Real Estate & Housing Onderzoek oog voor mens, gebouw en omgeving Faculteit Bouwkunde Challenge the future
Organogram en speerpunten onderzoek Real Estate Management - Succesvolle huisvestingsstrategieën - Toegevoegde waarde van vastgoed - Nieuwe huisvestingsconcepten - Leegstand en transformatie - Faciliteren van de kennisstad - Corporations & Cities Urban Area Development - Publiek-private verhoudingen - Strategievorming - Mega-events - Kwaliteit en waarde - Winkelvastgoed Design & Construction Management - Bouwprocesinnovatie - Bouwinformatiemanagement (BIM) - Geïntegreerde contracten - De rol van de architect - Ketensamenwerking Housing - Ontwikkelend beheer van woonwijken - Duurzame transformatie van woningen - Anders samenwerken bij woningrenovatie - De nieuwe woningcorporatie
Juist omdat de opgave van de gebouwde omgeving steeds complexer wordt, zijn er professionals met visie en focus nodig om die complexiteit te ontrafelen en in goede banen te leiden Uitspraak uit: Wie heeft hier de leiding? Inaugurele rede prof.ir. Karin Laglas hoogleraar Real Estate & Housing en decaan faculteit Bouwkunde Innovatie en vernieuwing van de sector vereist multidisciplinair onderzoek en goed opgeleide professionals met een frisse kijk op veranderingen Prof.dr.ir. Hans Wamelink hoogleraar Bouwmanagement en afdelingsvoorzitter Real Estate & Housing
Met welke onderwerpen houdt de afdeling Real Estate & Housing zich bezig? Wat voor soort onderzoeken verricht de afdeling? En wat is de praktische relevantie van deze onderzoeken? Na een korte introductie over de afdeling, het onderwijs en de wisselwerking tussen onderwijs en onderzoek, geven wij u een impressie van de diversiteit aan onderzoeken en de maatschappelijke relevantie ervan. De afdeling Real Estate & Housing (RE&H) maakt deel uit van de Faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Ruim zeventig vaste en tijdelijke hoogleraren, universitair (hoofd)docenten, onderzoekers, promovendi en ondersteunende medewerkers werken intensief samen aan (internationaal) onderwijs en onderzoek. Onderwijs RE&H verzorgt onderwijs aan bachelor-, master- en PhD-studenten. In de opleiding is aandacht voor nationale en internationale vraagstukken over vastgoedbeheer, ontwerpen bouwmanagement en volkshuisvesting. Het onderwijs richt zich op alle fasen van de levenscyclus van het gebouw: van initiatief tot gebruik. Studenten leren zo om de steeds complexer wordende opgaven van de gebouwde omgeving het hoofd te bieden. Zo zullen ze in staat zijn een bijdrage te leveren aan een gebouwde omgeving die beter functioneert omdat deze aansluit bij de wensen van de eindgebruiker en de overige betrokken partijen. www.bk.tudelft.nl/nl/over-faculteit/afdelingen/ real-estate-and-housing/onderwijs/ Samen met de Erasmus Universiteit Rotterdam en de dienst Stadsontwikkeling van de gemeente Rotterdam biedt RE&H de topopleiding Master City Developer (MCD) aan. Tijdens deze tweejarige postinitiële masteropleiding besteden docenten uit binnen- en buitenland aandacht aan de economische, fysieke en sociale aspecten van (stedelijke) gebieds(her)ontwikkeling. De opleiding is primair gericht op het hogere kader binnen publieke en private organisaties, maar biedt daarnaast ook ruimte aan jong talent met groeipotentie. www.mastercitydeveloper.nl Wisselwerking onderwijs en onderzoek (MSc) studenten worden aangemoedigd een onderwerp te kiezen uit een van de onderzoeksprogramma s. Binnen het onderzoeksprogramma ontwikkelen en testen studenten kwalitatief hoogwaardige wetenschappelijke theorieën en methoden. De komende jaren richt de afdeling haar onderzoek op de vraag hoe ontwikkelings-, ontwerp-, bouw-, beheer- en herstructureringsprocessen verlopen en hoe de processen en prestaties van utiliteitsgebouwen, woningen en stedelijke gebieden kunnen worden verbeterd. Onderwijs
