ZWEMWATERPROFIEL. van het ZWEMWATER KANNEDEMEER

Transcriptie

1 ZWEMWATERPROFIEL van het ZWEMWATER KANNEDEMEER november 2010

2 voorblad: zwemwater

3 Inhoud 1. Inleiding Werkwijze Huidige toestand Terrein Gebruikers Beheer Bronnen van fecale verontreiniging Risicofactoren voor blauwalg Andere bronnen van verontreiniging Historie Algemeen Fecale verontreiniging Blauwalg Kwalificatie Maatregelen...19 Literatuur

4

5 1. Inleiding Dit rapport vormt het voor het zwemwater. Het meertje wordt doorgaans Canadameer of Aekingermeer genoemd. Het zwemwater ligt in het zuidoosten van Fryslân, ten zuiden van Oosterwolde. aanleiding De Zwemwaterrichtlijn van de Europese gemeenschap beoogt het risico op gezondheidsschade van zwemmers zoveel mogelijk te verminderen. In 2006 is deze richtlijn vernieuwd. De richtlijn schrijft voor dat uiterlijk maart 2011 voor elk zwemwater het moet zijn opgesteld. Aan het einde van het badseizoen van 2015 moeten alle zwemwateren ten minste aanvaardbaar zijn. Bovendien moeten maatregelen genomen worden om het aantal als uitstekend of goed ingedeelde zwemwateren te doen toenemen. In Nederland is de richtlijn verder ingevuld via de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (Whvbz). figuur 1. De ligging van het zwemwater. doel In het worden risico s voor de gezondheid van de zwemmers geïnventariseerd. Deze risico s worden volgens de richtlijn gekarakteriseerd aan de hand van fecale bacteriën en blauwalg. De bronnen hiervan worden in het geïnventariseerd en beoordeeld. Vervolgens worden maatregelen geformuleerd waarmee deze risico s verkleind kunnen worden. leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt beschreven welke werkwijze bij de opstelling van dit rapport is gevolgd. In het daarop volgende hoofdstuk wordt de huidige toestand in kaart gebracht. Daarna volgt in hoofdstuk 4 wat hier de afgelopen jaren op het gebied van gezondheid gebeurd is en welke metingen zijn uitgevoerd. Na de kwalificatie van dit zwemwater in hoofdstuk 5, staan in hoofdstuk 6 de bij dit zwemwater uit te voeren maatregelen. procedure Het wordt opgesteld onder verantwoordelijkheid van het waterschap. Tijdens de conceptfase van dit rapport is contact geweest met de onder andere bij het beheer van dit zwemwater betrokken partijen. Dit zijn de gemeente Ooststellingwerf, de provincie Fryslân, Staatsbosbeheer en de Gemeenschappelijke Gezondheids Dienst (GGD). reikwijdte In een wordt een zwemwater alleen bekeken vanuit de invalshoek van de volksgezondheid van zwemmers. Allerlei andere aspecten, zoals parkeergelegenheid voor auto s, blijven dan ook buiten beschouwing

