Ing. 25 maart 2015 PS2015-203 2015-004186 PS26/3 Aantrekkelijk, uitdagend en toekomstbestendig Gelders mbo Notitie tbv Gedeputeerde Staten Provincie Gelderland Contactpersoon: Mevr. Drs. J.C.J.M. Berben voorzitter college van bestuur ROC Nijmegen Maart 2015
Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Middelbaar beroepsonderwijs in beweging 4 3. Uitdagend, aantrekkelijk en toekomst bestendig mbo 5 4. Ambitie mbo Gelderland 5 4.1 Bereikbaar middelbaar beroepsonderwijs van hoog niveau voor alle Gelderlanders 6 4.1.1 Participatie/sociale inclusie 6 4.2 Bevorderen vakmanschap 7 4.3 Toekomstbestendig beroepsonderwijs 8 4.3.1 Euregio Rijn Waal 8 5. Aantrekkelijk, uitdagend en toekomstbestendig 9 Aantrekkelijk, uitdagend en toekomstbestendig Gelders mbo Pagina 2 van 9
1. Inleiding Sinds enige jaren werken de Gelderse Regionale Opleidingscentra (roc s) samen aan het opzetten en afstemmen van het Gelderse aanbod in het middelbaar beroepsonderwijs. Uitgangspunten hierbij zijn: voor iedereen goed bereikbaar; kwalitatief hoog niveau; toekomstbestendig en arbeidsmarktrelevant; versterking van de regionale economie, in bijzonder MKB. Aan dit Bestuurlijk overleg Gelders mbo nemen de colleges van bestuur deel van de roc s en de Agrarische Opleidingscentra (aoc s) die hun onderwijsaanbod in de Provincie Gelderland aanbieden. Zij werken samen om in ieder geval te voorzien in een basisaanbod van opleidingen dat voor zoveel mogelijk Gelderlanders bereikbaar is. Dat aanbod sluit zoveel mogelijk aan op de behoefte van de regionale arbeidsmarkt en is afgestemd met de instellingen binnen de beroepskolom en het voortgezet onderwijs In het zogenoemde RxH overleg wordt op bestuurlijk én directieniveau samen met het hbo (Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en Hogeschool Van Hall Larenstein) afstemming gezocht wordt op het gebied van de doorstroming van het mbo naar het hbo. Daarnaast werken de mbo-instellingen samen op het gebied van deskundigheidsbevordering van het eigen personeel met de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. De focus van het Gelders middelbaar beroepsonderwijs richt zich ook op het buurland Duitsland vanuit de constatering dat er in toenemende mate een Euregionale economie ontstaat. De jongeren die nu in de Duitse en Nederlandse scholen opgeleid worden zullen in hun toekomstige werkkring steeds vaker te maken krijgen met klanten, opdrachtgevers en collega s uit het buurland. Het Gelders mbo werkt nauw samen in haar streven om de Duitse taal en Euregionale uitwisselingen en stages in haar onderwijsprogramma s te integreren. In het rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid Naar een lerende economie wijst de Raad op de positie van het middelbaar beroepsonderwijs en hun rol in de regionale economie. Er moet, volgens de Raad, sterker ingezet worden op de rol van het mbo als aanjager van innovatie. Deze rol is onderhevig aan erosie en zou versterkt moeten worden op een manier waarbij het mbo als smeerolie voor de innovatie van het MKB functioneert. 1 De wereld van het middelbaar beroepsonderwijs is een veelzijdige wereld met volop uitdagingen. Dat past bij een sector die meer dan 50% van de Nederlandse beroepsbevolking opleidt en daarmee een belangrijke pijler onder de Nederlandse economie is. Zonder ambachtseconomie is er geen kenniseconomie. De innovaties en concepten die op WO en HBO niveau ontwikkeld worden, worden op MBO niveau in de praktijk uitgewerkt. In deze notitie geven wij u een bondig beeld van de sector en nodigen wij u uit om nader kennis te maken met de sector. In de sector spelen de thema s participatie cq sociale samenhang, versterking van de regionale economie en een goede voorbereiding op de toekomst. Het zijn 1 Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid: Naar een lerende economie, Amsterdam University press, Amsterdam 2013 Aantrekkelijk, uitdagend en toekomstbestendig Gelders mbo Pagina 3 van 9
