze analyse. 2.2 Ontwikkeling in leesplezier Een sterke ontwikkeling in leesplezier van de leerlingen is er niet: ongeveer 31 procent vindt het erg leuk om een boek te lezen en 3 procent vindt dit vervelend. 9 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

10 Toch is bij nadere beschouwing sprake van een lichte maar door de grote aantallen significante daling van leesplezier. Het percentage dat het erg leuk vindt om een boek te lezen is sinds 2012 elke meting gedaald, in totaal van 32,3 naar 30,6 procent. Ook het percentage leerlingen dat thuis voor hun plezier een boek leest is vrijwel stabiel (ongeveer 8 procent doet dit nooit en bijna twee derde minimaal een paar keer per week), maar toont bij nadere beschouwing een lichte negatieve trend. In 2012 las 7,3 procent nooit voor hun plezier thuis een boek, in ,4 procent. Tussen 2012 en 2014 waren leerlingen het iets minder leuk gaan vinden als de juf of meester iets over een boek vertelt, maar tussen 2014 en 2015 zijn de resultaten bij deze vraag exact hetzelfde gebleven (Tabel 3). Tabel 3 Ontwikkeling leesplezier leerlingen Vervelend om een boek te lezen 3% 3% 4% 3% Erg leuk om een boek te lezen 32% 32% 31% 31% Leesfrequentie Leest nooit thuis een boek 7% 8% 8% 8% Leest minimaal paar keer per week thuis een boek 68% 67% 67% 66% Lezen op school 1 Best tot erg leuk als juf/meester over een boek vertelt 80% 79% 74% 74% In het soort boeken dat leerlingen het liefst lezen is weinig ontwikkeling zichtbaar. Leesboeken zijn stabiel over de jaren favoriet. De populariteit van tijdschriften neemt iets af, de populariteit van informatieve boeken, prentenboeken en stripboeken iets toe (Grafiek 1). Grafiek 1 Welke soort boeken lees je graag? (per meetjaar) leesboeken stripboeken tijdschriften informatieve boeken prentenboeken gedichten en versjes 13% 14% 15% 15% 14% 13% 13% 13% 32% 32% 31% 30% 28% 29% 30% 31% 56% 59% 61% 61% 74% 75% 75% 75% 2012 (n=33962) 2013 (n=71337) 2014 (n=95350) 2015 (n=126952) 1 De stelling als ik in de klas een boek lees vind ik dat (vervelend/niet zo leuk/best leuk/erg leuk) is niet meegenomen in de analyse, omdat de vraag in 2012 en 2013 anders luidde ( als ik in een boek moet lezen van de juf/meester vind ik dat ). 10 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

11 Bij de onderwerpen waarover leerlingen graag lezen (niet in grafiek weergegeven), voeren grappige boeken met 67 procent de lijst aan, gevolgd door dieren (46%), griezelen (42%) en sport (42%). Belangrijkste ontwikkelingen tussen 2012 en 2015 zijn de stijgende populariteit van sport (38% -> 42%) en techniek (16% -> 21%) en de dalende populariteit van verliefdheid (21% -> 16%) als onderwerp Bronnen voor boeken en lezen Leerlingen komen vooral aan boeken doordat ze die thuis hebben (68% in 2012, 72% in 2015). Het percentage leerlingen dat mede aan leesboeken komt via de bibliotheek in de school is sinds 2012 toegenomen (van 38% naar 42%), het percentage dat ook bij een bibliotheek buiten de school leesboeken haalt, nam tussen 2012 en 2014 toe van 51 naar 53 procent, maar is nu weer iets gedaald, naar 52 procent. Daarnaast is het percentage leerlingen dat het best tot erg leuk vindt om naar de bibliotheek buiten de school te gaan gestegen (van 79% naar 82%). Wel lijken leerlingen iets minder vaak naar de bibliotheek te gaan: het percentage dat minimaal een paar keer per maand een bibliotheek bezoekt is iets afgenomen (Grafiek 2). 3 Grafiek 2 Percentage leerlingen dat o.a. boeken bij bibliotheek haalt Haalt boeken bij schoolbibliotheek Haalt boeken bij OB Best tot erg leuk om naar bieb te gaan Gaat minimaal paar keer per maand naar bieb 2012 (n=33971) 2013 (n=71321) 38% 38% 40% 42% 2014 (n=95279) 51% 52% 53% 52% 55% 53% 53% 51% 79% 79% 81% 82% 2015 (n=126874) 2 Grappige boeken werd in 2012 en 2013 als humor aangeduid, verhalen over vroeger als geschiedenis. Beide onderwerpen werden in de oude formulering aanmerkelijk minder vaak genoemd. 3 De vraag van wie men wel eens tips krijgt voor leuke boeken en hoe vaak men door vader of moeder wordt voorgelezen is niet meegenomen in de analyse, omdat de vraagstelling of antwoordschaal tussen de metingen is veranderd. 11 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

