De cliënt-onderzoeker krijgt grip op zijn depressie

Transcriptie

1 De cliënt-onderzoeker krijgt grip op zijn depressie Peter Groot p. c. g ro ot@maastrichtunive r sity. nl Utrecht, 23 september

2 Hoe belangrijk is een diagnose? Mogelijke behandelingen voor depressieve stoornissen Psychotherapie (CT, CGT, IPT, MBCT,.... ) Farmacotherapie (SSRIs, SNRIs, TCAs, MAO-remmers,.... ) Electroconvulsive therapy (ECT) anders.... Dokters behandelen geen groepen, maar individuele patiënten klinische trials op basis van DSM-criteria leveren kennis op groepsniveau de 'beste' behandeling voor een groep is een gemiddelde, en kan voor iemand uit die groep een slechte behandeling blijken te zijn, en omgekeerd We hebben een andere vorm van diagnostiek nodig, die veel dichter bij de patiënt staat en die de patiënt echt helpt. 2

3 Een primitieve stemmingsmeter 3

4 Wat leerde ik van die grafieken? Ik kon niet bewijzen dat mijn antidepressiva werkten Ander perspectief: van 'nooit meer' naar 'ooit weer' Slecht nieuws kan tegelijkertijd ook goed nieuws zijn - erkennen wat je hebt - rekening houden met wat je hebt - beter omgaan met wat je hebt 4

5 Een stemmingsmeter als diagnostisch instrument 5

6 Kunnen we met behulp van de PsyMate iets zeggen over de toekomst? meteorologen verzamelen continu een groot aantal gegevens en baseren daarop hun weersverwachting (buienradar) met de PsyMate kunnen we op vergelijkbare wijze over langere tijd continu gegevens verzamelen als we voldoende data hebben dan moet het in principe mogelijk zijn om iets te zeggen over de toekomst, bijvoorbeeld over de kans dat iemand depressief dreigt te worden 6

7 n=1 experiment: wat gebeurt als ik met mijn antidepressiva stop? Marieke Wichers vragen wat gebeurt er nadat ik gestopt ben? komen mijn klachten terug of kan ik verder zonder antidepressiva? heb ik al die jaren terecht antidepressiva gebruikt? wat gebeurt er tijdens het afbouwen? 7

8 Experiment: antidepressiva dubbelblind afbouwen geleidelijke afbouw in 8 weken venlafaxine [mg/dag] tijd (week) baseline 4-10 weken dubbelblind 16 weken (start/stop afbouw niet bekend) post-assessment 4-10 weken 8

9 Wat gebeurde er bij het afbouwen van de antidepressiva? 2,5 S L C - 90 depressie schaal 2,0 1,5 1, afbouwperiode week 7-14 w e e k 9

10 Kon de terugkeer van die depressieve klachten worden voorzien? Is het mogelijk om op basis van die PsyMate data te voorspellen dat die overgang eraan zat te komen? 10

11 Tipping point tipping point tipping point 11

12 Critical transitions plotselinge vertroebeling van vijvers plotseling uitsterven van soorten snelle klimaatovergangen ineenstorten van samenlevingen epidemieeën epileptische aanvallen, migraine aanvallen tipping point tipping point gez ond psychopatho l og ie gez ond psychopatho l og ie weerbaar (resilience) kwetsbaar 12

13 Kunnen we zo'n overgang zien aankomen? waarschuwingssignalen Critical slowing down Toename van de connectiviteit In statistische termen : (auto)correlaties varianties 13

14 Critical slowing down en Connectiviteit t i j d stress negatief affect positief affect sociaal gedrag actief gedrag t0 t1 t2 t3 t4 t5 14

15 Lage en hoge connectiviteit LAGE connectiviteit in het netwerk HOGE connectiviteit in het netwerk 15

16 Netwerk literatuur Borsboom D, Cramer AO, Schmittmann VD, Epskamp S, Waldorp LJ. The small world of psychopathology. PLoS ONE. 2011;6(11):e Borsboom D, Cramer AO. Network analysis: an integrative approach to the structure of psychopathology. Annual review of clinical psychology. 2013;9: Wichers M. The dynamic nature of depression: a new micro-level perspective of mental disorder that meets current challenges. Psychol Med. 2013:

17 Vraag Kunnen we de PsyMate gebruiken om vast te stellen of er sprake is van een overgang van een gezonde toestand naar een toestand van psychopathologie? Hypothese: met ESM kunnen we waarschuwingssignalen oppikken voor die toename van depressieve klachten in de vorm van critical slowing down en een toename van de connectiviteit Aanwijzingen op groepsniveau: van de Leemput IA, Wichers M, Cramer AOJ, Borsboom D, Tuerlinckx F, Kuppens P, et al. Critical slowing down as early warning for the onset and termination of depression. Proceedings of the National Academy of Sciences. 2013;111(1):

18 Experiment: 4 momentopnames van het netwerk Baseline Dubbelblind, vóór dosisreductie Positive affect Suspicion Mental unrest 1 Worry Negative affect 2 Dubbelblind, afbouwfase Na afbouwfase, vóór shift

19 Experiment: 4 momentopnames van het netwerk Baseline Suspicion Positive affect Mental unrest lage connectiviteit weerbaarheid, resilience 1 Worry Negative affect Na afbouwfase, vóór shift hoge connectiviteit kwetsbaarheid 4 19

20 Kon de terugkeer van die depressieve klachten worden voorzien? Is het mogelijk om op basis van die PsyMate data te voorspellen dat die overgang eraan zit te komen? Ja, het is mogelijk om met ESM waarschuwingssignalen op te pikken vóórdat die depressieve klachten optreden M Wichers, PC Groot, M Scheffer, H van der Maas, S Epskamp, F Peeters, J Wigman, CJP Simons, AOJ Cramer, I van der Leemput, KS Kendler, P Delespaul & D Borsboom. Critical slowing down as a warning signal for depression. (in preparation) 20

21 Proof of principle Dat het in principe mogelijk is om belangrijke waarschuwingssignalen op te pikken op basis van data die de patiënt zelf aanlevert Dat is niet hetzelfde als voorspellen! (weersverwachting is ook geen voorspelling) Wat we weten is dat we steeds dichter bij zo'n tipping point komen 21

22 Wat mijn psychiater zei over mijn stemmingsstoornis NIET: 'u hebt een dysthieme stoornis' depressieve stoornis: dysthieme stoornis: bipolaire stoornis: WEL: 'u zou in de middelste groep kunnen vallen' 22

23 Wat mijn psychiater zei over antidepressiva NIET: 'antidepressiva zijn een effectieve behandeling voor dysthymie' WEL: 'het is mogelijk dat u iets aan antidepressiva zult hebben, maar zeker is dat niet' 'als u antidepressiva gaat gebruiken dan heb ik hier een hele lijst, maar ik weet niet welk middel voor u het beste zal werken' 'u mag zelf kiezen' 23

24 Een zinloze wedstrijd Wat is beter: praten of pillen? Die wedstrijd is zinloos omdat: voor de een werkt praten beter dan pillen, voor de ander werken pillen beter dan praten, voor weer anderen werken ze allebei en voor sommigen werken ze geen van beiden De relevante vraag is: 'welke behandeling maakt mij beter?', en niet 'welke behandeling komt uit vergelijkend warenonderzoek (RCT's) als beste naar voren?' 24

25 Toekomst Laat uw fantasie werken en stel uzelf de volgende vragen: wat zou ik met zulke n=1 trials kunnen doen? welke toepassingen zie ik voor me? n=1 trials ipv standaard RCT? (sneller/goedkoper/spannender/direct nut voor patiënt) 25

26 Maastricht: Wageningen: Amsterdam: Virginia: Jim van Os Marieke Wichers Philippe Delespaul Peter Groot Frenk Peeters Claudia Simons Hanneke Wigman Marten Scheffer Sacha Epskamp Ingrid van de Leemput Denny Borsboom Han van der Maas Angelique Cramer Kenneth Kendler 26