Zwemwaterprofiel Het Verlaat

Transcriptie

1 Zwemwaterprofiel Het Verlaat Naam auteur: J. Schuurke/ H. Klomp Afdeling: BPG Plaats/Datum: Veendam,

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding Aanleiding Leeswijzer Uitgevoerde werkzaamheden Werkwijze en overwegingen van het op te stellen zwemwaterprofiel Beschrijving gebied en hydromorfologie Het Veldbezoek Historische waterkwaliteit Beschrijving van de potentiële verontreinigingsbronnen en routes Beoordeling van de gezondheidsrisico s Conclusie / aanbevelingen Beschrijving gebied en hydromorfologie Het Veldbezoek Historische waterkwaliteitsgegevens algemeen Historische waterkwaliteitsgegevens E. coli Intestinale Enterococcen Blauwalgen Overige verontreinigingen Zwemmersjeuk Botulisme en overige verontreinigingen Klassenbeoordeling fecale bacteriën Potentiële verontreinigingsbronnen en routes Bacteriologische verontreinigingen Blauwalgen: Botulisme Beoordeling van de gezondheidsrisico s met behulp van ZWEMPROF Het gebruik van ZWEMPROF Toelichting van de resultaten Conclusies / Aanbevelingen Conclusies In de periode van 2010 tot en met 2015 zijn er geen blauwalgoverschrijdingen geweest Aanbevelingen vervolgtraject algemeen Aanbevelingen actualisatie Bijlage 1: Verslag veldbezoek Het Verlaat Bijlage 3: Invoerblad ZWEMPROF... 19

3 1 Inleiding 1.1 Aanleiding De in maart 2006 van kracht geworden nieuwe Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) schrijft voor dat voor elke officiële zwemwaterlocatie een zwemwaterprofiel moet worden opgesteld. Het voornaamste doel van deze richtlijn is het beschermen van de gezondheid van zwemmers in oppervlaktewateren met een zwemwaterfunctie. In de nieuwe richtlijn zijn bepalingen neergelegd met betrekking tot de monitoring van de zwemwaterkwaliteit. De zwemwaterkwaliteit wordt beoordeeld in kwaliteitsklassen (uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht). Het zwemwaterprofiel wordt zowel aan de provincie (bevoegd gezag) aangeleverd als ook aan de beheerder van de zwemlocatie. Deze draagt er zorg voor dat het zwemwaterprofiel ook voor de bezoekers van de locatie inzichtelijk is. Een proactief beheer van de zwemwaterkwaliteit wordt voorgeschreven. Risico s moeten in kaart worden gebracht en maatregelen moeten worden uitgevoerd om minimaal een aanvaardbare kwaliteit te kunnen bereiken om blootstelling van zwemmers aan verontreiniging te voorkomen. Bij het opstellen van de zwemwaterprofielen moet een inschatting gemaakt worden van de emissiebronnen en via welke verspreidingsroute deze emissiebronnen de zwemwaterkwaliteit negatief beïnvloeden. Van belang hierbij is het karakter van de lozing (continue/eenmalig, punt -/diffuse bron). Bovendien spelen locatie specifieke eigenschappen van een zwemwater (doorstromend of geïsoleerd) een doorslaggevende rol. Al deze aspecten worden verwerkt in het zwemwaterprofiel van de desbetreffende zwemwaterlocatie. Op basis hiervan kan de beheerder maatregelen nemen om het risico op de besmetting van de zwemmer te reduceren. Een zwemwaterprofiel geeft een compleet beeld van alle gezondheidsrisico s op de zwemlocatie. Een zwemwaterprofiel is in eerste instantie bedoeld om inzicht te krijgen in de fecale verontreinigingsbronnen en routes en richt zich op de indicatoren voor fecale verontreinigingen: Escherichia Coli (E. Coli) en Intestinale Enterococcen (nieuwe EG-richtlijn). Daarnaast verschaft het zwemwaterprofiel inzicht in mogelijke problemen door cyanobacteriën (blauwalgen), overige macroalgen en/of fytoplankton. Andere ziektebedreigende risico s zoals ziekte van Weil, Botulisme, Zwemmersjeuk, etcetera worden niet specifiek genoemd in de richtlijn maar worden in dit zwemwaterprofiel wel meegenomen. 1.2 Leeswijzer Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 Hoofdstuk 6 Hoofdstuk 7 Hoofdstuk 8 Uitgevoerde werkzaamheden Beschrijving van het gebied en de hydromorfologie Beschrijving van het veldbezoek Beschrijving van de historische waterkwaliteitsgegevens Beschrijving van de potentiele verontreinigingsbronnen en routes Beschrijving van de beoordeling van de gezondheidsrisico's Conclusie(s) en aanbevelingen 1

