Zwemwaterprofiel Plas Strijkviertel

Transcriptie

1

2

3 1 Methode Aanpak 1 2 Beschrijving van de zwemlocatie Algemene omschrijving Kenmerken van de locatie Hydromorfologie en hydrologie Risicobronnen ZWEMPROF 5 3 Analyse historische waterkwaliteit Meetlocatie en parameters Bacteriologische waterkwaliteit Totaal colibacteriën en thermotolerante colibacteriën Escherichia coli (E-coli) en intestinale enterococcen Eutrofiëringparameters Blauwalgen (cyanobacteriën) Overige gezondheidsrisisco s; zwemmersjeuk en botulisme 9 4 Conclusies 9

4

5 Voorwoord In 2006 is de Europese zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) van kracht geworden. Het doel van de richtlijn is het beschermen van de gezondheid van zwemmers in oppervlaktewateren. In de richtlijn worden bepalingen neergelegd met betrekking tot de monitoring en de indeling van de zwemwaterkwaliteit in kwaliteitsklassen, alsmede de verstrekking van informatie daarover aan het publiek en de Europese Commissie. Ten opzicht van de oude zwemwaterrichtlijn wordt bij de nieuwe richtlijn de nadruk verlegd van uitsluitend monitoring van de zwemwaterkwaliteit naar een meer proactief beheer. Mogelijke risico s en bedreigingen moeten in kaart worden gebracht in een zwemwaterprofiel en maatregelen moeten worden uitgevoerd om voor 2015 minimaal een aanvaardbare kwaliteit te kunnen bereiken. Het profiel bevat een beschrijving van de locatie en een analyse van (historische) meetdata. Daarnaast wordt ingeschat welke emissiebronnen via welke verspreidingsroutes de zwemwaterkwaliteit negatief kunnen beïnvloeden. Hierbij spelen de locatiespecifieke eigenschappen van het zwemwater een belangrijke rol. Een zwemwaterprofiel is in eerste instantie bedoeld om inzicht te krijgen in de fecale verontreinigingsbronnen en -routes en richt zich op de indicatoren voor fecale verontreinigingen (escherichia coli en intestinale enterococcen). Daarnaast worden in de zwemwaterprofielen andere gezondheidsrisico s, zoals cyanobacteriën (blauwalgen), zwemmersjeuk en botulisme in kaart gebracht. Alle bevindingen komen samen in het zwemwaterprofiel van de desbetreffende zwemwaterlocatie. Op basis hiervan kan de beheerder maatregelen nemen om de risico s voor de gezondheid van de zwemmer (verder) te reduceren. Het zwemwaterprofiel maakt het mogelijk om eventuele beheersmaatregelen goed te onderbouwen. Tevens kan het zwemwaterprofiel gebruikt worden voor communicatie over de kwaliteit van de zwemwater(locatie) en de genomen beheersmaatregelen naar het publiek. heeft in 2007 voor het eerst zwemwaterprofielen opgesteld. De richtlijn schrijft regelmatige actualisatie van de profielen voor wanneer de beoordeling van de locatie goed, aanvaardbaar of slecht is of wanneer er bij een eerder uitstekend beoordeelde locatie sprake is van achteruitgang. Ook bij een wijzigingen in de infrastructuur in of rond het zwemwater (bv uitgevoerde maatregelen) moet volgens de richtlijn het profiel geactualiseerd worden. Voor u ligt de derde editie van het zwemwaterprofiel van Plas Strijkviertel.

6

7 Zwemwaterlocatie: Plas Strijkviertel in Utrecht Datum beoordeling: januari 2012 Beoordelingsperiode: 4 badseizoenen, Beoordeling zwemwaterkwaliteit volgens EU 2006/7/EG: escherichia coli (E-coli): uitstekend intestinale enterococcen: uitstekend Risico voor gezondheid zwemmers: sporadisch problemen met blauwalgen 1 Methode 1.1 Aanpak Bij het opstellen van dit zwemwaterprofiel is gebruik gemaakt van de Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (Grontmij, RWS-RIZA 21 juni 2005). Zoveel mogelijk zijn de stappen van de routekaart (fig. 1) uit de handreiking gevolgd. Op basis van reeds aanwezige kennis, informatie verstrekt door de locatiebeheerder en verzameld tijdens een veldbezoek is een locatiebeschrijving opgesteld. Aanvullend zijn de beschikbare historische waterkwaliteitsgegevens geanalyseerd en is een lijst van alle potentiële verontreinigingsbronnen en routes opgesteld. Na deze inventarisatie is met behulp van het spreadsheetmodel ZWEMPROF geschat in hoeverre bepaalde bronnen een bijdrage leveren aan fecale verontreiniging van het betreffende water. Figuur 1 Routekaart voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (bron: Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (Grontmij, RWS-RIZA 21 juni 2005) 1

