Leren mgaan met energie Met dank aan: CSG Reggesteyn, OBS De Peppel, & PCBS Jan Barbier
Inhudspgaven Inleiding... 3 1. De Centrale verwarming... 4 Leerlingen pdracht... 4 Dcenten handleiding... 11 2. De Thermstaat... 12 Leerlingen pdracht... 12 Dcenten handleiding... 18 3. Ketel en buizen... 19 Leerlingen pdracht... 19 Dcenten handleiding... 26 4. Warmte van de radiatr... 27 Leerlingen pdracht... 27 Dcenten handleiding... 35 5. De draaiknp als drgeefluik... 36 Leerlingen pdracht... 36 Dcenten handleiding... 44 6. Warm water dr de radiatr... 45 Leerlingen pdracht... 45 Dcenten handleiding... 52 7. Energie meten... 53 Leerlingen pdracht... 53 Dcenten handleiding... 61 8. Apparaten in schl... 62 Leerlingen pdracht... 62 Dcenten handleiding... 69 Juw alternatieve energie... 70 Leerlingen pdracht... 70 2
Inleiding Het prject Twente s gt Talent wrdt gesubsidieerd dr de Prvincie Overijssel, vanuit het prgramma ICT-Diensteninnvatie Overijssel. Universiteit Twente is penverder van dit prject. Twente s gt Talent is een prject vr basisschlen, vrtgezet nderwijs en hger nderwijs-instellingen in de regi Ost-Nederland. Zij werken samen m natuur- en technieknderwijs een nieuwe impuls te geven dr de ntwikkeling van lesmdules en dr prfessinalisering van dcenten. ICT speelt in deze prjecten een belangrijke rl: met ICT kunnen schlen de wereld van natuur en techniek effectief de schl binnen halen, waardr de effectiviteit van fysieke kennismaking met de praktijk wrdt vergrt. Op het gebeid van natuur- en technieknderwijs is echter ng niet veel digitaal materiaal beschikbaar en hier wil het prject Twente s gt Talent p inspelen en schlen bij ndersteunen. Vr het prject Twente s gt Talent zijn de basisschlen OBS De Peppel en PCBS Jan Barbier en middelbare schlengemeenschap CSG Reggesteyn een samenwerking aangegaan waarbij natuur- en technieknderwijs ndersteund wrdt dr ICT. Dit heeft geresulteerd in 7 lessen vr leerlingen van de bvenbuw van de basisschl en 1 pdracht waarbij leerlingen van de basisschl samenwerken met leerlingen van het technasium. Al deze lessen zijn vrzien van een dcentenhandleiding. De lessenserie begint met een aantal pdrachten ver energievrmen die dicht bij de leerlingen liggen. Deze infrmatie kunnen de leerlingen vervlgens gebruiken tijdens de eindpdracht die zal gaan ver duurzame energie. Z ntstaat er een bij leerlingen een beter begrip ver de werking van energie en energieverbruik. 3
Tijd: 2x2 lesuren Aantal leerlingen: 2 1. De centrale verwarming ndig: een werkende radiatr een A4 ntitiepapier pen/ptld A4 papier (m te knippen) schaar Wat ga je den? Je gaat een stukje nderzeken van he de centrale verwarming werkt. De kernvraag vr jullie is: p welke manieren verwarmt de radiatr? 4
Stap 1: de inleiding Lees: Als het binnen twintig graden (20 C) is, velt dat lekker warm. In de zmer is het klaslkaal f de huiskamer vaak vanzelf al warm geneg. Maar he gaat dat in de winter als het buiten maar vijf graden (5 C) is? Of als het vriest? Dan met het huis verwarmd wrden. Je kunt je huis p verschillende manieren verwarmen, zals bijv. met een pen haard f met een centrale verwarming. Dat is wel z handig. Anders zu je s winters binnen met een jas aan meten zitten. En met de muts p! In deze les gaan we samen de centrale verwarming p schl nderzeken. Verschillende leerlingen den verschillende stukjes. Jullie kijken naar verschillende vrmen van warmte die de radiatr afgeeft. Tijd vr een uitgebreid verwarmingsnderzek 5
Stap 2: He werkt een verwarming? Uitleg Twintig graden is een gede temperatuur vr in huis. Dat is vaak de ingestelde temperatuur p de thermstaat. Als het in de ruimte kuder dan twintig graden is, geeft de thermstaat een seintje aan de verwarmingsketel m het water p te warmen. Het verwarmde water verlaat de ketel en wrdt dr een buis naar de radiatren gepmpt.als de draaiknp van de radiatr penstaat, strmt het warme water aan de bvenkant naar binnen. Het water verwarmt de radiatr. Deze geeft zijn warmte weer af aan de mgeving. Drdat de warmte wrdt afgegeven aan de mgeving kelt het water af. Het afgekelde water gaat via de buis aan de nderkant de radiatr uit. De pmp pmpt het afgekelde water weer terug naar de ketel. Opdracht 1: Een puzzel Deze wrden zitten verstpt in de wrdzeker. Kun jij ze vinden? radiatr, draaiknp, buis, thermstaat, temperatuur, verwarmingsketel, pmp, stralingswarmte, verwarming, stkhk, water, graden, energie, pwarmen, afkelen, warm, kud. z F L J C L C D E K A G Q M R A W E R R S D V N N V S I E T R A T F E E E B U I S E E A R T R R D N n U L K E I A H W N A D E X A S E K L E A H R U L R A G S N I R R F G O E O G N S O N M M R J K O L N I A P G O I O P O K G E M E W S S N T M H F R M R R A W T G A O K A A R A L T A A T I P O O G A W K E R A L D R O G W W R G R M T C A C T E M P E R A T U U R D S E M O V S D E K C C 6
Opdracht 2: Hiernder zie je een afbeelding van een centrale verwarming. De wrden uit de wrdzeker hren bij dit plaatje. Schrijf in de figuur hiernder het juiste cijfer p de juiste plaats Op smmige plaatsen passen meerdere cijfers. 1. radiatr 7. verwarmingsketel 13. energie 2. draaiknp 8. stralingswarmte 14. pwarmen 3. buis 9. water 15. warm 4. thermstaat 10. verwarming 16. kud 5. temperatuur 11. stkhk 17. afkelen 6. pmp 12. graden 7
Stap 3: Jij als verwarmingsmnteur Sharella, Bas, Chen en Kim zijn verwarmingsmnteurs. Zij bekijken de verwarmingsketel en de thermstaat. Ok cntrleren ze de radiatren. Ben jij k verwarmingsmnteur? Kijk wat Sharella, Bas, Kim en Chen den. Dan weet je wat je taak is. OKÉ, TEKEN JIJ DE KETEL OP DE PLATTEGROND ER BIJ JA, DAT DOE IK. MAAR WE MOETEN OOK NOG EVEN GOED KIJKEN NAAR DE BUIZEN. ZIJN DE BUIZEN VOOR HET WARME WATER OOK GEÏSOLEERD? HIER ZIJN DUS DRIE RADIATOREN ONDER HET RAAM. Sharella Kim Bas Opdracht 3 JA, IK TEKEN ZE ER NET BIJ. Chen ZO, DIT IS BETER. NU KOMT DE WARMTE DE RUIMTE IN, IN PLAATS VAN IN DE KAST. Maak een plattegrnd van je schl. Geef in iedere ruimte aan waar de radiatren zitten. Teken k de thermstaat, de ketel en de verschillende buizen p je plattegrnd. Gebruik vr de buizen een rd en een blauw kleurptld: rd vr de buizen waarin het warme water wrdt aangeverd, blauw vr de buizen waarin het afgekelde water teruggaat. JA, HIJ STAAT OP DE HOOGSTE STAND. DAT IS EIGENLIJK NIET NODIG. MEESTAL IS ER NIEMAND IN DE GANG. HIJ VERWARMT EIGENLIJK ALLEEN ONZE JASSEN. PFF HET IS ALLEEN JAMMER DAT HIJ ZO ZWAAR IS. IK KRIJG HET ER WARM VAN. DE VERWARMING MAG VAN MIJ WEL EVEN UIT! ZO, LEKKER WARM IS HET HIER. 8