4 Evalueren? Actieprogramma 2 Uitgevoerde werkzaamheden 2.1 Werkwijze en overwegingen van het op te stellen zwemwaterprofiel De werkwijze voor het opstellen van het zwemwaterprofiel bestaat uit het opvolgen van een routekaart die het mogelijk maakt gestructureerd, op basis van de betreffende groep, informatie te verzamelen en te verwerken, zoals in onderstaande figuur 2.1 is weergeven. Beschrijving gebied en hydromorfologie Veldonderzoek Historische waterkwaliteit Lijst: Bronnen Routes Meetprogramma Richtgetallen Zwemwater Profiel Analyseren Evalueren Figuur 2.1: Routekaart Beschrijving gebied en hydromorfologie Hierin wordt met een overzichtskaart de regionale ligging van de zwemlocatie t.o.v. de omliggende gemeenten weergegeven. Tevens wordt een luchtfoto van de volledige plas, met bijbehorende badzone en waar mogelijk de afbakening hiervan weergegeven. Verdere informatie zoals oppervlakte van de zwemzone, grote van het strand, diepte bij de drijflijn, overige functies van de zwemlocatie en eventuele toekomstplannen worden in dit hoofdstuk vermeld. 2

5 2.1.2 Het Veldbezoek Het veldbezoek is bedoeld om een indruk te krijgen van de algemene kwaliteit van de zwemlocatie. Tijdens het veldbezoek wordt er gekeken of er voorzieningen zijn, welke mogelijke risicobronnen zijn er, hoe is de visuele waterkwaliteit, wordt de locatie onderhouden en zijn er bijzonderheden waar te nemen. Alle bevindingen worden tijdens het bezoek op een veldformulier ingevuld en verwerkt in het zwemwaterprofiel Historische waterkwaliteit De data van de bacteriologische onderzoeksgroepen en de blauwalgen van de laatste vijf jaar vormt de basis van de historische waterkwaliteit. In geval van het overschrijden van de normen wordt gekeken of er een trend zichtbaar is. Verder wordt er gekeken naar de invloed van weersomstandigheden, een relatie met bepaalde bronnen en een relatie met een bepaalde periode in het jaar waarop de overschrijdingen plaatsvinden Beschrijving van de potentiële verontreinigingsbronnen en routes Met behulp van de historische data, de gebiedsbeschrijving, gegevens van beheerders, de analyse van de plattegronden en het veldbezoek wordt gekeken naar de mogelijke verontreinigingsbronnen en routes Beoordeling van de gezondheidsrisico s Hierin worden bevindingen vermeld, welke mogelijk de gezondheid van de recreanten in gevaar brengt. Hier betreft het niet alleen de visuele bevindingen, ook spelen de chemische samenstelling van het water en het weer op het moment van problemen een belangrijke rol Conclusie / aanbevelingen Conclusie: Alle gegevens uit de voorgaande stappen worden naast elkaar gelegd en bekeken. Hierbij wordt bepaald welk van de mogelijke bronnen daadwerkelijk relevant zijn voor de waterkwaliteit op de zwemlocatie. Aanbevelingen: Als er geen problemen worden geconstateerd, bestaat er weinig aanleiding om maatregelen te nemen. Als er wel duidelijke verontreinigingsbronnen zijn gevonden of als er onduidelijkheid is over de betrouwbaarheid van de resultaten, wordt een doorkijk gegeven naar mogelijke maatregelen. 3