8 2

9 2 Beschrijving van de zwemlocatie 2.1 Algemene omschrijving Plas Strijkviertel ligt aan de westelijke rand van Utrecht net ten westen van de snelweg A2. De plas is een belangrijke locatie voor de buitenrecreatie voor de regio Utrecht. Het is een voormalige zandwinput. De Utrechtse recreatieschappen zijn dus beheerder en eigenaar van de plas. Het zwemgedeelte ligt aan de oostkant van de plas. Alleen hier is zwemmen toegestaan. Er is een zandstrand van ca. 175 meter lang. De zwemzone is afgebakend met een drijflijn. Binnen de zwemzone is de diepte maximaal 1,40 meter. Het zwemgedeelte beperkt zich tot het deel van de plas met het zandstrand en is vrij toegankelijk. Er is geen toezicht. Jaarlijks wordt de plas door ongeveer recreanten bezocht. Verder zijn er rond de plas verschillende ligweiden aangelegd. Bij de toegang van het terrein aan de zuidwest kant zijn bij een snackbar toiletten aanwezig. Figuur 2 Plas Strijkviertel met in de rode cirkel het zandstrand met het bemonsteringspunt 2.2 Kenmerken van de locatie In de onderstaande tabellen worden de belangrijkste kenmerken van de locatie samengevat. Algemeen Locatiebeheerder Waterkwaliteitsbeheerder Provincie Recreatieschap De Stichtse Groenlanden Utrecht KRW waterlichaam nee Wateroppervlakte ca. 14 ha. Oppervlakte badzone ca. 0,3 ha. Diepte 10 meter Lengte strand ca. 175 m. 3

10 Bezoekersaantallen Aantal per badseizoen ca Aantal op een topdag ca. 500 Voorzieningen Strand ja Ligweide ja Drijflijnen ja, maximale diepte binnen de lijnen 1,40 m. Kiosk ja Kleedhokken nee Toiletten ja Douches nee Vuilnisbakken ja Speeltoestellen Steigers Toezicht Bijzonderheden Algemene indruk Meldingen/klachten nee nee nee goed ondanks een verbod worden er rond de plas veel honden uitgelaten, vaak zelfs op het strand en in de badzone 2.3 Hydromorfologie en hydrologie De plas Strijkviertel is een geïsoleerde plas. Het maakt geen deel uit van het watersysteem en is dus grondwater en regenwater gevoed. De oever aan de oostzijde is niet beschoeid (strand, rietkragen) terwijl de oevers aan de zuid- en de westkant van de plas wel beschoeid zijn. Aan de noordkant van de plas is een moerasbos aangelegd. De plas is ongeveer 750 meter lang en ongeveer 175 meter breed. De plas is ca 10 meter diep. In de noordoost hoek van de plas is een voorziening aanwezig die als nooduitlaat kan dienen 2.4 Risicobronnen Risicobronnen Wateraanvoer RWZI's Riooloverstorten Ongerioleerde lozingen Regenwaterlozingen Afstromend wegwater Dieren Watervogels Agrarisch achterland Beroepsvaart Recreatievaart Bladval Menselijke belasting De plas is geïsoleerd, dus grondwater en regenwater gevoed Nee Nee Nee, toiletten zijn op de riolering aangesloten Nee Nee ondanks een verbod worden er rond de plas veel honden uitgelaten, vaak zelfs op het strand en in de badzone Ja, maar geen grote hoeveelheden Vanaf het moment dat de polder Ruigenhoek een recreatieve functie heeft gekregen vinden er geen agrarische activiteiten meer plaats Nee Nee Ja, Langs delen van de oever staan struiken en bomen Badgasten. 4