Opdracht 4: Lees de nderstaande pdrachten ged dr en ver ze uit! Een ruimte verwarmen kst energie en geld. Daar met je zuinig mee mgaan. Kijk f er geen warmte verlren gaat: Staan er geen spullen vr de verwarmingen die de warmte tegenhuden? Staan er geen deuren pen? Is het niet te warm f te kud? Cntrleer alle radiatren. Staan de knppen p de gede stand? Cntrleer de thermstaat. Staat hij p een gede temperatuur? Cntrleer met een thermmeter f de thermstaat de juiste temperatuur meet. Is alles in rde met het water in de centrale verwarming? Begin bij de ketel. Zit daar ng geneg water in? Als het wijzertje in het rd staat, met de ketel bijgevuld wrden. Weet je he dit bijvullen in z n werk gaat? Zek p internet hier iets ver p, en gebruik dat bijv. vr de verwerkingspdracht (zie verderp). Vraag na wie dit det p schl. Luister in het stkhk en bij een aantal radiatren f je het water ged hrt strmen. Hr je het niet? Dan is er misschien iets mis met de pmp. (Let p: ga eerst na f de CV überhaupt aan staat!) Met je er iemand bijhalen vr de ketel f de pmp? Geef aan als de radiatr ntlucht met wrden. De centrale verwarming werkt niet ged als er lucht in de leidingen zit, want dan wrden de radiatren niet ged verwarmt. Let p! Ga nit zelf aan de centrale verwarming sleutelen. Het gaat erm dat je de werking gaat begrijpen, en k de gebreken ziet. Geef ze wel dr als er belangrijke dingen niet ged werken. 9
De verwerkingspdracht Na de pdrachten te hebben gemaakt, gaan jullie het vlgende den: De tijd tt aan de vlgende ver verwarming kunnen jullie aan de slag met de resultaten van de nderzekjes die jullie deden. Jullie gaan in de 2 e bijeenkmst (p Reggesteyn) de rest van de grep vertellen wat je geleerd en ervaren hebt ver verschillende vrmen van warmte. Denk eens aan: psters PwerPint digibrd vrwerpen Je mag hierbij van alles gebruiken en maken. Zrg ervr dat jullie weten wie wat gaat den tijdens de presentatie. Je met de rllen ged verdeeld hebben. Tijd: ngeveer 10 minuten vr je presentatie Tijdens de presentatie kmen er leerlingen van het 2 e jaar Technasium van Reggesteyn kijken. Eén van die leerlingen gaat jullie begeleiden bij de laatste pdracht. Wat daarna de pdracht wrdt hr je die dag p Reggesteyn.SUCCES!! en vral veel energieke uren gewenst! 10
Leerkrachtenhandleiding Tijd: 2 x 2 lesuren Aantal leerlingen: 2 1. De centrale verwarming In deze nderzeksmdule nderzekt de leerling de centrale verwarming Opbuw: 1. De eerste 3 stappen 2. Daarna kan het tweetal aan de slag met de verwerkingspdracht. deze pdracht wrdt p de tweede techniekles ver verwarming gepresenteerd aan de rest van de grep. Tijdens deze presentatie zijn er leerlingen van Reggesteyn aanwezig. Zij begeleiden de pdracht vr dag 3. 3. Dag 3: (samen met een leerling van Reggesteyn) wrdt een pdracht aangebden waarin de leerlingen alternatieven bedenken en nderzeken m energie te winnen en te gebruiken. 4. Dag 4: eindpresentatie d.m.v. filmpjes De ttale pdracht wrdt in tweetallen gemaakt (aangevuld met Reggesteynleerlingen bij dag 2, 3 en 4). Leerdelen: De leerling kan: samenwerken iets vertellen ver de werking van een radiatr iets uitleggen ver cntactwarmte, stralingswarmte en cnvectiewarmte vertellen ver z n nderzekservaringen nadenken ver alternatieven vr verwarmingsenergie Materiaal: Ndig vr de nderzekspdracht De centrale verwarming zijn: een werkende radiatr een thermmeter een A4 ntitiepapier pen/ptld A4 papier (m te knippen) Schaar (evt: flie) 11
Tijd: 2x2 lesuren Aantal leerlingen: 2 2. De thermstaat ndig een werkende radiatr een A4 ntitiepapier pen/ptld thermmeter schaar Wat ga je den? Je gaat een stukje nderzeken van he de centrale verwarming werkt. De belangrijkste vraag vr jullie is: He werkt de thermstaat? 12
Stap 1: de inleiding Lees: Als het binnen twintig graden (20 C) is, velt dat lekker warm. In de zmer is het klaslkaal f de huiskamer vaak vanzelf al warm geneg. Maar he gaat dat in de winter als het buiten maar vijf graden (5 C) is? Of als het vriest? Dan met het huis verwarmd wrden. Je kunt je huis p verschillende manieren verwarmen, zals bijv. met een pen haard f met een centrale verwarming. Dat is wel z handig. Anders zu je s winters binnen met een jas aan meten zitten. En met de muts p! In deze les gaan we samen de centrale verwarming p schl nderzeken. Verschillende leerlingen den verschillende stukjes. Jullie kijken naar verschillende vrmen van warmte die de radiatr afgeeft. 13
Stap 2: temperatuur regelen Met de draaiknp p een radiatr kun je veel f weinig water de verwarming laten instrmen. Dat water is warm. Maar he warm eigenlijk? En waar regel je dat? Dat gebeurt allemaal bij de thermstaat! Opdracht 1: Ga p zek naar de thermstaat bij ju p schl. Teken hem na. Opdracht 2: Welke twee temperaturen staan p de thermstaat bij ju p schl? Schrijf ze p de juiste plek in de tekening Uitleg: Op de thermstaat staan altijd twee temperaturen. Eén temperatuur geeft aan he warm de ruimte is waar de thermstaat hangt. De andere temperatuur kun je zelf instellen. Hiermee bepaal je he hg de temperatuur met zijn. Is de gemeten temperatuur lager dan de ingestelde temperatuur? Dan zrgt de thermstaat dat de verwarming aangaat. Wrdt de gemeten temperatuur net z hg als de ingestelde temperatuur? Dan geeft de thermstaat een seintje dat er geen nieuw warm water gemaakt heft te wrden. 14
Stap 3: een prefje Wrdt de temperatuur in deze ruimte ged weergegeven p de display? Opdracht 3: 1. Pak een thermmeter. Meet de temperatuur in de ruimte waar de thermstaat hangt: Antwrd: C 2. Geeft de thermstaat de juiste temperatuur? Ja / Nee (De thermstaat meet alleen de temperatuur in de ruimte waar hij hangt.) Opdracht 4: 1. Meet met de thermmeter de temperatuur van de Radiatr Bvenste verwarmingsbuis Onderste verwarmingsbuis 2. Zijn er verschillen in temperatuur, tussen de mgeving en de radiatr, tussen de radiatr en de buizen? Z ja, he kan dat? 15
Stap 4: een test Opdracht 3: Geef steeds aan f de themstaat het water gaat verwarmen f niet. Temperatuur in de ruimte: Ingestelde temperatuur: 16 C 19 C Wel / niet 20 C 18 C Wel / niet 19 C 19 C Wel / niet Opdracht 4: In welke ruimte kun je het beste de thermstaat phangen? Denk eraan dat de thermstaat alleen in die ruimte de temperatuur meet. Neem nderstaande schema ver in je schrift en vul deze in. Ruimte: Wel / Niet ged Waarm? Zaal Wel / Niet Klas Wel / Niet Entree schl: Wel / Niet Keuken Wel / Niet Persneelskamer Wel / Niet Tilet Wel / Niet 16
