ZWEMWATERPROFIEL. van het ZWEMWATER WOUDFENNEN

Transcriptie

1 ZWEMWATERPROFIEL van het ZWEMWATER WOUDFENNEN november 2010

2 voorblad: zwemwater

3 Inhoud 1. Inleiding Werkwijze Huidige toestand Terrein Gebruikers Beheer Bronnen van fecale verontreiniging Risicofactoren voor blauwalg Andere bronnen van verontreiniging Historie Algemeen Fecale verontreiniging Blauwalg Kwalificatie Maatregelen...19 Literatuur

4

5 1. Inleiding Dit rapport vormt het van het zwemwater. Het zwemwater ligt tussen Sneek en Heerenveen. aanleiding De Zwemwaterrichtlijn van de Europese gemeenschap beoogt het risico op gezondheidsschade van zwemmers zoveel mogelijk te verminderen. In 2006 is deze richtlijn vernieuwd. De richtlijn schrijft voor dat uiterlijk maart 2011 voor elk zwemwater het moet zijn opgesteld. Aan het einde van het badseizoen van 2015 moeten alle zwemwateren ten minste aanvaardbaar zijn. Bovendien moeten maatregelen genomen worden om het aantal als uitstekend of goed ingedeelde zwemwateren te doen toenemen. In Nederland is de richtlijn verder ingevuld via de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (Whvbz). doel In het worden risico s voor de gezondheid van de zwemmers geïnventariseerd. Daartoe worden bronnen van verontreiniging figuur 1. De ligging van het zwemwater. achterhaald en beoordeeld. Vervolgens worden maatregelen geformuleerd waarmee deze risico s verkleind kunnen worden. leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt beschreven welke werkwijze bij de opstelling van dit rapport is gevolgd. In het daarop volgende hoofdstuk wordt de huidige toestand in kaart gebracht. Daarna volgen in hoofdstuk 4 de verontreinigingen die hier de afgelopen jaren zijn voorgekomen. Na de kwalificatie van dit zwemwater in hoofdstuk 5, staan in hoofdstuk 6 de bij dit zwemwater uit te voeren maatregelen. procedure Het wordt opgesteld onder verantwoordelijkheid van het waterschap. Tijdens de conceptfase van dit rapport is contact geweest met de onder andere bij het beheer van dit zwemwater betrokken partijen. Dit zijn de provincie, de gemeente Skarsterlân, de Gemeenschappelijke Gezondheids Dienst (GGD). reikwijdte In een wordt een zwemwater alleen bekeken vanuit de invalshoek van de volksgezondheid van zwemmers. Allerlei andere inrichtingsaspecten, zoals die voor het parkeren van auto s, blijven dan ook buiten beschouwing

