ZWEMWATERPROFIEL ZWEMWATER DE VLEYEN

Transcriptie

1 ZWEMWATERPROFIEL van het ZWEMWATER DE VLEYEN Actualisatie van 2011 september 2016

2 Voorblad: zwemwater

3 Inhoud Samenvatting 1. Inleiding Werkwijze Huidige toestand Terrein Gebruikers Beheer Veldbezoek Historie Algemeen Fecale verontreiniging Blauwalg Mogelijke risicobronnen Bronnen van fecale verontreiniging Risicofactoren voor blauwalg Andere bronnen van verontreiniging Kwalificatie Maatregelen Fecale verontreiniging Blauwalgen Literatuur Bijlage 1: Foto s veldbezoek

4

5 Samenvatting De huidige Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EC) heeft als doel het beschermen van de gezondheid van zwemmers in oppervlaktewateren. Een verplichting voortkomend uit deze richtlijn is het opstellen van een. In een worden de locatiespecifieke eigenschappen, de historische waterkwaliteit en mogelijke bronnen in kaart gebracht. Na analyse van deze gegevens worden de benodigde maatregelen ter verbetering van de zwemwaterkwaliteit geïnventariseerd. zwemwaterlocatie Dit heeft betrekking op de zwemwaterlocatie. Dit zwemwater ligt op het Friese Waddeneiland Ameland, net ten noorden van het dorp Nes. bacteriologische zwemwaterkwaliteit Ieder zwemwater krijgt elk jaar een beoordeling conform de Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EC). Dit resulteert in de kwalificatie uitstekend, goed, aanvaardbaar of slecht. De beoordeling van een zwemwater gebeurt na afloop van een badseizoen en wordt gebaseerd op de meetgegevens van de afgelopen vier badseizoenen. Vanaf 2012 wordt voor zwemwater de kwaliteitsindeling volgens deze richtlijn uitgevoerd. De beoordeling van deze zwemwaterlocatie van de afgelopen jaren staat in tabel 1. Tabel 1. Jaarlijkse beoordeling van zwemwater. na afloop van badseizoen Intestinale enterokokken Escherichia coli Beoordeling 2012 ( ) goed goed goed 2013 ( ) goed goed goed 2014 ( ) goed goed goed 2015 ( ) uitstekend goed goed De indeling in de klasse goed betekent volgens de richtlijn dat er geen extra maatregelen nodig zijn ter verbetering van de zwemwaterkwaliteit ten aanzien van de fecale verontreiniging. Wel worden maatregelen aanbevolen om een goede waterkwaliteit te behouden: - Zorg voor voldoende, openbare en schone toiletten. Bij de zwemwaterlocatie zijn toiletten aanwezig en de hygiëne is als goed beoordeeld. Het is van groot belang dat toiletvoorzieningen aanwezig en vrij toegankelijk zijn en goed onderhouden worden. Mochten deze voorzieningen ontbreken dan zijn bezoekers sneller geneigd hun behoefte nabij of in het water te doen en resten af te spoelen in het water. Dit leidt bij hoge bezoekersaantallen tot bacteriologische verontreiniging. Het belang van goede, schone en vrij toegankelijke toiletvoorzieningen is daarom belangrijk; - Toezicht houden op en het weren van honden op de ligweide, het strand en het zwemwater. Van belang is dat bij signalering hiervan de mensen er op worden aangesproken; - Het weren van vogels en ander (on)gedierte door het strand en de ligweide vrij te houden van voedsel- en afvalresten. In geen geval moeten watervogels bij de zwemlocatie worden gevoerd;

6 - Het strand en de ligweide regelmatig (liefst dagelijks) op vogel- en hondenpoep controleren en indien aanwezig deze uitwerpselen te verwijderen. Aanbevolen wordt om ook in rustige perioden (met minder geschikt zwemweer) regelmatig te blijven controleren op de aanwezigheid van (vogel)poep en het verwijderen daarvan. blauwalgen Op grond van de Europese zwemwaterrichtlijn wordt het zwemwater ingedeeld in de klasse goed. De kwaliteitsklassenindeling onder de EU-richtlijn wordt uitsluitend bepaald op basis van de bacteriologische kwaliteit. De beoordeling van blauwalg is niet wettelijk vastgelegd. Op basis van de beschikbare informatie en ervaringen uit de voorgaande jaren is gebleken dat het risico op proliferatie van toxische blauwalgen bij zwemwater aanzienlijk is. De oorzaken van het optreden van blauwalgoverlast in zijn niet voldoende duidelijk. Om te komen tot structurele maatregelen, dient een gedegen oorzaak-gevolg-onderzoek uitgevoerd te worden. Hierbij dienen alle locatiespecifieke aspecten die van invloed zijn op de blauwalgproblemen in beeld te worden gebracht en onder meer gekeken dient te worden hoe de plas hydrologisch en ecologisch functioneert. Aan de hand van het oorzaak-gevolg-onderzoek kunnen vervolgens inrichting- en beheermaatregelen worden benoemd om een gewenste situatie te bereiken. overig Gezondheidsrisico s door andere ziekteverwekkers zijn bij dit zwemwater niet te verwachten. Het is altijd belangrijk om de badgasten duidelijk te informeren over het gebruik van de zwemwaterzone en te wijzen op het effect van hygiënische maatregelen in de zwemwaterzone. Door het goed informeren van bezoekers kunnen zowel de hygiëne van het strand als de waterkwaliteit ter plaatse van de zwemlocatie in stand worden gehouden. Het is van belang om het publiek gedurende het zwemseizoen tijdig en adequaat voor te lichten in geval van een fecale verontreiniging, proliferatie van blauwalgen of andere omstandigheden die een risico kunnen zijn voor de gezondheid van de zwemmers. Dit dient in eerste instantie bij de zwemwaterlocatie zelf te gebeuren door bebording, maar ook via internet ( of bijvoorbeeld via huis-aan-huisbladen