12 2.4 Ontwikkelingen onder leerkrachten en leescoördinatoren Leerkrachten zijn tussen 2012 en 2014 iets vaker gaan voorlezen, maar tussen 2014 en 2015 is sprake van een lichte daling: het percentage dat een paar keer per week voorleest, steeg van 75 procent in 2012 naar 78 procent in 2014, maar was in procent. Leerkrachten gaan wel duidelijk vaker met de groep naar de schoolbibliotheek (35% minimaal eens per week in 2012, 45% in 2015, Grafiek 3). Leerkrachten laten leerlingen minder vaak een boekpresentatie geven (23% minimaal eens per week in 2012, 19% in 2015) en houden minder vaak een boekenkring in de klas (13% in 2012, 10% in 2015). Op andere punten, zoals het introduceren van een boek of met een groep naar de openbare bibliotheek gaan, werden geen significante verschillen gevonden. Grafiek 3 Ontwikkeling activiteiten leerkrachten 75% 78% 78% 77% 35% 35% 41% 45% Leest paar keer per week voor 2012 (n=3415) 2013 (n=7010) Gaat minimaal 1 keer per week naar schoolbibliotheek 2014 (n=9621) 2015 (n=12630) In de data van de leesconsulenten valt vooral op dat het aantal scholen (in de monitor) met een bibliotheek sterk is toegenomen, van 68 procent in 2012 tot 84 procent in Daarnaast blijkt ook duidelijk dat steeds meer scholen beschikken over een leesbevorderingsplan (59% in 2012, 78% in 2015, Grafiek 4). 12 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

13 Grafiek 4 Ontwikkelingen leesconsulenten 68% 69% 79% 84% 59% 61% 75% 78% Schoolbibliotheek aanwezig 2012 (n=355) 2013 (n=728) School beschikt over een leesbevorderingsplan (n=1001) (n=1271) Groepsgewijs lenen buiten de school is tussen 2012 (24%) en 2015 (19%) langzaam afgenomen. Dit hangt samen met de toename van het aantal scholen met een bibliotheek in de school. 4 4 In 2015 was er bij 14 procent van de scholen met een bibliotheek in de school en bij 41 procent van de scholen zonder bibliotheek sprake van groepsgewijs lenen buiten de school. 13 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

14

15 3 Verschillen tussen groepen leerlingen Leerlingen in hogere leerjaren lezen minder, minder graag, halen minder boeken bij de bibliotheek en vinden alles aan de schoolbibliotheek minder leuk. Meisjes vinden ongeveer alles aan lezen leuker dan jongens en lezen ook meer. Alleen over het aantal leuke informatieboeken in de bibliotheek op school zijn jongens positiever. De aanwezigheid van een schoolbibliotheek heeft geen duidelijk effect op het leesplezier en de leesfrequentie van leerlingen. Wel vinden leerlingen die een schoolbibliotheek hebben het iets leuker om in de klas een boek te lezen (27% erg leuk) dan leerlingen op scholen zonder bibliotheek (25%). Tussen provincies zijn aanzienlijke verschillen bij zowel leerkrachten als leesconsulenten. 3.1 Vergelijken tussen leerlingen In dit hoofdstuk worden verschillen geanalyseerd tussen groepen leerlingen. Er wordt daarbij gekeken naar leerjaar, geslacht, wel/geen schoolbibliotheek en provincie. Hierbij is gekeken naar de data voor de meting van Omdat de verschillen tussen zowel jongens als meisjes als tussen de leerjaren groot zijn, is het van belang te weten dat het aandeel meisjes in alle leerjaren hetzelfde is (49 à 50 procent). 3.2 Leerjaar Een vergelijking tussen leerjaren laat op alle fronten een sterk afnemend leesplezier zien in hogere leerjaren. Naarmate de leerlingen in hogere klassen terecht komen vinden zij het minder leuk om een boek te lezen (van 41% erg leuk in groep 4 naar 22% in groep 8), te lezen in de klas (van 39% naar 21%), maar ook om naar de bibliotheek te gaan. Vooral op dit laatste punt is de daling sterk: in groep 4 vindt 44 procent dit nog erg leuk, maar in groep 8 nog maar 16 procent (Grafiek 5). Grafiek 5 Verschillen in leesplezier per leerjaar (meetjaar 2015) 50% 40% 30% 20% Erg leuk om een boek te lezen Erg leuk om in klas boek te lezen Erg leuk om naar bibliotheek te gaan 10% 0% Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