De verwerkingspdracht Na de pdrachten te hebben gemaakt, gaan jullie het vlgende den: De tijd tt aan de vlgende techniekles ver verwarming kunnen jullie aan de slag met de resultaten van de nderzekjes die jullie deden. Jullie gaan in de 2 e bijeenkmst (p Reggesteyn) de rest van de grep vertellen wat je geleerd en ervaren hebt ver de thermstaat. Denk eens aan: psters PwerPint digibrd vrwerpen Je mag hierbij van alles gebruiken en maken. Zrg ervr dat jullie weten wie wat gaat den tijdens de presentatie. Je met de rllen ged verdeeld hebben. Tijd: ngeveer 10 minuten vr je presentatie Tijdens de presentatie kmen er leerlingen van het 2 e jaar Technasium van Reggesteyn kijken. Eén van die leerlingen gaat jullie begeleiden bij de laatste pdracht. Wat daarna de pdracht wrdt hr je die dag p Reggesteyn.SUCCES!! en vral veel energieke uren gewenst! 17
Leerkrachtenhandleiding Tijd: 2 x 2 lesuren Aantal leerlingen: 2 2. De thermstaat In deze nderzeksmdule nderzekt de leerling de centrale verwarming Opbuw: 1. De eerste 4 stappen, 2. Daarna kan het tweetal aan de slag met de verwerkingspdracht. deze pdracht wrdt p de tweede techniekles ver verwarming gepresenteerd aan de rest van de grep. Tijdens deze presentatie zijn er leerlingen van Reggesteyn aanwezig. Zij begeleiden de pdracht vr dag 3. 3. Dag 3: (samen met een leerling van Reggesteyn) wrdt een pdracht aangebden waarin de leerlingen alternatieven bedenken en nderzeken m energie te winnen en te gebruiken. 4. Dag 4: eindpresentatie d.m.v. filmpjes De ttale pdracht wrdt in tweetallen gemaakt (aangevuld met Reggesteynleerlingen bij dag 2, 3 en 4). Leerdelen: De leerling kan: samenwerken iets vertellen ver de werking van een thermstaat iets uitleggen ver de stralingswarmte vertellen ver z n nderzekservaringen nadenken ver alternatieven vr verwarmingsenergie Materiaal: Ndig vr de nderzekspdracht De thermstaat zijn: een werkende radiatr met thermstaat een A4 ntitiepapier f schrift pen/ptld thermmeter 18
Tijd: 2x2 lesuren Aantal leerlingen: 2 3. Ketel en buizen ndig een werkende radiatr een A4 ntitiepapier pen/ptld thermmeter schaar wat ga je den? Je gaat een stukje nderzeken van he de centrale verwarming werkt. De belangrijkste vraag is:he warm zijn de ketel en de buizen? 19
Stap 1: de inleiding Lees: Als het binnen twintig graden (20 C) is, velt dat lekker warm. In de zmer is het klaslkaal f de huiskamer vaak vanzelf al warm geneg. Maar he gaat dat in de winter als het buiten maar vijf graden (5 C) is? Of als het vriest? Dan met het huis verwarmd wrden. Je kunt je huis p verschillende manieren verwarmen, zals bijv. met een pen haard f met een centrale verwarming. Dat is wel z handig. Anders zu je s winters binnen met een jas aan meten zitten. En met de muts p! In deze les gaan we samen de centrale verwarming p schl nderzeken. Verschillende leerlingen den verschillende stukjes. Jullie kijken naar verschillende vrmen van warmte die de radiatr afgeeft. 20
Stap 2: warm water Opdracht 1: Hiernder staat wat er gebeurt als de temperatuur te laag is. De vlgrde klpt alleen niet. Schrijf de zinnen in de gede vlgrde p. a) Het warme water gaat naar de radiatren. b) Het afgekelde water wrdt pnieuw pgewarmd. c) De thermstaat geeft een seintje aan de verwarmingsketel. d) De radiatren wrden warm. e) De verwarmingsketel verwarmt het water. f) Het afgekelde water verlaat de radiatren. g) De ruimte wrdt warm 1= 2= 3= 4=. 5=. 6=. 7=... 21
Opdracht 2: Hiernder staat een aantal zinnen. Vul de juiste wrden in. Kies uit: thermstaat afgekeld pmp water warm. a. In de verwarmingsketel zit. b. De verwarmingsketel warmt het water p als de een seintje geeft. c. Het water dat uit de verwarmingsketel kmt, is d. Het water wrdt met een.. dr de buizen gepmpt. e. Het water dat de verwarmingsketel in gaat, is.. 22
Stap 3: een nderzekje Op schl is de ketel grter dan thuis. Vaak heeft een schl een apart stkhk, dat is de ruimte waar de ketel staat. Vraag aan je juf f meester f je p nderzek uit mag gaan. Opdracht 3: Bij de ketel wrdt water verwarmt vr de radiatren. De ketel gebruikt hiervr gas. Net als bij een gasfrnuis wrdt dit verbrandt m water te verwarmen. 1. Prbeer uit te zeken he warm het water is dat uit de verwarmingsketel kmt. 2. Prbeer uit te zeken he warm het water is dat weer bij de verwarmingsketel terugkmt. 3. Zijn er verschillen in temperatuur? Z ja, he kan dat? Opdracht 4: 3. Meet met de thermmeter de temperatuur de buis waar het warme water de ketel uitgaat. waar het water uit de radiatren weer de ketel ingaat 4. Meet k de temperaturen bij de radiatren: van de buis waardr het warme water de radiatr ingaat van de buis waardr het afgekelde water de radiatr uitgaat 5. Zek uit welke temperatuur is ingesteld p de thermstaat. 6. Zijn er verschillen in temperatuur, tussen de buizen bij de ketel, tussen de buizen bij de radiatr, tussen de keteltemperatuur en de ingestelde temperatuur? Z ja, he kan dat? 23
Opdracht: 5 Wat is isleren? a. Iets aan elkaar vastmaken. b. Iets bedekken f inpakken zdat er geen warmte verlren gaat. c. Iets hg phangen zdat er niemand bij kan. Zijn er bij de ketel buizen die geïsleerd zijn? Kun je uitleggen waarm dit ndig is? Gebruik de metingen uit pdracht 4 vr je uitleg! 24
De verwerkingspdracht Na de pdrachten te hebben gemaakt, gaan jullie het vlgende den: De tijd tt aan de vlgende techniekles ver verwarming kunnen jullie aan de slag met de resultaten van de nderzekjes die jullie deden. Jullie gaan in de 2 e bijeenkmst (p Reggesteyn) de rest van de grep vertellen wat je geleerd en ervaren hebt ver de temperaturen van de ketel en de buizen. Denk eens aan: psters PwerPint digibrd vrwerpen Je mag hierbij van alles gebruiken en maken. Zrg ervr dat jullie weten wie wat gaat den tijdens de presentatie. Je met de rllen ged verdeeld hebben. Tijd: ngeveer 10 minuten vr je presentatie Tijdens de presentatie kmen er leerlingen van het 2 e jaar Technasium van Reggesteyn kijken. Eén van die leerlingen gaat jullie begeleiden bij de laatste pdracht. Wat daarna de pdracht wrdt hr je die dag p Reggesteyn.SUCCES!! en vral veel energieke uren gewenst! 25