6 3 Beschrijving gebied en hydromorfologie De zwemlocatie Het Verlaat is gelegen te Valthermond. Valthermond is een dorp in de gemeente Borger-Odoorn in het zuidoosten van de provincie Drenthe. Valthermond heeft Tweede Exloërmond, Valthe, Nieuw-Weerdinge en Musselkanaal als buurdorpen1. In figuur 3.1 is met een rode stip de regionale ligging van Het Verlaat weergegeven. Musselkanaal Tweede Exloërmond Ter Apelkanaal Ter Apel Valthermond Nieuw-Weerdinge Meters Figuur 3.1: Regionale ligging Het Verlaat De plas is onderdeel van de gelijknamige camping Het Verlaat ( Het betreft een geïsoleerde plas met een totale oppervlakte van ca. 5200m2 en een maximale diepte van ca. 2.20m. Het aangrenzende strand heeft een lengte van ca. 60m en heeft een breedte van ca. 12m. De gehele plas wordt gebruikt als zwemzone. Een deel van de zwemzone is afgebakend met een drijflijn. De oppervlakte binnen de drijflijn is 100m2. De diepte binnen de drijflijn is maximaal 50cm. De plas wordt omgeven door een bosrand. In figuur 3.2 is een detailfoto van het strand met de begrenzing van de zwemzone weergegeven. Figuur 3.2: Detailfoto strand 1 4

7 4 Het Veldbezoek Op 14 september 2015 heeft een veldbezoek plaatsgevonden. Het verslag van dit veldbezoek is opgenomen in Bijlage 1. De bijzonderheden worden hier vermeld: De zwemplas is alleen toegankelijk voor campinggasten. De Algemene indruk is goed. Het strand is geëgd en er ligt geen zwerfafval. Het is een geïsoleerde plas gelegen op een camping. Rondom de camping is een wal, daarachter liggen landbouwpercelen. 5

8 Historische waterkwaliteit 5.1 Historische waterkwaliteitsgegevens algemeen Gedurende het zwemseizoen vindt er onderzoek plaats naar de kwaliteit van het zwemwater. Hiermee kan een uitspraak gedaan worden over de huidige en verwachte risico s voor de volksgezondheid. Om deze risico s in te schatten zijn er landelijk geldende normen vastgesteld. De onderzoeksgegevens van de periode zijn aan deze (onderstaande) normen getoetst. Parameters Eenheid Norm 1) E-Coli (E.C) aantal kve per 100 ml 1800 kve/100 ml 2) Intestinale Enterococcen (I.E.) aantal kve per 100 ml 400 kve/100 ml 3) Microcystine g/l 4) Cyanobacteriën (Blauwalgen) g/l, mm 3 /ml of Categorie zie Bijlage 2 Drijflaag 5) Zwemmersjeuk X X 6) Botulisme en overige verontreinigingen X X De zwemwaterkwaliteit wordt in de Recreatieplas op één meetpunt gemeten: Meetpuntcode Naam X-coördinaat Y-coördinaat 3401 Het Verlaat, Valtermond

9 5.2 Historische waterkwaliteitsgegevens E. coli De gegevens zijn getoetst aan de normen zoals vermeld in de huidige zwemwaterrichtlijn. Er zijn geen overschrijdingen van de norm geweest gedurende de periode van 2010 tot en met

10 5.2.2 Intestinale Enterococcen De gegevens zijn getoetst aan de normen zoals vermeld in de huidige zwemwaterrichtlijn. Er is 1 overschrijdingen van de norm geweest gedurende de periode van 2010 tot en met Deze overschrijding heeft niet geleid tot een negatief zwemadvies. Bij herhalingsonderzoek 1 week later was de waarde van de intestinale enterococcen weer goed. 8

11 5.2.3 Blauwalgen In onderstaande tabel zijn de onderzoeksgegevens weergeven van de analyses die uitgevoerd zijn met de Algae-torch in de periode Deze meter meet het cyanochlorofyl van alle blauwalgen, ook van de niet toxische blauwalgen. Deze meting wordt elke bemonsteringen uitgevoerd. Bij gehaltes > 10 ug/l wordt het biovolume van het monster bepaald. Bij het biovolume worden alleen de toxische blauwalgen meegenomen zoals beschreven in het blauwalgenprotocol (2012, zie bijlage 2). Er is 1 waarneming > 10 ug/l (12.8 ug/). Van dit monsters is het bio-volume bepaald. Het Bio-volume is 0.0. De verhoogde waarde werd veroorzaakt door de groei van niet toxische blauwalgen. 5.3 Overige verontreinigingen Zwemmersjeuk In de periode is er op deze zwemlocatie geen zwemmersjeuk geconstateerd en zijn er geen klachten over binnengekomen Botulisme en overige verontreinigingen In de periode is er op deze zwemlocatie geen botulisme geconstateerd en zijn er geen klachten over binnengekomen. 9