16 Bij het leesgedrag zijn vergelijkbare trends te zien. Leerlingen lezen in hogere klassen steeds minder vaak boeken: het percentage dat minimaal een paar keer per week thuis voor het plezier een boek leest daalt vooral na groep 6 hard, van 72 procent naar 56 procent in groep 8. Leerlingen halen tevens minder boeken op school. Wel halen in hogere leerjaren iets meer leerlingen boeken buiten school (Grafiek 6). Grafiek 6 Leesgedrag per leerjaar (meetjaar 2015) 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% Leest minimaal paar keer per week thuis boek Haalt boeken bij bibliotheek OP de school Haalt boeken bij bibliotheek BUITEN de school 0% Leerlingen in hogere leerjaren halen niet alleen minder boeken bij de bibliotheek in hun school, zij zijn ook minder tevreden over de schoolbibliotheek. De schoolbibliotheek wordt minder vaak als een fijne plek gezien. Men vindt bijvoorbeeld minder vaak dat er leuke leesboeken zijn, minder vaak dat er leuke informatieboeken zijn, minder vaak dat men de boeken kan vinden die men zoekt en minder vaak dat men goed geholpen wordt in de schoolbibliotheek. Kortom, alles is in hogere klassen minder leuk, volgens de kinderen (Tabel 4). Tabel 4 Mening over schoolbibliotheek per leerjaar (meetjaar 2015) Schoolbibliotheek is een fijne plek 74% 70% 64% 55% Genoeg leesboeken in schoolbibliotheek 83% 74% 67% 59% Genoeg informatieboeken in schoolbibliotheek 64% 66% 64% 62% Leuke leesboeken in schoolbibliotheek 81% 72% 64% 55% Leuke informatieboeken in schoolbibliotheek 63% 60% 54% 47% Kan in schoolbibliotheek makkelijk boeken vinden 45% 41% 37% 36% Wordt in de schoolbibliotheek goed geholpen 59% 55% 50% 45% 3.3 Geslacht Zoals jongere kinderen alles rond lezen veel leuker vinden dan oudere, vinden meisjes alles leuker dan jongens. Meisjes vinden het duidelijk leuker om een boek te lezen (thuis en in de klas) en om naar de bibliotheek te gaan. Bij de vraag hoe men 16 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

17 het vindt als de juf of meester vertelt over een boek zijn de verschillen kleiner. Meisjes vinden dit minder leuk dan zelf lezen, jongens even leuk (Grafiek 7). Grafiek 7 Verschil in leesplezier naar geslacht (meetjaar 2015) Erg leuk om een boek te lezen Erg leuk om in klas boek te lezen Erg leuk om naar bibliotheek te gaan 23% 24% 23% 34% 38% 35% Erg leuk als juf/meester vertelt over een boek 24% 28% Jongens Meisjes Omdat meisjes het leuker vinden om een boek te lezen, verschilt hun leesgedrag ook van dat van de jongens. Meisjes lezen vaker voor hun plezier thuis een boek, halen iets vaker boeken uit de bibliotheek in hun school en vooral vaker uit de bibliotheek buiten de school. Daarnaast vinden meisjes iets vaker dat zij goed worden geholpen in de bibliotheek op school en vinden meisjes vaker dat er leuke leesboeken zijn in de bibliotheek op school. Alleen over het aantal leuke informatieboeken in de bibliotheek op school zijn jongens positiever (Grafiek 8). Grafiek 8 Verschil in leesgedrag naar geslacht (meetjaar 2015) Leest minimaal paar keer per week thuis boek Haalt boeken bij schoolbibliotheek 40% 43% 59% 74% Haalt boeken bij OB Leuke leesboeken in schoolbibliotheek Leuke informatieboeken in schoolbibliotheek Wordt in de schoolbibliotheek goed geholpen Jongens 47% 56% 65% 71% 58% 54% 48% 56% Meisjes 17 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

