ZWEMWATERPROFIEL PLAS DONKERSLOOT

Transcriptie

1 ZWEMWATERPROFIEL PLAS DONKERSLOOT

2 ZWEMWATERPROFIEL PLAS DONKERSLOOT 1 INLEIDING Zwemwaterprofiel Kwaliteitklassen en normen Routekaart zwemwaterprofiel 4 2 AANPAK 5 3 GEBIEDSBESCHRIJVING Algemeen Hydromorfologie en ecologie Begrenzing Gezondheidsrisico s 12 4 HISTORISCHE DATA Normoverschrijdingen Analyse fecale besmettingen 13 5 POTENTIËLE BRONNEN 16 6 ZWEMPROF Aanvoerwater Zwemmers/bezoekers Regenwater/Neerslag Watervogels Huisdieren 18 7 EVALUATIE EN CONCLUSIES 19 8 MAATREGELEN EN AANBEVELINGEN 21 9 LITERATUUR COLOFON 24 BIJLAGE 1. Veldbezoek BIJLAGE 2. Betrokken instanties BIJLAGE 3. Begrenzingsprotocol

3 1 INLEIDING De nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) is begin 2006 vastgesteld. Het doel van deze richtlijn is het beschermen van de gezondheid van zwemmers in oppervlaktewateren. In de nieuwe richtlijn worden bepalingen neergelegd met betrekking tot de monitoring en de indeling van de zwemwaterkwaliteit in kwaliteitsklassen (uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht) alsmede de verstrekking van informatie daarover aan het publiek en de Europese Commissie. Een proactief beheer van de zwemwaterkwaliteit wordt voorgeschreven, risico s moeten in kaart worden gebracht in een zwemwaterprofiel en maatregelen moeten worden uitgevoerd om een aanvaardbare kwaliteit te kunnen bereiken. 1.1 Zwemwaterprofiel Van iedere zwemwaterlocatie zal moeten worden ingeschat welke emissiebronnen via welke verspreidingsroutes de zwemwaterkwaliteit negatief beïnvloeden. Hierbij spelen de locatiespecifieke eigenschappen van het zwemwater een belangrijke rol. Alle bevindingen komen samen in een zwemwaterprofiel van de desbetreffende zwemwaterlocatie. Op basis hiervan kan de beheerder maatregelen nemen om het risico op besmetting van de zwemmer (verder) te reduceren. Op het ogenblik wordt hoofdzakelijk op basis van expert judgement geredeneerd. Het zwemwaterprofiel, eventueel aangevuld met een aantal extra metingen, maakt het mogelijk om eventuele beheersmaatregelen beter te onderbouwen. Financiële middelen worden hierdoor effectiever ingezet. Tevens kan het zwemwaterprofiel ingezet worden voor communicatie naar de maatschappij/burger over de kwaliteit van de zwemwater(locatie) en de genomen beheersmaatregelen. Een zwemwaterprofiel is in eerste instantie bedoeld om inzicht te verkrijgen in de fecale verontreinigingsbronnen en routes en richt zich op de indicatoren voor fecale verontreinigingen (Escherichia coli en intestinale enterococcen). In deze zwemwaterprofielen worden echter ook de risico s met betrekking tot cyanobacteriën meegenomen. 1.2 Kwaliteitklassen en normen In de nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende kwaliteitsklassen. De indeling én de normen hierbij is weergegeven in tabel 1. Tabel 1. Parameter Intestinale enterococcen (kve/100 ml) Escherichia coli (kve/100 ml) Normen voor de verschillende kwaliteitsklassen voor zoet binnenwater wat betreft intestinale enterococcen en Escherichia coli * gebaseerd op een 95-percentiel ** gebaseerd op een 90-percentiel Uitstekende Goede kwaliteit * kwaliteit * Bevredigende/aanvaardbare kwaliteit ** Referentiemethode n voor de analyse ISO of ISO ISO of ISO

4 Als een fecale verontreiniging via oppervlaktewater naar een zwemwater wordt getransporteerd treedt verdunning op. De locatiespecifieke eigenschappen van het ontvangende zwemwater zijn van belang bij een beoordeling van de invloed van diverse routes op de bacteriologische kwaliteit van het zwemwater. Een belangrijke onderverdeling hierin is de verdeling tussen geïsoleerd of doorstroomd zwemwater. 1.3 Routekaart zwemwaterprofiel Het RIZA heeft een aantal pilot-onderzoeken laten uitvoeren en is gekomen tot een algemeen protocol voor het opstellen van een zwemwaterprofiel. Dit heeft geleid tot een routekaart (zie figuur 1) welke voor het opstellen van de zwemwaterprofielen gebruikt is. Deze aanpak volgens de routekaart resulteert in een algemeen beeld van de zwemwaterlocatie, zijn omgeving en de mogelijke bronnen, met een indicatie van de grootte van bijdrage van deze bronnen op de waterkwaliteit in de zwemlocatie. Beschrijving gebied/hydromorfologie Veldbezoek Historische waterkwaliteit Lijst: bronnen routes Meetprogramma Richtgetallen Analyseren Evalueren Zwemwater profiel Evalueren? Actieprogramma Figuur 1. Algemene routekaart om te komen tot een zwemwaterprofiel Het Waterschap Hollandse Delta heeft Grontmij en DHV gevraagd een zwemwaterprofiel op te stellen voor Plas Donkersloot met gebruik van de Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (Grontmij, RWS-RIZA 21 juni 2005). 4