12 5.4 Klassenbeoordeling fecale bacteriën In de nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende kwaliteitsklassen. Hiermee kan bepaald worden hoe de kwaliteit over de afgelopen jaren is geweest. De indeling en de normen hierbij zijn weergegeven in tabel 5.1. De klassenbeoordeling van 2015 (periode ) voor deze zwemlocatie is goed. De beoordeling is uitgevoerd op basis van de normeringen voor binnenwateren uit de nieuwe zwemwaterrichtlijn. Er is beoordeeld op E-coli en Intestinale Enterococcen. De beoordeling is gebaseerd op de laatste vier jaar. Elk jaar wordt er aan het einde van het seizoen opnieuw een beoordeling uitgevoerd. 10

13 6 Potentiële verontreinigingsbronnen en routes De historische data, de gebiedsbeschrijving, gegevens van beheerders, de analyse van de plattegronden en het veldbezoek brengen onderstaande mogelijke bronnen naar voren. Dit zijn: 6.1 Bacteriologische verontreinigingen Zwemmers De zwemmers zelf kunnen worden gezien als een potentiële verontreinigingsbron. Het aantal bezoekers is geschat op 25 tot maximaal 75 personen. Watervogels Tijdens de veldinventarisatie zijn geen watervogels aangetroffen. Op het strand zijn ook geen uitwerpselen van vogels aangetroffen. Mogelijk dat buiten het zwemseizoen en tijdens zeer rustige perioden enkele watervogels gebruik maken van het water. Deze bron zal dan ook geen tot een zeer beperkte rol spelen. Honden en Paarden De aanwezigheid van huisdieren op het strand en in het water is verboden. Er wordt door de beheerder hierop toegezien. Er zijn geen sporen / uitwerpselen van honden en paarden aangetroffen. Deze bron zal dan ook geen rol spelen. 6.2 Blauwalgen: Blauwalgen zijn in de periode niet aangetroffen of slechts in concentraties waarbij geen risico voor de gezondheid bestaat. Het is daarom niet noodzakelijk om bronnen voor dit onderdeel te benoemen. 6.3 Botulisme Deze vergiftiging van waterdieren wordt veroorzaakt door een bacterie (Clostridium botulinum) die vooral goed gedijt in zuurstofarm warm water (>20 C). Met name in ondiep, stilstaand water met weinig verversing van het water wordt het snel warm. Een risicobron bij het uitbreken van botulisme is dat vis-/vogelsterfte te laat wordt opgemerkt en kadavers in het water blijven liggen. Hierdoor breidt de bacterie zich razendsnel uit en maakt meer slachtoffers onder waterdieren. Hierdoor wordt de zwemwaterkwaliteit snel slechter. Voor recreanten is overigens bij botulisme niet het botulisme het grootste risico maar vooral besmetting door allerlei bacteriën die voorkomen in de rottende kadavers. Botulisme en overige verontreinigingen zijn in de periode niet geconstateerd. Het is daarom niet noodzakelijk om bronnen voor dit onderdeel te benoemen. 11