18 3.4 Schoolbibliotheek Of er een schoolbibliotheek is maakt voor het algemene leesplezier van leerlingen niet uit (het percentage dat het erg leuk om een boek te lezen is zowel op scholen met als op scholen zonder bibliotheek in de school 28 procent). Ook de frequentie waarmee men thuis boeken leest verschilt nauwelijks: 66 procent van de leerlingen waarbij de school over een bibliotheek beschikt zegt minimaal een paar keer per week een boek te lezen tegenover 65 procent van de leerlingen zonder bibliotheek op school. Wel vinden leerlingen met een schoolbibliotheek het iets leuker om in de klas een boek te lezen. Van deze leerlingen zegt 27 procent dit erg leuk te vinden tegenover 25 procent zonder bibliotheek op school. Leerlingen zonder bibliotheek op school gaan vaker naar de bibliotheek buiten school (83% minimaal een paar keer per jaar) dan leerlingen die een bibliotheek op school hebben (79%). De verschillen tussen deze twee groepen zijn soms zeer klein, maar door de hoge aantallen wel significant. 3.5 Provincies Het percentage leerlingen (groep 5, 2015) dat het best leuk of heel leuk vindt om een boek te lezen is in Drenthe (83%), Friesland en Gelderland (84%) het laagst en in Flevoland en Limburg het hoogst (87%) (Grafiek 9). 5 De verschillen zijn significant, maar kleiner dan in 2014, toen Friesland het laagst scoorde met 81 procent en Limburg het hoogst met 88 procent. Grafiek 9 Percentage leerlingen dat het leuk vindt een boek te lezen per provincie 100% 80% 84% 86% 83% 85% 87% 84% 85% 86% 86% 85% 86% 87% 60% 40% 20% 0% De verschillen tussen provincies in leesplezier zijn niet helemaal terug te vinden in verschillen in leesfrequentie (groep 5, 2015). Friesland, Drenthe en Gelderland scoren 5 Het aantal respondenten loopt van 615 in Groningen tot in Zuid-Holland. 18 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

19 weliswaar ook hier vrij laag, maar Limburg en Gelderland ook. Brabant heeft het hoogste percentage leerlingen dat minstens een paar maal per week thuis voor het plezier een boek leest (Grafiek 10). Grafiek 10 Percentage leerlingen dat thuis minstens een paar keer per week voor het plezier een boek leest per provincie 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 69% 73% 70% 72% 71% 71% 73% 71% 71% 70% 74% 71% De verschillen tussen provincies op de vraag Heeft jouw school een bibliotheek in de school zijn aanzienlijk, maar veel kleiner dan in In Gelderland en Zuid-Holland zegt drie kwart van de leerlingen uit groep 5 nu ja, in Drenthe en Flevoland meer dan negentig procent (Grafiek 11). Vorig jaar was het percentage in Groningen nog maar 52. Leerlingen hoeven hierbij overigens niet per se op een bibliotheek in het kader van de Bibliotheek op school te doelen. Een school kan ook een eigen bibliotheek hebben, los van het programma. 19 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

20 Grafiek 11 Heeft jouw school een bibliotheek in de school per provincie 100% 80% 7% 4% 11% 3% 7% 3% 5% 7% 2% 5% 5% 7% 6% 4% 13% 18% 14% 13% 18% 16% 7% 3% 9% 2% 60% 40% 20% 0% 89% 86% 91% 82% 91% 77% 81% 81% 77% 79% 90% 89% ja nee weet ik niet De verschillen met betrekking tot de vraag of er een schoolbibliotheek aanwezig is worden grotendeels weerspiegeld in de antwoorden op de vraag hoe men aan leesboeken komt. In Gelderland zegt iets meer dan een derde van de leerlingen uit leerjaar 5 boeken te halen bij de bibliotheek in de school, in Flevoland, Noord- Brabant en Limburg dan de helft (Grafiek 12). Grafiek 12 Ik haal boeken bij de bibliotheek in de school per provincie 100% 80% 60% 40% 45% 41% 45% 38% 50% 36% 45% 37% 38% 41% 52% 51% 20% 0% Op provincieniveau is ook gekeken naar verschillen tussen leerkrachten en leesconsulenten. De vergelijking kan aangeven of er verschillen tussen provincies 20 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