thema s waarop wij willen samenwerken met de provincie Gelderland om doelstellingen te bereiken die voor beide partijen van belang zijn. 2. Middelbaar beroepsonderwijs in beweging Het middelbaar beroepsonderwijs staat midden in de samenleving en functioneert in een maatschappelijke en economische omgeving die voortdurend in beweging is. Culturele, demografische en technologische ontwikkelingen maken dat de samenleving verandert. Dat proces wordt versneld door de voortschrijdende digitalisering, flexibilisering, robotisering en globalisering op de arbeidsmarkt. Het mbo ziet zich voor de vraag gesteld om mee te gaan in technologische en sociale innovaties in het bedrijfsleven en in te spelen op veranderende competenties (21 th Century Skills) die jongeren moeten verwerven om een plaats te kunnen bemachtigen op de arbeidsmarkt. Het mbo wordt uitgedaagd op verschillende vraagstukken. Het zijn vraagstukken met een grote diversiteit aan onderwerpen: de kwaliteit van het onderwijs, de verhouding tussen de maatschappelijke en economische opdracht van het mbo, (excellent)vakmanschap, (macro)doelmatigheid, wet- en regelgeving en de consequenties daarvan voor kwetsbare jongeren 2. In onderstaand schema is een greep uit de veelsoortige onderwerpen gemaakt en de manier waarop zij zich tot elkaar verhouden. Het geeft een beeld van de context waarin het middelbaar beroepsonderwijs zich beweegt. 2 Zie ook: advies Kind van de rekening, Doorbraakgroep in Dienstverlening, juni 2014 en de Brief van de Minister van OCW over het Plan van Aanpak voor kwetsbare jongeren dat in voorbereiding is (7 oktober 2014). Aantrekkelijk, uitdagend en toekomstbestendig Gelders mbo Pagina 4 van 9
3. Uitdagend, aantrekkelijk en toekomst bestendig mbo In dit krachtenveld ambieert het mbo uitdagend, aantrekkelijk en toekomstbestendig beroepsonderwijs te bieden. Het gaat dan niet alleen om het aanreiken van de kennis, vaardigheden en competenties die vandaag noodzakelijk zijn. Tegelijkertijd is het van belang dat studenten een basis aangereikt krijgen waarmee zij in staat zijn te kunnen functioneren de een snel veranderende samenleving en arbeidsmarkt van morgen. Om mee te kunnen gaan met de voortdurende veranderingen zullen werknemers mee moeten bewegen, bijvoorbeeld door zich regelmatig bij te scholen: een leven lang leren. Tijdens de nacht van de Gelderse economie op 26 februari 2015 gaf prof. Dr. Barbara Baarsma in haar analyse van de Gelderse economie aan dat er in Gelderland relatief veel MKB aanwezig is en dat het opleidingsniveau iets lager ligt dan gemiddeld in Nederland. Zij concludeerde daaruit dat zinvolle investeringen in de Gelderse economie gericht moeten zijn op het verbinden van MKB bedrijven en het verhogen van het opleidingsniveau. 4. Ambitie mbo Gelderland In Nederland kun je na de voorbereiding in het voortgezet onderwijs kiezen voor wetenschappelijk onderwijs, hoger beroepsonderwijs of middelbaar beroepsonderwijs. Dat geeft onderstaande deelnemersaantallen: Gelderse onderwijsinstellingen 2013 Wetenschappelijk onderwijs: 28.139 Radboud en Wageningen University Hoger beroepsonderwijs: 39.551 HAN, Iselinge, ArtEZ, van Hall Larenstein Middelbaar beroepsonderwijs: 53.097 Groenhorst, AOC Oost, A12, Aventus, Graafschap, Helicon, Nijmegen, Rivor, Rijn IJssel, Soma De Gelderse mbo instellingen ambiëren: 1. Bereikbaar middelbaar beroepsonderwijs voor alle Gelderlanders met deelname voor iedereen (participatie/sociale inclusie) 2. Het (excellente) vakmanschap bevorderen (met aandacht voor HCA en innovatie) 3. Toekomstbestendig en arbeidsmarktrelevant te zijn. Aantrekkelijk, uitdagend en toekomstbestendig Gelders mbo Pagina 5 van 9
4.1 Bereikbaar middelbaar beroepsonderwijs van hoog niveau voor alle Gelderlanders door: Op niveau laaggeletterdheid aanbieden van een gespreid aanbod en gebruikmakend van beschikbare locaties in buurt, wijk en dorp; Mbo-opleidingen standaard aan te bieden die aansluiten bij de regionale arbeidsmarktbehoefte; Op meer gespecialiseerd niveau door samen met het regionale bedrijfsleven specifieke opleidingen aan te bieden. Bijvoorbeeld door het in stand houden van unieke opleidingen met een gering aantal studenten, maar ook selecte opleidingen voor specifieke wensen uit het bedrijfsleven. Door de nauwe samenwerking tussen de Gelderse mbo instellingen worden onnodige dubbelingen voorkomen en tegelijkertijd voorzien in een gespreid, betaalbaar en kwalitatief aanbod. 4.1.1 Participatie/sociale inclusie In Nederland zijn 1,3 miljoen mensen tussen de 16 en 65 jaar laaggeletterd. Dat staat gelijk aan zeker 1 op de 9 Nederlanders in deze leeftijdscategorie 3. Als, zoals prof dr Barbara Baarsma aangeeft 4, het algemeen opleidingsniveau van Gelderland iets lager dan gemiddeld in Nederland ligt, dan zal dit aantal in Gelderland ook hoger liggen. Vanaf begin jaren 80 hebben de roc s en hun wettelijke voorgangers dergelijke trajecten aangeboden. Er is dan ook een kwalitatief hoge deskundigheid op dit gebied in het Gelders mbo aanwezig. In de vorm van diverse educatietrajecten is op gemeentelijk niveau voor vrijwel alle Gelderse gemeenten een opleidingsaanbod beschikbaar. Deze trajecten wordt gespreid aangeboden en zo dicht mogelijk bij de gebruikers. Daarvoor wordt gebruik gemaakt van beschikbare locaties in buurten, wijken en dorpen. Door veel aandacht te besteden aan het voortijdig schoolverlaten (VSV) zijn de mbo instellingen actief om zoveel mogelijk mensen deel te laten nemen aan beroepsonderwijs. Het over de jaren teruglopend VSV-percentage laat zien dat de scholen succesvol zijn in hun benadering 5 : 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 8,78% 7,55% 7,71% 7,76% 5,97% 5,17% 3 www.lezenenschrijven.nl: Feiten en cijfers 2014. 4 Prof. Dr. Barbara Baarsma, in haar lezing tijdens de Gelderse nacht van de economie, 26 februari 2015, Nijmegen 5 Gegevens ontleend aan de website van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) Aantrekkelijk, uitdagend en toekomstbestendig Gelders mbo Pagina 6 van 9
Naast aanbieder van opleidingen zijn de scholen ook werkgever. In die rol geven de mboscholen uitvoering aan het banenplan zoals dat in het sociaal akkoord is afgesproken. Dat betekent dat volgens onderstaande tabel, opgemaakt door de MBO Raad, in de komende jaren bij de mbo instellingen de intentie bestaat om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt in dienst te nemen. 6 2015 2016 2017 2018 AOC s 3,3 7,1 11,0 13,6 ROC s 15,6 35,5 54,6 67,2 Totaal 18,9 42,6 65,6 80,8 4.2 Bevorderen vakmanschap Hoewel een belangrijk deel van de productiecapaciteit uit Nederland is verdwenen blijft er nog steeds behoefte aan goed opgeleid en vakbekwaam personeel. Om dat te realiseren zijn de Gelderse scholen actief met het regionale bedrijfsleven starten van initiatieven van publiek private samenwerkingsrelaties. De samenwerking met het regionale bedrijfsleven maakt het onderwijs aantrekkelijker en uitdagender. Om dergelijke initiatieven te realiseren doen de scholen een beroep op beschikbare additionele regelingen. Zonder de inzet van deze regelingen zouden de initiatieven veel moeizamer en in ieder geval veel langzamer tot stand komen. Er zijn inmiddels twee centra voor innovatief vakmanschap door de landelijke overheid toegekend: in de topsector Chemie een samenwerkingsverband tussen een aantal regionale bedrijven en Rijn IJssel met ROC De Leijgraaf uit Veghel/Oss; in de topsector High Tech Materials en Systems voor de maakindustrie het CIVON in Ulft door het Graafschap College In beide centra wordt nauw samengewerkt met de HAN. Daarnaast zijn er initiatieven in de voor Gelderland belangrijke sectoren: Logistics Valley: (Nijmegen, Rivor en Graafschap), Creative Lab: (Rijn IJssel), Oost Nederland Energie(k):(Rijn IJssel, Nijmegen en Graafschap) Aventus Green and Innovation College (Aventus) House of Xplore: rondom vliegveld Teuge: (Aventus): Knooppunt Techniek: A12. Klaar voor de toekomst: Rivor De Technische 2.0 (Nijmegen) Energie voor de meter (Graafschap) Ook bij deze initiatieven is er een nauwe samenwerking met de HAN en voor het creatieve deel met ArtEZ. Met deze initiatieven sluiten de mbo instellingen aan op de Human Capital Agenda en wordt de innovatie binnen het mkb gestimuleerd. Dat is een substantiële bijdrage aan de strategische kennisagenda, waarmee voldaan wordt aan de behoefte aan goed opgeleid personeel in de regio. Op deze manier krijgt de samenwerking tussen het bedrijfsleven en de onderwijsinstellingen een kwalitatieve impuls ter versterking van de regionale economie. 6 Deze cijfers kunnen nog aangepast worden op basis van meer recente cijfers. Een baan bedraagt 25,5 uur Aantrekkelijk, uitdagend en toekomstbestendig Gelders mbo Pagina 7 van 9
4.3 Toekomstbestendig beroepsonderwijs Wat moeten jongeren leren om voldoende voorbereid te zijn op hun toekomst? Het beroepsonderwijs is niet langer een eindstation. Waar mensen voorheen met een diploma hun gehele beroepsmatige leven aan de slag konden, maakt een aantal actuele ontwikkelingen dat nu onmogelijk. De kennis die nodig is om in een beroepsveld te kunnen functioneren verandert zeer snel. Dat maakt dat beroepsbeoefenaars zich voortdurend moeten blijven scholen. Trendwatchers geven aan dat ongeveer 60% van de beroepen die we in 2020-2025 kennen op dit moment nog niet bestaan. Tegenwoordig wisselen mensen tijdens hun carrière meerdere keren van baan. Tegen deze achtergrond dient het aanbod van een school voor middelbaar beroepsonderwijs met enige regelmaat ververst te worden. Dat kunnen de scholen niet alleen. Zij moeten en willen daarvoor samenwerken met het regionale bedrijfsleven en andere deskundigen die op dit gebied bij kunnen dragen. De scholen zoeken naar een meer systematische benadering van de problematiek om het beroepsonderwijs voortdurend actueel te houden. 4.3.1 Euregio Rijn Waal Al sinds het eind van de vorige eeuw werken de Gelderse mbo-scholen samen aan het versterken van de relatie met het buurland Duitsland en dan specifiek met het Duitse middelbaar beroepsonderwijs. Voor de nieuwe programmaperiode (2014-2020) is een samenwerkingsverband tot stand gebracht waaraan 10 Nederlandse roc s (uit Gelderland en Noord-Brabant) en 34 Duitse Berufkollegs deelnemen. Het gaat om ongeveer 180.000 studenten en 11.000 docenten. Via het gezamenlijke samenwerkingsverband De Ler(n)ende Euregio worden materialen 7 ontwikkeld waarmee jongeren voorbereid worden op een loopbaan in de grensregio en waarbij zij ongetwijfeld in contact zullen komen met klanten, opdrachtgevers en collega s uit het buurland. 7 Alle beschikbare materialen zijn te downloaden via www.lerendeeuregio.com Aantrekkelijk, uitdagend en toekomstbestendig Gelders mbo Pagina 8 van 9
5. Aantrekkelijk, uitdagend en toekomstbestendig Het Gelders mbo wil de bestaande onderlinge samenwerking verder uitbouwen om de ambities te kunnen realiseren. Op provinciaal niveau is sprake van een coherent economisch beleid, zijn regionale speerpunten benoemd en wordt samengewerkt in Triple Helix verband. De Gelderse mbo instellingen dragen op een substantiële wijze bij aan de versterking van de regionale economie. Om ook in de komende periode een effectieve bijdrage te kunnen leveren aan de realisatie van de strategische kennisagenda stellen de mbo instellingen voor samen op de volgende thema s expliciet aandacht te besteden in gesprek en actie aan: 1. Duurzame inzetbaarheid door de kwaliteit van het initieel beroepsonderwijs voortdurend te versterken en meer vorm en inhoud te geven aan een leven lang leren; 2. De grensoverschrijdende samenwerking in de Euregio Rijn Waal, door programma s te ontwikkelen waarbij jongeren voorbereid worden op een toekomst waarin zij steeds meer te maken krijgen met klanten, collega s en opdrachtgevers uit het buurland; 3. Participatie, door het onderwijsaanbod voor iedere Gelderlander bereikbaar te houden om hen op die manier de mogelijkheid te bieden mee te kunnen doen met de Gelderse samenleving; 4. Innovatie door het beroepsonderwijs toekomstbestendig te maken (jongeren zijn voorbereid op het beroep van morgen) en naar het MKB als smeerolie voor te verspreiding en implementatie van innovaties te functioneren De Gelderse mbo s dagen u uit om op bovenstaande thema s samen te werken en zo te komen tot versterking van de Gelderse economie in alle streken van onze mooie provincie. Aantrekkelijk, uitdagend en toekomstbestendig Gelders mbo Pagina 9 van 9