14 7 Beoordeling van de gezondheidsrisico s met behulp van ZWEMPROF 7.1 Het gebruik van ZWEMPROF Voor de beoordeling van de gezondheidsrisico s is gebruik gemaakt van een eenvoudig spreadsheetmodel genaamd ZWEMPROF. Het programma is gebaseerd op de nieuwe zwemwaterrichtlijn en dus op de nieuwe normen. Het programma geeft op basis van de ingevoerde randvoorwaarden en mogelijke vervuilingsbronnen een indicatie van de invloed van de verschillende bronnen op de zwemwaterkwaliteit. De basis hiervoor wordt gevormd door de berekende concentratie in het zwemwater (kve/100 ml) van Intestinale Enterococcen (IE) en Escherichia coli (EC). De gegevens worden ingevoerd in het invoerblad. Op het blad uitslag worden de toetsingsresultaten voor Escherichia coli en Intestinale Enterococcen weergegeven in kleurcodes. Hieronder is de uitslag van ZWEMPROF weergeven. De toelichting op deze figuur staat hieronder vermeld. Het invoerblad is weergegeven in bijlage 3. Uitslag ZWEMPROF Het Verlaat 7.2 Toelichting van de resultaten Bezoekers De zwemmers zelf hebben geen invloed op de waterkwaliteit. Er is daarbij uitgegaan van gemiddeld 25 bezoekers en bij extreme drukte 75 personen. Watervogels Op basis van de resultaten van ZWEMPROF kan worden geconcludeerd dat de aanwezigheid van de huidige hoeveelheid watervogels geen invloed heeft op de kwaliteit van het zwemwater. Overige bronnen Overige bronnen die getoetst worden met ZWEMPROF zijn niet aangetroffen bij de zwemplas en hebben daarmee geen invloed op de zwemwaterkwaliteit. 12

15 8 Conclusies / Aanbevelingen 8.1 Conclusies In de onderzoeksperiode is er 1 overschrijding (juni 2015) geweest van de Intestinale Enterococcen.. Deze overschreiding heeft niet geleid tot een zwemverbod. De zwemwaterkwaliteit van Het Verlaat valt voor E.coli en voor Intestinale Enterococcen in de kwaliteitsklasse Goed. In de periode van 2010 tot en met 2015 zijn er geen blauwalgoverschrijdingen geweest.. Er zijn geen gevallen van zwemmersjeuk en botulisme geconstateerd. Bronnen die in de toekomst mogelijk een probleem op kunnen gaan leveren voor de waterkwaliteit zijn: aanvoer voedingsstoffen (via vogel-/hondenpoep, vissers (lokvoer), nalevering waterbodem, regenwaterafvoer en bladinval). De bord(en) dienen aangepast te worden: - De klasse-indeling is nu goed i.p.v. uitstekend 8.2 Aanbevelingen vervolgtraject algemeen Om te zorgen dat er ook in toekomst een goede bacteriologische waterkwaliteit aanwezig blijft en de risico s op het optreden van blauwalgbloei en andere problemen geminimaliseerd worden zouden de volgende maatregelen overwogen kunnen worden: Onderhoud en beheer Het zwemstrand wordt goed onderhouden en de locatie ziet er als totaal netjes verzorgd uit. Aanbevolen wordt om ook in rustige perioden (met minder geschikt zwemweer) geregeld te controleren of het noodzakelijk is om onderhoud te plegen aan het strand (zoals eggen tot de waterlijn). Dit om te voorkomen dat er uitspoeling plaatsvindt naar het water van uitwerpselen van eventueel aanwezige watervogels en andere verontreinigingen. 8.3 Aanbevelingen actualisatie Het zwemwaterprofiel voor Het Verlaat is met deze rapportage gereed. Afhankelijk van de zwemwaterindeling waarin de plas volgens de EU-zwemwaterrichtlijn wordt ingedeeld, moet het zwemwaterprofiel regelmatig geactualiseerd worden. Zwemwaterindeling Actualisatie zwemwaterprofiel vindt tenminste plaats om de Uitstekend Alleen als de indeling veranderd in goed, aanvaardbaar of slecht Goed Vier jaar Bevredigend/aanvaardbaar Drie jaar Slecht Twee jaar De zwemwaterindeling wordt jaarlijks op basis van de bacteriologische meetreeks van de afgelopen vier badseizoenen vastgesteld. Op basis van de gegevensset uit de badseizoenen van 2012 tot en met 2015 wordt de indeling voor het meetpunt Het Verlaat voor 2015 "Goed. Actualisatie van het zwemwaterprofiel dient weer plaats te vinden in Bij langdurige blauwalgoverschrijdingen is het ook verstandig om het zwemwaterprofiel te updaten. 13