5 2 AANPAK Voor het opstellen van het zwemwaterprofiel zijn, aan de hand van de in hoofdstuk 1 genoemde handreiking, alle stappen doorlopen. Hieronder is aangegeven in welke onderwerpen deze stappen terugkomen en waar in de rapportage deze zijn terug te vinden. De gepresenteerde aanpak kan dan ook worden gezien als leeswijzer. Hoofdstuk 3. Gebiedsbeschrijving Gebiedsbeschrijving algemeen. Hierin wordt de ligging van de locatie in de omgeving en de locatie beschreven op basis van de in de handreiking genoemde stappen locatiebeschrijving, gebiedsbeschrijving en veldbezoek. Hydromorfologie en ecologie. Deze paragraaf omvat de benodigde informatie over stromingen, peilen, flora en fauna (veldbezoek, hydromorfologie, gebiedsbeschrijving) Begrenzing. Het protocol binnenwater uit het rapport KRW en oppervlaktewater: Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water (V&W/RWS/RIZA, juni 2005) is gebruikt om de begrenzing van een zwemzone voor te stellen. Gezondheidsrisico s. In deze paragraaf wordt gemeld of er meldingen van gezondheidsklachten (zwemmersjeuk, botulisme, enz) zijn geweest op deze locatie en/of bloeien van cyanobacteriën. Hoofdstuk 4. Historische data Analyse historische data. De microbiologische data van de zwemwaterbemonsteringen van de laatste drie tot vijf jaar vormen de basis voor de analyse van de historische waterkwaliteit. Deze historische databestanden worden gebruikt om te zien of er een bepaalde trend zichtbaar is die wijst op: invloed van weersomstandigheden, bijvoorbeeld indien overschrijdingen of verhogingen altijd optreden na hevige neerslag; een relatie met bepaalde bronnen, bijvoorbeeld wanneer alleen hoge waarden gevonden worden bij een hoge recreatiedruk; de relatie met een bepaalde periode in het jaar waarop verhogingen plaatsvinden; verhogingen kunnen van jaar tot jaar plaatsvinden op verschillende tijdsstippen, maar ze kunnen ook altijd in dezelfde periode plaatsvinden. De historische databestanden zijn deels gebaseerd op de huidige zwemwaterrichtlijn en bevatten dus de daarin opgenomen indicatoren van fecale verontreinigingen (thermotolerante bacteriën van de coligroep en fecale streptococcen). Totaal bacteriën van de coligroep zijn niet meegenomen in deze analyse, omdat deze parameter geen duidelijke relatie heeft met fecale besmetting. Daarnaast zijn voor 2005 de parameters Escherichia coli en intestinale enterococcen geanalyseerd. Hoofdstuk 5. Potentiële bronnen van bacteriële verontreiniging Potentiële bronnen van verontreiniging. Op basis van het veldbezoek, de analyse van de historische data, de gegevens van de waterkwaliteitsbeheerder en de plattegronden is een lijst van alle potentiële verontreinigingsbronnen en routes voor fecale verontreiniging opgesteld. Alle potentiële bronnen en routes zijn op deze lijst gezet ook al lijken ze niet van belang. Soms blijkt dat juist een bron die vooraf niet als relevant werd beschouwd toch verhoogde waarden veroorzaakt óf 5

6 dat door samenloop van omstandigheden meerdere bronnen samen verantwoordelijk zijn voor verhoogde waarden. Elke bron kan dan meetellen. Hoofdstuk 6. ZWEMPROF Invullen richtgetallen. Met behulp van een eenvoudig spreadsheetmodel (ZWEMPROF) wordt de invloed van bronnen geschat. Het model geeft als resultaat aan of er a) geen invloed, b) geringe invloed, c) wezenlijke invloed of d) grote invloed is van belangrijke fecale verontreinigingen. Hoofdstuk 7. Evaluatie en conclusies Analyse en evaluatie van gegevens. Alle gegevens die afkomstig zijn uit de voorgaande stappen zijn naast elkaar gelegd en bekeken. Hierbij is vooral onderzocht welke potentiële bronnen die uit de analyse van de data van de waterkwaliteitsbeheerders, het veldbezoek en de plattegronden volgen, relevant zijn voor de zwemwaterkwaliteit op de locatie en zijn de resultaten van de spreadsheet modellering (ZWEMPROF) gebruikt. Daarnaast is een soort rangschikking van belangrijke bronnen gemaakt. Op deze manier is duidelijk waar de mogelijke knelpunten zitten en waar eventueel maatregelen genomen zouden moeten worden. Conclusies. De belangrijkste bevindingen en de (mogelijke) consequenties hiervan zijn op een rij gezet. Hoofdstuk 8. Maatregelen en aanbevelingen Maatregelen en aanbevelingen. Indien er geen problemen zijn geconstateerd bestaat er in beginsel weinig aanleiding om maatregelen te nemen. Indien er wel relevante verontreinigingsbronnen zijn gevonden of indien er onduidelijkheid is over de betrouwbaarheid van (enkele) resultaten, wordt in deze paragraaf een doorkijk gegeven naar mogelijke maatregelen 6

7 3 GEBIEDSBESCHRIJVING 3.1 Algemeen Plas Donkersloot is een gegraven plas, en maakt onderdeel uit van het bedrijventerrein Donkersloot in Ridderkerk. De zwemzone van de plas is in 2002 geopend. De plas wordt gevoed met water uit de Noord, de ondergrond van de plas is zand. Een overzichtsfoto van het zwemstrand is gegeven in figuur 2. Figuur 2. Overzichtsfoto Plas Donkersloot Bezoekersaantal Het bezoekersaantal van het zwemstrand is niet heel hoog. Een aanwezige visser laat weten dat er op drukke dagen maximaal 40 à 50 bezoekers zijn, voornamelijk kleine kinderen, het strand ligt dan vol. Volgens de mensen van de plantsoenendienst komen er bij mooie dagen echter meer bezoekers, namelijk 75 tot 100 personen. Tijdens het veldbezoek (bijlage 1) waren er geen badgasten. Het veldbezoek is s ochtends uitgevoerd. Faciliteiten Het zwemstrand heeft een lengte van ongeveer 60 m en is 4 à 5 m breed. Naast dit zwemstrand is er nauwelijks ruimte om te zitten/liggen voor recreatie in het zwemwater. Het strand is gelegen aan de zuidkant van Plas Donkersloot. Zoals op de foto van figuur 2 te zien is, zijn vlak achter het zwemstrand struiken en bomen geplaatst met daarachter een loods van het bedrijf Berkhout Vleeswaren (figuur 3 B). Door deze struiken, bomen en de loods ligt het zwemstrand gedurende bijna de gehele dag in de schaduw. Op het strand is een prullenbak aanwezig (figuur 2), overige voorzieningen zoals bankjes en toiletten ontbreken. Ondanks de aanwezigheid van een prullenbak is er, voornamelijk achter het zwemstrand in de struiken, veel zwerfvuil waargenomen (figuur 3 A). Beheer Het beheer van Plas Donkersloot is in handen van de gemeente Ridderkerk. In bijlage 2 zijn de adresgegevens van betrokken instanties opgenomen. 7