21 bestaan in de invulling die scholen geven aan het leesbevorderingsbeleid. De vergelijking is gemaakt over alle leerjaren. 6 De verschillen tussen provincies zijn aanzienlijk. Wat verder opvalt is dat Flevoland op drie van de vijf criteria in de analyse (met groep naar schoolbibliotheek, boekenkring en overleg over leesbevordering) het hoogst scoort van alle provincies, maar op boekenintroducties in de klas het laagst en op voorlezen aan de groep iets onder gemiddeld. Geen enkele provincie scoort op alle criteria duidelijk lager of duidelijk hoger dan gemiddeld (Tabel 5). Tabel 5 Aandacht voor lezen door leerkracht per provincie (alle leerjaren) Leest paar keer per week voor aan groep Gaat paar keer per week naar schoolbibliotheek Houdt minimaal 1x per week een boekenkring Introduceert minimaal 1x per week een boek Overlegt maandelijk s over leesbevord e-ring Friesland 78% 7% 7% 29% 11% 551 Groningen 76% 16% 13% 33% 14% 400 Drenthe 81% 8% 11% 34% 10% 1012 Overijssel 76% 12% 6% 32% 13% 1351 Flevoland 75% 18% 18% 26% 16% 612 Gelderland 76% 12% 13% 34% 12% 1018 Utrecht 85% 13% 12% 32% 12% 555 Noord-Holland 86% 12% 13% 37% 13% 1463 Zuid-Holland 83% 7% 9% 35% 11% 2314 Zeeland 69% 13% 8% 37% 12% 428 Noord-Brabant 70% 10% 10% 37% 13% 1779 Limburg 63% 13% 11% 34% 11% 1147 Totaal 77% 11% 10% 35% 12% n Ook bij het vergelijken van de data van de leesconsulenten per provincie blijkt dat er sterke verschillen bestaan tussen de provincies in de invulling van het leesbeleid op school. Zo beschikt in Gelderland 90 procent van de deelnemende scholen over een leesbevorderingsplan, terwijl dit in Drenthe slechts 55 procent is. Het evalueren van dit plan doet men relatief het meest in Flevoland (87% van de deelnemende scholen doet dit jaarlijks), het minst in Groningen (53%). Ook de collectie verschilt sterk. In Flevoland heeft men gemiddeld de grootste collectie in de bibliotheek op school (2.363 boeken), bijna twee keer zo veel als in Friesland (1.230). In Zeeland wordt jaarlijks maar liefst 19 procent van de collectie vervangen, in Groningen vijf procent (Tabel 6). 6 Als de verdeling van leerkrachten over de leerjaren sterk zou verschillen per provincie, zou dit kunstmatige verschillen tussen provincies te zien kunnen geven, maar die verdeling is in alle provincies ongeveer gelijk. Bij een analyse voor een specifiek leerjaar zouden de toevalsmarges veel groter zijn vanwege de lagere aantallen respondenten per provincies. 21 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

22 Tabel 6 Leesbevorderingsplannen en collectie per provincie Beschikt over leesbevorde ringsplan Evalueert jaarlijks het leesbevorde ringsplan Gemiddeld aantal boeken in collectie van schoolbiblio theek Percentage van collectie van schoolbiblio theek dat jaarlijks wordt vervangen Friesland 69% 85% % 45 Groningen 70% 53% % 45 Drenthe 55% 67% % 101 Overijssel 88% 86% % 116 Flevoland 85% 87% % 48 Gelderland 90% 81% % 99 Utrecht 79% 73% % 46 Noord-Holland 73% 60% % 99 Zuid-Holland 82% 72% % 141 Zeeland 75% 55% % 40 Noord-Brabant 82% 70% % 140 Limburg 76% 70% % 92 Totaal 78% 72% % 1012 n 22 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

23 4 Verbanden Als de leesconsulent activiteiten organiseert in de groep of in de schoolbibliotheek, halen leerlingen vaker leesboeken uit die bibliotheek en zeggen zij ook vaker tips voor leuke leesboeken van de bibliotheek te krijgen. En bij een groter aantal taakuren van de leesconsulent, is het leesplezier van leerlingen iets groter. Leerkrachten die werken op een school waar een schoolbibliotheek aanwezig, houden vaker een boekenkring, laten iets vaker een boekpresentatie geven en overleggen meer over leesbevordering dan collega s bij wie geen schoolbibliotheek aanwezig is. Het vaak voorlezen door een leerkracht lijkt geen invloed te hebben op de leesfrequentie en het leesplezier van leerlingen. Het introduceren van boeken door de leerkracht heeft wel een klein positief verband met leesfrequentie en leesplezier van leerlingen. Tips geven over leuke boeken om te lezen (van ouders, vrienden en de schoolbibliotheek, maar niet van leerkrachten) heeft ook een positief effect op het plezier en de frequentie van het lezen van boeken. Op scholen met een schoolbibliotheek en een leesbevorderingsplan halen leerlingen vaker boeken bij de bibliotheek op hun school, krijgen ze vaker tips van de schoolbibliotheek over leesboeken en is men positiever over deze schoolbibliotheek dan op scholen waar wel een bibliotheek aanwezig is, maar geen leesbevorderingsplan. Ook laten leerkrachten leerlingen dan vaker boekpresentaties geven en gaan zij vaker met de leerlingen naar de schoolbibliotheek. Als ouders meer voorlezen, vinden leerlingen het vaker leuk om een boek te lezen, al hoeft dit verband niet direct causaal te zijn. 4.1 Achtergrond Door de data van de metingen onder de drie doelgroepen te koppelen, kunnen verbanden tussen de resultaten van leerlingen, leerkrachten en leesconsulenten worden bekeken. Zo kan bijvoorbeeld worden gekeken naar effecten van activiteiten van leerkrachten (bijvoorbeeld voorlezen in de klas) en leesconsulenten (bijvoorbeeld activiteiten die de leesconsulent uitvoert) op leesgedrag en leesplezier van leerlingen. 4.2 Verband tussen leesconsulent en leerlingen Om te beginnen kijken we naar verbanden tussen de data van de leescoördinator en de data van de leerlingen. 7 Ten eerste is er geen verband tussen het opleidingsniveau van de leesconsulent en de antwoorden van de leerlingen: leerlingen op scholen met een leesconsulent met een opleiding op hbo- of wo-niveau verschillen in hun antwoorden (op vragen over bijvoorbeeld leesplezier, bibliotheekbezoek en mening over de bibliotheek op school) niet van leerlingen op andere scholen. Dit kwam ook uit de meting over 2014 al naar voren. Ook voor het aantal taakuren van de leesconsulent kan vrijwel geen verband met de antwoorden van de leerlingen worden 7 Hiervoor zijn de data van 2015 van de leerlingen vanaf groep 3 geselecteerd, zonder middenbouw en bovenbouw. 23 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