Hiermee moet een betere sturing en afstemming plaatsvinden tussen het aanbod van en de vraag naar onroerend goed. Onderzoeksgroepen: IMBE en Housing Het onderzoeksgebied is verdeeld in twee overkoepelende onderzoeksgroepen: Innovations in Management of the Built Environment (IMBE) en Housing. IMBE is opgesplitst in drie hoofdprogramma s: Real Estate Management, Urban Area Development en Design and Construction Management. Een tweetal fundamentele onderdelen levert de nodige input aan de drie kernprogramma s: Bouweconomie en Bouwrecht. Deze waardering blijkt ook uit het feit dat onderzoeksresultaten en ontwikkelde methoden veelvuldig gebruikt worden in de praktijk. Zie binnenzijde omslag voor het organogram en de speerpunten van de onderzoeksgroepen. www.bk.tudelft.nl/over-faculteit/afdelingen/realestate-and-housing/onderzoek/ www.bk.tudelft.nl/onderzoek/publicaties Maatschappelijke relevantie en kwaliteit De afdeling hecht groot belang aan de maatschappelijke relevantie van onderzoek. Private en publieke partijen worden daarom veelal vroeg in het onderzoeksproces betrokken bij het formuleren van onderzoeksvragen en doelstellingen. Opdrachtgevers van het onderzoek verzorgen vaak de follow-up, een blijk van waardering voor de kwaliteit van het onderzoek. Onderzoek
Convenant Aanpak kantorenleegstand www.gebiedsontwikkeling.nu Prof.ir. Hans de Jonge hoogleraar Real Estate Management en directievoorzitter Brink Groep Doel van het convenant is de leegstand in kantoren bestrijden en het stimuleren van een beter functionerende kantorenmarkt. Dat is een markt die beter inspeelt op aspecten van de vraag, het economisch vestigingsklimaat verbetert, de internationale concurrentiepositie van Nederland versterkt en zorgt voor waardecreatie op de lange termijn. Het convenant is tot stand gekomen onder leiding van prof.ir. Hans de Jonge. Drs. Melanie Schultz van Haegen minister van Infrastructuur en Milieu en convenantpartner namens het Rijk Met een mooi en ambitieus convenant laten provincies, gemeenten en regionale marktpartijen zien dat zij hun verantwoordelijkheid willen nemen om gezamenlijk het probleem van de leegstand - met maatwerk op regionaal niveau - het hoofd te bieden. Dat geeft vertrouwen voor de toekomst.
Bouwmeestermethode www.rothuizen.eu Ir. Alijd van Doorn universitair docent Design & Construction Management Ketenintegratie betekent meestal een grotere rol voor de bouwer ten koste van de architect. De Bouwmeestermethode bewijst dat het ook anders kan. Bij deze aanpak neemt de architect het project van ontwerp tot en met oplevering risicodragend aan. Onderzoek bij twee pilotprojecten geeft inzicht in de impact ervan op het ontwerp- en bouwproces en geeft concrete handvatten voor de doorontwikkeling van het model. Ir. Ben Westenburger architect/partner Rothuizen Architecten staan voor de opgave zich in deze turbulente tijden opnieuw te positioneren in de bouwkolom. Rothuizen doet dit door opnieuw inhoud te geven aan het begrip bouwmeester. Een design en build-aanpak met de architect als enige opdrachtnemer, gebaseerd op vertrouwen, transparantie en samenwerking. De TU Delft is onze partner in de evaluatie en het professionaliseren van de Bouwmeestermethode.