11 Milieugevaarlijke stoffen De plas is ontstaan door een ontgronding (vanaf 1937) van Rijkswaterstaat. In de periode is de plas gedeeltelijk gedempt met verschillende materialen, zoals grond, slib, bouw- en sloopafval. De stortingen hebben op legale en illegale wijze plaatsgevonden. In 1986 is de ontstane plas, nadat deze door Rijkswaterstaat was afgewerkt, in eigendom overgedragen aan de provincie. In 1993 bleek uit uitgebreid onderzoek dat gezondheidsrisico s voor recreatie verwaarloosbaar zijn. Vervolgens is het eigendom overgegaan naar de Utrechtse recreatieschappen die de plas hebben ingericht voor recreatie, waaronder zwemmen. 2.5 ZWEMPROF De Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel geeft de mogelijkheid gebruik te maken van het spreadsheetmodel ZWEMPROF waarmee ingeschat kan worden hoe groot de impact is op de bacteriologische waterkwaliteit van de locatie. Uit het model volgt dat op drukke dagen er kans is dat het aantal badgasten een geringe invloed op de bacteriologische waterkwaliteit heeft. 5

12 6

13 3 Analyse historische waterkwaliteit 3.1 Meetlocatie en parameters In plas Strijkviertel wordt tijdens het badseizoen tweewekelijks de waterkwaliteit bepaald. Het water wordt vanaf het strand bemonsterd. Meetpunt waterkwaliteit code x-coordinaat y-coordinaat omschrijving d29 Plas Strijkviertel bemonsteren vanaf strand Tot 2006 zijn conform de toen geldende richtlijnen de parameters thermotolerante colibacteriën, de totaal colibacteriën, doorzicht, geur, kleur, de zuurgraad, zuurstof en de watertemperatuur gemeten. Vanaf 2006 is het parameterpakket uitgebreid met chlorofyl-a en de stikstof- en fosforparameters en bovendien zijn de eerdergenoemde bacteriologisch parameters bij het van kracht worden van de nieuwe Europese Zwemwaterrichtlijn eerst uitgebreid en later vervangen door escherichia coli (E-coli) en intestinale enterococcen. 3.2 Bacteriologische waterkwaliteit Totaal colibacteriën en thermotolerante colibacteriën Tot 2008 werd de bacteriologische waterkwaliteit beoordeeld op basis van de bacteriëngroepen totaal colibacteriën en thermotolerante colibacteriën. Figuur 3 laat zien dat beide bacteriëngroepen tussen 2003 en 2008 ruimschoots aan de normen voldeden. De bacteriologische waterkwaliteit was in die periode dus goed. totaal coli bacterien thermotolerante colibacterien Norm = < kve/100ml Norm = < 2000 kve/100ml kve/100ml kve/100ml Figuur 3 De oude bacteriëngroepen totaal colibacteriën en thermotolerante colibacteriën in de periode Escherichia coli (E-coli) en intestinale enterococcen De Europese zwemwaterrichtlijn 2006/7/EG beoordeelt de zwemlocatie op basis van twee bacteriologische parameters te weten: escherichia coli (E-coli) en intestinale enterococcen. De indeling in vier verschillende kwaliteitscategorieën vindt plaats op basis van de gegevensreeksen van de vier voorgaande badseizoenen. De vier klassen zijn uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht. Parameter Uitstekend* Goed* Aanvaardbaar** Slecht** Intestinale enterococcen (kve/100ml) >330 Eschcherichia coli (kve/100ml) >900 * = gebaseerd op de beoordeling van 95-percentiel ** = gebaseerd op de beoordeling van 90 percentiel Figuur 4 Kwaliteitsklassen en normen 7