16 Bijlage 1: Verslag veldbezoek Het Verlaat Naam Zwemlocatie: Het verlaat Code Zwemlocatie: 3401 Datum: 14 september, 2015 Tijd: 12:30 Weer: Bewolkt, temperatuur 19⁰C, windstil Opname door: J. Schuurke Horeca Ja, op de camping Toiletten Zo ja: aangesloten op riolering? Ja, op de camping Douches Zo ja: aangesloten op riolering? Ja, op de camping en bij de zwemplas Vuilnisbakken?...afval naast bakken? Ja, op regelmatige afstand Drijflijnen Ja Toezicht (waar?) EHBO-post Ja, bij de Receptie Speeltoestellen Ondergrond (strand, oever, waterbodem) Ja, in het water is een drijvend eiland en er zijn surfplanken Zand (deels begroeid met gras) Aantal zwemmers / recreanten aanwezig 0 / 0 Zijn er waterstromen en uit welke richting Regenwaterafvoer naar strand, geïsoleerde plas, wind gestuurd. Wellen grondwater gevoed, houdt waterpeil in stand Ja, aflopend strand Afstromend wegwater Overstorten zichtbaar aanwezig (in schets aangeven) Recreatievaart (afstand tot strand) Aanlegsteigers (afstand tot strand) (Jacht)havens (afstand tot strand) Woonboten (afstand tot strand) Weilanden en boerenbedrijven in omgeving RWZI s Rondom camping is een wal aanwezig, daarachter zijn landbouw percelen Ongezuiverde lozingen 14

17 Menselijke belasting door gebruik Huisdieren op strand Geen Watervogels aanwezig - Welke - Hoeveel - Broedvogels Soorten vissen Drijvend vuil Badzone: geen vissen Rietplas: Kikkers, veel jonge vissen, vooral baarsjes in de zuid-oost hoek. Werkzaamheden (baggeren, onderhoud, etc.) Industrie in buurt Het strand wordt regelmatig geëgd, kanten regelmatig gesnoeid en begroeiing terug gekapt Doorzicht Geur redelijk 45 cm Geen Schuim Groen draadalgen en flab (floating algae beds): Geen Niet aanwezig Ondergrond van het zwemwater (leem, zand, ijzerhoudend) Algemene indruk waterkwaliteit / blauwalgen Zand, met lokaal organisch materiaal. Goed. Geen blauwalgen in en rond de badzone. Algemene hygiëne Goed Overige opmerkingen / waarnemingen - De zwemplas is alleen toegankelijk voor campinggasten 15

18 Foto s veldbezoek: 16

19 17

20 Bijlage 2:Schema blauwalgenprotocol 18

21 Bijlage 3: Invoerblad ZWEMPROF ZWEMPROF Naam locatie: Het Verlaat ZWEMw aterprofielen Datum beoordeling: Type en morfologie Zwemmers gemiddeld aantal per dag Afstand tot aantal bij extreme drukte zwemplek (m) Fractie naar zwemwater Type systeem breedte plas (m) 50 Schepen aantal boten per dag aantal boten bij extreme drukte lengte plas (m) 95 - recreatievaart gemiddelde diepte plas (m) 1,5 - beroepsvaart Continue bronnen - debiet (m3/s) oppervlak zwemzone (m2) RWZI gemiddelde diepte in zwemzon 1,5 - lozingen slachthuis of mestverwerkend bedrijf oeverlengte zwemstrand (m) 90 - jachthavens (continue belasting) Lokale bron (continu) Scenario rustige periode - belasting E. coli (KVE/halfjaar) - - belasting enterokokken (KVE/halfjaar) - Dieren op het zwemstrand/zwemzone - aantal honden/dag aantal paarden/dag watervogels Dieren buiten zwemzone - aantal honden/dag aantal paarden/dagen 0 - watervogels Incindentele bronnen - overstort-volume (m3) - overstort gemengd stelsel overstort gescheiden stelsel ongezuiverde lozingen afstromend wegwater Lokale bron (incidenteel) concentratie ,5 - concentratie E. coli (KVE/l) concentratie enterokokken (KVE/l) Agrarisch achterland bodemtype aantal hectare 0 mestsoort 8 19