Promotieonderzoek Privaat-gestuurde gebiedsontwikkeling www.reh.tudelft.nl Dr.ir. Erwin Heurkens universitair docent/onderzoeker Gebiedsontwikkeling Gemeenten en projectontwikkelaars zoeken in de huidige praktijk van gebiedsontwikkeling naar nieuwe rollen en innovatieve samenwerkings- en financieringsvormen. Het promotieonderzoek plaatst deze discussie in wetenschappelijk perspectief en beschrijft de publiek-private sturingsmogelijkheden, samenwerking en projecteffecten in Nederlandse, Engelse en Amerikaanse cases. Prof.dr. David Adams Chair of Property & Urban Studies, University of Glasgow The most striking aspect of the research is the amount of depth in the Dutch and UK cases which shows really well how development works in practice. Public and private practitioners could use this research to reflect upon and improve their own development activities. This is because the research identifies conceptual development roles positioned, crucially, in wider societal developments.
Sturen in gebiedsontwikkeling: Stadshavens, Rotterdam www.stadshavensrotterdam.nl Dr.ir. Tom Daamen universitair docent/onderzoeker Gebiedsontwikkeling Stadshavens Rotterdam is een van de meest ambitieuze gebiedsontwikkelingsprojecten van Nederland. RE&H volgt de ontwikkeling van het Stadshavensgebied sinds de start in 2002. Het onderzoek heeft veel strategische inzichten opgeleverd op het vlak van financiën, politiek, samenwerking en plan- en visievorming. Binnen Bouwkunde fungeert Stadshavens veelvuldig als object van onderwijs en onderzoek. Ronald Buitenhek programmamanager Realisatie Stadshavens Stadshavens Rotterdam moet een duurzaam ontwikkeld gebied van internationale allure worden, waarbij stad en haven verbonden zijn. De kennis, ervaring en het brede perspectief dat de faculteit Bouwkunde ons hierbij meegeeft is van grote waarde. Het biedt ons de mogelijkheid om Stadshavens Rotterdam, samen met de markt, nog toekomstbestendiger en realistischer vorm te geven.
Bouwinformatiemanagement (BIM) in het onderwijs http://repository.tudelft.nl Publicaties Ir. Teun van Schijndel, Voldoen aan prestatie-eisen met behulp van BIM Ir. Bert Leeuwis BIM bij kleine architectenbureaus Dr.ir. Alexander Koutamanis universitair hoofddocent Bouwinformatica BIM integreert beslissingen, informatie en communicatie in bouwkundige processen. Hierdoor kunnen we grote veranderingen verwachten in de bestaande primaire taken van de architect. De samenwerking tussen ontwerp en management wordt nauwer dan ooit. Om een serieuze verkenning en toepassing te kunnen stimuleren dient BIM ook in het onderwijs toegepast te worden. Drs. Hans Nijssen programmamanager Bouw Informatie Raad/ Eigenaar Nijssen Management + Advies In de snel veranderende (digitale) wereld om ons heen bevordert BIM het management van betrouwbare en actuele informatie in een open omgeving. Deze informatie stelt de bouwsector in staat te ontwerpen en te bouwen voor de toekomst!
BiMkb-Zeeland, geïntegreerde contracten www.innovatienetwerkzeeland.nl/bimkb Shutterstock Prof.mr.dr. Monika Chao-Duivis hoogleraar Bouwrecht en directeur Instituut voor Bouwrecht BIMkb-Zeeland was een bijzonder project. MKB-bedrijven werkten samen in een BIMomgeving, waar veel wegen nog onbegaan waren. In het project bleek dat deze wegen wel heel goed begaanbaar zijn. RE&H brengt kennis en ervaring in via een reeks workshops met de bouwondernemers. Ir. Eric Vos programmacoördinator/docent opleiding Bouwkunde HZ University of Applied Sciences, lid kenniskring Duurzaam Innoveren en Ondernemen en lid BiMkb-Zeeland project Tijdens de workshops hebben we dieper inzicht verworven in vraagstukken als: wordt het auteursrecht van de architect aangetast en moet een onderaannemer nu meer risico s gaan dragen door de veranderende rollen bij BIM? Ook hebben we hier een gezamenlijke visie op ontwikkeld.