Leerkrachtenhandleiding Tijd: 2 x 2 lesuren Aantal leerlingen: 2 3. Ketel en buizen In deze nderzeksmdule nderzekt de leerling de centrale verwarming Opbuw: 1. De eerste 3 stappen, 2. Daarna kan het tweetal aan de slag met de verwerkingspdracht. deze pdracht wrdt p de tweede techniekles ver verwarming gepresenteerd aan de rest van de grep. Tijdens deze presentatie zijn er leerlingen van Reggesteyn aanwezig. Zij begeleiden de pdracht vr dag 3. 3. Dag 3: (samen met een leerling van Reggesteyn) wrdt een pdracht aangebden waarin de leerlingen alternatieven bedenken en nderzeken m energie te winnen en te gebruiken. 4. Dag 4: eindpresentatie d.m.v. filmpjes De ttale pdracht wrdt in tweetallen gemaakt (aangevuld met Reggesteynleerlingen bij dag 2, 3 en 4). Leerdelen: De leerling kan: samenwerken iets vertellen ver de werking van een radiatr iets uitleggen ver de stralingswarmte vertellen ver z n nderzekservaringen nadenken ver alternatieven vr verwarmingsenergie Materiaal: Ndig vr de nderzekspdracht Ketel en buizen zijn: een werkende radiatr met thermstaat een A4 ntitiepapier f schrifft pen/ptld thermmeter 26
Tijd: 2x2 lesuren Aantal leerlingen: 2 4. Warmte van de radiatr ndig: een werkende radiatr een A4 ntitiepapier pen/ptld A4 papier (m te knippen) schaar Wat ga je den? Je gaat een stukje nderzeken van he de centrale verwarming werkt. De kernvraag vr jullie is: p welke manieren verwarmt de radiatr? 27
Stap 1: de inleiding Lees: Als het binnen twintig graden (20 C) is, velt dat lekker warm. In de zmer is het klaslkaal f de huiskamer vaak vanzelf al warm geneg. Maar he gaat dat in de winter als het buiten maar vijf graden (5 C) is? Of als het vriest? Dan met het huis verwarmd wrden. Je kunt je huis p verschillende manieren verwarmen, zals bijv. met een pen haard f met een centrale verwarming. Dat is wel z handig. Anders zu je s winters binnen met een jas aan meten zitten. En met de muts p! In deze les gaan we samen de centrale verwarming p schl nderzeken. Verschillende leerlingen den verschillende stukjes. Jullie kijken naar verschillende vrmen van warmte die de radiatr afgeeft. 28
Stap 2: de radiatr Heb je al eens rndgekeken? He wrdt je lkaal lekker warm? Wat je ziet vr die verwarming van je lkaal zijn radiatren. Opdracht 1: Streep dr wat niet ged is. 1. Een radiatr is nderdeel van de centrale verwarming. ged / fut 2. Iedere klas heeft twintig radiatren. ged / fut 3. In de zmer wrden alle radiatren weggehaald. ged / fut Opdracht 2: Tel de radiatren in je klas. De radiatren in juw klas (dat zijn er ) hren bij de centrale verwarming p schl. Teken er hiernder eentje na. Uitleg: Een verwarming hangt vaak tegen een muur. De muur is vaak kud en daardr verdwijnt de warmte. Gelukkig is daar wat p bedacht: vaak zit er tussen de radiatr en de muur flie. Die flie kaatst de warmte terug naar de ruimte. 29
Opdracht 3: Lp een rndje dr de schl en bekijk alle radiatren. Tel het aantal radiatren in schl. Let ged p de vrm en de grtte van de radiatren. Zie je verschillen? Beantwrd nu de vragen: 1. Er zijn in ttaal radiatren in schl. 2. He grter de ruimte, des te grter / kleiner de radiatr. 3. He kleiner de ruimte, des te minder / meer radiatren. 4. He kleiner de radiatr, des te meer / minder warmte er af kmt. Vallen je ng meer verschillen p wat betreft de radiatren? 1. 2. 30
Stap 3: een nderzekje Zek een radiatr p die ged te bestuderen is. Aan de zijkant f nderkant van de radiatr zie je buizen. Opdracht 4: Vel eens aan z n buis. Vel nu eens aan de radiatr. Welke velt warmer aan, de buis f de radiatr? De..velt warmer aan. De warmte zie je p deze manier velt, is de cntactwarmte. He sterk je de warmte velt, hangt (nder andere) af van de temperatuur van juw handen en van de temperatuur van het vrwerp. Wat heeft de hgste temperatuur, denk je: juw handen, de radiatr f de buis? Meet met een thermmeter de temperatuur van juw handen, de radiatr en de buis. Uitleg: He grter de radiatr, he meer warmte er vanaf kmt. Je velt de warmte al als je ervr staat. Dat heet stralingswarmte. Warme lucht gaat naar bven. Als je snel je handen wilt warmen, kun je ze het beste bven de verwarming huden. 31
Opdracht 5: Hu je handen ngeveer een halve meter vr de buis. Hu je handen nu eens vr de radiatr. Van welke vel je de meeste warmte afstralen, de buis f de radiatr? De straalt meer warmte uit. De warmte die je p deze manier velt, heet warmtestraling. He sterk je de warmte velt, hangt af van de temperatuur van het vrwerp en van de afstand tt het vrwerp. Dr warmtestraling verhit k de zn nze aarde en vel je de warmte van een bureaulamp p je handen. Zit achter (smmige) radiatren k flie? ja/nee Waarvr dient deze flie, denk je?...... Idee vr evt. thuis f p schl: als je een ude schtelantenne hebt, kun je deze bedekken met flie. Wat merk je als er warmtestraling p kmt? Uitleg: Een verwarming hangt vaak tegen een muur. De muur is vaak kud en daardr verdwijnt de warmte. Gelukkig is daar wat p bedacht: vaak zit er tussen de radiatr en de muur flie. Die flie kaatst de warmte terug naar de ruimte. 32
Opdracht 6: 1. Pak een stuk papier en knip een cirkel. 2. Knip van die cirkel een slinger. Begin aan de buitenkant en eindig in het midden. 3. Maak in het midden een tuwtje vast. 4. Hud nu je slinger eerst bven de verwarming en daarna in het midden van de klas. Wat gebeurt er? Ik zie: Met de spiraalslinger kun je laten zien dat lucht beweegt. Als de lucht dr de slinger gaat, draait deze rnd. De lucht bven de radiatr gaat mhg. Dit kmt mdat de lucht bij de radiatr is verwarmd (dr cntactwarmte en dr stralingswarmte). Warme lucht is lichter dan kude lucht. Daarm stijgt de warme lucht p. Nieuwe, kudere lucht strmt naar de plek waar de warme lucht verdwijnt. Z wrdt de warme lucht dr de klas getransprteerd: eerste de hgte in. Langzamerhand wrdt het hele lkaal gevuld met warme lucht. De warmte die je z velt heet cnvectiewarmte. Uitleg: Warme lucht gaat naar bven. Als je snel je handen wilt warmen, kun je ze het beste bven de verwarming huden. 33
De verwerkingspdracht Na de pdrachten te hebben gemaakt, gaan jullie het vlgende den: De tijd tt aan de vlgende ver verwarming kunnen jullie aan de slag met de resultaten van de nderzekjes die jullie deden. Jullie gaan in de 2 e bijeenkmst (p Reggesteyn) de rest van de grep vertellen wat je geleerd en ervaren hebt ver verschillende vrmen van warmte. Denk eens aan: psters PwerPint digibrd vrwerpen Je mag hierbij van alles gebruiken en maken. Zrg ervr dat jullie weten wie wat gaat den tijdens de presentatie. Je met de rllen ged verdeeld hebben. Tijd: ngeveer 10 minuten vr je presentatie Tijdens de presentatie kmen er leerlingen van het 2 e jaar Technasium van Reggesteyn kijken. Eén van die leerlingen gaat jullie begeleiden bij de laatste pdracht. Wat daarna de pdracht wrdt hr je die dag p Reggesteyn.SUCCES!! en vral veel energieke uren gewenst! 34