7 1. Inleiding Dit rapport vormt het voor het zwemwater. Dit zwemwater ligt op het Friese Waddeneiland Ameland, net ten noorden van het dorp Nes. Het voorliggende betreft een actualisatie van het uit aanleiding In 2006 is de huidige Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EC) van kracht geworden. Het doel van deze richtlijn is het beschermen van de gezondheid van zwemmer in oppervlaktewateren. In de richtlijn zijn bepalingen neergelegd met betrekking tot de monitoring en de indeling van de zwemwaterkwaliteit in kwaliteitsklassen. Een proactief beheer van de zwemwaterkwaliteit wordt voorgeschreven, risico s moeten in kaart worden gebracht in een en maatregelen moeten worden genomen om minimaal een aanvaarbare kwaliteit te kunnen bereiken en blootstelling van zwemmers aan verontreiniging te voorkomen. figuur 1. De ligging van het zwemwater. In Nederland is de richtlijn verder ingevuld via de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (Whvbz). doel In het worden risico s voor de gezondheid van de zwemmers geïnventariseerd. Deze risico s worden volgens de richtlijn gekarakteriseerd aan de hand van fecale bacteriën en blauwalgen. De bronnen hiervan worden in het geïnventariseerd en beoordeeld. Vervolgens worden mogelijke maatregelen geformuleerd, waarmee deze risico s verkleind kunnen worden. reikwijdte In een wordt een zwemwater alleen bekeken vanuit de invalshoek van de volksgezondheid van zwemmers. Allerlei andere aspecten, zoals parkeergelegenheid voor auto s, blijven dan ook buiten beschouwing. leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt beschreven welke werkwijze bij de opstelling van dit rapport is gevolgd. In het daarop volgende hoofdstuk wordt de huidige toestand in kaart gebracht en in hoofdstuk 4 staan de bevindingen van de uitgevoerde veldbezoeken. In hoofdstuk 5 volgen de waterkwaliteitsmetingen die op deze plaats in de afgelopen jaren zijn uitgevoerd, waarna in het volgende hoofdstuk de mogelijke risicobronnen voor verontreinigingen zijn geïnventariseerd. Na de kwalificatie van dit zwemwater in hoofdstuk 7, staan in hoofdstuk 8 de bij dit zwemwater uit te voeren maatregelen

8 2. Werkwijze Voor het opstellen van het is het protocol Handreiking bij het opstellen van een (RIZA-Grontmij, juni 2005) als leidraad gebruikt. De handreiking bevat een routekaart, die het mogelijk maakt gestructureerd informatie te verzamelen en te verwerken. figuur 2. Routekaart voor het opstellen van een (bron: Handreiking). Het is opgesteld aan de hand van een gebiedsbeschrijving, een veldbezoek en beschikbare gegevens van de waterkwaliteit van de afgelopen jaren. Voor de analyse van de historische waterkwaliteit vormen de data van de laatste vijf jaar de basis. Op basis van de in de voorgaande stappen verzamelde gegevens, is een lijst opgesteld van alle potentiële verontreinigingsbronnen en routes. Er wordt een inschatting gemaakt in hoeverre een bepaalde bron of bronnen van invloed kunnen zijn op de fecale verontreiniging van het betreffende water. Bovenstaande aanpak resulteert in een algemeen beeld van de zwemwaterlocatie, de omgeving en de mogelijke bronnen die de zwemwaterkwaliteit kunnen beïnvloeden. Als er geen problemen worden geconstateerd, bestaat er weinig aanleiding om maatregelen te nemen. Als er duidelijke verontreinigingsbronnen zijn gevonden en/of de zwemwaterkwaliteit is van onvoldoende kwaliteit, dan biedt het een handvat voor mogelijk te nemen maatregelen

9 3. Huidige toestand 3.1 Terrein ligging De zwemwaterlocatie ligt op het Friese Waddeneiland Ameland ten noordoosten van Nes, in de gelijknamige gemeente Ameland. De zwemwaterlocatie maakt deel uit van een recreatieterrein (15 ha) met vis-, roei- en kanovijvers en speel- en ligweiden. Het terrein is eind jaren tachtig aangelegd. figuur 3. Omgeving zwemwater. naastliggend grondgebruik Het zwemwater ligt aan de noordkant van Nes. In de directe nabijheid van het zwemwater ligt een sportcomplex met daarin onder andere een zwembad en een hotel. inrichting De inrichting van het terrein is af te lezen in figuur 4. De zwemwaterlocatie heeft een zandstrand van 75 meter lang en 5 meter breed. Hier concentreert zich de badrecreatie maar het hele terrein kan worden gebruikt door recreanten. Er zijn toiletten en sanitaire voorzieningen bij het zwemwater. Op het terrein zijn prullenbakken aanwezig. Het zwemwater is niet afgescheiden door een drijflijn. Het verloop van de waterdiepte bij de zwemlocatie is afgebeeld in figuur 5 en bereikt hier en daar een maximale diepte van 1 m. De zwemwaterlocatie ligt in een (duin)zandgebied. De bodem van het zwemwater bestaat uit zand

10 figuur 4. De inrichting van het zwemwater. figuur 5. De waterdiepte van het zwemwater