8 A B C D E F Figuur 3. A t/m F. Foto s genomen tijdens het veldbezoek Waterkwaliteitsbemonstering In de zwemzone van Plas Donkersloot is één meetpunt, waar het Waterschap Hollandse Delta eens per 14 dagen metingen verricht ten behoeve van de waterkwaliteit. Bij de zwemzone van Plas Donkersloot bevindt het meetpunt (YOP 0644) zich op de x,y coördinaten , , dit punt staat weergegeven in figuur 6. De provincie Zuid-Holland is officieel toezichthouder op de waterkwaliteit van het oppervlaktewater op deze en overige zwemwaterlocaties in Zuid-Holland. De kwaliteit van de plas wordt bekend gemaakt via de zwemwatersite van de provincie ( en op teletekst pagina 725. Daarnaast kunnen 8

9 recreanten de zwemwatertelefoon bellen voor informatie over de kwaliteitstoestand van zwemwateren. Overige bevindingen tijdens veldbezoek Op het strand zijn afdrukken van hondenpoten aangetroffen (figuur 3 C). Aan de overkant van de plas zijn loslopende en zwemmende honden waargenomen. Bij het strand is tijdens het veldbezoek geen verbodsbord voor honden aangetroffen. Rondom de plas, ook nabij de zwemzone, wordt veel gevist, zowel overdag als s nachts. Tijdens het veldbezoek waren er vier vissers aanwezig rondom de plas (figuur 3 F). Twee à drie jaar geleden is er veel vissterfte geweest in de plas. Daarop is nieuwe vis uitgezet. Momenteel zitten er in Plas Donkersloot voornamelijk zeelt, karpers, brasems en voorntjes. 3.2 Hydromorfologie en ecologie Hydromorfologie Plas Donkersloot wordt gevoed met water uit de Noord. Het water afkomstig uit de Noord wordt via een hevel in de haven van Ridderkerk ingelaten om het waterpeil te handhaven. Het grootste deel van het ingelaten water wordt getransporteerd naar het centrum van Ridderkerk, een deel wordt echter afgesplitst en ingelaten in de dijksloot langs de Donkerslootse Dijk. Hier wordt het inlaatwater opgevangen in een voorbezinkvijver. Via een brede stuw wordt het voorbezonken water vervolgens via de dijksloot verder geleid. In de dijksloot zijn nog twee stuwen geplaatst, zogenaamde sedimentatie trappen (figuur 4 A, bij pijl), zodat er twee compartimenten zijn ontstaan, waardoor verdere bezinking van het slib plaats kan vinden. Tevens kan de plantengroei in de sloot het rivierwater verder zuiveren door slibvang en opname van nutriënten. Via de watergang ten noorden van de Industrieweg (figuur 4 B) wordt het voorgezuiverde water ingelaten in de zwemplas. Op het inlaatpunt in Plas Donkersloot is geen stroming te zien (figuur 4 C). Ter hoogte van het inlaatpunt van de zwemplas bevindt zich een riooloverstort. Er is echter een stuw geplaatst in de watergang oostelijk van de Industrieweg, ter voorkoming dat overstortwater vanuit de riolering in de zwemplas terecht komt. Het waterpeil in Plas Donkersloot is gedurende het hele jaar -1,35 m NAP. Wanneer het waterpeil in de plas te hoog wordt, wordt het overtollige water in de natuurplas ten zuidwesten van de zwemplas gestort, via een duiker (figuur 4 D aflaat vanuit zwemplas en E inlaat in natuurplas). Ter verduidelijking is in figuur 5 een overzicht van de stuw, de duikers en riooloverstorten rondom Plas Donkersloot gegeven. In de omgeving van Plas Donkersloot ligt een verbeterd gescheiden rioolstelsel. Het meest vervuilende afstromende water zal dan ook niet in het zwemwater terecht komen. Echter een deel van het regenwater komt via de sterk aflopende oevers in het zwemwater terecht (figuur 4 F). Daarnaast wordt ook wegwater van de ringdijk (die zich aan de noordkant van de plas bevindt) via buizen naar Plas Donkersloot geleid (figuur 4 G), deze buis bevindt zich wel stroomafwaarts van de zwemlocatie. Aan de noordkant van de plas bevinden zich een aantal volkstuintjes, eventuele bemesting van deze tuintjes zou via regenafvoer in de plas terecht kunnen komen. 9

10 DHV / Grontmij Figuur4. A B C D E F G H A t/m H, foto s genomen tijdens het veldbezoek 10

11 Figuur5. Overzichtskaart duikers, riooloverstorten en de stuw rondom Plas Donkersloot Ecologie De zuid oever van de plas, waar ook het strand aan ligt, bestaat voornamelijk uit riet, met daartussen visstekken. Deze oever is ook zeer sterk aflopend (figuur 4 F). De oost oever en een deel van de noord oever bestaat voornamelijk uit gras. Er zijn relatief weinig vogels bij de plas tijdens het veldbezoek. Meerkoeten, eenden, een fuut en een visdiefje zijn waargenomen. Volgens een aanwezige visser komen ook vaak aalscholvers in de plas vissen. Op het strand van de zwemzone zijn wel vogelpootafdrukken en vogelpoep waargenomen, dit wijst erop dat er wel regelmatig vogels in en nabij de zwemzone aanwezig zijn. Na de vissterfte drie jaar geleden, is er nieuwe vis uitgezet in Plas Donkersloot. In de plas zit nu voornamelijk zeelt, karpers, brasem en voorn. 3.3 Begrenzing Wanneer de begrenzing van de zwemzone zou zijn gedaan volgens het protocol Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater bestemd voor drinkwater voorziening (RIZA, 2005, bijlage 3), dan zou de begrenzing er anders hebben uitgezien dan nu in figuur 6 is aangegeven. Tijdens het veldbezoek vertelde een aanwezige visser, dat er veel gezwommen wordt van de steiger (aangegeven met een rode pijl) naar het zwemstrand en andersom. Daarom is de steiger opgenomen in de begrenzing van de zwemzone. De steiger is hier niet behandeld als een zwemvlot, omdat een zone van 50m rondom de steiger zou betekenen dat de gehele oostkant tot de zwemzone moet behoren, dit is niet waarschijnlijk. Het eiland in de plas is geheel begroeid, daardoor is het niet goed mogelijk om hier naartoe te zwemmen en valt daarom buiten de zwemzone. Het meetpunt van het waterschap Hollandse Delta bevindt zich in de zwemzone en is met een rode stip weergegeven in figuur 6. 11