Programma Slim & Snel www.energiesprong.nl/slim-snel Joost Brouwers Prof.dr.ir. Anke van Hal hoogleraar Sustainable Housing Transformation TU Delft en hoogleraar Sustainable Building & Development Nyenrode Business Universiteit. Tevens initiatiefnemer netwerk Slim & Snel. Slim & Snel richt zich op het versneld verduurzamen van gestandaardiseerd ontwikkelde woningen uit de jaren zestig en zeventig, in bewoonde staat. Slim & Snel bestaat uit een netwerk, onderzoek en een praktijkprogramma. Het onderzoek wordt door een promovenda en diverse afstudeerders van de TU Delft en Nyenrode ondersteund. Jan Willem van de Groep programmaregisseur SEV, EnergieSprong Het praktijkprogramma wordt getrokken door de EnergieSprong van de SEV. Samen met woningcorporaties en de markt gaat Slim en Snel op zoek naar manieren waarop deze versnelde verduurzaming plaats kan vinden. De marktpartijen worden uitgedaagd om in coalities op zoek te gaan naar innovatieve oplossingen. De oplossing van morgen is een zoektocht naar slimme combinaties. Centraal daarbij staat de eindgebruiker.
Maatschappelijk Ondernemerschap en Voorraadbeleid woningcorporaties www.move.bk.tudelft.nl Prof.dr.ir. Vincent Gruis hoogleraar Housing Management Maatschappelijk Ondernemerschap en Voorraadbeleid woningcorporaties (MOVe) helpt corporaties bij de zoektocht naar de wijze waarop zij hun maatschappelijk ondernemerschap kunnen vormgeven. Hoe kunnen zij hun bedrijfsvoering en voorraadbeleid op een effectieve en efficiënte wijze inrichten in een continu bewegende woningmarkt? Bert van der Ent manager Bedrijfsvoering, HW Wonen Het onderzoek van MOVe naar de organisatiestructuur rondom de projectontwikkeling van HW Wonen heeft bijgedragen aan de discussie over deze organisatieontwikkeling. De bijdrage van HW Wonen aan MOVe is hiermee goed besteed.
Het managen van de universiteitscampus www.managingtheuniversitycampus.nl TU Delft, foto Rob t Hart Dr.ir. Alexandra den Heijer universitair docent Real Estate Management Jarkko Leinonen, MSc Head of Campus Development Aalto University Een promotieonderzoek met een breed spectrum aan onderwerpen op het snijvlak van vastgoedmanagement en gebiedsontwikkeling, met analyses van 40 campusprojecten en voorraadgegevens van alle 14 Nederlandse universiteiten. Het onderzoek is uitgevoerd in nauwe samenwerking met de Nederlandse universiteiten. Uit de internationale aandacht voor dit onderzoek blijkt de wereldwijde relevantie. I ve been the Head of Campus Management at Aalto University, Finland since October 2011 and the book has really made my start much easier. The book provides many good - theoretically sound and practically wise - guidelines for campus management at universities.
Caring for vacancy www.bna.nl/over-bna/bna-onderzoek/ Herbestemming-voor-zorg/ Zorg-voor-leegstand Dr.ir. Theo van der Voordt universitair hoofddocent Real Estate Management Dr.ir. Hilde Remøy universitair docent Real Estate Management Een onderzoek naar de kansen en obstakels om leegstaande kantoorgebouwen te transformeren naar huisvesting voor de gezondheidszorg. Het onderzoek belicht het architectonisch, functioneel, technisch, economisch en juridisch perspectief en is uitgevoerd in samenwerking met BNA Onderzoek, Amsterdam. Ir. Eric Huijten directeur/architect Greiner Van Goor Huijten Architecten Ir. Jovita Dorigo architect Archikon architecten en bouwkundig ingenieurs De TU Delft heeft ons uitstekend ondersteund bij de uitvoering van een haalbaarheidsstudie. Dit heeft geresulteerd in een praktisch bruikbare Transformatiemeter Zorg. Een checklist die systematisch de mogelijkheden en risico s onderzoekt van het omzetten van lege kantoorgebouwen naar gezondheidsvoorzieningen.
