Zwemwaterprofiel de Haarrijnse plas

Zwemwaterprofiel de Haarrijnse plas

1 Methode 1 1.1 Aanpak 1 2 Beschrijving van de zwemlocatie 3 2.1 Algemene omschrijving 3 2.2 Kenmerken van de locatie 3 2.3 Hydromorfologie en hydrologie 4 2.3 Risicobronnen 4 2.5 ZWEMPROF 4 3 Analyse historische waterkwaliteit 5 3.1 Meetlocatie en parameters 5 3.2 Bacteriologische waterkwaliteit 5 3.2.1 Escherichia coli (E-coli) en intestinale enterococcen 5 3.3 Eutrofiëringparameters 6 3.4 Blauwalgen (cyanobacteriën) 7 3.5 Overige gezondheidsrisisco s; zwemmersjeuk en botulisme 7 4 Conclusies 7

Voorwoord In 2006 is de Europese zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) van kracht geworden. Het doel van de richtlijn is het beschermen van de gezondheid van zwemmers in oppervlaktewateren. In de richtlijn worden bepalingen neergelegd met betrekking tot de monitoring en de indeling van de zwemwaterkwaliteit in kwaliteitsklassen, alsmede de verstrekking van informatie daarover aan het publiek en de Europese Commissie. Ten opzicht van de oude zwemwaterrichtlijn wordt bij de nieuwe richtlijn de nadruk verlegd van uitsluitend monitoring van de zwemwaterkwaliteit naar een meer proactief beheer. Mogelijke risico s en bedreigingen moeten in kaart worden gebracht in een zwemwaterprofiel en maatregelen moeten worden uitgevoerd om voor 2015 minimaal een aanvaardbare kwaliteit te kunnen bereiken. Het profiel bevat een beschrijving van de locatie en een analyse van (historische) meetdata. Daarnaast wordt ingeschat welke emissiebronnen via welke verspreidingsroutes de zwemwaterkwaliteit negatief kunnen beïnvloeden. Hierbij spelen de locatiespecifieke eigenschappen van het zwemwater een belangrijke rol. Een zwemwaterprofiel is in eerste instantie bedoeld om inzicht te krijgen in de fecale verontreinigingsbronnen en -routes en richt zich op de indicatoren voor fecale verontreinigingen (escherichia coli en intestinale enterococcen). Daarnaast worden in de zwemwaterprofielen andere gezondheidsrisico s, zoals cyanobacteriën (blauwalgen), zwemmersjeuk en botulisme in kaart gebracht. Alle bevindingen komen samen in het zwemwaterprofiel van de desbetreffende zwemwaterlocatie. Op basis hiervan kan de beheerder maatregelen nemen om de risico s voor de gezondheid van de zwemmer (verder) te reduceren. Het zwemwaterprofiel maakt het mogelijk om eventuele beheersmaatregelen goed te onderbouwen. Tevens kan het zwemwaterprofiel gebruikt worden voor communicatie over de kwaliteit van de zwemwater(locatie) en de genomen beheersmaatregelen naar het publiek. heeft in 2007 voor het eerst zwemwaterprofielen opgesteld. De richtlijn schrijft regelmatige actualisatie van de profielen voor wanneer de beoordeling van de locatie goed, aanvaardbaar of slecht is of wanneer er bij een eerder uitstekend beoordeelde locatie sprake is van achteruitgang. Ook bij een wijzigingen in de infrastructuur in of rond het zwemwater (bv uitgevoerde maatregelen) moet volgens de richtlijn het profiel geactualiseerd worden. Voor u ligt de tweede editie van het zwemwaterprofiel van de Haarrijnse plas in Utrecht

Zwemwaterlocatie: Haarrijnse plas in Utrecht Datum beoordeling: juli 2012 Beoordelingsperiode: 4 badseizoenen, 2008-2011 Beoordeling zwemwaterkwaliteit volgens EU 2006/7/EG: escherichia coli (E-coli): uitstekend intestinale enterococcen: uitstekend Risico voor gezondheid zwemmers: 1 Methode 1.1 Aanpak Bij het opstellen van dit zwemwaterprofiel is gebruik gemaakt van de Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (Grontmij, RWS-RIZA 21 juni 2005). Zoveel mogelijk zijn de stappen van de routekaart (fig. 1) uit de handreiking gevolgd. Op basis van reeds aanwezige kennis, informatie verstrekt door de locatiebeheerder en verzameld tijdens een veldbezoek is een locatiebeschrijving opgesteld. Aanvullend zijn de beschikbare historische waterkwaliteitsgegevens geanalyseerd en is een lijst van alle potentiële verontreinigingsbronnen en routes opgesteld. Na deze inventarisatie is met behulp van het spreadsheetmodel ZWEMPROF geschat in hoeverre bepaalde bronnen een bijdrage leveren aan fecale verontreiniging van het betreffende water. Figuur 1 Routekaart voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (bron: Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (Grontmij, RWS-RIZA 21 juni 2005) 1