11 watersysteem Vanuit de aangrenzende polder aan de noordwestkant van wordt water naar de plas aangevoerd. In de zomer is er bijna geen water aanwezig in de aanvoersloot, waardoor er nagenoeg geen doorvoer is in de zomer. De plas is verdeeld in drie gedeelten die verbonden zijn door smalle stroken. In het hoofdwater is het peil 2,80 NAP. Het waterpeil in de zwemwaterplas is 2,30 NAP om de waterspeeltuin te faciliteren (i.v.m. laaggelegen steigers en loopbrug). Aan de oostkant van de derde plas bevindt zich een pomp voor de onderbemaling van de plas. Deze pomp voert het water uit af naar een polder met een waterpeil van 2,70 NAP. De zwemwaterlocatie ligt in een relatief dode hoek van. De waterstroming binnen de zwemwaterzone is hierdoor nagenoeg afwezig. Binnen de zwemzone ontstane verontreiniging blijft hierdoor langer hangen. 3.2 Gebruikers Het zwemwater wordt vooral gebruikt door toeristen die in de zomer op Ameland verblijven. Daarnaast wordt de locatie bezocht door de plaatselijke bevolking. Er zijn geen speciale categorieën gebruikers (met grotere kwetsbaarheid voor gezondheidsschade) bekend. Het zwemwater is vrij toegankelijk. Er worden geen evenementen gehouden. Bij de dagtellingen van het aantal bezoekers in de jaren 2014 en 2015, uitgevoerd door Provincie Fryslân/FUMO, blijkt het aantal bezoekers van de zwemwaterlocatie (strand, water) gemiddeld rond de 50 personen te liggen. De tellingen zijn uitgevoerd in de maanden juli en augustus. Hierbij opgemerkt dat dit aantal wel met 100 tot 200 personen kan oplopen als er grote groepen met kinderen aanwezig zijn op het eiland. 3.3 Beheer officieel zwemwater is de afgelopen jaren steeds als officieel zwemwater aangewezen in het kader van de Whvbz. De aanwijzing gebeurt door Provincie Fryslân. Het badseizoen loopt van 1 mei tot en met 30 september. beheer en onderhoud Het grondeigendom van het water, het strand en de ligweide berust bij de gemeente Ameland. Het dagelijkse beheer en onderhoud wordt uitgevoerd door de gemeente Ameland. Het onderhoud bestaat uit snoeien, maaien, baggeren en schoonmaken. Dit onderhoud wordt uitgevoerd volgens een onderhoudsplan, aangevuld met ad hoc-maatregelen. toezichthouder Provincie Fryslân is in het kader van de Whvbz officieel toezichthouder op de waterkwaliteit van het oppervlaktewater op deze locatie en de overige officiële zwemwaterlocaties in Fryslân. Een officiële locatie is gemarkeerd met een blauw informatiebord (zie figuur 6). Gedurende het badseizoen wordt regelmatig beoordeeld of de hygiënische omstandigheden voldoende zijn. Is dit niet het geval, dan kan een negatief zwemadvies of een zwemverbod worden afgekondigd of kan een zwemwater zelfs worden gesloten. Sinds 2014 is de taak als toezichthouder bij officiële zwemlocaties door Provincie Fryslân gemandateerd aan de Friese Uitvoeringsdienst Milieu en Omgeving (FUMO)

12 waterkwaliteitsbeheerder Wetterskip Fryslân is de waterkwaliteitsbeheerder van dit oppervlaktewater en verantwoordelijk voor de controle van de zwemwaterkwaliteit. Gedurende het badseizoen wordt de waterkwaliteit op een vast monsterpunt (zie figuur 4) tweewekelijks gecontroleerd. Bij aanwijzingen van fecale verontreiniging of blauwalgen wordt de waterkwaliteit (tijdelijk) vaker gemeten. GGD Fryslân De GGD gaat over volksgezondheid en infectieziekten. De GGD ontvangt meldingen via de gemeente, particulier of arts. De GGD verifieert om welke infectieziekte het gaat én of er een oorzakelijk verband bestaat met contact met het oppervlaktewater. De GGD kan de Provincie adviseren tot het instellen van een zwemverbod op een officiële zwemwaterlocatie. informatie Het publiek wordt over het zwemwater voorgelicht via Deze website bevat alle informatie over de officiële zwemlocaties die van belang is voor onder meer de bezoekers. informatiebord Bij de zwemwaterlocatie staat een bord met informatie over de gezondheidsaspecten van het zwemmen op de betreffende locatie (zie figuur 6). Deze informatie bestaat uit de laatste beoordeling van dit zwemwater conform de EG-richtlijn: uitstekend, goed, aanvaardbaar of slecht. Daarnaast staan op het bord regels waaraan het publiek zich dient te houden, zodat de kans op ziekteverschijnselen verkleint. Het bord is in beheer bij Provincie Fryslân. figuur 6. Informatiebord van het zwemwater

13 tabel 2. Op het bord aangegeven regels gooi afval in de prullenbakken verboden te windsurfen verboden vuur te maken verboden voor paarden verboden voor honden verboden voor motorvoertuigen maak gebruik van toiletten geen toezicht gebruik van recreatiezone op eigen risico

14 4. Veldbezoek algemeen Het veldbezoek is bedoeld om een indruk te krijgen van de algemene kwaliteit van de zwemlocatie. De bevindingen tijdens het veldbezoek worden verwerkt in het en betrokken bij de analyse van de historische data en mogelijke risicobronnen. Bij voorkeur wordt de zwemlocatie en de omgeving ervan een keer bezocht op een moment dat de stranden daadwerkelijk door bezoekers gebruikt worden. Immers dan kan een goede indruk van de hygiëne verkregen worden, omdat ook zwemmers zelf een bron van bacteriële verontreinigingen kunnen zijn. Overigens leveren bezoeken op rustige dagen ook veel informatie op. Dan wordt een beeld verkregen van andere mogelijke bronnen van verontreiniging, zoals watervogels en huisdieren. veldbezoek Voor onderhavig zijn de veldgegevens ontleend uit de door de Friese Uitvoeringsdienst Milieu en Omgeving (FUMO) uitgevoerde locatiebezoeken bij zwemwater De Vleyen. Deze bezoeken zijn uitgevoerd in het kader van de inspectie van de Hygiëne en Veiligheid Zwemplaatsen in oppervlaktewater (Whvbz). In het kader van bovengenoemde inspectie is de locatie in 2015 tweemaal bezocht door de FUMO, te weten op 30 juni en op 25 september. In mei 2016 is de locatie voor een eerste keer in 2016 bezocht. Bij het locatiebezoek in mei 2016 zijn er drijflagen van blauwalgen waargenomen op de zwemwaterlocatie. De locatie ligt er verder netjes bij. Er zijn zowel in 2015, als in 2016 geen uitwerpselen van dieren en vogels op het strand aangetroffen. Er zijn voldoende toiletten aanwezig en de hygiëne is goed. Er is een ruim aantal afvalbakken aanwezig en deze staan er netjes bij. overige veldwaarnemingen Tijdens het zwemseizoen 2014 is geconstateerd dat er, ondanks een hondenverbod, er wel honden op het strand komen. Op het strand worden zelfs uitwerpselen van honden aangetroffen. De foto s van het in 2016 uitgevoerde veldbezoek zijn, evenals de foto s van de eerder geconstateerde bijzonderheden, opgenomen in bijlage