Kenniscentra RE&H heeft drie kenniscentra. Langs deze wegen worden de praktijkcontacten (vragers en aanbieders) verstevigd en kan de afdeling verder tegemoetkomen aan multidisciplinaire vraagstukken. Centre for Process Innovation in Building and Construction (CPI) Het Kenniscentrum CPI is de centrale plek waar opdrachtgevers, architecten, adviseurs en koplopers vanuit het bouwbedrijfsleven en de toeleverende industrie hun krachten op het gebied van bouwprocesinnovatie bundelen. De focus ligt op de ontwikkeling en toepassing van innovatieve concepten voor nieuwe wijzen van processturing en samenwerkingsvormen, onder andere met behulp van ketenintegratie, lean bouwen en Bouwinformatiemodellen (BIM). Doel is het creëren van een fundamentele en significante meerwaarde voor zowel vragers als aanbieders in de gehele bouwketen. www.cpibc.nl cpibc.nl/publicaties Dit doet zij aan de hand van project- en programmagestuurd wetenschappelijk en toegepast onderzoek, praktische implementatie en kennisoverdracht.
Centre for Process Innovation in Building and Construction (CPI) www.cpibc.nl/ketenintegratie www.ketensamenwerkingwoningbouw.nl/ artikel/monitoring-en-onderzoek Dr.ir. Ruben Vrijhoef wetenschappelijk onderzoeker Kenniscentrum CPI De ontwikkeling van de Monitor Ketensamenwerking is gericht op de monitoring en benchmarking van partijen die gestart zijn met ketensamenwerking, met name in de Nederlandse woningbouw. Met dit meerjarige traject draagt het Kenniscentrum CPI bij aan het formuleren van een eenduidig kader en een gemeenschappelijke definitie van het begrip ketensamenwerking en het aantoonbaar maken van de effecten. Ir. Bert Keijts voorzitter Raad van Bestuur Portaal De Monitor Ketensamenwerking stimuleert partijen om in de praktijk van elkaar te leren en te groeien in hun gezamenlijke prestaties. De Monitor biedt een spiegel en geeft richting met als doel: kosten besparen, kwaliteit verhogen en het bouwproces versnellen. Leren door te doen dus!
Center for People and Buildings (CfPB) Het Center for People and Buildings is een kenniscentrum dat zich richt op de relatie tussen mens, werk en werkomgeving. Het CfPB verzamelt, ontwikkelt en ontsluit kennis over huisvestingsvraagstukken. Kernactiviteiten Kennisbehoeften in kaart brengen en agenderen. Voor wie? Het CfPB doet onderzoek bij overheden, instellingen en bedrijven waar complexe huisvestingsvraagstukken spelen, vooral in de kantoren- en onderwijssector. Adviesbureaus en bouwbedrijven kunnen op licentiebasis gebruikmaken van ontwikkelde instrumenten. www.cfpb.nl Initiëren, begeleiden en zelf uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek met als doel generieke kennisontwikkeling. Overdragen van kennis door middel van publicaties, lezingen, workshops, werkconferenties, instrumentontwikkeling en benchmarking.