6

7 2. Werkwijze risico s Risico op gezondheidsschade voor zwemmers is via twee sporen in beeld gebracht: alle mogelijke huidige oorzaken van gezondheidsschade zijn geïnventariseerd; nagegaan is wat op deze plaats in het verleden gebeurd is op het gebied van de volksgezondheid. Bij beide sporen is steeds gebruik gemaakt van al bestaande informatie. Deels is deze afkomstig van de andere betrokkenen. De enige informatie die wel in het kader van dit is gegenereerd, is die over de inrichting en de waterdiepte van het zwemwater. spoor één: mogelijke huidige oorzaken De situatie in het veld en de activiteiten van de verschillende partijen, overheden op deze plaats zijn tegen het licht gehouden vanuit de gezondheids-optiek. Verder is het beïnvloedingsgebied bepaald. Mogelijke bronnen daarin zijn achterhaald via de Registratie Vergunningverlening en Handhaving. Voor fecale verontreiniging zijn hiervan alleen de bronnen nooduitlaten, overstorten, huishoudelijk afvalwater en open teelt en veehouderij relevant. In hoeverre de huidige situatie oorzaak kan zijn voor verontreiniging met blauwalg wordt bepaald door de ecologische omstandigheden. Het zwemwater is daarom vanuit ecologisch gezichtspunt gekarakteriseerd. Ook daarbij is de omgeving van invloed. spoor twee: gebeurtenissen Indien zwemmers bij dit zwemwater in het verleden ziek zijn geworden of er verontreinigingen zijn voorgekomen, dan is dat een indicatie dat dat in de toekomst evengoed kan gebeuren. Dit soort gebeurtenissen zijn daarom geïnventariseerd. fecale parameters veranderd Fecale verontreiniging werd tot voor kort gemonitord aan de hand van de parameters Totaal bacteriën van de coli groep en Thermotolerante bacteriën van de coli groep. Vanaf 2008 zijn deze parameters conform de nieuwe richtlijn, vervangen door Intestinale Enterococcen en Escherichia coli. In het kader van deze verandering zijn de nieuwe parameters ook al eens eerder gemeten en zijn de oude parameters nog wat langer gemeten. parameters blauwalg veranderd Tot en met 2008 werden in geval van drijflagen de microcystine concentratie gemeten. Vanaf 2009 wordt er niet meer naar microcystines gemeten, maar worden er cellen geteld. kwalificatie Omdat de EG-richtlijn dit voorschrijft, is het zwemwater gekwalificeerd uit oogpunt van gezondheidsrisico s voor zwemmers. Dit is gebeurd via drie invalshoeken: Het zwemwater is gekwalificeerd volgens de in de EG-richtlijn voorgeschreven systematiek. Deze systematiek maakt gebruik van de fecale parameters Escherichia coli en Intestinale enterococcen over een meetperiode van vier jaren. Van deze parameters is echter pas een meetperiode van twee jaar beschikbaar zodat de systematiek nog niet volledig toegepast kon worden. Omdat kwalificatie aan de hand van de huidige parameters nog niet helemaal mogelijk was, is ook een kwalificatie opgesteld aan de hand van de eerder gebruikte parameters Thermotolerante coli en Totaal coli. Deze zijn zoveel mogelijk verwerkt

8 conform de intentie van de EG-richtlijn, over een periode van acht jaar. Terwijl de systematiek van de richtlijn alleen gebaseerd is op fecale verontreiniging, is hier ook blauwalg in de kwalificatie meegenomen. maatregelen Uit de eerste hoofdstukken blijkt of er grotere risico s kunnen voorkomen en wat de oorzaak hiervan kan zijn. Die maatregelen zijn gezocht die naar verwachting het meest effectief en efficiënt zijn om deze risico s te verkleinen. Bij de verschillende activiteiten rond de opstelling van dit rapport konden allerlei zaken naar voren komen die niet meteen een erg groot risico vormen en die tot een slechte beoordeling hebben geleid, maar die toch wel nadelig kunnen zijn voor de gezondheid van zwemmers. Denk bijvoorbeeld aan een toiletgebouw waarvan het onderhoud niet is geregeld. Ook deze zaken zijn bij de maatregelen meegenomen. Ze zijn natuurlijk helemaal aantrekkelijk als een risico behoorlijk verminderd kan worden via een kleine inspanning

9 3. Huidige toestand 3.1 Terrein ontstaan In 1960 is voor de aanleg van de autoweg N381 zand gewonnen. Uit de ontstaande zandwinput is het ontstaan. ligging Het is gelegen in het Drents-Friese Wold aan de Canadaweg tussen Appelscha en Wateren. Het zwemwater ligt ten zuidwesten van Appelscha (figuur 2) in een boomrijke omgeving. Rondom het liggen heide- en stuifzandgebieden. Het zwemwater valt binnen de gemeente Ooststellingwerf. figuur 2. Omgeving zwemwater. naastliggend grondgebruik Het gebied rondom het zwemstrand is vooral in gebuik als natuur en recreatie. Op circa 150 meter afstand zijn twee campings gelegen. Tussen de natuurgebieden liggen enkele landbouwgebieden. Ook is er een crossbaan in de nabijheid van het. inrichting De inrichting van het terrein is af te lezen in figuur 3. De totale lengte van de oever rondom het zwemwater is 1400 meter. Het droge verblijfsgebied bestaat uit strand en heeft een variërende breedte van gemiddeld 10 meter. In het water is geen afbakening zoals een drijflijn aanwezig. Er is geen openbare toilet en douchegelegenheid aanwezig. Op het terrein zijn wel prullenbakken aanwezig. De bodemhoogte onder water is afgebeeld in figuur 4. Het water wordt geleidelijk dieper tot 1,25 meter. Na dit stuk wordt het water dieper richting het midden van de zwemplas tot rond de 4 meter