15 5. Historie 5.1 Algemeen gezondheidsklachten De afgelopen jaren zijn bij de GGD over dit zwemwater nooit signalen van ziekteverschijnselen binnengekomen. Het is onbekend of dit komt doordat er werkelijk geen ziektegevallen zijn opgetreden of dat die niet gemeld zijn. Er zijn ook geen gezondheidsklachten bekend op grond van andere bronnen. zwemverboden e.d. De afgelopen jaren was de hygiënische kwaliteit van dit zwemwater enkele keren onvoldoende, zie tabel 3. tabel 3. Aantal keer dat de zwemwaterkwaliteit als onvoldoende is aangemerkt. waarschuwing Fecaal negatief zwemadvies zwem verbod waarschuwing Blauwalgen negatief zwemadvies zwem verbod fecaal Waarschuwing: - van 25 augustus 2011 t/m 6 september blauwalgen Waarschuwing: - van 4 mei 2012 t/m 9 mei 2012; - van 23 augustus 2012 t/m 5 september 2012; - van 7 mei 2013 t/m 16 mei 2013; - van 27 juni 2013 t/m 4 juli 2013; - van 11 juli 2013 t/m 18 juli 2013; - van 26 juli 2013 t/m 1 augustus 2013; - van 22 mei 2014 t/m 26 mei 2014; - van 28 augustus 2014 t/m 8 september 2014; - van 8 mei 2015 t/m 20 mei 2015; - van 27 mei 2015 t/m 9 juni 2015; - van 27 augustus 2015 t/m 15 september

16 Negatief zwemadvies: - van 9 mei 2012 t/m 6 juni 2012; - van 12 juni 2013 t/m 27 juni 2013; - van 3 juli 2013 t/m 11 juli 2013; - van 1 augustus 2013 t/m 9 augustus 2013; - van 9 mei 2014 t/m 22 mei 2014; - van 8 september 2014 t/m 17 september 2014; - van 21 mei 2015 t/m 27 mei overig Er zijn geen problemen geregistreerd met: - zwemmersjeuk; - botulisme; - ziekte van Weil; - zwerfvuil; - overige zogenaamde zwemmersziekten. 5.2 Fecale verontreiniging Beoordelingskader tijdens badseizoen De Europese Zwemwaterrichtlijn geeft geen normen voor het toetsen van de actuele waterkwaliteit per afzonderlijk monster. De normen voor de actuele waterkwaliteit zijn vastgesteld in de Beslisnotitie werkwijze individuele metingen en meetfrequentie microbiologische parameters zwemwaterrichtlijn van de Stuurgroep Water (2013). De daarin opgenomen signaalwaarden voor aanvullend onderzoek zijn: - Escherichia coli: 1800 kve/100 ml - Intestinale enterokokken: 400 kve/100 ml De bovengenoemde norm voor Escherichia coli wordt vanaf 2013 gehandhaafd. In de periode werd gestuurd op een norm voor Escherichia coli van 2000 kve/100 ml. voorgekomen verontreiniging In principe wordt 11 maal per jaar gemeten of er sprake is van fecale verontreiniging. Bij een overschrijding van één of beide signaalwaarden van de fecale parameters, wordt een aanvullende bemonstering uitgevoerd. Tot 2013 werd de aanvullende bemonstering een week na de reguliere bemonstering uitgevoerd. Vanaf 2013 dient zo snel als mogelijk, maar in ieder geval binnen één werkdag na bekendwording van de resultaten, een aanvullende bemonstering te worden uitgevoerd. Daarnaast werd tot 2013 bij elke overschrijding een waarschuwing afgegeven. Vanaf 2013 worden eerst de resultaten van de aanvullende bemonstering afgewacht, waarna mogelijk een negatief zwemadvies volgt (bij overschrijding signaalwaarde). Uit de meetgegevens over de periode blijkt dat er meerdere malen sprake is geweest van verhoogde gehalten aan Escherichia coli en/of Intestinale enterokokken. In de periode hebben de aangetroffen verhoogde waarden tweemaal geleid tot een overschrijding van de norm voor de actuele waterkwaliteit voor één van de beide parameters. In tabel 4 is een overzicht opgenomen van de aangetroffen verhoogde gehalten aan Escherichia coli en/of Intestinale enterokokken in de periode De in de tabel gemarkeerde waarde geeft een overschrijding van de vastgestelde norm voor de actuele waterkwaliteit aan