Center for People and Buildings (CfPB) het Werkplekspel www.cfpb.nl/instrumenten/werkplekspel Evi De Bruyne MSc onderzoeker en projectmanager CfPB Ton de Vree teamcoördinator Facilitaire Zaken, Gemeente Veenendaal Om met een veranderend gebruik van de werkplek, gedrag en regels in de werkomgeving om te gaan, heeft het Center for People and Buildings het Werkplekspel ontwikkeld. Een laagdrempelige manier om de discussie op gang te brengen over gedrag in niet-territoriale kantoorruimtes. Het werkplekspel heeft onze organisatie enorm geholpen om een nieuw kantoorconcept te introduceren. De mindset van collega s werd positief beïnvloed.
Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling De praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling stimuleert kennisuitwisseling tussen wetenschap en praktijk middels onderzoek, debatten en themabijeenkomsten. Dit doet zij vanuit een focus op publiek-private samenwerking. Hierbij wordt ernaar gestreefd om de praktijk zo veel mogelijk van praktische adviezen/handreikingen te voorzien waar men gelijk mee aan de slag kan. De praktijkleerstoel wordt mede mogelijk gemaakt door de Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling (SKG) en de, aan de SKG gelieerde, Kring van Adviseurs. De SKG bestaat uit private partijen en overheidsorganisaties; de Kring van Adviseurs uit een aantal adviesbureaus die complementair aan elkaar zijn. Thema s werkprogramma praktijkleerstoel 1. Veranderingen in het plan- en ontwikkelproces 2. Vernieuwing van het instrumentarium 3. Infra, water en energievoorziening 4. Economie en gebiedsontwikkeling www.gebiedsontwikkeling.tudelft.nl www.gebiedsontwikkeling.nu
Stedelijke herverkaveling www.gebiedsontwikkeling.tudelft.nl www.gebiedsontwikkeling.nu Google maps Prof.mr. Friso de Zeeuw praktijkhoogleraar Gebiedsontwikkeling en directeur Nieuwe Markten Bouwfonds Ontwikkeling Stedelijke herverkaveling is een voor Nederland nieuw instrument. Herverkaveling kan de patstelling van onhandige eigendomsverhoudingen doorbreken, zonder te hoeven overgaan tot aankoop, al dan niet via onteigening. De winst bestaat onder meer uit versnelling van het proces en kostenbesparing. Henk Ovink directeur Ruimtelijke Ontwikkeling / plaatsvervangend Directeur-Generaal Ruimte en Water Ministerie van Infrastructuur en Milieu In opdracht van de ministeries I&M en BZK volgt de praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling samen met het Onderzoeksinstituut OTB en de Radboud Universiteit praktijkprojecten. Dit om te onderzoeken waar initiatiefnemers en gemeenten tegenaan lopen en of er een wettelijke voorziening nodig is.
Praktijkverenigingen en alumni RE&H stimuleert haar studenten deel te nemen aan een praktijkvereniging. Zo kunnen studenten al tijdens de studie verbinding leggen met de praktijk en actief een rol vervullen in het mede vormgeven van de afdeling. Building Organisation Students Society (BOSS) www.bosstudelft.nl Alumnivereniging BOSS http://www.linkedin.com Vereniging voor Volkshuisvesting FORUM www.forum-vhv.nl RE&H
Samenwerkingsmogelijkheden Er zijn diverse mogelijkheden voor samenwerking op programmabasis. Zo werkt de afdeling nauw samen met een scala aan internationale universiteiten, kennisinstellingen, business schools en stakeholders en participeert zij in diverse consortia en internationale netwerkorganisaties. Contractonderzoek Voor vragen en informatie over contractonderzoek en derdegeldstroomprojecten neemt u contact op met de bestuurssecretaris van de afdeling Real Estate & Housing, Faculteit Bouwkunde. onderzoek
Contactgegevens Afdeling RE&H secretariaat 01.West.690. Julianalaan 134, 2628 BL Delft, Postbus 5053, 2600 GA Delft T. +31 (0)15 278 4159 E. re-h.bk@tudelft.nl W. www.reh.tudelft.nl 2013 Afdeling Real Estate & Housing Faculteit Bouwkunde, TU Delft Nederland www.reh.tudelft.nl E&H