Leerkrachtenhandleiding Tijd: 2 x 2 lesuren Aantal leerlingen: 2 4. Warmte van de radiatr In deze nderzeksmdule nderzekt de leerling de centrale verwarming Opbuw: 1. De eerste 3 stappen 2. Daarna kan het tweetal aan de slag met de verwerkingspdracht. deze pdracht wrdt p de tweede techniekles ver verwarming gepresenteerd aan de rest van de grep. Tijdens deze presentatie zijn er leerlingen van Reggesteyn aanwezig. Zij begeleiden de pdracht vr dag 3. 3. Dag 3: (samen met een leerling van Reggesteyn) wrdt een pdracht aangebden waarin de leerlingen alternatieven bedenken en nderzeken m energie te winnen en te gebruiken. 4. Dag 4: eindpresentatie d.m.v. filmpjes De ttale pdracht wrdt in tweetallen gemaakt (aangevuld met Reggesteynleerlingen bij dag 2, 3 en 4). Leerdelen: De leerling kan: samenwerken iets vertellen ver de werking van een radiatr iets uitleggen ver cntactwarmte, stralingswarmte en cnvectiewarmte vertellen ver z n nderzekservaringen nadenken ver alternatieven vr verwarmingsenergie Materiaal: Ndig vr de nderzekspdracht Warmte van de radiatr zijn: een werkende radiatr een thermmeter een A4 ntitiepapier pen/ptld A4 papier (m te knippen) Schaar (evt: flie) 35
Tijd: 2x2 lesuren Aantal leerlingen: 2 5. De draaiknp als drgeefluik ndig een werkende radiatr een A4 ntitiepapier vel ruitjespapier 1 x 1 cm pen/ptld thermmeter wat ga je den? Je gaat een stukje nderzeken van he de centrale verwarming werkt. De kernvraag vr jullie is: wat det de draaiknp p de radiatr? 36
Stap 1: de inleiding Lees: Als het binnen twintig graden (20 C) is, velt dat lekker warm. In de zmer is het klaslkaal f de huiskamer vaak vanzelf al warm geneg. Maar he gaat dat in de winter als het buiten maar vijf graden (5 C) is? Of als het vriest? Dan met het huis verwarmd wrden. Je kunt je huis p verschillende manieren verwarmen, zals bijv. met een pen haard f met een centrale verwarming. Dat is wel z handig. Anders zu je s winters binnen met een jas aan meten zitten. En met de muts p! In deze les gaan we samen de centrale verwarming p schl nderzeken. Verschillende leerlingen den verschillende stukjes. Jullie kijken naar de werking van de draaiknp p de radiatr. 37
Stap 2: de radiatr Lees: In de zmer staat de verwarming uit. In de winter staat hij aan. Als de schl dicht is, zijn de radiatren uit. In een gymzaal heft het niet z warm te zijn als in een klaslkaal. He regel je dat allemaal bij een verwarming? Opdracht 1: Bekijk de radiatren (de verwarmingselementen) in je klas. Vraag: He kun je een radiatr aan- f uitzetten? Antwrd: Opdracht 2: Uitleg: De draaiknp heeft verschillende standen. Die standen staan p de knp. Op ude knppen staat een + en een -. Een + betekent aan, en bij staat de verwarming uit. Op nieuwere draaiknppen staan cijfers en een *. Bekijk de draaiknppen p de radiatr in je klas. Beantwrd de vlgende vragen: 1. Zitten de draaiknppen p een handige plek? Ja / Nee, want 2. Wat staat er p de draaiknppen? Antwrd: 3. Welke kant draai je p m de verwarming uit te zetten? Antwrd: 4. En welke kant m de verwarming aan te zetten? Antwrd: 38
Opdracht 3: Iedere verwarming heeft de vlgende standen: Trek een lijntje van de verschillende standen naar de juiste psitie van de beide knppen. Kijk ng eens naar de draaiknp. De knp is niet alleen vr het aan- en uitzetten van de verwarming. Een verwarming heeft verschillende standen. Hij kan hg f laag staan. Wat er eigenlijk in de radiatr als die knp tussen hg en laag in staat? De draaiknp werkt net als een kraan. Om warm te wrden, met er warm water dr de radiatr strmen. Dit warme water kmt van de verwarmingsketel. Daar wrdt het water verwarmd. Een pmp stuwt het water dr de leidingen naar de radiatren. De draaiknp bij elke radiatr geeft aan heveel warm water kan passeren. Opdracht 4: Lp een rndje dr de schl en nteer heveel verschillende srten draaiknppen er zijn te vinden. Er zijn verschillende srten draaiknppen te vinden in de schl. 39
Stap 3: een experiment Vr dit experiment heb je een thermmeter ndig. En pen en papier. Ok met je er vr zrgen dat de CV-installatie aanstaat. Vraag f vr deze pdracht de temperatuur p de thermstaat (eventjes) 5 C hger maag zijn dan de temperatuur in de schl. Opdracht 5: Scrhijf de antwrden p nderstaande vragen in de tabel hiernder. 1. Maak een rndje dr de schl langs de verschillende radiatren. 2. Geef iedere radiatr een naam, bestaande uit cijfers. Bijvrbeeld radiatr 3.1. Dat is de 1 e radiatr in grep 3. 3. Schrijf de stand van de radiatr p. Prbeer zveel mgelijk verschillende standen te vinden. Vraag eventueel f je in een bepaalde klas de radiatr vr eventjes in een bepaalde stand mag zetten (eentje die je ng niet had). Als het kan, zrg dan dat alle radiatren in één ruimte dezelfde stand hebben. Let p: als je de CV-installatie apart mest aanzetten f wanneer je radiatren een andere stand hebt gegeven, maak dan eerst pdracht 5 vrdat je verder gaat met dit experiment. Z geef je alles de tijd m een nieuw, ingestelde temperatuur te bereiken. 4. Meet de temperatuur van de radiatr en schrijf die erbij. 5. Meet de temperatuur in deze ruimte en schrijf die er bij. 40
Radiatr Temperatuur in C Grep Nummer Stand Van de radiatr In de ruimte Extra pdracht: Maak p hkjespapier (1 x 1 cm) een grafiek met de temperaturen die je hebt gemeten in de ruimtes, uitgezet tegen de stand van de radiatren. Opdracht 6: Bij ude draaiknppen werkt het eenvudig: er kan veel warm water dr f niets f een beetje. He warm het uiteindelijk kan wrden, hangt af van de temperatuur die bij de thermstaat is ingesteld. Als de draaiknp dicht zit en het is binnen warmer dan de ingestelde temperatuur, wat det de radiatr dan? Als de draaiknp dicht zit en het is binnen kuder dan de ingestelde temperatuur, wat det de radiatr dan? 41