17 tabel 4. Fecale verontreiniging in zwemwater datum Escherichia coli (kve/100ml) Intestinale Enterokokken (kve/100ml) datum Escherichia coli (kve/100ml) Intestinale Enterokokken (kve/100ml) (A) In augustus 2011 wordt na de aangetroffen normoverschrijdingen van de fecale verontreinigingen, bij de aanvullende bemonstering op nog steeds een normoverschrijding gemeten. De aanvullende bemonstering is in de tabel opgenomen en gemarkeerd met (A). Na de aanvullende bemonsteringen is geen verhoging en/of overschrijding van de norm meer aangetoond. Deze is dan ook niet opgenomen in de tabel. weersinvloed Om te bepalen of het weer invloed heeft op de bacteriologische kwaliteit van het water, zijn de microbiologische gegevens van het zwemwater vergeleken met de weergegevens van de KNMIstations Leeuwarden en Hoorn (Terschelling). Verhoogde waarden van zowel Escherichia coli als Intestinale enterokokken worden gemeten na hevige regenbuien en in mindere mate na hoge temperaturen in combinatie met lange zonneschijnduur. Een eenduidig beeld is niet te bepalen. De genoemde weersomstandigheden komen namelijk ook voor wanneer er geen verhoogde waarden van Escherichia coli en Intestinale enterokokken worden gemeten. Er wordt geen eenduidige relatie tussen de bacteriologische waterkwaliteit en de weersomstandigheden gevonden. Hevige neerslag vertoond de beste relatie met verhoogde concentraties aan Escherichia coli en Intestinale enterokokken in het oppervlaktewater op de zwemwaterlocatie. conclusie Afgaande op de voorgekomen verontreinigingen is het risico op fecale verontreiniging bij het zwemwater verhoogd. De relatie met de weersomstandigheden is hierbij niet geheel eenduidig te bepalen. Echter hevige neerslag vertoond een goede relatie met het aantreffen van verhoogde concentraties aan Escherichia coli en/of Intestinale enterokokken in het oppervlaktewater op de zwemwaterlocatie. 5.3 Blauwalg Beoordelingskader tijdens badseizoen De Europese Zwemwaterrichtlijn stelt geen beoordelingskader ten aanzien van de parameter blauwalgen. De afgelopen jaren zijn er verschillende protocollen voor blauwalgen gehanteerd om de actuele zwemwaterkwaliteit per afzonderlijk monster te bepalen. In 2011 is door het Nationaal Wateroverleg (NWO) een nieuw Blauwalgenprotocol vastgesteld. In 2012 is dit protocol geactualiseerd, waarbij voor het bepalen van de blauwalgendichtheid wordt uitgegaan van de concentratie cyanochlorofyl (vast te stellen met een fluoroprobe) en het biovolume. Daarnaast wordt een visuele controle op drijflagen (categorie I, II of III) uitgevoerd. Het Blauwalgenprotocol 2012 geeft een handvat hoe om te gaan met blauwalgen op de locatie

18 In tabel 5 zijn de risiconiveaus met de bijbehorende concentraties cyanochlorofyl, de drijflaagcategorie en het biovolume met het daarbij behorende advies weergegeven. tabel 5. Risiconiveaus blauwalgen (protocol 2012). risiconiveau cyanochlorofyl toxisch (µg/l) drijflaag * biovolume (mm 3 /l) Advies - < 12,5 cat. I < 2,5-1. gering gezondheidsrisico 12,5 75 cat. II 2,5 15 waarschuwing 2. gezondheidsrisico > 75 cat. III > 15 negatief zwemadvies * Toelichting drijflaag categorie: Cat. I: Er zijn (gif)groene bolletjes of draadjes (cellen van blauwalgen) op het oppervlak. In deze situatie is er eigenlijk geen drijflaag aanwezig, er zijn wel drijvende (clusters van) cellen. Cat. II: Er zijn veel cellen en dichte plakkaten op het oppervlak. De waterfase is nog regelmatig zichtbaar. Cat. III: Er zijn veel cellen en dichte plakkaten op het oppervlak. De heldere waterfase is zelden of nooit zichtbaar. De laag heeft enige massa en consistentie en zal niet snel weer mengen in het water. onderzoek blauwalgen Tot en met 2008 werden in geval van drijflagen de microcystine concentratie gemeten. In 2009 en 2010 zijn er bij aanwezigheid van een drijflaag cellen geteld. Vanaf 2011 wordt bij iedere reguliere controlemeting de concentratie aan cyanochlorofyl bepaald middels een fluoroprobe. Bij metingen hoger dan 12,5 µg/l cyanochlorofyl wordt er een quickscan uitgevoerd naar het percentage giftige blauwalgen. Hieruit volgt de concentratie aan cyanochlorofyl toxisch. Indien nodig worden op basis van het cyanochlorofyl toxisch een passende controle en maatregelen uitgevoerd, om zwemmers te beschermen. cyanochlorofyl metingen In tabel 6 zijn de gehalten aan cyanochlorofyl opgenomen, waarbij het aangetroffen gehalte aan cyanochlorofyl toxisch hoger is dan 12,5 µg/l. Tevens is de eerste meting (< 12,5 µg/l) na een verhoogde meting aan cyanochlorofyl toxisch in de tabel opgenomen

19 tabel 6. Cyanochlorofyl verontreiniging in zwemwater datum cyanochlorofyl totaal (µg/l) cyanochlorofyl toxisch (µg/l) datum cyanochlorofyl totaal (µg/l) cyanochlorofyl toxisch (µg/l) < ,5 6, , , ,9 < , , < < < < < < < , < , ,6 < , ,3 < < ,9 < 7 conclusie Na analyse van gegevens over het vóórkomen van blauwalg in de afgelopen jaren, wordt geconcludeerd dat er een aanzienlijk risico bestaat op proliferatie van toxische blauwalgen bij zwemwater. Deze beoordeling is gebaseerd op: - Geregistreerde waarnemingen van blauwalgen in de periode ; - Waargenomen drijflagen van blauwalgen; - Vanaf 2011 zijn regelmatig concentraties cyanochlorofyl gemeten van boven de 12,5 µg/l; - Uit quickscans bleek dat het percentage tot 100% toxische blauwalgen kon oplopen; - In de jaren zijn met regelmaat (langdurige) perioden met waarschuwingen afgegeven door de Provincie als gevolg van toxische blauwalgen in de waterkolom