2

2 Beschrijving van de zwemlocatie 2.1 Algemene omschrijving De Haarrijnse plas ligt noord van Vleuten net ten zuid oosten van de snelweg A2 en bestaat uit twee door een weg gescheiden delen. De gemeente Utrecht is eigenaar van de plas en de zwemlocatie wordt beheerd door recreatieschap De Stichtse Groenlanden. Het zwemgedeelte, voorzien van een zandstrand, ligt aan de noordkant in het oostelijke deel van de plas De zwemzone is afgebakend met een drijflijn waarbinnen de maximale diepte 1,40 meter is. Het terrein is vrij toegankelijk. Er zijn geen lifeguards die toezicht houden op de zwemmers. Wel is er op mooie dagen (warmer 22 C) toezicht op orde en hygiëne. Er zijn geen douches maar wel vaste toiletten. Op het recreatieterrein zijn voldoende prullenbakken. Op het gehele terrein geldt een hondenverbod. Het terrein is in 2009 als zwemlocatie in gebruik genomen. De plas staat in open verbinding met het watersysteem van Leidsche Rijn/Vleuten. Figuur 2 De ligging van plas Haarrijn bij Vleuten langs de A2. De pijl geeft aan waar het strand is aangelegd. 2.2 Kenmerken van de locatie In de onderstaande tabellen worden de belangrijkste kenmerken van de locatie samengevat. Algemeen Locatiebeheerder Waterkwaliteitsbeheerder Provincie Recreatieschap De Stichtse Groenlanden Utrecht KRW waterlichaam nee Wateroppervlakte ca. 34 ha.(oost plas) Oppervlakte badzone ca. 0,5 ha. Diepte Lengte strand 350 m. Bezoekersaantallen Aantal per badseizoen Aantal op een topdag onbekend onbekend Voorzieningen 3

Strand Ligweide Drijflijnen, maximale diepte binnen de lijnen 1,40 m. Kiosk nee Kleedhokken Toiletten Douches Vuilnisbakken Speeltoestellen nee Steigers nee Toezicht Bijzonderheden Algemene indruk Meldingen/klachten goed geen 2.3 Hydromorfologie en hydrologie De plas bestaat uit twee delen die worden gescheiden door de Maarssenseweg. De plassen zijn ontstaan door zandwinning en beide delen zijn ongeveer 800 meter lang en 500 meter breed. Ze hebben samen dus een oppervlakte van ongeveer 80 ha. In de oostelijke plas is in 2008 aan de noordelijke oever een zandstrand met een zwemgedeelte ingericht. Op het strand na zijn de oevers niet ingericht. De plas staat in open verbinding met het watersysteem van Leidsche Rijn/Vleuten 2.3 Risicobronnen Risicobronnen Wateraanvoer RWZI's Riooloverstorten Ongerioleerde lozingen Regenwaterlozingen Afstromend wegwater Dieren Watervogels Agrarisch achterland Beroepsvaart Recreatievaart Bladval Menselijke belasting Milieugevaarlijke stoffen Via een wetering die uitmondt aan de noord-oost kant van de oostelijke plas kan water aangevoerd worden Ja, in het oude deel van Vleuten Ja Badgasten 2.5 ZWEMPROF De Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel geeft de mogelijkheid gebruik te maken van het spreadsheetmodel ZWEMPROF waarmee ingeschat kan worden hoe groot de impact is op de bacteriologische waterkwaliteit van de locatie. Uit het model volgt dat op drukke dagen er kans is dat het aantal badgasten een geringe invloed op de bacteriologische waterkwaliteit heeft. 4