Als de draaiknp pen staat (een beetje f helemaal) en het is binnen kuder dan de ingestelde temperatuur, wat det de radiatr dan? Leg je antwrd z ged mgelijk uit! Stel dat het s chtends in de klas te kud is. Je det de draaiknp pen, zdat de radiatr warm wrdt. Welk verschil kun je merken tussen een beetje pendraaien en helemaal pendraaien? Nieuwe knppen zijn wat ingewikkelder. Dat zijn thermstaatknppen. Dat wrd lijkt een beetje p het wrd thermmeter. Therm is wrd uit het Grieks. Het betekent temperatuur. De nieuwe draaiknppen kun je gebruiken m een bepaalde temperatuur te krijgen. Het kan echter nit warmer wrden dan de temperatuur die is ingesteld p de (centrale) thermstaat. De draaiknp kan er wel vr zrgen dat het iets minder warm wrdt. Leg uit dat z n thermstaat handig is in een gebuw met veel verschillende srten ruimtes. Z n knp laat dus niet alleen maar veel f weinig warm water dr. Hij zrgt er k vr dat er geen warm water dr kmt als het warm geneg is. He warm dat warm geneg precies is, hangt af van de stand die je kiest vr de draaiknp én van de instelling p de thermstaat. Leg uit dat z n thermstaat handig is m energie te besparen. 42
De verwerkingspdracht Na de pdrachten te hebben gemaakt, gaan jullie het vlgende den: De tijd tt aan de vlgende techniekles ver verwarming kunnen jullie aan de slag met de resultaten van de nderzekjes die jullie deden. Denk eens aan: psters PwerPint digibrd vrwerpen Jullie gaan in de 2 e bijeenkmst (p Reggesteyn) de rest van de grep vertellen wat je geleerd en ervaren hebt. Je mag hierbij van alles gebruiken en maken. Zrg ervr dat jullie weten wie wat gaat den tijdens de presentatie. Je met de rllen ged verdeeld hebben. Tijd: ngeveer 10 minuten vr je presentatie Tijdens de presentatie kmen er leerlingen van het 2 e jaar Technasium van Reggesteyn kijken. Eén van die leerlingen gaat jullie begeleiden bij de laatste pdracht. Wat daarna de pdracht wrdt hr je die dag p Reggesteyn.SUCCES!! en vral veel energieke uren gewenst! 43
Leerkrachtenhandleiding Tijd: 2 x 2 lesuren Aantal leerlingen: 2 5. De draaiknp als drgeefluik In deze nderzeksmdule nderzekt de leerling de centrale verwarming Opbuw: 1. De eerste 3 stappen, 2. Daarna kan het tweetal aan de slag met de verwerkingspdracht. deze pdracht wrdt p de tweede techniekles ver verwarming gepresenteerd aan de rest van de grep. Tijdens deze presentatie zijn er leerlingen van Reggesteyn aanwezig. Zij begeleiden de pdracht vr de 3 e dag. 3. Dag 3: (samen met een leerling van Reggesteyn) wrdt een pdracht aangebden waarin de leerlingen alternatieven bedenken en nderzeken m energie te winnen en te gebruiken. 4. Dag 4: eindpresentatie d.m.v. filmpjes De ttale pdracht wrdt in tweetallen gemaakt (aangevuld met Reggesteynleerlingen bij dag 2, 3 en 4). Leerdelen: De leerling kan: samenwerken een tabel invullen een thermmeter aflezen vertellen ver de resultaten van z n nderzek nadenken ver alternatieven vr verwarmingsenergie Materiaal: Ndig vr de nderzekspdracht De draaiknp als drgeefluik zijn: een werkende radiatr kpieën van stap 1 t/m 4 (per du 1) een A4 ntitiepapier + velletje ruitjespapier 1 x 1 cm pen/ptld thermmeter 44
Tijd: 2x2 lesuren Aantal leerlingen: 2 6. Warm water dr de radiatr ndig een werkende radiatr met werkende radiatrknp een A4 ntitiepapier pen/ptld wat ga je den? Je gaat een stukje nderzeken van he de centrale verwarming werkt. De belangrijkste vraag is: He wrdt de radiatr warm? 45
Stap 1: de inleiding Lees: Als het binnen twintig graden (20 C) is, velt dat lekker warm. In de zmer is het klaslkaal f de huiskamer vaak vanzelf al warm geneg. Maar he gaat dat in de winter als het buiten maar vijf graden (5 C) is? Of als het vriest? Dan met het huis verwarmd wrden. Je kunt je huis p verschillende manieren verwarmen, zals bijv. met een pen haard f met een centrale verwarming. Dat is wel z handig. Anders zu je s winters binnen met een jas aan meten zitten. En met de muts p! In deze les gaan we samen de centrale verwarming p schl nderzeken. Verschillende leerlingen den verschillende stukjes. Jullie nderzeken he de radiatr warm wrdt. 46
Stap 2: de radiatr Heb je al eens rndgekeken? He wrdt je lkaal lekker warm? Wat je ziet vr die verwarming van je lkaal zijn radiatren. Dr een radiatr strmt water. Warm water zrgt vr een warme radiatr. Omdat het warme water weer afkelt, kmt er steeds weer nieuw warm water. Waar blijft eigenlijk het afgekelde water? Opdracht 1: Ga naar een verwarming (een radiatr) en zet deze aan met de verwarmingsknp. (Pas p, de buizen kunnen heet zijn) Vel bven aan de radiatr en nder aan de radiatr. Vel je verschil?.. Vel aan de bvenste buis en aan de nderste buis. Vel je verschil?. Cnclusie: Het warme water kmt bven/nder binnen. Het afgekelde water strmt nder/bven weg. 47
Stap 3: een nderzekje Je hebt ndig: een ptld Opdracht 2 1. Teken een radiatr met de 2 buizen. 2. Teken met rde en blauwe pijlen he het water lpt. Zwel bij de buizen als in de radiatr. 3. Gebruik rd vr warm water en blauw vr het afgekelde water. Tekening: Opdracht 3 Meet met een thermmeter de temperatuur van de aanverbuis: C de bvenkant van de radiatr C het midden van de radiatr:.. C de nderkant van de radiatr:.. C de afverbuis:. C 48
Stap 4: een testje Opdracht 3: Draai de radiatr een keer pen en na ngeveer vijftien tellen weer dicht. De dit een aantal keren. Kun je hren f er iets gebeurt? Wat is dat, denk je? Antwrd: Lees: Als je een radiatr aanzet, strmt er warm water in. Dit verwarmt de metalen radiatr. Deze geeft de warmte weer af aan de mgeving. De radiatr geeft dus de warmte dr: van het warme water naar de ruimte waarin de radiatr staat. Het warme water raakt warmte kwijt. Het afgekelde water gaat via de andere buis de verwarming weer uit. 49
Opdracht 5: Vul de juiste wrden in bij de pijltjes van de verwarming. Kies uit: buis met kud water / radiatr / draaiknp / buis met warm water Opdracht 6: De draaiknp regelt heveel water de verwarming instrmt. Streep telkens de verkeerde wrden dr in de vlgende zinnen: 1. Vr de heetste stand is veel / weinig warm water ndig. 2. De draaiknp zet dan de buis helemaal dicht / pen. 3. De draaiknp draait dan van de verwarming af / naar de verwarming te. 4. Vr de laagste stand is veel / weinig warm water ndig. 5. De draaiknp sluit de buis bijna af. De knp draait naar de verwarming te / van de verwarming af. 50
De verwerkingspdracht Tijd: 2 lesuren Aantal leerlingen: 2 Na de pdrachten te hebben gemaakt, gaan jullie het vlgende den: De tijd tt aan de vlgende techniekles ver verwarming kunnen jullie aan de slag met de resultaten van de nderzekjes die jullie deden. Denk eens aan: psters PwerPint digibrd vrwerpen Jullie gaan in de 2 e bijeenkmst de rest van de grep vertellen (p Reggesteyn) wat je geleerd en ervaren hebt. Je mag hierbij van alles gebruiken en maken. Zrg ervr dat jullie weten wie wat gaat den tijdens de presentatie. Je met de rllen ged verdeeld hebben. Tijd: ngeveer 10 minuten vr je presentatie Tijdens de presentatie kmen er leerlingen van het 2 e jaar Technasium van Reggesteyn kijken. Eén van die leerlingen gaat jullie begeleiden bij de laatste pdracht. Wat daarna de pdracht wrdt hr je die dag p Reggesteyn.SUCCES!! en vral veel energieke uren gewenst! 51
Leerkrachtenhandleiding Tijd: 2 x2 lesuren Aantal leerlingen: 2 6. Warm water dr de radiatr In deze nderzeksmdule nderzekt de leerling de centrale verwarming Opbuw: 1. De eerste 4 stappen, 2. Daarna kan het tweetal aan de slag met de verwerkingspdracht. deze pdracht wrdt p de tweede techniekles ver verwarming gepresenteerd aan de rest van de grep. Tijdens deze presentatie zijn er leerlingen van Reggesteyn aanwezig. Zij begeleiden de pdracht vr dag 3. 3. Dag 3: (samen met een leerling van Reggesteyn) wrdt een pdracht aangebden waarin de leerlingen alternatieven bedenken en nderzeken m energie te winnen en te gebruiken. 4. Dag 4: eindpresentatie d.m.v. filmpjes De ttale pdracht wrdt in tweetallen gemaakt (aangevuld met Reggesteynleerlingen bij dag 2, 3 en 4). Leerdelen: De leerling kan: samenwerken iets vertellen ver de werking van een radiatrknp iets uitleggen ver de waterhuishuding in de radiatr vertellen ver z n nderzekservaringen nadenken ver andere verwarmingsplssingen Materiaal: Ndig vr de nderzekspdracht Warm water dr de radiatr zijn: een werkende radiatr met werkende radiatrknp een A4 ntitiepapier pen/ptld 52
Tijd: 2x2 lesuren Aantal leerlingen: 2 7. Energie meten ndig een meterkast met gas- en elektriciteitsmeter een A4 ntitiepapier pen/ptld afrekening v/e jaar energie wat ga je den? Je gaat uitzeken heveel elektriciteit en gas juw schl gebruikt. 53
Stap 1: de inleiding Energie. Elektriciteit en gas kun je gebruiken m cmputers te laten werken, lampen te laten branden en water p te warmen. Je kunt zelf vast ng wel meer bedenken. We nemen elektriciteit en gas energiedragers. De cmputer, de lamp en de waterkker f het gasfrnuis zijn energiegebruikers. Energie is het wrd dat we gebruiken vr de heveelheid werk dat met gebeuren m de cmputer te laten werken, de lamp te laten branden f het water aan de kk te brengen. Opdracht 1: Leg van nderstaande wrden uit f het energiebrnnen zijn f energiegebruikers: benzine wind waterrad mlenstenen aut helikpter bterham In deze les gaat het ver elektriciteit en gas. Je gaat uitzeken wáár je kunt zien heveel de schl gebruikt en heveel dit dan is. Net als bij juw uders thuis is het vr de directeur belangrijk m te weten heveel energie er gebruikt wrdt. Want daar met je vr betalen bij de energieleverancier. 54
Stap 2: energie Opdracht 2: Schrijf hiernder zveel mgelijk apparaten uit schl p die energie gebruiken. Overleg met elkaar. apparaat Werkt p elektriciteit / gas: 55
Stap 3: de meters Lees: In de meterkast wrdt met een meter bijgehuden heveel elektriciteit en gas er verbruikt is. Een elektriciteits- en gasmeter zien er ng. z uit: 2 elekriciteitsmeters 2 gasmeters (nder: met dag- en nachttarief) Energiemeters kunnen er verschillend uitzien. Een strmmeter kan werken met 2 meters: een dagen een nachtmeter. Nachtstrm is gedkper dan de strm die verdag gebruikt wrdt. Misschien weet je f de wasmachine thuis k sms s nachts draait. in kwh in m³ (= kilwattuur) (= kubieke meter) 56
Stap 4: p nderzek uit Je hebt papier en een pen ndig Ok met je je meester f juf vragen f je de meterkast mag bekijken. Vaak zit deze p slt. Wist je al waar die meterkast was? Opdracht 3: Schrijf de stand van de meters p. Begin van de les: Datum: Tijd: (begin van de les) Meterstand elektriciteit (teller 1) A: kwh (kil Watt uur) (teller 2) B: kwh (kil Watt uur) Meterstand gas C: m³ (kubieke meter) Eind van de les: Datum: Tijd: (eind van de les) Meterstand elektriciteit (teller 1) D: kwh (kil Watt uur) (teller 2) E: kwh (kil Watt uur) Meterstand gas F: m³ (kubieke meter) Verbruik in dit lesuur: Verbruik elektriciteit: D A samen met kwh E B Verbruik gas D C m³ 57
Opdracht 4: Vraag f je een energierekening mag zien, bijv. die van de schl. Heveel elektriciteit heeft de schl in een jaar gebruikt? En heveel gas? Heveel met de schl vr elke kwh betalen? En vr elke m 3 gas? Heveel betaalt de schl gemiddeld per maand aan energie? Prbeer eens te bedenken heveel juw uders elke maand meten betalen vr de energie die jullie thuis gebruiken. Vraag maar eens na f je antwrd een beetje klpt! 58
Opdracht 5: Energie maken kst geld. Je hebt p de tv vast wel eens reclames gezien van energiemaatschappijen. Kunnen jullie er enkele nemen? Schrijf ze hiernder p: 59
De verwerkingspdracht Na de pdrachten te hebben gemaakt, gaan jullie het vlgende den: De tijd tt aan de vlgende techniekles ver de meterkast kunnen jullie aan de slag met de resultaten van de metingen die jullie deden en ng den. Denk eens aan: psters PwerPint digibrd Jullie gaan in de 2 e bijeenkmst (p Reggesteyn) de rest van de grep vertellen wat je geleerd en gemeten hebt. De andere grepjes gaan k presenteren, maar jullie zijn als eerste aan de beurt. Dan kunnen jullie daarna verder aan jullie vervlgmetingen. want de metingen stppen pas p de 3 e bijeenkmst. Je mag hierbij van alles gebruiken en maken. Misschien k leuk m de anderen uitkmsten te laten raden ver meet-uitkmsten Zrg ervr dat jullie weten wie wat gaat den tijdens de presentatie. Je met de rllen ged verdeeld hebben. Tijd: ngeveer 10 minuten vr je presentatie Tijdens de presentatie kmen er leerlingen van het 2 e jaar Technasium van Reggesteyn kijken. Eén van die leerlingen gaat jullie begeleiden bij de laatste pdracht. Wat daarna de pdracht wrdt hr je die dag p Reggesteyn.SUCCES!! en vral veel energieke uren gewenst! 60
Leerkrachtenhandleiding Tijd: 2 x 2 lesuren Aantal leerlingen: 2 7. Energie meten In deze nderzeks- en ntwerpmdule gaan leerlingen ntdekken wat energie is en he we de energie ged kunnen gebruiken en he we haar kunnen meten. Gekeken wrdt k naar alternatieven. Opbuw: 1. De eerste 4 stappen 2. Dag 2: Eerst een krte presentatie aan de rest ver de metingen tt dan te. 3. Dag 3: (samen met een leerling van Reggesteyn) wrdt een pdracht aangebden waarin de leerlingen alternatieven bedenken en nderzeken m energie te winnen en te gebruiken. 4. Dag 4: eindpresentatie d.m.v. filmpjes De ttale pdracht wrdt in tweetallen gemaakt (aangevuld met Reggesteynleerlingen bij dag 2, 3 en 4). Leerdelen: De leerling kan: samenwerken vertellen wat z n bevindingen zijn w.b. elektriciteit z n ervaringen verwrden vertellen he de meterkast werkt alternatieven bedenken vr de gangbare energie Materiaal: Ndig vr de nderzekspdracht Energie meten zijn: een meterkast met gas- en elektriciteitsmeter een A4 ntitiepapier pen/ptld 61