6

7 2. Werkwijze risico s Risico op gezondheidsschade voor zwemmers is via twee sporen in beeld gebracht: alle mogelijke huidige oorzaken van gezondheidsschade zijn geïnventariseerd; nagegaan is wat op deze plaats in het verleden gebeurd is op het gebied van de volksgezondheid. Bij beide sporen is steeds gebruik gemaakt van al bestaande informatie. Deels is deze afkomstig van de andere betrokkenen. De enige informatie die wel in het kader van dit is gegenereerd, is die over de inrichting en de waterdiepte van het zwemwater. spoor één: mogelijke huidige oorzaken De situatie in het veld en de activiteiten van de verschillende partijen, overheden op deze plaats zijn tegen het licht gehouden vanuit de gezondheids-optiek. Verder is het beïnvloedingsgebied bepaald. Mogelijke bronnen daarin zijn achterhaald via de Registratie Vergunningverlening en Handhaving. Voor fecale verontreiniging zijn hiervan alleen de bronnen nooduitlaten, overstorten, huishoudelijk afvalwater en open teelt en veehouderij relevant. In hoeverre de huidige situatie oorzaak kan zijn voor verontreiniging met blauwalg wordt bepaald door de ecologische omstandigheden. Het zwemwater is daarom vanuit ecologisch gezichtspunt gekarakteriseerd. Ook daarbij is de omgeving van invloed. spoor twee: gebeurtenissen Indien zwemmers bij dit zwemwater in het verleden ziek zijn geworden of er verontreinigingen zijn voorgekomen, dan is dat een indicatie dat dat in de toekomst evengoed kan gebeuren. Dit soort gebeurtenissen zijn daarom geïnventariseerd. fecale parameters veranderd Fecale verontreiniging werd tot voor kort gemonitord aan de hand van Totaal bacteriën van de coli groep en Thermotolerante bacteriën van de coli groep. Vanaf 2008 zijn deze parameters conform de nieuwe richtlijn, vervangen door Intestinale Enterococcen en Escherichia coli. In het kader van deze verandering zijn de nieuwe parameters ook al eens eerder gemeten en zijn de oude parameters nog wat langer gemeten. parameters blauwalg veranderd Tot en met 2008 werden in geval van drijflagen de microcystine concentratie gemeten. Vanaf 2009 wordt er niet meer naar microcystines gemeten, maar worden er cellen geteld. kwalificatie Omdat de EG-richtlijn dit voorschrijft, is het zwemwater gekwalificeerd uit oogpunt van gezondheidsrisico s voor zwemmers. Dit is gebeurd via drie invalshoeken: Het zwemwater is gekwalificeerd volgens de in de EG-richtlijn voorgeschreven systematiek. Deze systematiek maakt gebruik van de fecale parameters Escherichia coli en Intestinale enterococcen over een meetperiode van vier jaren. Van deze parameters is echter pas een meetperiode van twee jaar beschikbaar zodat de systematiek nog niet volledig toegepast kon worden. Omdat kwalificatie aan de hand van de huidige parameters nog niet helemaal mogelijk was, is ook een kwalificatie opgesteld aan de hand van de eerder gebruikte parameters Thermotolerante coli en Totaal coli. Deze zijn zoveel mogelijk verwerkt conform de intentie van de EG-richtlijn, over een periode van acht jaar

8 Terwijl de systematiek van de richtlijn alleen gebaseerd is op fecale verontreiniging, is hier ook blauwalg in de kwalificatie meegenomen. maatregelen Uit de eerste hoofdstukken blijkt of er grotere risico s kunnen voorkomen en wat de oorzaak hiervan kan zijn. Die maatregelen zijn gezocht die naar verwachting het meest effectief en efficiënt zijn om deze risico s te verkleinen. Bij de verschillende activiteiten rond de opstelling van dit rapport konden allerlei zaken naar voren komen die niet meteen een erg groot risico vormen en die tot een slechte beoordeling hebben geleid, maar die toch wel nadelig kunnen zijn voor de gezondheid van zwemmers. Denk bijvoorbeeld aan een toiletgebouw waarvan het onderhoud niet is geregeld. Ook deze zaken zijn bij de maatregelen meegenomen. Ze zijn natuurlijk helemaal aantrekkelijk als een risico behoorlijk verminderd kan worden via een kleine inspanning

9 3. Huidige toestand 3.1 Terrein ligging Het zwemwater ligt aan een afgesloten waterplas aan de Langwarder Wielen, nabij het plaatsje Langweer. is een oude zandwinput vanwaar het zand werd gebruikt voor de aanleg van de Rijksweg A7 circa 40 jaar geleden. In 1995 is het zwemwater aangelegd. Van de oorspronkelijke ontgravingsdiepte van de zandwinput van globaal 40 m is na aanvullen met slib nu nog een maximale diepte van globaal 22 m over. figuur 2. Omgeving zwemwater. naastliggend grondgebruik Het zwemwater maakt deel uit van een dagrecreatief terrein. Ten zuiden van het terrein ligt het bungalowpark / jachthaven. De Langwarder Wielen ligt in het noordwesten. De omgeving bestaat verder uit weiland. inrichting De zwemwaterlocatie bestaat uit een strand met rondom een recreatieweide. Het strand is 125 meter lang en 30 meter breed. Het recreatieterrein is 140 meter lang en 20 meter breed. Zie in figuur 3. Het zwemwater wordt begrensd door een drijflijn. Op het terrein staat een toilet- en douchegebouw en een snackkiosk. Nabij het strand staat een verbodsbord voor honden en paarden in de periode 1 mei tot 1 oktober. De waterdiepte is hier maximaal 0,75 meter. Zie figuur 4. waterstroming Het zwemwater ligt afgesloten en maakt geen onderdeel uit van de Friese boezem. De waterstroming is gering