3 Analyse historische waterkwaliteit 3.1 Meetlocatie en parameters In de Haarrijnse plas wordt tijdens het badseizoen tweewekelijks de waterkwaliteit bepaald. Het water wordt vanaf het strand bemonsterd. Meetpunt waterkwaliteit code x-coordinaat y-coordinaat omschrijving z04 Haarrijnse plas 20306 130.300 458.766 bemonsteren vanaf het strand In de plas worden vanaf 2008 de parameters doorzicht, geur, kleur, de zuurgraad, zuurstof, temperatuur, chlorofyl-a, de stikstof- en fosforparameters en de bacteriologische parameters escherichia coli (E-coli) en intestinale enterococcen (IE) gemeten. 3.2 Bacteriologische waterkwaliteit 3.2.1 Escherichia coli en intestinale enterococcen De Europese zwemwaterrichtlijn 2006/7/EG beoordeelt vanaf 2008 de zwemlocatie op basis van twee bacteriologische parameters te weten: escherichia coli en intestinale enterococcen. De indeling in vier verschillende kwaliteitscategorieën vindt plaats op basis van de gegevensreeksen van de vier voorgaande badseizoenen. De vier klassen zijn uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht. Parameter Uitstekend* Goed* Aanvaardbaar** Slecht** Intestinale enterococcen (kve/100ml) 200 400 330 >330 Eschcherichia coli (kve/100ml) 500 1000 900 >900 * = gebaseerd op de beoordeling van 95-percentiel ** = gebaseerd op de beoordeling van 90 percentiel Figuur 3 Kwaliteitsklassen en normen Locaties die niet minimaal aan de aanvaardbare kwaliteit voldoen vallen in de klasse slecht. Voor elk als slecht ingedeeld zwemwater worden met ingang van het badseizoen volgend op dat van de indeling, passende beheersmaatregelen genomen. Dit kunnen o.a. het instellen van een zwemverbod of negatief zwemadvies zijn om blootsteling aan de verontreiniging te voorkomen. Passende maatregelen behelzen ook het opsporen van de oorzaak van de verontreiniging en het nemen van realistische en evenredige maatregelen om de oorzaak van de verontreiniging te voorkomen, te verkleinen of weg te nemen. Indien een zwemwater vijf opvolgende ren als slecht ingedeeld is wordt een permanent zwemverbod ingesteld. Als echter het oordeel is dat de verwezenlijking van de kwaliteit aanvaardbaar onhaalbaar of onevenredig duur is kan al vóór het einde van de periode van vijf ar een permanent verbod worden ingesteld. Voor zwemwater dat als goed, aanvaardbaar of slecht is ingedeeld, wordt het profiel regelmatig beoordeeld om na te gaan of er aspecten zijn die intussen zijn gewijzigd. Indien nodig moet het profiel worden aangepast. Voor de beoordeling van de bacteriologische kwaliteit tijdens het badseizoen worden de resultaten van escherichia coli gebruikt. Voor deze bacteriëngroep heeft VROM in 2009 een norm vastgesteld. Deze is gelijk gesteld aan de norm die tot dan gold voor de thermotolerante bacteriën te weten: 2000 kve/100ml. Voor intestinale enterococcen is voorlopig geen norm voor actuele beoordeling vastgesteld. In het Interprovinciaal Overleg is afgesproken om bij een waarde van > 400 kve/100ml een waarschuwing af te geven. 5

escherichia-coli (E-coli) Zwemplas Haarrijn intestinale enterococcen Zwemplas Haarrijn 2500 750 2000 kve/100ml 1500 1000 500 kve/100ml 500 250 0 0 1-4-08 1-10-08 1-4-09 1-10-09 1-4-10 1-10-10 1-4-11 1-4-08 1-10-08 1-4-09 1-10-09 1-4-10 1-10-10 1-4-11 Figuur 4 De bacteriëngroepen escherichia coli en intestinale enterococcen in de periode 2008-2011. De rode lijn geeft de norm voor E-coli tijdens het badseizoen aan en de blauwe lijn de waarschuwingsgrens voor IE. Vanaf 2008 wordt de bacteriologische waterkwaliteit op deze nieuwe parameters beoordeeld. Meestal voldoet het water van de Haarrijnse plas ruimschoots aan de normen. In 2008 werd de waarschuwingsgrens voor IE een keer overschreden. In figuur 5 staat de Europese beoordeling op basis van de meetperiode 2008-2011. Het eindoordeel van de locatie is uitstekend. beoordeling 2008-2011 bacteriëngroep beoordeling z04 Zwemplas Haarrijn E-coli uitstekend Enterococcen uitstekend Figuur 5 Europese beoordeling van escherichia coli en intestinale enterococcen over de periode 2008-2011 in de Haarrijnse plas 3.3 Eutrofiëringparameters Vanaf 2008 zijn in de plas de nutriënten stikstof (totaal-n) en fosfor (totaal-p) gemeten. De concentratie totaal-n was in de periode gemiddeld 1,2 mg/l en de totaal-p concentratie gemiddeld 0,03 mg/l. Voor beide parameters is dit gemiddeld onder de norm die respectievelijk 2,2 en 0,15 mg/l bedraagt. Het water in de plas is dus voedselarm. Wat opvalt is dat het stikstof gehalte vanaf 2008 significant is afgenomen. Ook de twee hoge totaal-p meetwaarden in het badseizoen 2009 zijn opvallend. Onduidelijk is wat de reden was. totaal-n z04 Zwemplas Haarrijn totaal-p z04 Zwemplas Haarrijn 3 0,35 2,5 0,3 mg/l 2 1,5 mg/l 0,25 0,2 0,15 1 0,1 0,5 0,05 0 apr-06 apr-07 apr-08 apr-09 apr-10 apr-11 0 apr-06 apr-07 apr-08 apr-09 apr-10 apr-11 Figuur 6 Meetresultaten totaal-n en totaal-p in de Haarrijnse plas De rode lijn geeft de norm aan. 6

3.4 Blauwalgen (cyanobacteriën) Er zijn in Haarrijnse plas geen meldingen van blauwalgen bekend. 3.5 Overige gezondheidsrisisco s; zwemmersjeuk en botulisme Zwemmersjeuk Er zijn in plas geen meldingen van zwemmersjeuk bekend. Botulisme Er zijn in plas geen meldingen van botulisme bekend. 4 Conclusies Bacteriologisch uitstekend Op basis van intestinale enterococcen en escherichia coli wordt de Haarrijnse plas over een periode van 4 ar bacteriologisch als uitstekend beoordeeld. 7