Tijd: 2x2 lesuren Aantal leerlingen: 2 8. Apparaten in schl ndig elektrische apparaten een A4 ntitiepapier pen/ptld energieverbruikmeter wat ga je den? Je gaat p zek naar elektrische apparaten binnen schl. Je kijkt k he je kan zien en meten heveel elektriciteit de schl gebruikt 62
Stap 1: je eigen lkaal Elektriciteit Met elektriciteit (strm) kun je apparaten laten werken. Ze leveren dan energie (maar ksten dus k energie!). In deze les ga je kijken welke vrwerpen en apparaten er zich in schl bevinden en heveel energie de apparaten verbruiken. En he km je te weten heveel strm ze verbruiken? Opdracht 1: Kijk in je lkaal en schrijf p welke elektrische apparaten er zich bevinden. Kijk ged. Het zijn er vaak meer dan je denkt. Let p!! Niet alle apparaten kmen p dezelfde manier aan hun elektriciteit. Denk maar eens aan je digitale hrlge en aan de wasmachine thuis. De strmbrn is een andere. ----------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------- 63
Stap 2: de keuken Opdracht 2: Als je schl een keuken heeft zek je die p en nteer welke apparaten zich in de keuken bevinden. (Is er geen keuken, ga dan naar een ruimte waarin zich veel apparaten bevinden die je ng niet zag in je lkaal) ----------------------------------- ----------------------------------- ----------------------------------- ----------------------------------- ----------------------------------- ----------------------------------- ----------------------------------- ----------------------------------- ----------------------------------- ----------------------------------- ----------------------------------- ----------------------------------- 64
Stap 3: het strmverbruik Lees: Heveel strm een apparaat verbruikt willen we altijd graag te weten kmen, want strm gebruiken kst immers geld! Dit strmverbruik staat vaak p een speciaal label. Op nieuwere apparaten staat dit met het vlgende label: Kijk maar eens ged wat er allemaal p staat: Vraagje: Welk apparaat is dit denk je? Een? Opdracht 3: Wat stellen de letters A t/m D vr? Omschrijf dit met je eigen wrden. (Kijk k p internet) Wat zuden je uders liever thuis willen hebben: een kelkast met een A f eentje met een C? En waarm? Met een, mdat.. 65
Stap 4: p nderzek uit Opdracht 4a: Kijk ng eens naar het label van pdracht 3. hierp vind je k heveel strm het apparaat gebruikt per uur. In welke eenheid wrdt dit uitgedrukt? In Hieraan kun je aflezen heveel strm per uur er verbruikt wrdt. Dus he hger het getal, he meer strm er per uur gebruikt wrdt. Opdracht 4b: Je hebt een aantal apparaten pgeschreven bij pdracht 1 en pdracht 2. Het strmverbruik hiervan gaan we verder nderzeken. Schrijf die apparaten in de 1 e klm. Kijk f je van een van de apparaten makkelijk de stekker uit het stpcntact kunt halen. De dat en plaats tussen de stekker en het stpcntact de strmmeter/energiemeter die bij deze pdracht hrt. Nteer in de andere klmmen de gevraagde infrmatie. Laat je apparaat 3 minuten aan staan. Nteer dan de heveelheid kwh die gebruikt is. De dit met een aantal apparaten. Als je twijfelt f het mag.even vragen. 1 apparaat strmverbruik in kwh veel f weinig energie 2 3 4 5 6 7 8 66
Opdracht 5: Neem 2 f 3 van de genteerde apparaten m verder te nderzeken. Kies die apparaten die vlgens jullie niet z erg energiezuinig zijn. Kunnen jullie nderzeken he je dit apparaat zu kunnen verbeteren, zdat het minder strm verbruikt. Denk k aan het vlgende: sms kun je apparaten zuiniger laten zijn dr ze minder nndig te gebruiken. Kun je k daar iets vr verzinnen (vrbeeld: Tijdens het tandenpetsen bijv. kun je beter de kraan dichtdraaien m water te besparen). Het wrdt steeds belangrijker de apparaten energiezuiniger te maken. Je bespaart geld, maar je spaart k het milieu. Misschien kunnen jullie daar k iets ver vertellen. Denk heel creatief en verleg. Misschien km hardp verleggend tt heel mie ideeën. Gebruik k internet hiervr. TIP: Je mag al extra k een apparaat van thuis nderzeken met dezelfde vragen als bij pdracht 5+6. Zet hem dan k maar in de tabel van pdracht 5. Veel Succes!! 67
De verwerkingspdracht Tt slt Na de pdrachten te hebben gemaakt, gaan jullie het vlgende den: De tijd tt aan de vlgende techniekles uit deze serie kunnen jullie aan de slag met de resultaten van de metingen die jullie deden en ng den. Denk eens aan: psters PwerPint digibrd Jullie gaan in de 2 e bijeenkmst de rest van de grep vertellen (p Reggesteyn) wat je geleerd en ervaren hebt. Maak je verhaaltje prettig m naar te luisteren en/f te kijken. Je mag hierbij van alles gebruiken en maken. Denk k aan PwerPint, echte apparaten, vrbeelden enz. Of aan tabellen. Zrg ervr dat jullie weten wie wat gaat den tijdens de presentatie. Je met de rllen ged verdeeld hebben. Tijd: ngeveer 10 minuten vr je presentatie Tijdens de presentatie kmen er leerlingen van het 2 e jaar Technasium van Reggesteyn kijken. Eén van die leerlingen gaat jullie begeleiden bij de laatste pdracht. Wat daarna de pdracht wrdt hr je die dag p Reggesteyn.SUCCES!! en vral veel energieke uren gewenst! 68
Leerkrachtenhandleiding Tijd: 2 x 2 lesuren Aantal leerlingen: 2 8. Apparaten in schl In deze nderzeks- en ntwerpmdule gaan leerlingen ntdekken wat energie is en he we de energie ged kunnen gebruiken en he we haar kunnen meten. Gekeken wrdt k naar alternatieven. Opbuw: 1. De eerste 4 stappen 2. Dag 2: Eerst een krte presentatie aan de rest ver de ervaringen tt dan te. 3. Dag 3: (samen met een leerling van Reggesteyn) wrdt een pdracht aangebden waarin de leerlingen alternatieven bedenken en nderzeken m energie te winnen en te gebruiken. 4. Dag 4: eindpresentatie d.m.v. filmpjes De ttale pdracht wrdt in tweetallen gemaakt (aangevuld met Reggesteynleerlingen bij dag 2, 3 en 4). Leerdelen: De leerling kan: samenwerken vertellen wat z n bevindingen zijn w.b. elektrische apparaten z n ervaringen verwrden vertellen ver het strmverbruik van apparaten alternatieven bedenken vr energiebesparingen Materiaal: Ndig vr de nderzekspdracht Apparaten in schl zijn: elektrische apparaten binnen schl een A4 ntitiepapier pen/ptld internet 69