10 figuur 3. De inrichting van het zwemwater. figuur 4. De waterdiepte van het zwemwater. bodemsoort Het zwemwater ligt in een groot veengebied met hier en daar zanderige uitlopers. bagger Uit landmetingen blijkt dat er in het zwemwater geen bagger is opgehoopt

11 3.2 Gebruikers Aangenomen wordt dat de lokale bevolking hier komt zwemmen. Het is niet bekend of hier verder speciale gebruikersgroepen komen. 3.3 Beheer officieel zwemwater Dit water was de afgelopen jaren officieel zwemwater in het kader van de Whvbz. hygiëne In Nederland zijn drie systemen beschikbaar om eventuele problemen met de hygiëne van zwemwater te signaleren: De GGD verzamelt ziekteverschijnselen zoals die bij de verschillende instanties bekend worden en kan die interpreteren. Met behulp van de Whvbz wordt door de provincie gehandhaafd. Er kan een negatief zwemadvies, een zwemverbod worden afgekondigd, of een zwemwater kan zelfs gesloten worden. Tijdens het badseizoen wordt om de twee weken een watermonster genomen en geanalyseerd. De watermonsters worden altijd op een en dezelfde locatie genomen, het controlepunt bij een zwemwater volgens de Richtlijn. Zie figuur 3. De Whvbz biedt de mogelijkheid om bij een zwemwater een houder aan te wijzen die de hygiëne weliswaar op eenvoudige wijze, maar wel frequent onderzoekt. Bij dit zwemwater is geen houder aangewezen. Het badseizoen loopt van 1 mei tot en met 30 september. informatie Via is informatie over dit zwemwater te vinden. ruimtelijke aspecten Voor het zwemwater geldt het bestemmingsplan buitengebied dat in 2003 is opgesteld. Het terrein maakt onderdeel uit van de ecologische verbindingszone. Er is verder geen sprake van planologische reserveringen. privaatrechtelijke situatie Het terrein is in eigendom van de gemeente Skarsterlân. Ter plaatse bestaan verder geen private rechten. dagelijks beheer De gemeente Skarsterlân is verantwoordelijk voor het dagelijkse beheer. Op het terrein wordt een snackbar geëxploiteerd (door de heer Boonstra). De exploitant verwijdert (zwerf)afval en houdt de toiletten schoon. onderhoud De gemeente Skarsterlân voert het onderhoud uit. Dit bestaat uit maaien van het grasveld, frezen en slepen strand, controleren en repareren speeltoestellen, en aanbrengen en verwijderen zwemlijnen. 3.4 Bronnen van fecale verontreiniging fecale verontreiniging ter plaatse Fecale verontreiniging kan als herkomst de mens hebben, maar ook van bijvoorbeeld paarden, honden of vogels afkomstig zijn

12 Menselijke herkomst: er zijn toiletten aanwezig; Aanwezigheid van paarden of honden is verboden in het badseizoen; Fecaliën van vogels komen niet veel voor. fecale verontreiniging vanuit de omgeving Het beïnvloedingsgebied van zwemwater (figuur 5) is vrij klein en beperkt tot de waterplas zelf. Er is geen verbinding met de Langwarder Wielen en de Friese boezem. Dit betekent dat eventuele vervuilende bronnen buiten de waterplas niet van invloed kunnen zijn op de zwemwaterkwaliteit bij. Er is geen nooduitlaat of riooloverstort in de directe omgeving van het zwemwater. Verder is er geen sprake van enige noemenswaardige recreatievaart. In de omgeving van het zwemwater is wel sprake van open teelt en veehouderijen. Uit de registratie van vergunning- en handhavinggegevens blijkt dat er de afgelopen jaren geen klachten waren bij dit zwemwater. figuur 5. Het beïnvloedingsgebied van het zwemwater. 3.5 Risicofactoren voor blauwalg voorkomen in oppervlaktewater In tabel 1 staan factoren die invloed hebben op de ontwikkeling van blauwalg bij het zwemwater met het bijhorende risico. De factoren zijn onder andere ontleend aan het rapport Status, toestand, waterkwaliteitsdoelen en maatregelen KRW lichamen (2009) van Wetterskip Fryslân

13 tabel 1. Risico op blauwalg in zwemwater op grond van verschillende factoren. factor lokale situatie risico Isolatie is geen onderdeel van de boezem en dus geïsoleerd groot Ecologische toestand De huidige situatie is ontoereikend groot Nutriëntenrijkdom De huidige toestand is goed klein Troebeling en slibophoping Het doorzicht (zomergemiddelde) is ontoereikend. Er is geen slibophoping groot Watertemperatuur De temperatuur van het water is goed klein Ligging ten opzichte van wind De ligging is noordoost, dat is ongunstig groot locale eutrofiering De voedselrijkdom van het water kan toenemen doordat mensen voer in het water gooien, bijvoorbeeld bij het voeren van vogels en/of vissen. Het voeren van eenden of andere vogels is in niet specifiek verboden maar naar verwachting komt het voeren van vogels hier nauwelijks voor. Er zijn geen speciale visplekken. De locatie staat niet bekend als vislocatie. risico op blauwalg Afgaande op de huidige risico-factoren bestaat er bij het zwemwater wel enig risico op blauwalg. 3.6 Andere bronnen van verontreiniging De gemeente gebruikt geen chemische bestrijdingsmiddelen bij het onderhoud van de zwemwaterlocatie. Volgens de gemeente is het niet waarschijnlijk dat glas, puin of ander afval onder water ligt

14

15 4. Historie 4.1 Algemeen gezondheidsklachten Het is niet bekend of er gezondheidsklachten zijn geweest. Bij de GGD zijn de afgelopen jaren over dit zwemwater nooit signalen over ziekteverschijnselen binnengekomen. Het is niet bekend of dit komt doordat er werkelijk geen ziektegevallen zijn opgetreden of dat die niet gemeld zijn. dierziekten Uit de Jaaroverzichten Botulisme en de klachten/incidenten meldingen zijn geen botulismegevallen bekend nabij dit zwemwater. zwemverboden De afgelopen jaren is voor dit zwemwater geen negatief zwemadvies afgegeven. 4.2 Fecale verontreiniging voorgekomen verontreiniging In principe wordt 12 maal per jaar gemeten of sprake is van fecale verontreiniging. Indien dat het geval is dan wordt nog een keer gemeten. Over acht jaren komt dat neer op rond de 100 datums waarop gemeten is. Hiervan zijn alleen de datums dat het zwemwater verontreinigd was opgesomd in tabel 2. Bij deze datums zijn bovendien alleen meetwaarden gegeven van parameters waaruit die verontreiniging bleek. Dit komt neer op twee verontreinigingen. tabel 2. Fecale verontreiniging in zwemwater Totale coli Thermotolerante Intestinale Escherichia datum coli Enterococcen coli (kve/100ml) (kve/100ml) (kve/100ml) (kve/100ml) conclusie Afgaande op de voorgekomen verontreinigingen is het risico op fecale verontreiniging bij zwemwater laag. 4.3 Blauwalg voorgekomen verontreiniging In de periode 2001 t/m 2009 zijn bij zwemwater in totaal vier maal drijflagen van blauwalg waargenomen. In 2005 is een overschrijding geconstateerd van microcystine. Dat heeft toen niet geleid tot een waarschuwing of negatief zwemadvies. conclusie Afgaande op het vóórkomen van blauwalg in de afgelopen jaren is er wel enig risico op blauwalg bij zwemwater

16

17 5. Kwalificatie systematiek van de richtlijn De meetreeks van de fecale parameters leidt tot de volgende uitkomst bij : Escherichia coli : het 95 percentiel is 926 kve/100 ml, dus goed; Intestinale enterococcen: het 95 percentiel is 127 kve/100 ml, dus uitstekend. Als meetreeks was alleen beschikbaar terwijl een meetperiode van vier jaar door de EG is voorgeschreven. oude parameters De oude parameters leveren over de periode het volgende beeld voor : Totale coli: het 95 percentiel is kve/100 ml, dus goed; Thermotolerante coli: het 95 percentiel is 752 kve/100 ml, dus goed. blauwalg De beoordeling van blauwalg is niet wettelijk vastgelegd. In het verleden zijn er af en toe problemen geweest met blauwalgen. De omstandigheden in het veld zijn zodanig dat de kans op blauwalg aanwezig blijft. Ten aanzien van blauwalg scoort het zwemwater matig. conclusie Het zwemwater krijgt de kwalificatie aanvaardbaar. Daarbij hoort wel als kanttekening dat de EG systematiek nog niet volledig toegepast kon worden

18

19 6. Maatregelen De zwemwaterkwaliteit van het zwemwater is aanvaardbaar. Ingrijpende maatregelen zijn hier dan ook niet nodig. Om het risico voor de zwemmers laag te houden zijn zodoende de maatregelen nodig zoals opgenomen in tabel 3. tabel 3. De bij zwemwater uit te voeren maatregelen. nummer omschrijving initiatief 1 aanwijzen als zwemwater provincie 2 aanmerken als categorie D volgens Whvbz provincie 3 begrenzen conform figuur 3 1) 4 regels over zwemwater in APV gemeente 5 afspraak gemeente / GGD over meldingen gemeente 6 handhaving Whvbz provincie 7 monitoring blauwalg en fecale verontreiniging op het controlepunt op de in figuur 3 aangegeven locatie 8 bij een plan in het beïnvloedingsgebied rekening houden met gezondheid van zwemmer door waterschap bij het plan te betrekken 1) dit is door opstelling van dit gerealiseerd. waterschap alle overheden

20 1. Literatuur Richtlijn 2006/7/EG van het Europees parlement en de Raad van 15 februari 2006 betreffende het beheer van de zwemwaterkwaliteit en tot intrekking van Richtlijn 76/160/EEG. Wet van 2 juli 1969, houdende regelen nopens de hygiëne en de veiligheid in zweminrichtingen (Wet hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden); voor het laatst gewijzigd december Besluit hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zweminrichtingen; voor het laatst gewijzigd 9 december Regeling hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zweminrichtingen; laatst gewijzigd 10 december Werkboek Whvbz / Bhvbz re bereiken via > Water > Zwemwater. Nationaal Water Overleg (NWO) 10 maart Blauwalgprotocol RIZA, Grontmij Handreiking bij het opstellen van een. Rijkswaterstaat Blauwalgen in het ; handreiking om het risico op proliferatie van toxische blauwalgen te beoordelen. Opgesteld door DHV. Provincie Fryslân Draaiboek zwemwater Landelijke Coördinatiestructuur Infectieziektebestrijding Draaiboek Ziekten gerelateerd aan recreatie in en rond zwemwater. Schoumans, O.F., J. Willems & G van Duinhoven, vragen en antwoorden over fosfaat in relatie tot landbouw en milieu. Wageningen, Alterra. Min V & W, DHV KRW en oppervlaktewater; bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water