12 Figuur 6. Begrenzing Plas Donkersloot, overzicht (A) en ingezoomd (B).In beide figuren is het meetpunt opgenomen met een rode stip. De nummers in figuur B komen overeen met de volgende x,y coördinaten:1, , ; 2, , ; 3, , ; 4, , ; 5, , ; 6, , Gezondheidsrisico s In de periode 2002 tot 2006 is in één jaar een negatief zwemadvies uitgevaardigd voor Plas Donkersloot. Dit negatieve zwemadvies was in Dit negatieve advies is uitgevaardigd voor alle zwemwaterlocaties in de provincie Zuid-Holland vanwege de vele gezondheidsklachten en verslechterde waterkwaliteit in dat jaar. In 2004 zijn geringe hoeveelheden blauwwieren op deze locatie aangetroffen, deze waren echter niet giftig, er is destijds dan ook geen negatief zwemadvies of een zwemverbod ingesteld. 12

13 4 HISTORISCHE DATA De analyse van de historische data is opgebouwd uit twee delen. Ten eerste is gekeken naar de normoverschrijdingen van de afgelopen jaren. Ten tweede is een historische data-analyse uitgevoerd met de bacteriologische data van de afgelopen vijf jaar, in vergelijking met de klimatologische gegevens in die periode. 4.1 Normoverschrijdingen Plas Donkersloot heeft één meetpunt: YOP 0644 (figuur 6). Op dit meetpunt heeft zich in de periode eenmaal een overschrijding voorgedaan wat betreft de thermotolerante bacteriën van de coligroep (figuur 7). Op 23 juni 2003 is een concentratie gemeten van 3200 kve per 100 ml, terwijl de norm 2000 kve per100 ml is. In dezelfde periode heeft zich ook eenmaal een overschrijding voorgedaan voor de norm van het totaal aantal bacteriën van de coligroep. Deze overschrijding was eveneens op 23 juni 2003, op deze dag is een concentratie totaal aantal bacteriën van de coligroep gemeten van kve per 100 ml, terwijl de norm kve per 100 ml is. Er zijn bij Plas Donkersloot alleen in 2006 metingen verricht naar Escherichia coli en intestinale enterococcen concentraties, deze lieten geen overschrijdingen zien van de norm (figuur 8). Voor E. coli en intestinale enterococcen zijn als norm de waarden gebruikt die behoren bij zwemwater van een goede kwaliteit in de nieuwe zwemwaterrichtlijn (respectievelijk 1000 kve E. coli per 100 ml en 400 kve intestinale enterococcen per 100 ml). 4.2 Analyse fecale besmettingen Om een beeld te krijgen van mogelijke verontreinigingsbronnen en routes op deze locatie is een historische data-analyse uitgevoerd voor de periode Om de klimatologische invloed te bepalen zijn microbiologische gegevens van het zwemwater vergeleken met de klimatologische gegevens van het KNMI in Rotterdam. Daarnaast is gekeken of een jaarlijks terugkerende gebeurtenis in een bepaald gedeelte van het seizoen invloed heeft op de waterkwaliteit, door alle metingen per jaar met elkaar te vergelijken. In deze analyse zijn met het oog op de nieuwe normen alleen de thermotolerante bacteriën van de coligroep en dus niet het totale aantal bacteriën van de coligroep meegenomen. In de periode zijn nauwelijks verhogingen in de concentraties thermotolerante bacteriën van de coligroep waargenomen. Een overzicht van de jaartrends van de thermotolerante bacteriën van de coligroep in Plas Donkersloot is gegeven figuur extreme Norm Thermotolerante bacteriën van de coligroep (kve/100ml) Apr May Jun Jul Aug Sep Figuur 7. Concentraties thermotolerante bacteriën van de coligroep in de periode , meetpunt YOP

14 Escherichia coli Intestinale enterococcen Norm Escherichia coli concentratie (kve/100ml) Intestinale enterococcen (kve/100 ml) Apr May Jun Jul Aug Sep Figuur 8. Concentraties Escherichia coli en intestinale enterococcen in 2006, meetpunt YOP0644 Neerslag (mm/h) data extreme 2003 Norm Neerslag (mm/h) Thermotolerante bacteriën van de coligroep (kve/100 ml) 0 0 Apr May Jun Jul Aug Sep Figuur 9. Concentratie thermotolerante bacteriën van de coligroep vergeleken met de neerslagintensiteit in data Norm extreme Zonne-uren (uren) Thermotolerante bacteriën van de coligroep (kve/100 ml) apr 12-mei 26-mei 10-jun 23-jun 30-jun 7-jul 21-jul 4-aug 18-aug 1-sep 15-sep Figuur 10. Concentratie thermotolerante bacteriën van de coligroep vergeleken met het aantal zonne-uren, drie, twee en één dag(en) voorafgaand aan de bemonstering in