14 Locaties die niet minimaal aan de aanvaardbare kwaliteit voldoen vallen in de klasse slecht. Voor elk als slecht ingedeeld zwemwater worden met ingang van het badseizoen volgend op dat van de indeling, passende beheersmaatregelen genomen. Dit kunnen o.a. het instellen van een zwemverbod of negatief zwemadvies zijn om blootsteling aan de verontreiniging te voorkomen. Passende maatregelen behelzen ook het opsporen van de oorzaak van de verontreiniging en het nemen van realistische en evenredige maatregelen om de oorzaak van de verontreiniging te voorkomen, te verkleinen of weg te nemen. Indien een zwemwater vijf opvolgende jaren als slecht ingedeeld is wordt een permanent zwemverbod ingesteld. Als echter het oordeel is dat de verwezenlijking van de kwaliteit aanvaardbaar onhaalbaar of onevenredig duur is kan al vóór het einde van de periode van vijf jaar een permanent verbod worden ingesteld. Voor zwemwater dat als goed, aanvaardbaar of slecht is ingedeeld, wordt het profiel regelmatig beoordeeld om na te gaan of er aspecten zijn die intussen zijn gewijzigd. Indien nodig moet het profiel worden aangepast. Voor de beoordeling van de bacteriologische kwaliteit tijdens het badseizoen worden de resultaten van escherichia coli gebruikt. Voor deze bacteriëngroep heeft VROM in 2009 een norm vastgesteld. Deze is gelijk gesteld aan de norm die tot dan gold voor de thermotolerante bacteriën te weten: 2000 kve/100ml. Voor intestinale enterococcen is voorlopig geen norm voor actuele beoordeling vastgesteld. In het Interprovinciaal Overleg is afgesproken om bij een waarde van > 400 kve/100ml een waarschuwing af te geven. escherichia-coli (E-coli) Plas Stijkviertel intestinale enterococcen Plas Strijkviertel kve/100ml kve/100ml Figuur 5 De bacteriëngroepen escherichia coli (E-coli) en intestinale enterococcen in de periode De rode lijn geeft de norm voor E-coli tijdens het badseizoen aan en de blauwe lijn de waarschuwingsgrens voor Intestinale enterococcen. Vanaf 2008 wordt de bacteriologische waterkwaliteit op deze nieuwe parameters beoordeeld. Het water van de plas voldoet ruimschoots aan de normen. In figuur 6 staat de Europese beoordeling op basis van de meetperiode Het eindoordeel van de locatie is uitstekend. beoordeling bacteriëngroep beoordeling d29 Plas Strijkviertel E-coli uitstekend Enterococcen uitstekend Figuur 6 Europese beoordeling van escherichia coli (E-coli) en intestinale enterococcen over de periode in Plas Strijkviertel 8

15 3.3 Eutrofiëringparameters Vanaf 2006 zijn in Plas Strijkviertel de nutriënten stikstof (totaal-n) en fosfor (totaal-p) gemeten. De concentratie totaal-n was in de periode gemiddeld 0,7 mg/l en de totaal-p concentratie gemiddeld 0,03 mg/l. Voor beide parameters is dit ruim onder de norm die respectievelijk 2,2 en 0,15 mg/l bedraagt. Het water in de plas is dus redelijk voedselarm. totaal-n d29 Strijkviertel totaal-p d29 Strijkviertel 3 0,25 2,5 0,2 2 0,15 mg/l 1,5 mg/l 0,1 1 0,5 0,05 0 apr-06 apr-07 apr-08 apr-09 apr-10 apr-11 0 apr-06 apr-07 apr-08 apr-09 apr-10 apr-11 Figuur 7 Meetresultaten totaal-n en totaal-p in Plas Strijkviertel. De rode lijn geeft de norm aan. 3.4 Blauwalgen (cyanobacteriën) In augustus van 2003 en 2011 was er in de plas sprake van drijflagen van blauwalgen. De overige jaren zijn er geen problemen geweest. De problemen deden zich voor kort nadat de Kleinschalige Water Aanvoer (KWA) operationeel was. Tijdens de KWA is de nooduitlaat per abuis als inlaat gaan fungeren waardoor er tijdelijk een onbekende hoeveelheid voedselrijk water de plas is ingestroomd. Dit kon gebeuren omdat de voorziening in zeer slechte staat verkeerde. Het is onbekend of dit het probleem met de blauwalgen heeft veroorzaakt. Voor de zekerheid is intussen het kunstwerk vervangen door een degelijker exemplaar. 3.5 Overige gezondheidsrisisco s; zwemmersjeuk en botulisme Zwemmersjeuk Er zijn geen meldingen van zwemmersjeuk bekend. Botulisme Er zijn geen meldingen van botulisme bekend. 4 Conclusies Bacteriologisch uitstekend Bacteriologisch is het zwemwater in Plas Strijkviertel uitstekend. Af en toe een probleem blauwalgen! Problemen met blauwalgen doen zich zo heel af en toe voor maar zijn zeker niet structureel te noemen. De relatie met de KWA wordt vermoed en is voor de zekerheid opgelost door de nooduitlaat te vervangen. 9