24 vastgesteld. Uitzondering is dat, naarmate er meer taakuren voor de leescoördinator beschikbaar zijn, het percentage leerlingen dat het erg leuk vindt om een boek te lezen (van 30% bij 0 taakuren tot 32% bij meer dan tien beschikbare taakuren per week) of om een boek in de klas te lezen (van 28% tot 32%) iets toeneemt. Er is op bepaalde punten ook een verband te zien tussen de antwoorden van de leerlingen en de vraag of de leesconsulent activiteiten uitvoert in de groep. Als de leesconsulent activiteiten in de groep uitvoert, halen leerlingen op scholen met een bibliotheek 8 bijvoorbeeld vaker leesboeken uit die bibliotheek (48%) dan wanneer de leesconsulent geen activiteiten in de groep uitvoert (43%). Ook zeggen leerlingen dan duidelijk vaker tips voor leuke boeken van de bibliotheek in de school te krijgen (20% tegen 14%). Op leesplezier of lezen voor het plezier thuis is er overigens geen duidelijk effect te zien. Ook de vraag of de leesconsulent activiteiten in de schoolbibliotheek organiseert voor leerlingen maakt op bepaalde punten iets uit. Voor scholen met een schoolbibliotheek geldt: als de leesconsulent daar activiteiten voor leerlingen organiseert, zegt 54 procent van de leerlingen daar leesboeken te halen, als de leesconsulent geen activiteiten organiseert 45 procent. Leerlingen zeggen in het eerste geval ook duidelijk vaker tips voor leuke leesboeken van de schoolbibliotheek te krijgen (23%) dan in het tweede geval (17%). Op scholen waar de leesconsulent activiteiten in de schoolbibliotheek organiseert, zeggen leerlingen ook vaker het een fijne plek te vinden (72%) dan op andere scholen (65%) (Grafiek 13). Grafiek 13 Evaluatie schoolbibliotheek door leerlingen - wel/geen activiteiten in schoolbibliotheek door leesconsulent Vindt schoolbibliotheek fijne plek 65% 72% Haalt leesboeken bij schoolbibliotheek 45% 54% Krijgt tips van schoolbibliotheek voor boeken 17% 23% Activiteiten in bibliotheek op school Geen activiteiten in bibliotheek op school Scholen met een bibliotheek op school hebben veel vaker een leesbevorderingsplan (82%) dan scholen zonder schoolbibliotheek (70%). Omdat er natuurlijk ook andere 8 Het gegeven of er wel of geen bibliotheek op school is, is hier gebaseerd op de antwoorden van de leesconsulent. 24 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