20 6. Mogelijke risicobronnen 6.1 Bronnen van fecale verontreiniging Op basis van de gebiedsbeschrijving, veldbezoeken, de analyse van historische data, kaartmateriaal en de informatie en ervaringen van de beheerders, komen de onderstaande potentieel relevante bronnen naar voren: - bezoekers: De bezoekers zelf kunnen een bron van verontreiniging zijn. Op mooie zomerse dagen loopt het bezoekersaantal flink op. De recreatiedruk voor deze zwemlocatie is dan hoog. Door de inrichting van de zwemwaterlocatie, is de verversing van het water binnen de zwemwaterzone gering. Door de activiteiten van zwemmers ontstaat er tevens omwoeling van de bodem. Opwerveling van bodemmateriaal kan de uitwisseling van stoffen tussen de sediment- en waterfase bewerkstelligen. - Watervogels, honden en paarden: Honden en paarden zijn verboden op het strand. Gebleken is dat er vermoedelijk wel honden en paarden op het strand komen. Bij veldbezoeken is gebleken dat er op het strand veel sporen van honden en paarden aanwezig zijn. Bij één van de bezoeken zijn er zelfs uitwerpselen van honden op het strand aangetroffen. Daarnaast is het aannemelijk dat er op en rond het strand en in het water ook watervogels aanwezig zijn, aangezien de plas een natuurlijke inrichting kent. Het aantal watervogels op het strand en in de zwemzone is onbekend. - agrarisch achterland: In de nabijheid van het zwemwater is sprake van (extensief) open teelt en veehouderijen. Direct grenzend aan de westzijde van de plas ligt een agrarisch gebied waarop paarden worden geweid. Afspoeling van regenwater vanuit dit gebied kan invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit. Het oppervlaktewater vanuit deze aangrenzende polder dient als aanvoerwater van de plas. Water afkomstig uit landbouwgebied vormt een potentiële bron van fecale verontreiniging door (kunst)mest. 6.2 Risicofactoren voor blauwalg hydromorfologie Het zwemwater ligt op het Friese Waddeneiland Ameland. KRW-waterlichamen hebben normaal gesproken een achterliggend afvoergebied groter dan 1000 ha en een gemiddelde breedte van meer dan 8 meter. Voor de polders op onder meer Ameland is hierop een uitzondering gemaakt. De belangrijkste reden hiervoor is dat het bijzondere gebieden zijn met een eigen waterhuishouding. De polders op Ameland maken deel uit van het KRW-waterlichaam Polder eilanden zwak brakke sloten. De belangrijkste functie van de poldersloten en hoofdwatergangen op de eilanden is de aan- en afvoer van water. De polders waarin deze sloten liggen hebben ook vaak een natuurfunctie. De waterkwaliteit wordt sterk beïnvloed door de omliggende percelen. De wateraanvoer vanuit het hoger liggende achterland, tijdelijk vastgehouden voor peilhandhaving, zorgt voor beperkte externe nutriëntenbelasting. De zwemlocatie ligt in een geïsoleerd watersysteem en binnen dit

21 systeem in een geïsoleerde hoek, wat relatief ongunstig is ten aanzien van de ontwikkeling van blauwalg. ecologie De biodiversiteit (verscheidenheid aan levensvormen) is een indicator voor de gezondheid van een ecosysteem. Naarmate de biodiversiteit groter wordt, is het risico op een algenbloei kleiner. De oevers hebben een steil talud en er zijn vrijwel geen overgangs- of plasdraszones aanwezig. Door een beperkte speelruimte met het peilbeheer ontbreken oeverzones en overstromingsvlakten. Dit vormt een belemmering voor onder andere de groei van waterplanten en het ontwikkelen van paaiplaatsen voor vis. Het KRW-waterlichaam Polder eilanden zwak brakke sloten scoort op basis van de landelijke KRW maatlat voor macrofauna, fytoplankton en waterplanten matig of ontoereikend. Op de landelijke maatlat wordt de visstand in het waterlichaam Polder eilanden zwak brakke sloten beoordeeld als matig. In tabel 7 staan de factoren die invloed hebben op de ontwikkeling van blauwalg bij zwemwater De Vleyen met het bijhorende risico samengevat. tabel 7. Risico op blauwalg bij het zwemwater op grond van verschillende factoren. factor lokale situatie risico Isolatie Ecologische waterkwaliteit is een geïsoleerde waterplas. De doorstroming ter plaatse van het zwemwater is ontoereikend De huidige toestand is matig tot ontoereikend Nutriëntenrijkdom De huidige toestand is onbekend ntb Troebeling en slibophoping Diepte en Watertemperatuur Ligging t.o.v. de wind Doorzicht is matig. Er is een enige slibophoping De waterdiepte bij de zwemlocatie is gering, waardoor de kans op opwarming verhoogd is De locatie ligt redelijk gunstig t.o.v. de heersende windrichting groot matig matig matig risico op blauwalg Op grond van bovenstaande factoren kan geconcludeerd worden dat er bij het zwemwater De Vleyen een risico aanwezig is voor de ontwikkeling van blauwalg. Het zijn vooral de grote tot matig scorende factoren die de ontwikkeling van blauwalg kunnen versterken. maatregelen Sinds medio mei 2010 is er voor het eerst blauwalgoverlast in de Vleyen opgetreden en sindsdien is het jaarlijks terugkomend. Daarnaast is er in mei/juni 2012 in de plas een massale vissterfte opgetreden. Het zuurstofgehalte in de plas bleek rond de 1,0 tot 1,3 mg/l te liggen. Op dat moment zijn in de plas drie beluchters (afkomstig uit particuliere visvijvers) geplaatst. Na een aantal dagen bleek het zuurstofniveau naar een aanvaardbare concentratie (6-8 mg/l) te zijn opgelopen. klein

22 Vanaf 2009 zijn er diverse baggerwerkzaamheden in de Vleyen uitgevoerd om het watersysteem op te schonen: , middelste plas gebaggerd (voorjaar); , Noordelijke plas gebaggerd (najaar); , middelste plas gebaggerd (najaar); , Noordelijke plas, klein stukje gebaggerd (najaar). De tot nog toe genomen maatregelen blijken niet afdoende te zijn om de blauwalgoverlast te voorkomen. De baggerwerkzaamheden lijken het watersysteem zelfs minder gunstig te hebben beïnvloed ten aanzien van de ontwikkeling van blauwalgen. De kans bestaat dat door de baggerwerkzaamheden nutriënten zijn vrijgekomen, welke als voedingsbron voor de blauwalgen dienen. 6.3 Andere bronnen van verontreiniging Gezondheidsrisico s door andere ziekteverwekkers zijn bij dit zwemwater niet te verwachten

23 7. Kwalificatie kwaliteitsklassen Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) Ieder zwemwater krijgt elk jaar een beoordeling. Dit resulteert in de kwalificatie uitstekend, goed, aanvaardbaar of slecht. De indeling en de normen die hierbij horen, zijn weergegeven in tabel 8. tabel 8. Normen kwaliteitsklassen voor binnenwateren. Parameter Uitstekende Kwaliteit Goede Kwaliteit Aanvaardbare Kwaliteit Intestinale enterokokken (kve/100 ml) 200 * 400 * 330 ** Escherichia coli (kve/100 ml) 500 * 1000 * 900 ** * Gebaseerd op een beoordeling van het 95-percentiel ** Gebaseerd op een beoordeling van het 90-percentiel Tot 2009 is de fecale verontreiniging gemonitord aan de hand van de parameters Totaal bacteriën van de coli groep en Thermotolerante bacteriën van de coli groep. Met de invoering van de EGrichtlijn (2006/7/EC), zijn deze parameters vanaf 2009 vervangen door Intestinale enterokokken en Escherichia coli. De beoordeling van een zwemwater gebeurt na afloop van een badseizoen en wordt gebaseerd op de meetgegevens van de afgelopen vier badseizoenen. De huidige parameters zijn vanaf 2009 gemeten, waardoor pas vanaf 2012 de eerste kwaliteitsindeling volgens de huidige EU-zwemwaterrichtlijn kon plaatsvinden. De beoordeling van zwemwater van de afgelopen jaren staat in tabel 9. Tabel 9. Jaarlijkse beoordeling van zwemwater. na afloop van badseizoen Intestinale enterokokken Escherichia coli Beoordeling 2012 ( ) goed goed goed 2013 ( ) goed goed goed 2014 ( ) goed goed goed 2015 ( ) uitstekend goed goed De metingen van de parameters Intestinale enterokokken (I.E.) en Escherichia coli (E.coli) over de periode 2012 t/m 2015 laten de volgende percentielwaarden zien: I.E.: P90 = 121 kve/100 ml; P95 = 161 kve/100 ml score: uitstekend. E.coli: P90 = 384 kve/100 ml; P95 = 566 kve/100 ml score: goed. blauwalg De beoordeling van blauwalg is niet wettelijk vastgelegd. De kans op proliferatie van blauwalgen bij zwemwater is aanzienlijk. conclusie Het zwemwater krijgt de kwalificatie goed. Opgemerkt wordt dat de kwaliteitsklassenindeling onder de EU-richtlijn uitsluitend wordt bepaald op basis van de bacteriologische kwaliteit

24 8. Maatregelen Met deze rapportage is het geactualiseerde (2016) voor zwemwater gereed. Op grond van de Europese zwemwaterrichtlijn wordt deze zwemwaterlocatie ingedeeld in de klasse goed. De kwaliteitsklassenindeling onder de EU-richtlijn wordt uitsluitend bepaald op basis van de bacteriologische kwaliteit. De beoordeling van blauwalg is niet wettelijk vastgelegd. In de onderstaande paragrafen worden verschillende maatregelen genoemd die getroffen kunnen worden om de waterkwaliteit van de zwemwaterlocatie mogelijk te verbeteren. 8.1 Fecale verontreiniging De indeling in de klasse goed betekent volgens de richtlijn dat er geen extra maatregelen nodig zijn ter verbetering van de zwemwaterkwaliteit ten aanzien van de fecale verontreiniging. Wel worden maatregelen aanbevolen om een goede waterkwaliteit te behouden: voorlichting Het is altijd belangrijk om de badgasten duidelijk te informeren over het gebruik van de zwemwaterzone en te wijzen op het effect van hygiënische maatregelen in de zwemwaterzone. Door het goed informeren van bezoekers zouden zowel de hygiëne van het strand als de waterkwaliteit ter plaatse van de zwemlocatie in stand worden gehouden. toiletten Zorg voor voldoende, openbare en schone toiletten. Bij de zwemwaterlocatie zijn toiletten aanwezig en de hygiëne is bij de uitgevoerde locatiebezoeken als goed beoordeeld. Het is van groot belang dat toiletvoorzieningen aanwezig en vrij toegankelijk zijn en goed onderhouden worden. Mochten deze voorzieningen ontbreken dan zijn bezoekers sneller geneigd hun behoefte nabij of in het water te doen en resten af te spoelen in het water. Dit leidt bij hoge bezoekersaantallen tot bacteriologische verontreiniging. Het belang van goede, schone en vrij toegankelijke toiletvoorzieningen is daarom belangrijk. streng toezien verbod honden Hoewel honden niet op het strand en in de zwemwaterzone zijn toegestaan, blijken er wel mensen met honden te komen. Het is van belang dat hierop een verscherpt toezicht is en bij signalering hiervan de mensen er op worden aangesproken. verwijderen voedsel- en afvalresten Om vogels en ander (on)gedierte zo veel mogelijk te weren, moeten voedsel- en afvalresten zo snel mogelijk van het strand en de ligweide worden verwijderd. In geen geval moeten watervogels bij de zwemlocatie worden gevoerd. verwijderen (vogel)poep Het is aan te raden om het strand en de ligweide regelmatig (liefst dagelijks in de ochtend) op vogel- en hondenpoep te controleren en indien aanwezig deze uitwerpselen te verwijderen. Aanbevolen wordt om ook in rustige perioden (met minder geschikt zwemweer) regelmatig te blijven controleren op de aanwezigheid van (vogel)poep en het verwijderen daarvan

25 8.2 Blauwalgen Op basis van het onderhavige rapport blijkt dat de kans op proliferatie van blauwalgen bij zwemwater is aanzienlijk is. Indien er een aanzienlijke kans op proliferatie van toxische blauwalgen bestaat, is er volgens de Europese Zwemwaterrichtlijn een passende controle (monitoring) nodig. Deze passende monitoring wordt binnen het beheersgebied van Wetterskip Fryslân standaard uitgevoerd conform het Blauwalgenprotocol. De Europese Zwemwaterrichtlijn streeft naar verbetering van de veiligheidssituatie in zwemwateren. Bovendien spreekt de richtlijn in het geval van gezondheidsrisico s over het nemen van passende beheersmaatregelen ter voorkoming van blootstelling, waaronder voorlichting aan het publiek. De praktische maatregelen kunnen effectgerichte maatregelen zijn (zoals het toepassen van beluchtingsinstallaties of jetstreamers, het afzuigen of afzetten van drijflagen), het plaatsen van waarschuwingen of zwemverboden of brongerichte maatregelen (zoals defosfatering, actief biologisch beheer, herstellen van stroming). Het ontstaan van blauwalg is een gevolg van al aanwezige waterverontreiniging en daarmee een symptoom van een onderliggend probleem. Er is sprake van een onbalans in het ecosysteem. Het is dan ook zaak om structurele maatregelen te nemen om het probleem te voorkomen en het watersysteem in een evenwichtige, goede ecologische toestand te krijgen. Hiervoor is het nodig om een goed inzicht te krijgen in het oorzaak-gevolg proces. De oorzaken van het optreden van blauwalgoverlast in zijn niet voldoende duidelijk. Om te komen tot structurele maatregelen, dient een gedegen oorzaak-gevolg-onderzoek uitgevoerd te worden. Hierbij dienen alle locatiespecifieke aspecten die van invloed zijn op de blauwalgproblemen in beeld te worden gebracht en onder meer gekeken dient te worden hoe de plas hydrologisch en ecologisch functioneert. Aan de hand van het oorzaak-gevolg-onderzoek kunnen vervolgens inrichting- en beheermaatregelen worden benoemd om een gewenste situatie te bereiken. De inrichting- en beheermaatregelen zullen in eerste instantie gericht moeten zijn op het voorkomen van verrijking van het water met nutriënten. Hierbij kan gedacht worden aan maatregelen als baggeren, maaibeheer en het aanpassen van de waterhuishouding (aanvoer van water). Maatregelen die het systeem veerkrachtiger maken zijn de aanleg van natuurvriendelijke oevers en visstandbeheer. Natuurvriendelijke oevers bieden met een afwisseling van diepe en ondiepe delen gunstige omstandigheden voor waterplanten, die op hun beurt nutriënten aan zich binden. Ook valt te denken aan aanpassingen van het watersysteem, welke bijvoorbeeld gericht zijn op het verkrijgen van een betere doorstroming. Soms zijn maatregelen aan de bron lastig of kost het tijd voordat de maatregelen gerealiseerd kunnen worden of effect hebben. In die gevallen kan het wenselijk zijn om de symptomen te bestrijden. Dit kan bijvoorbeeld door het mengen en in beweging houden van het water, het verwijderen van drijflagen of het tegenhouden van inwaaiende drijflagen (met behulp van olieschermen)

26 Literatuur Richtlijn 2006/7/EG van het Europees parlement en de Raad van 15 februari 2006 betreffende het beheer van de zwemwaterkwaliteit en tot intrekking van Richtlijn 76/160/EEG. Wet van 2 juli 1969, houdende regelen nopens de hygiëne en de veiligheid in zweminrichtingen (Wet hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden). Besluit hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zweminrichtingen. Regeling hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zweminrichtingen. Werkboek Whvbz / Bhvbz via > Water > Zwemwater. Nationaal Water Overleg (NWO) mei Blauwalgprotocol Landelijke Stuurgroep water,16 maart Beslisnotitie werkwijze individuele metingen en meetfrequentie microbiologische parameters zwemwaterrichtlijn. Provincie Fryslân/FUMO. Jaarlijkse Rapportage Wet Hygiëne en Veiligheid 20xx voor de jaren 2011 tot en met RIZA, Grontmij Handreiking bij het opstellen van een. Rijkswaterstaat Blauwalgen in het ; handreiking om het risico op proliferatie van toxische blauwalgen te beoordelen. Opgesteld door DHV. Zwemwaterprofiel van het zwemwater, Wetterskip Fryslân, januari KRW Beslisnota onderdeel Wetterskip Fryslân. Implementatie Kaderrichtlijn Water in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, planperiode , Wetterskip Fryslân, 1 april

27 Bijlage 1: Foto s veldbezoek Veldbezoek 25 mei 2016: Informatiebord. Overzicht zwemlocatie.

28 Veldbezoek 25 mei 2016 (vervolg): Drijflaag blauwalgen. Drijflaag blauwalgen.

29 Bijzonderheden veldbezoek 5 september 2014: Hondenpoep op het strand.