15 Maximum luchttemperatuur data Norm extreme Maximum luchttemperatuur ( C) Apr May Jun Jul Aug Sep Thermotolerante bacteriën van de coligroep (kve/100ml) Figuur 11 Concentratie thermotolerante bacteriën van de coligroep vergeleken met de temperatuur in 2003 Gebaseerd op de historische data-analyse komen twee mogelijke bronnen van verontreiniging naar voren, dit zijn de neerslag en recreatiedruk. De neerslag is gebaseerd op de neerslagintensiteit, dus de hoeveelheid neerslag per uur. De recreatiedruk is gebaseerd op het aantal zonne-uren, drie, twee en één dag(en) voorafgaand aan de betreffende meetdag in combinatie met de maximale luchttemperatuur. In figuur 9 is de neerslagintensiteit vergeleken met de concentratie thermotolerante bacteriën van de coligroep, op 23 juni, de dag van de overschrijding is er een vrij intensieve bui geweest (3,3 mm per uur), afspoeling of een riooloverstort zou hierdoor een mogelijke oorzaak van de overschrijding kunnen zijn. Een andere mogelijkheid zou de recreatiedruk kunnen zijn. Drie en twee dagen voorafgaand aan de meting was het aantal zonne-uren boven de 10 uren per dag (respectievelijk 12,3 en 14,0 uur), één dag ervoor was het echter meer bewolkt, want die dag heeft de zon slechts 5,1 uur geschenen (figuur 10). Echter de temperatuur die dag was wel bijna 26 C. Vanaf eind mei 2003 is de temperatuur voornamelijk boven de 20 C geweest (figuur 11). Het kan natuurlijk ook dat de combinatie (neerslag en recreatiedruk) heeft geleid tot de overschrijding. Er is geen relatie gevonden tussen de concentratie thermotolerante bacteriën van de coligroep en de windrichting en windsnelheid. Uit de meetgegevens van 2006 blijkt dat er alleen voor de intestinale enterococcen eenmaal een verhoogde concentraties is gemeten. Op 17 juli 2006 is namelijk een concentratie gemeten van 220 kve per100 ml. Deze verhoogde concentratie wordt waarschijnlijk veroorzaakt door de recreatiedruk. In de dagen voorafgaand aan de meting was het erg mooi weer. Het is wel opvallend dat de concentraties van de thermotolerante bacteriën van de coligroep en de Escherichia coli concentraties op die meetdag niet verhoogd waren. 15

16 5 POTENTIËLE BRONNEN De historische data-analyse, het veldbezoek en de analyse van beschikbare plattegronden brachten enkele mogelijke bronnen naar voren. Dit zijn: Aanvoerwater. Plas Donkersloot wordt gevoed door het nutriëntenrijke water van de Noord. Ondanks de aanwezigheid van een voorbezinkvijver en twee sedimentatie trappen is het water in de aanvoersloot erg nutriëntrijk, getuige de overvloedige groei van waterpest in deze sloot. Zwemmers/bezoekers. Bezoekers kunnen altijd een bron van besmetting zijn, in het bijzonder door de afwezigheid van toiletten bij de zwemlocatie. De historische data-analyse laat zien dat de recreatiedruk een potentiële bron is van de overschrijding. Regenwater/Neerslag. De oevers hebben een sterk aflopend profiel, waardoor veel regenwater in de plas terecht komt. Ook vanaf de ringdijk komt het regenwater uit op Plas Donkersloot. Watervogels. Ondanks dat tijdens het veldbezoek weinig vogels zijn aangetroffen in en om de zwemzone, lieten sporen op het strand zien dat ze wel degelijk op het strand aanwezig zijn. Huisdieren. Honden zijn aangetroffen in het water van de plas (niet in de zwemzone), rondom de plas en hondenpoot afdrukken waren op het strand aanwezig. 16

17 6 ZWEMPROF Met behulp van het spreadsheetmodel ZWEMPROF is een schatting gemaakt van de invloed die de verschillende bronnen kunnen hebben op de kwaliteit van het zwemwater. Het programma is gebaseerd op de nieuwe zwemwaterrichtlijn en dus op de nieuwe normen. Het programma geeft, op basis van de ingevoerde randvoorwaarden en mogelijke vervuilingsbronnen, een indicatie van de invloed van de verschillende bronnen op de zwemwaterkwaliteit. De basis hiervoor wordt gevormd door de berekende concentratie in het zwemwater (kve / 100 ml) van intestinale enterococcen en Escherichia coli. In tabel 1 staan de nieuwe zwemwaternormen reeds vermeld. In figuur 12 is de uitslag van ZWEMPROF voor de zwemzone van Plas Donkersloot reeds gegeven. De toelichting op deze figuur staat in de volgende paragrafen vermeld. Bijdrage bronnen Naam locatie: Plas Donkersloot Datum beoordeling: legenda EC Geen invloed op zwemwaterkwaliteit (E.c <200KVE/100ml) Geringe invloed op de zwemwaterkwaliteit (E.c tussen 200 en 500KVE/100ml) Wezenlijk invloed; gemiddelde onder de norm, maar incidenteel overschrijdingen te verwachten (E.c tussen 500 en 900KVE/100ml) Grote invloed bron: maatregelen noodzakelijk (E.c >900KVE/100ml) legenda IC Geen invloed op zwemwaterkwaliteit (IE <100KVE/100ml) Geringe invloed op de zwemwaterkwaliteit (IE tussen 100 en 200KVE/100ml) Wezenlijk invloed; gemiddelde onder de norm, maar incidenteel overschrijdingen te verwachten (IE tussen 200 en 330KVE/100ml) Grote invloed bron: maatregelen noodzakelijk (IE >330KVE/100ml) gemiddeld EC zeer druk EC gemiddeld IE zeer druk IE eindoordeel EC eindoordeel EC Zwemmers gemiddeld zeer druk Recreatievaart RWZI eindscore IC eindscore IC Agrarisch achterland gemiddeld zeer druk RioolOverstort gemengd stelsel gescheiden stelsel Lozingen slachthuis of mestverwerkend bedrijf Ongezuiverde lozingen Afstromend wegwater Beroepsvaart Jachthavens Watervogels Lokale bron (Incidenteel) Lokale bron (continue belasting) Figuur 12. Uitslag ZWEMPROF voor de zwemzone van Plas Donkersloot. In bovenstaande tabel worden de intestinale enterococcen aangegeven met IC en IE en de Escherichia coli met EC. 6.1 Aanvoerwater Plas Donkersloot wordt gevoed door het nutriëntenrijke water van de Noord. Bacteriologische verontreinigingen in het aanvoerwater kunnen afkomstig zijn van de scheepvaart (beroeps- en recreatievaart) in de Noord, lozingen van eventuele rwzi s (rioolwaterzuiveringsinstallaties) op de Noord en lozingen van riooloverstorten in de aanvoersloot. De dichtstbijzijnde rwzi ligt in Ridderkerk, deze loost vlak ten zuiden van de haven waar het water uit de Noord wordt ingelaten, de afstand tot de zwemzone is 1800 m en de toegekende fractie naar de zwemzone is 0,01. Uit ZWEMPROF komt naar voren dat deze rwzi geen invloed heeft op de zwemwaterkwaliteit in Plas Donkersloot. Geschat wordt dat er per dag gemiddeld 50 beroepsvaartuigen en 40 recreatievaartuigen over de Noord varen. In de zomer, bij extreme drukte wordt geschat dat ongeveer 170 recreatievaartuigen per dag over de Noord gaan. Deze schattingen zijn gebaseerd op gegevens van rijkswaterstaat bij het sluizencomplex Grave in de Waal. De afstand tot de zwemzone is 1800 m, de toegekende fractie is 0,01. Uit ZWEMPROF komt naar voren dat de scheepvaart geen invloed heeft op de zwemwaterkwaliteit. Nabij de zwemzone van Plas Donkersloot bevinden zich een aantal riooloverstorten, het betreft overstorten van een verbeterd gescheiden stelsel. Deze zijn echter of stroomafwaarts van de 17