25 verschillen zijn tussen scholen met en zonder bibliotheek (zie paragraaf 3.4), hebben we voor de analyse van het effect van het leesbevorderingsplan alleen gekeken naar scholen met een schoolbibliotheek. Of een school met een schoolbibliotheek wel of geen leesbevorderingsplan heeft, heeft geen effect op het leesplezier van jongeren en hun leesfrequentie. Wel zien we wat kleine verschillen met betrekking tot de vragen over de schoolbibliotheek. Op scholen met een schoolbibliotheek en een leesbevorderingsplan, zegt bijvoorbeeld 48 procent van de leerlingen leesboeken uit de bibliotheek op school te halen, op scholen met een bibliotheek maar zonder leesbevorderingsplan is dat 41 procent. Leerlingen zeggen dan ook vaker tips voor leesboeken van de schoolbibliotheek te krijgen (19% tegen 14%). Daarnaast heeft de schoolbibliotheek vaker leuke lees- en informatieboeken, vindt men deze bibliotheek vaker een fijne plek en worden leerlingen er beter geholpen als er een leesbevorderingsplan is (Grafiek 14). Grafiek 14 Leesbevorderingsplan en mening leerlingen schoolbibliotheek Schoolbibliotheek heeft leuke leesboeken Vindt schoolbibliotheek fijne plek Wordt goed geholpen in schoolbibliotheek Schoolbibliotheek heeft leuke informatieboeken Haalt boeken bij schoolbibliotheek Krijgt tips van schoolbibliotheek voor boeken 19% 14% 69% 67% 68% 64% 55% 48% 57% 54% 48% 41% Wel leesbevorderingsplan Geen leesbevorderingsplan 4.3 Verband tussen activiteiten leesconsulent en leerkracht Naarmate leerlingen in hogere leerjaren komen, lezen leerkrachten minder vaak voor. In leerjaar 3 leest 92 procent nog een paar keer per week voor aan de groep, in leerjaar 5 is dat 73 procent en in leerjaar 8 nog 48 procent. Ook in het bezoeken van de schoolbibliotheek zit een dalende lijn als het leerjaar hoger wordt: in het 4 e leerjaar bezoeken leerkrachten het meest frequent de schoolbibliotheek (16% paar keer per week) en dit percentage daalt langzaam (naar 14% in leerjaar 8). Maar omdat de verdeling van leerkrachten over de leerjaren voor de scholen zonder bibliotheek op school en scholen met een bibliotheek op school vrijwel identiek is, kunnen de data van alle leerkrachten van 2015 in de analyse worden betrokken. 25 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

26 Leerkrachten van scholen met een schoolbibliotheek lezen ongeveer even vaak voor (77% een paar keer per week) als leerkrachten op scholen zonder schoolbibliotheek (78%), maar hebben iets vaker overleg over leesbevordering (90% tegen 88%), houden vaker een boekenkring (46% tegen 40%), laten iets vaker een boekpresentatie geven (20% tegen 16% wekelijks) en gebruiken vaker een boekencollectie in de klas. Leerkrachten waarbij geen bibliotheek in de school is gaan logischerwijs vaker met de leerlingen naar de openbare bibliotheek (Grafiek 11). Grafiek 15 Verschillen tussen leerkrachten met en zonder schoolbibliotheek LK overlegt minimaal paar keer per jaar over leesbevordering LK leest paar keer per week voor LK laat wekelijks boekpresentatie geven LK gebruikt regelmatig/vaak boekencollectie in de klas LK houdt minimaal paar keer per jaar boekenkring LK gaat minimaal paar keer per jaar met groep naar OB BOS aanwezig 20% 16% 42% 38% 44% 41% 29% 41% BOS niet aanwezig 90% 88% 77% 78% Als het tot de taken van de leesconsulent behoort om in de schoolbibliotheek activiteiten voor leerlingen te organiseren, dan gaan leerkrachten ook vaker met de groep naar de schoolbibliotheek (72% minstens een paar keer per maand) dan wanneer dat niet tot de taken van de leesconsulent behoort (59%). Merkbaar is ook of het tot de taken van de leesconsulent behoort om het gebruik van de schoolbibliotheek te bevorderen: op scholen waar dat wel zo is gaat 49 procent van de leerkrachten minstens eens per week met de groep naar de schoolbibliotheek, op andere scholen 35 procent. Ook de aanwezigheid van een leesbevorderingsplan is merkbaar in de antwoorden van de leerkrachten, zelfs als alleen wordt gekeken naar scholen met een bibliotheek op school. Op scholen met een bibliotheek op school en een leesbevorderingsplan leest de leerkracht niet vaker voor aan de groep, maar gaat hij of zij bijvoorbeeld wel vaker met de groep naar de schoolbibliotheek, iets vaker naar de openbare bibliotheek, laat men leerlingen iets vaker een boekpresentatie geven en worden ook meer andere activiteiten met boeken ondernomen. 26 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