10 figuur 3. De inrichting van het zwemwater. figuur 4 De waterdiepte van het zwemwater. Er zijn twee provinciale borden aanwezig met de regels zoals opgenomen in tabel 1 en tabel

11 tabel 1. Op het ene bord aangegeven regels Geen toezicht Zwemmen op eigen risico Maximale diepte onbekend In het midden erg diep Eerste 100 meter ondiep Gooi afval in de prullenbakken Verboden vuur te stoken Verboden voor auto s Verboden voor brommers Verboden voor Honden en paarden periode 1 mei -1 oktober tabel 2. Op het andere bord aangegeven regels Zwemmen op eigen risico Steil / snelaflopend talud naar diep water Verboden voor auto s en motoren Verboden voor brommers Verboden voor fietsen Verboden voor paarden Verboden voor Honden periode 1 mei -1 oktober In het water zelf bevinden zich nog een aantal houten bordjes met de tekst Diep water. Er is tevens een bord aanwezig van Staatsbosbeheer waarop de terreinregels aangegeven zijn. waterstroming Het zwemwater is een geïsoleerde plas en staat niet in rechtstreekse verbinding met waterlopen. Hierdoor is er weinig stroming in de plas. De plas is gevoed door regenwater. bagger Tijdens de landmetingen bleek dat er in het zwemwater geen bagger is opgehoopt. 3.2 Gebruikers Het zwemwater wordt vooral door recreanten en door de plaatselijke bevolking gebruikt. Er zijn geen speciale categorieën gebruikers (met grotere kwetsbaarheid voor gezondheidsschade) bekend. Op een drukke zomerse dag zijn naar schatting maximaal 300 bezoekers aanwezig. Op het terrein van het wordt verder nog gewandeld, de hond uitgelaten en paard gereden. Op het terrein worden incidenteel buitensportevenementen gehouden. 3.3 Beheer officieel zwemwater Dit water was de afgelopen jaren officieel zwemwater in het kader van de Whvbz. Het badseizoen loopt van 1 mei tot en met 30 september

12 hygiëne In Nederland zijn drie systemen beschikbaar om eventuele problemen met de hygiëne van zwemwater te signaleren: De GGD verzamelt ziekteverschijnselen zoals die bij de verschillende instanties bekend worden en kan die interpreteren. Tijdens het badseizoen wordt om de twee weken een watermonster genomen en geanalyseerd. De watermonsters worden altijd op een en dezelfde locatie genomen, het controlepunt bij een zwemwater. Zie figuur 3. Mede op basis van deze metingen wordt door de provincie gehandhaafd. Er kan een negatief zwemadvies, een zwemverbod worden afgekondigd, of een zwemwater kan zelfs gesloten worden. De Whvbz biedt de mogelijkheid om bij een zwemwater een houder aan te wijzen die de hygiëne weliswaar op eenvoudige wijze, maar wel frequent onderzoekt. Bij dit zwemwater is geen houder aangewezen. openbare orde Ten aanzien van dit zwemwater zijn geen afspraken gemaakt met de politie. Bij dit zwemwater is het onbekend of er sociale controle is. informatie Via is informatie over dit zwemwater te vinden. ruimtelijke aspecten Het zwemwater valt onder het bestemmingsplan Buitengebied Ooststellingwerf van de gemeente Ooststellingwerf. De gronden zijn aangewezen als gronden uitsluitend bestemd voor water en terreinen voor dagrecreatie. In het waterbeheersplan van Wetterskip Fryslân is het aangeduid als zwemwaterlocatie. Daarnaast ligt het meer in het Natura 2000 gebied Drents-Friese Wold & Leggerderveld. privaatrechtelijke situatie Het grondeigendom van het zwemwater en het terrein rondom de plas is in handen van Staatsbosbeheer. dagelijks beheer Er is geen dagelijks beheer bij het. Het dagelijks beheer wordt uitgeoefend door camping BV. onderhoud In opdracht van Staatsbosbeheer zorgt Caparis voor het klein onderhoud. Dit houdt in dat Caparis twee maal per week de vuilnisbakken leegt. Zoals hiervoor gemeld beheert de provincie hier twee borden en Staatsbosbeheer één. Wie de bordjes in het water beheert is onbekend. 3.4 Bronnen van fecale verontreiniging fecale verontreiniging ter plaatse Fecale verontreiniging kan als herkomst de mens hebben, maar ook van bijvoorbeeld paarden, honden of vogels afkomstig zijn. Menselijke herkomst: Lijkt geen probleem te zijn. Dierlijke herkomst: Tijdens het veldonderzoek op 18 september 2009 zijn er loslopende honden gezien op het strand en in het zwemwater. Verder zijn er drie paarden of pony s, zeven ganzen, de uitwerpselen van watervogels en de uitwerpselen van

13 een hond bij het zwemwater gezien. fecale verontreiniging vanuit de omgeving De waterplas staat niet in verbinding met andere waterlopen. Het beïnvloedingsgebied van is dan ook beperkt tot de plas zelf (figuur 5). In dit gebeid zijn er geen lozingen die een groot risico kunnen vormen met betrekking tot fecale verontreiniging van het zwemwater. figuur 5. Het beïnvloedingsgebied van het zwemwater : het gebied binnen de rode lijn. 3.5 Risicofactoren voor blauwalg hydromorfologie Ligging van de locatie t.o.v. windrichting heeft maar een betrekkelijk belang, maar kan van belang zijn voor de aan- en afvoer van al gevormde drijflagen. De ligging van het strand ligt aan de noord- en oostkant. Dit kan betekenen dat een gevormde drijflaag veelal op het oostelijke strand zal terechtkomen vanwege de overheersende westelijke windrichting. Verder is de plas geïsoleerd en is een groot deel van het water heel ondiep waardoor het water snel opwarmt. Beide omstandigheden geven een verhoogd risico voor de ontwikkeling van blauwalg. nutriënten Er zijn geen metingen beschikbaar waaruit blijkt of er in het meer of minder nutriënten voorkomen. Het voorkomen van bepaalde waterplanten levert een indicatie voor de voedselrijkdom. Bij het komt veel Oeverkruid (Littorella uniflora) voor tot ver in het water. Dit is een indicatie voor voedselarm water. Waarschijnlijk wordt het meer gevoed door regenwater. overige chemie Het is niet bekend welke chemische stoffen er in het water voorkomen

14 vegetatie en vis Het is niet bekend welke vissoorten in het voorkomen. locale eutrofiering De voedselrijkdom van het water kan toenemen doordat mensen bij het vissen voer in het water gooien. Aangenomen wordt dat er in het niet veel gevist wordt. risico op blauwalg Concluderend kan gesteld worden dat de isolatie van de plas en het grote deel ondiep water zorgt ervoor dat het er een risico bestaat op het ontstaan van blauwalg. De kans hierop is echter klein, aangezien het een voedselarme plas is. Op grond van de huidige toestand in het veld is het risico op blauwalg bij dit zwemwater daarom laag. 3.6 Andere bronnen van verontreiniging Glas, puin of ander afval is niet in of bij het zwemwater aangetroffen. Bestrijdingsmiddelen worden niet gebruikt

15 4. Historie 4.1 Algemeen gezondheidsklachten Het is niet bekend of er gezondheidsklachten zijn geweest. Bij de GGD zijn de afgelopen jaren over dit zwemwater nooit signalen over ziekteverschijnselen binnengekomen. Het is niet bekend of dit komt doordat er werkelijk geen ziektegevallen zijn opgetreden of dat die niet gemeld zijn. dierziekten Uit de Jaaroverzichten Botulisme en de klachten/incidenten meldingen zijn er geen gevallen van botulisme bekend bij zwemwater. Indien ergens ratten aanwezig zijn, dan kan daar de ziekte van Weil voorkomen. Er zijn echter geen klachten of meldingen bekend dat er ratten voorkomen bij dit zwemwater. zwemverboden Er zijn geen zwemverboden geweest de afgelopen acht jaar. 4.2 Fecale verontreiniging voorgekomen verontreiniging In principe wordt 12 maal per jaar gemeten of sprake is van fecale verontreiniging. Indien dat het geval is dan wordt nog een keer gemeten. Over acht jaren komt dat neer op rond de 100 datums waarop gemeten is. Hiervan zijn in tabel 3 alleen de datums opgesomd dat het zwemwater verontreinigd was. Per datum zijn bovendien zijn alleen meetwaarden gegeven van de parameters waaruit de verontreiniging bleek. Dit komt neer op twee verontreinigingen. tabel 3. Fecale verontreiniging in zwemwater Totale coli Thermotolerante Intestinale Escherichia datum coli Enterococcen coli (kve/100ml) (kve/100ml) (kve/100ml) (kve/100ml) Omdat in 2006 de parameters Escherichia coli en Intestinale enterococcen nog geen officiële parameters waren en omdat andere parameters wel voldeden, is er geen herbemonstering gedaan. Bij de overschrijding in 2009 is wel een herbemonstering gedaan, maar toen werd de norm niet meer overschreden. conclusie Afgaande op de voorgekomen verontreinigingen is het risico op fecale verontreiniging bij het zwemwater laag. 4.3 Blauwalg voorgekomen verontreiniging De afgelopen 8 jaren is bij het zwemwater éénmaal een drijflaag aangetroffen. Dit was in De concentratie microcystine was onder de norm van 20 µg/l, namelijk 0,10 µg/l

16 conclusie Afgaande op het vóórkomen van blauwalg in de afgelopen jaren is het risico op blauwalg bij zwemwater laag

17 5. Kwalificatie systematiek van de richtlijn De meetreeks van de fecale parameters leidt tot de volgende uitkomst: Escherichia coli: het 95 percentiel is 99 kve/100 ml, dus uitstekend; Intestinale enterococcen: het 95 percentiel is 44 kve/100 ml, dus uitstekend. Als meetreeks was alleen beschikbaar terwijl een meetperiode van vier jaar door de EG is voorgeschreven. oude parameters De oude parameters leveren over de periode het volgende beeld: Totale coli: het 95 percentiel is kve/100 ml, dus goed; Thermotolerante coli: het 95 percentiel is 154 kve/100 ml, dus goed. blauwalg Op grond van de huidige toestand in het veld en van hetgeen hier de afgelopen jaren gebeurd is, scoort het zwemwater ten aanzien van blauwalg goed. conclusie Het zwemwater krijgt de kwalificatie goed. Daarbij hoort wel als kanttekening dat de systematiek van de Zwemwaterrichtlijn nog niet volledig toegepast kon worden

18

19 6. Maatregelen De zwemwaterkwaliteit van het zwemwater is goed. Er zijn dan ook geen ingrijpende maatregelen nodig om het gezondheidsrisico voor zwemmers laag te houden. Aldus zijn de maatregelen nodig zoals opgenomen in tabel 4. tabel 4. De bij zwemwater uit te voeren maatregelen. nummer omschrijving initiatief 1 aanwijzen als zwemwater provincie 2 aanmerken als categorie D volgens Whvbz provincie 3 begrenzen conform figuur 3 1) 4 afspraak gemeente / GGD over meldingen gemeente 5 bord in orde maken provincie 6 handhaving op grond van de Whvbz provincie 7 monitoring blauwalg en fecale verontreiniging op het controlepunt op de in figuur 3 aangegeven locatie waterschap 8 monitoring voedselrijkheid van het water waterschap 9 bij een plan in het beïnvloedingsgebied rekening houden met gezondheid van zwemmer door waterschap bij het plan te betrekken 1) dit is door opstelling van dit gerealiseerd. alle overheden

20 1. Literatuur Richtlijn 2006/7/EG van het Europees parlement en de Raad van 15 februari 2006 betreffende het beheer van de zwemwaterkwaliteit en tot intrekking van Richtlijn 76/160/EEG. Wet van 2 juli 1969, houdende regelen nopens de hygiëne en de veiligheid in zweminrichtingen (Wet hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden); voor het laatst gewijzigd december Besluit hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zweminrichtingen; voor het laatst gewijzigd 9 december Regeling hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zweminrichtingen; laatst gewijzigd 10 december Werkboek Whvbz / Bhvbz re bereiken via > Water > Zwemwater. Nationaal Water Overleg (NWO) 10 maart Blauwalgprotocol RIZA, Grontmij Handreiking bij het opstellen van een. Rijkswaterstaat Blauwalgen in het ; handreiking om het risico op proliferatie van toxische blauwalgen te beoordelen. Opgesteld door DHV. Provincie Fryslân Draaiboek zwemwater Landelijke Coördinatiestructuur Infectieziektebestrijding Draaiboek Ziekten gerelateerd aan recreatie in en rond zwemwater. Schoumans, O.F., J. Willems & G van Duinhoven, vragen en antwoorden over fosfaat in relatie tot landbouw en milieu. Wageningen, Alterra. Min V & W, DHV KRW en oppervlaktewater; bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water