18 zwemzone gelegen, of van het aanvoerwater gescheiden door middel van een stuw. Deze riooloverstorten zullen dan ook geen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit. De verschillende potentiële bronnen vanuit het aanvoerwater hebben dus geen invloed op de zwemwaterkwaliteit van Plas Donkersloot. 6.2 Zwemmers/bezoekers Geschat is dat er gemiddeld 10 zwemmers per dag zijn. Op een mooie warme zomerse dag, bij extreme drukte, is dit aantal geschat op 100. Uit ZWEMPROF komt naar voren dat zwemmers geen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit van Plas Donkersloot. 6.3 Regenwater/Neerslag Verontreinigingen als gevolg van neerslag kunnen bij Plas Donkersloot veroorzaakt worden door afspoelend wegwater, afspoelend water van het zandstrand, en door riooloverstorten die in de buurt liggen van de zwemzone van Plas Donkersloot. Om te bepalen of het afstromende wegwater van invloed is, is uitgegaan van een worst case scenario, namelijk dat het water van de omliggende wegen (totale lengte circa 2000 m, gemiddelde breedte 10 m, een bui van 30 mm) voor 50% in de zwemzone terecht komt. De gemiddelde afstand van deze wegen tot de zwemzone is geschat op 100 m. Onder die omstandigheden zal het afstromende wegwater geen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit van Plas Donkersloot. Het afstromende water van het zandstrand zal bij een bui van 30 mm een volume hebben van circa 8 m 3 (oppervlakte zandstrand is 278 m 2 ). Dit afstromende water zal volgens ZWEMPROF geen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit. Als gevolg van hevige neerslag kunnen ook riooloverstorten in werking treden. Deze bron is al eerder behandeld bij het aanvoerwater in paragraaf 6.1. Hieruit bleek dat deze geen invloed zal hebben op de zwemwaterkwaliteit van Plas Donkersloot. 6.4 Watervogels Ondanks dat tijdens het veldbezoek weinig vogels zijn aangetroffen in en om de zwemzone, lieten sporen op het strand zien dat ze wel degelijk op het strand aanwezig zijn. Geschat wordt dat er dagelijks 10 vogels in en bij de zwemzone aanwezig zijn. Uit ZWEMPROF komt naar voren dat deze geen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit van Plas Donkersloot. Pas wanneer meer dan 41 vogels zich continu in de zwemzone zouden bevinden, zouden deze een geringe invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit. 6.5 Huisdieren Bij Plas Donkersloot is geen hondenverbod ingesteld. Honden zijn dan ook aangetroffen in het water van de plas en rondom de plas. Hondenpoot afdrukken waren op het strand aanwezig. Omdat exacte gegevens over de samenstelling van de feces van honden ontbreken (concentratie Escherichia coli en intestinale enterococcen zijn niet bekend), is op basis van de hoeveelheid feces één hond gelijk gesteld aan 5 watervogels (expert judgement). Bij een continue belasting van de zwemzone met meer dan 8 honden zouden deze van invloed kunnen zijn op de zwemwaterkwaliteit. Honden zijn echter niet continu, maar incidenteel in de zwemzone aanwezig. Desondanks blijven ze een potentiële bron van fecale verontreinigingen. 18

19 7 EVALUATIE EN CONCLUSIES Plas Donkersloot is een gegraven plas aan de rand van het bedrijventerrein Donkersloot in Ridderkerk. De zwemzone is op het zuiden gelegen, met vlak achter het strand bomen, struiken en een loods van Berkhout Vleeswaren, zodat het strand de hele dag in de schaduw ligt. De zwemzone is niet heel groot, het bezoekersaantal is dan ook niet heel hoog, maar op mooie dagen maken zo n 100 badgasten gebruik van de zwemzone. Het strand wordt goed onderhouden, er is een prullenbak, toiletten ontbreken echter. Op basis van de nieuwe zwemwaterrichtlijn zal de zwemwaterkwaliteit van de zwemzone van Plas Donkersloot voorlopig beoordeeld worden als uitstekend. Deze beoordeling is voorlopig, omdat de beoordeling gebaseerd is op de Escherichia coli en de intestinale enterococcen metingen die verricht zijn in De officiële beoordeling moet gedaan worden over een periode van minimaal drie en maximaal vijf jaar. Uit het opgestelde zwemwaterprofiel komt naar voren dat in de periode éénmaal een overschrijding van de norm is vastgesteld voor wat betreft de microbiologische parameters. Hierbij zijn voor de nieuwe parameters (Escherichia coli en intestinale enterococcen) de normen behorende bij een goede waterkwaliteit gehanteerd. Op 23 juni 2003 was de concentratie thermotolerante bacteriën van de coligroep boven de norm (2000 kve per 100 ml). De zwemwaterkwaliteit in Plas Donkersloot wordt op basis van de nieuwe zwemwaterrichtlijn beoordeeld als uitstekend. Deze beoordeling is gebaseerd op de Escherichia coli en de intestinale enterococcen metingen die verricht zijn in 2006 Om ook in de toekomst aan deze kwalificatie te kunnen blijven voldoen, zouden een aantal maatregelen genomen kunnen worden. Daarvoor zijn eerst alle mogelijke besmettingsbronnen in kaart gebracht. Uit het veldbezoek, de historische data-analyse en de bestudering van kaarten van de omgeving van Plas Donkersloot is naar voren gekomen dat er meerdere potentiële bronnen te onderscheiden zijn: Aanvoerwater Zwemmers/bezoekers Neerslag Watervogels Huisdieren (honden) Met behulp van het spreadsheet model ZWEMPROF is bekeken in hoeverre deze bronnen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit. Uit de berekeningen is naar voren gekomen dat geen van de potentiële bronnen alleen verantwoordelijk kan zijn voor de overschrijding. Hoogstwaarschijnlijk is een combinatie van factoren de oorzaak van de overschrijding geweest, hoewel alle bronnen samen in ZWEMPROF ook niet naar voren komen als oorzaak van een incidentele overschrijding. Uit ZWEMPROF komt wel naar voren dat voor Plas Donkersloot de grootste besmettingsbronnen, in volgorde van afnemende bijdrage, zijn: bezoekers bij extreme drukte, afspoelend regenwater bij extreme neerslag, watervogels (in combinatie met de honden) in en nabij de zwemzone. 19

20 7.1 Nieuwe plas Donkersloot Momenteel is de huidige plas Donkersloot een officiële zwemwaterlocatie. Echter, deze locatie is niet erg aantrekkelijk voor bezoekers, er wordt veel gevist en vissen bijgevoerd en rondom en in deze plas worden honden uitgelaten. Naast deze plas komt een nieuwe, aantrekkelijkere zwemlocatie. Het water van deze locatie zal instromen naar de huidige plas en mogelijk (bij hoge bezoekersaantallen) het water van de huidige plas Donkersloot negatief beïnvloeden. Van de nieuw te graven plas Donkersloot is ook een zwemwaterprofiel opgesteld. Daaruit blijkt dat de nieuwe plas (sloot) Donkersloot een beduidend aantrekkelijkere zwemwaterlocatie is dan de huidige plas Donkersloot. Er is voldoende ruimte om te recreëren (zonnebaden, picknicken) en er is geen hinderlijke fabriekshal die voor schaduw op het strand zorgt. Het plan ziet er goed uit. Ook de verwachte waterkwaliteit is goed, maar er zijn wel een aantal potentiële verontreinigingsbronnen voor fecale verontreiniging, zoals: Aanvoerwater vanuit de Noord Zwemmers/bezoekers. Regenwater/wegwater. Watervogels. Huisdieren Kritische bronnen hierbij zijn de zwemmers/bezoekers en het aanvoerwater. 20

21 8 MAATREGELEN EN AANBEVELINGEN De zwemwaterkwaliteit van Plas Donkersloot zou negatief beïnvloed kunnen worden door bezoekers bij extreme drukte, afspoelend regenwater bij extreme neerslag en watervogels (in combinatie met de honden) in en nabij de zwemzone. Mogelijke maatregelen om deze besmettingsbronnen te verminderen zijn: Duidelijk zichtbare en schone toiletten. Om de besmettingen die via de bezoekers in de zwemzone terecht komt te verminderen, is het belangrijk dat op deze zwemlocatie toiletten geplaatst worden. Het is erg belangrijk dat deze toiletten dan goed onderhouden worden, en altijd open, zodat er ook gebruik van gemaakt zal worden. Goede informatievoorziening. Actief informeren op of bij het strand over het gebruik van de zwemzone, door bezoekers te wijzen op het effect van hygiëne in de zwemzone. Verbeteren kwaliteit afspoelend regenwater Door de kwaliteit van het afspoelende regenwater vanaf het strand te verbeteren zal de waterkwaliteit in de zwemzone ook verbeteren. Dit kan bereikt worden door de feces (vogels en honden) die op het strand aanwezig is te verwijderen door bijvoorbeeld het aanharken van het strand. Vogel onvriendelijke maatregelen. De oevers nabij de zwemzone zouden vogel onvriendelijk ingericht kunnen worden, door deze regelmatig te maaien. Instellen en handhaven hondenverbod. Bij de ingang van de zwemzone, zowel ten oosten als ten westen van het strand, moet duidelijk zichtbaar hondenverbodsbord worden geplaatst. Dit verbod moet in ieder geval van kracht zijn gedurende het zwemseizoen. Het is van belang om te controleren op naleving van dit verbod. 8.1 Huidige plas Donkersloot handhaven als zwemwaterlocatie? Momenteel is de huidige plas Donkersloot een officiële zwemwaterlocatie. Echter, deze locatie is niet erg aantrekkelijk voor bezoekers, er wordt veel gevist en vissen bijgevoerd en rondom en in deze plas worden honden uitgelaten. Naast deze plas komt een nieuwe, aantrekkelijkere zwemlocatie. Het water van deze locatie zal instromen naar de huidige plas en mogelijk (bij hoge bezoekersaantallen) het water van de huidige plas Donkersloot negatief beïnvloeden. Aanbevelingen om een goede waterkwaliteit te krijgen worden gedaan in het zwemwaterprofiel nieuwe plas Donkersloot. Om de bewoners van Ridderkerk op een verantwoorde wijze te laten recreëren in dit gebied wordt het volgende voorgesteld: De nieuwe plas Donkersloot wordt de nieuwe officiële zwemwaterlocatie. De huidige plas Donkersloot wordt een visvijver, waar het bijvoeren en uitzetten van vissen geen probleem is. Het huidige strand wordt een hondenstrand. 21

22 Op deze manier kunnen alle vormen van recreatie die nu ook al zijn waargenomen in Ridderkerk op een verantwoorde manier doorgang vinden. 22

23 9 LITERATUUR KRW en Oppervlaktewater Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water Ministerie V&W / RWS/ RIZA 2005 Beheer zwemwaterkwaliteit Richtlijn 2006/7/EG van het Europees parlement en de Raad 2006 Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel Ministerie van Verkeer en Waterstaat en Rijkswaterstaat

24 10 COLOFON Opdrachtgever: Titel: Realisatie: Dossiernummer DHV: Documentnummer Grontmij: Auteur: Projectleiding: Waterschap Hollandse Delta Zwemwaterprofiel Plas Donkersloot DHV en Grontmij A / /IS dr. ir. Melanie Kuiper drs. Martin de Haan en dr. ir. Imke Leenen Datum: 11 januari 2007 Gecontroleerd: drs Martin de Haan 24

25 BIJLAGE 1. Veldbezoek Op maandag 24 juli 2006 is het veldbezoek uitgevoerd door Martin de Haan (DHV), Melanie Kuiper (Grontmij) en Harold de Ruiter (Waterschap Hollandse Delta). Op 24 juli 2006 was het erg mooi weer (27,8 C, KNMI Rotterdam, en volop zon). Plas Donkersloot is een zwemplas gelegen aan de industrieweg in Ridderkerk, aan de rand van het bedrijventerrein Donkersloot. Het strand is gelegen aan de zuid oever van de plas. Het zandstrand heeft een lengte van ongeveer 60 m en is ongeveer 4 à 5 m breed. Ten zuiden van het strand ligt een vleeswarenbedrijf. Aan de oost oever van de plas is een steiger, waar kinderen vanaf springen in de plas, volgens aanwezige vissers. Buiten het zandstrand is nauwelijks ruimte om te recreëren, er wordt dan ook niet echt gezond. Op het strand is een prullenbak aanwezig, er zijn geen bankjes bij het strand, wel is er een bankje bij de eerder genoemde steiger. Bij de zwemzone zijn geen toiletten. Ondanks de aanwezigheid van een prullenbak is er veel zwerfvuil. Rondom de plas zijn veel honden aangetroffen die ook in de plas zwemmen. Bij de plas zijn geen hondenverbodsborden aangetroffen. Rondom de plas zijn veel vissers. Deze vissen ook s nachts, getuige een tentje waarin is overnacht, en een mondelinge bevestiging van een van de vissers In de plas zit voornamelijk zeelt, karpers, brasem en voorn. Twee à drie jaar geleden is in de plas veel vissterfte geweest, als gevolg daarvan is veel nieuwe vis uitgezet. Misschien dat bij het recreatieschap een visstand bemonstering is uitgevoerd. Volgens een visser wordt de plas redelijk druk bezocht, vooral door ouders met kleine kinderen. Hij schat het bezoekersaantal de afgelopen 14 dagen op ongeveer 40 à 45 per dag. Een passant, die de hond langs de plas uitlaat, is het bezoekersaantal 30 tot 50 personen (voornamelijk kinderen) per dag. De aanvoersloot van het water naar Plas Donkersloot is helemaal volgroeid met waterpest, dit wijst erop dat het water erg nutriënten rijk is. In de aanvoersloot zijn een aantal sedimentatietrappen gezet. Er zijn relatief weinig vogels bij de plas, meerkoeten, eenden, een fuut en een visdiefje zijn tijdens het veldbezoek waargenomen. Volgens een aanwezige visser komen ook vaak aalscholvers in de plas vissen, daar zijn ze niet blij mee. De zuid oever van de plas bestaat voornamelijk uit riet, met daartussen visstekken. Deze oever is ook zeer sterk aflopend. De oost oever en een deel van de noord oever bestaat voornamelijk uit gras. Regenwater vanaf de ringdijk, die ten noorden van de plas loopt stroomt in de zwemplas, echter wel stroomafwaarts van de zwemzone. Aan de noordoostkant van de huidige plas wordt een nieuwe plas aangelegd. Dit terrein was eerder een productie bos. De grond is erg nutriëntrijk.

26 BIJLAGE 2. Betrokken instanties: Terreinbeheerder zwemlocatie Gemeente Ridderkerk Koningsplein EA Ridderkerk telefoon: fax: info@ridderkerk.nl Waterbeheerder Waterschap Hollandse Delta Johan de Wittstraat KJ Dordrecht Postbus AL Dordrecht telefoon: fax: Provincie Provincie Zuid-Holland Zuid-Hollandplein 1 Postbus LP Den Haag telefoon: zuidholland@pzh.nl

27 BIJLAGE 3. Begrenzingsprotocol 1. Is de locatie op een diepte van circa 1.50 m optisch afgebakend? nee 5. Bepaal de grenzen van het zwemstrand ja 2. Zijn er locatiespecifieke problemen? nee ja 3. Controleer de locatiespecifieke richtlijnen *, pas deze toe indien relevant 4. De zwemwaterzone is het gebied binnen de afscheiding 6. Markeer de punten waar de grenzen van het zwemstrand de waterlijn raken 7. Is het water 50 m uit de oever minder dan 1,50 m diep? ja nee 8. Is er sprake van een gevaarlijke functie binnen 50 m van de oever? nee ja 10. Is er sprake van een gevaarlijke functie voordat een diepte van 1,5 m wordt bereikt? ja nee 9. Markeer punten op 50 m vanaf de waterlijn 11. Markeer punten op een diepte van 1,50 m 12. Markeer punten op 50 m. vanaf de gevaarlijke zone 13. Verbind de punten in het water met een rechte lijn 14. Zijn er locatiespecifieke problemen? = = = Vraag Actie Zwemwaterzone ja nee 15. Controleer de locatiespecifieke richtlijnen *, pas deze indien relevant toe 16. De zwemwaterzone is het gebied binnen de twee punten op het zwemstrand en de twee punten in het water * Zie beschrijving op bladzijde 22