27 4.4 Verband tussen leerkracht en leerling Zoals in het vorige hoofdstuk al is beschreven bestaan er tussen de metingen, maar vooral tussen leerjaren, verschillen met betrekking tot het plezier in lezen en leesgedrag. Om ervoor te zorgen dat deze verschillen de analyse van het verband tussen activiteiten van leerkrachten en antwoorden van leerlingen niet vertroebelen, richt de analyse zich uitsluitend op leerlingen uit het vijfde leerjaar uit de meting van Leerlingen van leerkrachten die vaker voorlezen ( paar keer per week tegenover minder dan eens per week) vinden het niet leuker om te lezen en lezen ook niet significant vaker een boek dan andere leerlingen. Wel geeft een leerkracht die vaker voorleest ook vaker - volgens de leerlingen - tips over een leuk boek (33% indien leerkracht paar keer per week voorleest tegenover 30% als de leerkracht dat minder vaak doet) en gaan leerlingen iets vaker naar de openbare bibliotheek (79% minimaal paar keer per jaar, tegenover 76%). Het introduceren van boeken door de leerkracht heeft een significant effect op het leesplezier van leerlingen, zij het beperkt. Leerlingen van leerkrachten die vaak boeken in de groep introduceren (minstens één keer per week) vinden het iets vaker erg leuk om een boek te lezen en lezen iets vaker thuis voor hun plezier een boek dan leerlingen van leerkrachten die dat vrijwel nooit doen (hoogstens een paar keer per jaar). Voor of men het leuk vindt als de leerkracht iets vertelt over een boek en voor het bezoek aan de openbare bibliotheek zijn er geen verschillen (Grafiek 16). Grafiek 16 Effecten van het introduceren van boeken in de klas door leerkracht LL leest elke dag thuis een boek 35% 33% LL vindt het erg leuk om een boek te lezen 35% 34% LL gaat minimaal paar keer per maand naar OB 52% 52% LL vindt het erg leuk als LK vertelt over een boek 33% 33% LK introduceert minstens 1x per week een boek LK hoogstens paar keer per jaar een boek Voor deze analyse zijn nog enkele andere verbanden bekeken, waarbij echter geen significant verschil werd gevonden. Zo werd geen verband gevonden tussen de mate waarin leerkrachten met een groep leerlingen de openbare bibliotheek bezoeken en 27 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs

28 leesplezier of -frequentie van de leerlingen. Ook het wel of niet gebruikmaken van een boekencollectie door de leerkracht levert geen significante verschillen op met betrekking tot de antwoorden van de leerlingen. Wel lezen leerlingen iets vaker voor hun plezier thuis een boek als leerkrachten leerlingen vaker een boekpresentatie laten geven en gaan zij vaker naar de openbare bibliotheek. 4.5 Verbanden bij leerlingen Aan leerlingen zijn nog enkele vragen gesteld die licht zouden kunnen werpen op de vraag wat het leesgedrag van leerlingen beïnvloedt. Hiervoor zijn alleen de data van leerjaar 5 van meetjaar 2015 in de analyse betrokken, omdat anders de grote verschillen tussen leerlingen in verschillende leerjaren de verbanden zou vertroebelen. Er is in de analyse gekeken naar het leesplezier ( Hoe vind je het om een boek te lezen? ) en de leesfrequentie ( Hoe vaak lees je thuis voor je plezier een boek? ). Ten eerste valt op dat naarmate ouders meer voorlezen, het percentage leerlingen dat het erg leuk vindt om een boek te lezen toeneemt (32% indien ouders nooit voorlezen, 41% indien zij elke dag voorlezen), evenals het percentage dat thuis elke dag een boek leest (van 30% naar 48%). Een vergelijkbaar verband is zichtbaar bij ouders die met hun kinderen praten over boeken. De vraag is natuurlijk wel of kinderen die vaker worden voorgelezen of met hun ouders over boeken praten het leuker vinden om een boek te lezen, of dat kinderen die het leuk vinden om te lezen ook vaker met hun ouders over boeken praten en vaker worden voorgelezen. De causaliteit van het verband werkt ongetwijfeld in beide richtingen. Er is ook een duidelijk verband gevonden tussen het krijgen van tips over leuke boeken om te lezen en de frequentie en plezier van het lezen. Voor alle tipgevers behalve de leerkracht geldt dat leerlingen die tips krijgen over een leuk boek om te lezen het leuker vinden om te lezen, dan leerlingen die geen tips krijgen. (Ook hier kan deels spelen dat leerlingen die er blijk van hebben gegeven graag te lezen, vaker tips krijgen.) Bij de leesfrequentie bestaat eenzelfde verband. Het krijgen van tips voor leuke boeken vanuit de bibliotheek op school heeft duidelijk een positief effect op het leesplezier en de leesfrequentie (Tabel 7). Tabel 7 Krijgen van tips en plezier en frequentie van lezen (2015, groep 5) Vindt het erg leuk om een boek te lezen Leest elke dag in een boek Krijgt tips van vrienden 38% 36% Krijgt geen tips van vrienden 32% 33% Krijgt tips van ouders 37% 37% Krijgt geen tips van ouders 31% 30% Krijgt tips van broer of zus 38% 38% Krijgt geen tips van broer of zus 33% 33% Krijgt tips van leerkracht 35% 34% Krijgt geen tips van leerkracht 34% 34% Krijgt tips van schoolbibliotheek 39% 37% Krijgt geen tips van schoolbibliotheek 34% 34% 28 Landelijke analyse Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs