Psychopathologie: geschiedenis Emil Kraepelin Etiologie 1 Pathogenese 1 Dementia (praecox) Etiologie 2 Pathogenese 2 Etiologie 3 Pathogenese 3 Melancholia Manische- Depressie 1856 1926 - Verschillende ziekte-entiteiten ( categorieen ) - Stricte scheidingen
Psychopathologie: geschiedenis Robert Spitzer Etiologie 1 Pathogenese 1 Schizofrenie Schizoaffectieve stoornis Parasomnia s 1932 heden Depressie Bipolaire II Bipolaire I - Nog meer categorieen - Etiologie nog steeds belangrijk Pathogenese 1 Etiologie 1
Psychopathologie: geschiedenis Karl Jaspers 1883 1969 Geleidelijke overgangen tussen de syndromen!
Psychopathologie: geschiedenis Karl Jaspers 1883 1969 Mengvormen van elementaire syndromen
Psychopathologie: geschiedenis Primaire kleuren ( Dimensies ) Alle As I en As II stoornissen Anxiety Compulsion Desorganisation Depression Mania Inhibition Psychosis
Empirische studies Sinds 1950
Principale Componenten Analyse Analyse van co-variantie van symptomen Symptomen => PCA => Component structure Component 1 Component 2 Zweten.88.12 Somberheid.15.85 Bleekheid.70.18 Tremor.99.00 Suicidale neigingen.00.99 Negatieve gedachten.00.99 Innerlijke spanning.91.03 Concentratieproblemen.00 1.00
Principale Componenten Analyse PCA levert elementaire syndromen van psychopathologie: Klinisch beeld PCA Componenten Rood Groen Blauw
Principale Componenten Analyse Tenminste. binnen ongeselecteerde populatie patienten, gescoord op alle symptomen. Klinisch beeld PCA Componenten Ongeselecteerde populatie ( wit licht ) Rood Groen Blauw
Problemen met het multidimensionele onderzoek Vrijwel alle studies verricht binnen DSM categorieen: onvolledig en vervormd beeld. Klinisch beeld PCA Componenten Schizofrenie ( voorgefilterde kleur ) Schizofrenie Positieve symptomen Negatieve symptomen Desorganisatie
Problemen met het multidimensionele onderzoek Vrijwel alle studies sinds 1950 zijn verricht binnen DSMcategorieen! Net zoveel factorstructuren als DSM-categoriëen! Zulke dimensies hebben geen elementaire status
Problemen met het multidimensionele onderzoek Paranoidie PCA ziet geen verschil tussen de symptomen. Derealisatie Toch zijn sommige symptomen veel belangrijker dan andere Somberheid Concentratie problemen Innerlijke spanning Agorafobie
Een nieuwe kijk op psychopathologie Mogelijk dankzij wetenschappelijke vooruitgang...
Netwerktheorie en Psychiatrie Borsboom et al, 2006 Borsboom e.a. 2006 1. Symptomen van psychopathologie zijn inderdaad onderling verbonden! 2. Niet alle symptomen blijken even belangrijk: brugsymptomen. 1. Dit zijn de grote verbinders die de clusters met elkaar laten communiceren (Borsboom et al., 2006). 2. Dit zijn tevens de hubs die symptomen bij elkaar trekken tot clusters (Goekoop et al, 2014)
Netwerktheorie en Psychiatrie DSM DSM Tot nu toe zijn vooral DSM-symptomen geanalyseerd: de selectiebias dreigt zich te herhalen!
Psychiatrische ziektebeelden Psychisch functioneren State vs. trait continuum Kortdurend: Dips, Terugval, As I (psychopathologie) STATE TRAIT Langdurend: Vroeg afbuigen, Ontwikkelingstekort, As 2 (persoonlijkheid, intelligentie, pervasieve stoornissen, ADHD) 0 20 40 60 80 Leeftijd (jaren)
N = 192. De Psyche als netwerk Psychopathologie (As I) Heterogenene groep patiënten met een vorm van psychopathologie (Dr. J.G. Goekoop, 1992). Zo breed mogelijk gescoord (op de comprehensive psychopathological rating scale/ CPRS): 65 items. Bivariate correlationele analyse van alle itemscores (correlaties tussen symptomen). Item = knoop, significante correlatie = link, sterkte van de correlatie = gewicht van de link (NodeXL).
De Psyche als netwerk Psychopathologie (As I) Depressie (Fobieen, Woede) Angst Manie Psychose (+ OCD) Desorganisatie (van gedrag) Goekoop R., Goekoop J.G., PLOS ONE, dec 2014 Retardatie Clusters: >90% match met PCs
De Psyche als netwerk Psychopathologie (As I) Super-cluster 1: Depressie, Angst, (Fobieen, OCD) Depressie Manie Super-cluster 2: Manie Psychose Retardatie Desorganisatie Psychose Desorganisatie = INTERNALISEREND? Neurotisch = EXTERNALISEREND? Psychotisch Angst Remming Goekoop R., Goekoop J.G., in preparation
N = 441. De Psyche als netwerk Persoonlijkheid (As II) Psychologie studenten UvA zonder een persoonlijkheidsstoornis (Dr. H.S. Scholte, 2008). Gescoord op de NEO-PI-R (240 items). Bivariate correlationele analyse van alle itemscores (correlaties tussen alle persoonlijkheidsitems). Item = knoop, significante correlatie = link, sterkte van de correlatie = gewicht van de link (NodeXL).
De Psyche als netwerk Persoonlijkheid (As II) Cluster 1. Conscientieusheid + Cluster 3: Extraversie+ Cluster 4: Neuroticisme+ Cluster 2: Meegaandheid+ Cluster 5: Openheid+ Cluster 6: Eerlijkheid? Goekoop R., Goekoop J.G, Scholte H.S., PLOS ONE, Dec 2012
De Psyche als netwerk Meegaandheid+ Super-cluster 1: Neuroticisme Conscientieusheid Eerlijkheid Persoonlijkheid (As II) Openheid+ Super-cluster 2: Meegaandheid Extraversie Openheid Extraversie+ Conscientieusheid + = INTERNALISEREND? Neurotisch = EXTERNALISEREND? Psychotisch Goekoop R., Goekoop J.G, Scholte H.S., PLOS ONE, Dec 2012 Neuroticisme+ Ontwikkelingsprofiel
De Psyche als netwerk Psychopathologie en persoonlijkheid Lage Agreeableness Lage Openness Hoog Neuroticisme Persoonlijkheid Depressie Psychose Psychopathologie Angst
Elementaire syndromen 10 Elementaire syndromen van psychopathologie Alle (150+) As I stoornissen Anxiety Compulsion Desorganization Depression Mania Inhibition Psychosis
Elementaire syndromen: Vicieuze cirkels tussen symptomen Gespannen Slecht slapen Moe Concentratieproblemen Vicieuze cirkels (circulair-causale relaties) Onzekerheid / naar gevoel Vergissingen / falen DEPRESSIE
Psychiatrische ziektebeelden: Vicieuze cirkels tussen elementaire syndromen Angst Unipolaire melanchole depressie Depressie Retardatie
Psychiatrische ziektebeelden: Vicieuze cirkels tussen elementaire syndromen Bipolaire I, manische fase Manie Desorganisatie
Psychiatrische ziektebeelden: Vicieuze cirkels tussen elementaire syndromen Angst Bipolaire I, depressieve fase Depressie
Psychiatrische ziektebeelden: Vicieuze cirkels tussen elementaire syndromen Schizoaffectieve stoornis Depressie Retardatie Psychose
Psychiatrische ziektebeelden: Vicieuze cirkels tussen elementaire syndromen Schizofrenie Desorganisatie Psychose Retardatie
Psychiatrische ziektebeelden: Vicieuze cirkels tussen elementaire syndromen Angst Katatonie (bij psychose) Desorganisatie Psychose Retardatie
Elementaire syndromen Systematische naamgeving Melanchole depressie Bipolaire I
Elementaire syndromen Systematische naamgeving Schizofrenie Schizoaffectieve stn.
Etiologie Pathogenese Elementaire syndromen Meerwaarde t.o.v. categorieën Elementaire syndromen verklaren overmatige comorbiditeit DSM. Psychotische depressie Schizofrenie geremde type Schizoaffectieve stoornis Parkinsonisme, Bijwerkingen L. Dopa Etiologie minder belangrijk voor naamgeving Etiologie syndromen. Pathogenese Pathogenese Etiologie Wat de oorzaak ook is, uiteindelijk leidt deze tot de ontregeling van hooguit 11 elementaire intrapsychische domeinen.
Elementaire syndromen Meerwaarde t.o.v. dimensies Verklaringsmodel Elementaire syndromen zijn vicieuze cirkels tussen symptomen! Complete toestandsbeelden zijn vicieuze cirkels tussen elementaire syndromen! Eenvoud! 11! = 40 miljoen MOGELIJKE stoornissen => brugsymptomen => enkele honderden DAADWERKELIJKE stoornissen Ongelijke rollen van symptomen: Targets for treatment!
Praktische toepassingen Efficiënte anamnese: skip-model Patient 1: Unipolaire depressie Depressie Angst Manie Meest representatieve symptomen Hits Psychose Retardatie Desorganisatie (van gedrag)
Praktische toepassingen Systematische anamnese 6 domeinen van de Psyche: Depressie Manie Manie Kapstok (Heuristiek) Psychose Desorganisatie Simpel en systematisch Angst Angst Remming Remming
Praktische toepassingen Systematische indicatiestelling Depressie ANTIDEPRESSIVA Manie STEMMINGS- STABILISATOREN Psychose ANTIPSYCHOTICA 6 domeinen van de Psyche: 6 klassen van farmacotherapie? Desorganisatie PSYCHO- STIMULANTIA Angst ANXIOLYTICA Remming ANTICHOLINERGA
Praktische toepassingen Routine Outcome Monitoring Gezond Prodromaal Week 1 Week 2 Unipolaire, angstig-geremde (vitale) depressie Zelfde, met psychose. Unipolaire, angstig-geremde depressie Week 3 Vroege remissie Totaal 15 domeinen: Alleen de meest representatieve items per cluster worden gemonitored TIJD (weken) Week 4 Week 5 Week 6 Remissie Week 7
Praktische toepassingen Routine Outcome Monitoring Melanchole depressie met psychotische kenmerken Remissie? Week 3 Week 18 Is er symptoomreductie op de belangrijkste componenten van het psychisch dysfunctioneren? Doorverwijsbeleid, terugkoppeling verzekeraars
Praktische toepassingen Psychoeducatie Hoofdklacht Individuele netwerken Hoofdklacht Moe Patient 1 Patient 2 Honger Laura Bringmann e.a. Denny Borsboom e.a.
Praktische toepassingen Gerichte interventies Hoofdklacht Personalized Treatment Hoofdklacht Patient 1 Ga naar bed! Laura Bringmann e.a. Patient 2 Eet je ontbijt! Denny Borsboom e.a.
Praktische toepassingen Voorspellingen van psychopathologie Patient X Critical slowing down Relapse over 3 maanden Van de Leemput e.a. 2013 Happy(t=1)= Happy(t=0) + 0.23*fatigue + 0.60*hungry + 0.43*unwell.
Praktische toepassingen Voorspellen van persoonlijkheidsontwikkeling Group level Personality development towards maturity given random input Of 729 possible end stages, only 20 actually take place Trouble > 3 years! Personality development towards a personality disorder given random input. Koninx, Goekoop e.a., in preparation
Praktische toepassingen Een bio-psycho-sociaal netwerk model Sociale netwerk Sociaal Systeemtherapie IPT Psycho Fenotype Persoonlijkheid Psychopathologie (klachten) Schemagericht CGT Psychotherapie Bio Biochemie Brein TMS / ECT Farmacotherapie
Praktische toepassingen Een diagnostische revolutie in de GGZ Landelijk initiatief http://www.rgoekoop.dds.nl/page12.html
Praktische toepassingen Personalized Medicine Welke combinatie van - Vrienden, partners - Collega s, banen Persoonlijkheid - Woonomgeving, ondersteuning - Pillen - Psychotherapie Psychopathologie - Somatische interventies past jou het beste?
Praktische toepassingen Welke niche past mij het best? Persoonlijkheid Psychopathologie Weinig psychopathologie (op je gemak voelen) in veel verschillende sociale niches = geen ontwikkelingsstoornis?
Praktische toepassingen Welke niche past mij het best? Persoonlijkheid Psychopathologie Veel psychopathologie (onprettig voelen) in veel verschillende sociale niches gedurende lange tijd = ontwikkelingsstoornis?
Praktische toepassingen De kernvraag: waar pas ik? Ontdek je plekje (Ontdek je niche) The Walk Across the Fitness Landscape Als een metafoor voor het leven. Persoonlijkheid Psychopathologie pathology Personalized medicine Walking along with patients as a Fellow Traveler - Irvin D. Yalom
Dank u wel! http://www.nd.edu/~alb/html/publications.html http://www.connectedthebook.com http://www.rgoekoop.dds.nl http://www.psychosystems.org
GOALIE Smartphone App Truely Personalized Medicine Dr. Rutger Goekoop, psychiater
GOALIE Smartphone App Experience Sampling Bio Beweging Locatie / mobiliteit Slaap ritme Eten Slapen Medicatie Intoxicaties. Psycho Sociaal Telefoontjes, email, SMSjes Sociale netwerk activiteit, bijv. facebook. Bluetooth signalen Menselijke stemmen, omgevingsgeluid. 3e prijs Europese E-health Competitie 2013
GOALIE Smartphone App Experience Sampling Sociaal Sociaal Sociaal Psycho Psycho Psycho Bio Bio Bio T = 0 T = 1 T = 2 Elke minuut een sample van 5 seconden.
Praktische toepassingen Direct Feedback Sociaal Sociaal Sociaal Psycho Psycho Psycho Bio Bio Bio Neem nu je medicatie T = 0 T = 1 T = 2 Context-specifieke adviezen Stopmechanisme Bel Piet!
Praktische toepassingen Bio-psycho-sociale voorspellingen Sociaal Sociaal Sociaal Psycho Psycho Psycho Bio Bio Bio T = 0 T = 10 T = 20 Voorspellen T = 0 T = 10 T = 20 Tijd
Praktische toepassingen Voorspel een optimale sociale context (niche) Psychopathology score Ratio Stress / Pleasure Optimal Niche The Walk Across the Fitness Landscape Person 1 (proximity/ contact frequency) Person 2 (proximity/ contact frequency)
De Goalie Taskforce SenseHealth = Sense Observation Systems + Jan Peter Larssen Els Versluis Joris Janssen Steven Mulder Suzanne Gracias Harkoe PsyQ Sharon Bean Rutger Goekoop Liv Pijck Carina Hoope Marc Blom Michael van den Boogaard Ed Berretty + 67 behandelaren
Praktische toepassingen Gerichte interventies Beperkte set van invloedrijke knopen ( driver nodes ) => gewenste toestand Control centrality Barabasi e.a., Science, 2011
De Psyche als netwerk Psychopathologie (As I) Super-cluster 1: DEPRESSION (PHOBIAS, ANGER) ANXIETY Super-cluster 2: MANIA PSYCHOSIS RETARDATION DISORGANIZATION = INTERNALIZING? Neurotic Goekoop R., Goekoop J.G., in preparation ANXIETY DEPRESSION MANIA DISORG RETARD. PSYCHOSIS = EXTERNALIZING? Psychotic