Meer lokaal plantaardig eiwit: de roep naar soja en quinoa Johan van Waes (ILVO) Geert Rombouts (Dept. Landbouw & Visserij)
Europa is afhankelijk van import Belangrijke invloedsfactoren Hoge kwaliteit sojabonen en afgeleide producten Voor mens: bonen en olie Voor dier: bonen, olie en vooral nevenstromen Handelsakkoorden uit het verleden BSE-crisis Sterke stijging wereldvraag Toename maatschappelijke bezorgdheid GG0 Ontbossing CFP klimaat
Europa is afhankelijk van import Reactie beleid en sector Maatschappelijk verantwoorde soja - platform maatschappelijk verantwoorde diervoederstromen Afhankelijkheid import Actieplan alternatieve eiwitten (AAE) Gericht op feed maar food is hefboom Soja telen in Vlaanderen? Resultaten wetenschappelijk onderzoek zijn hoopgevend In praktijk brengen via teelt voor humane voeding Sneller rendabel door meerprijs Reststroom in diervoeder
Opportuniteiten voor Vlaamse boer? Vraag naar soja vanuit voedingsindustrie Meer veggie = meer vraag naar plantaardig eiwit Studie Departement Landbouw en Visserij: 12 000 t sojabonen + 13 000 t olie (2013) = sojaboonequivalent van +- 77 000 t = 23 000 ha geslaagde teelt Belang onderzoek & begeleiding voor teelt en afzet
Stimulerend beleid Vlaanderen en Europa GLB Pijler I en pijler II AAE2: VO i.s.m. sector Wetenschappelijk en praktijkgericht onderzoek Demonstratieprojecten EIP Operationele groepen Innovatiesteun Kleurt soja straks mee het landschap in Vlaanderen?
Quinoa
Quinoa? Chenopodium quinoa Willd. Oorsprong: Peru en Bolivia (5000 jaar v.c.) en dan verspreid over het Andesgebied Een zeer grote morfologische en genetische verscheidenheid * Peru en Bolivia: 90% van de wereldproductie * Rassen in België geteeld zijn door WUR (NL) gemaakt op basis van genotypes uit Chili
Quinoa: eigenschappen Hoge nutritionele waarde: - 15% eiwit - Hoge AZ-waarde: o.a. 10 essentiële AZ in hogere concentraties dan granen (bv. lysine) - Rijk aan vitaminen en mineralen - Olie (1,8-9,5%) met veel onverzadigde vetzuren (>80%) - Hoog vezelgehalte - Glutenvrij Kan bijdragen tot een gebalanceerd dieet - Volwaardige plantaardige vleesvervanger - + voor diabetici, glucose- en lactose-intolerante personen - + voor personen met glutenintolerantie
Quinoa in de voeding
Quinoa: Importeren of hier telen? Import in EU: 10.000 ton in 2014 Sterk stijgende vraag naar quinoa voor uitvoer in Peru en Bolivia - Kleine boeren vertrekken niet naar de steden - (Veel) hogere prijzen: goed voor de boeren, onbetaalbaar voor de lokale consumenten - Drama als hype instort Duurzaamheid Peru en Bolivia: - Kleinschalige productie op marginale gronden evolueert naar meer en beter - Verdringing andere landbouwteelten ontginning nieuwe gronden EU Vlaanderen: - Eiwitopbrengst/ha bij tarwe en soja t.o.v. quinoa: factor 3-4 - Grond is schaars en teelt ten koste van gewassen met een vele hogere voedselopbrengst - Economisch duurzaam/interessant voor de landbouwer? Ecologische voetafdruk? De korte keten
Quinoa in Peru en Bolovia Quinoa in Vlaanderen en België
Quinoateelt in Vlaanderen en België Areaal 2014: Wallonië: 10 ha 2015: België 110 ha Vlaanderen 20 ha 2016: België 47 ha Vlaanderen 26 ha Opbrengsten in de praktijk: 2015: gangbaar: 3,1 t/ha (grote verschillen: 1,45 en 3,9 t/ha) bio: 2,5 t/ha (grote verschillen 0,75 en 4,75 t/ha) 2016: beduidend minder dan in 2015
Quinoateelt in Vlaanderen en België Praktijk: Contractteelt: levering zaaizaden afname oogst na drogen opschonen - zaden terug naar producent is mogelijk Aandachtspunten in de teelttechniek: Rassenkeuze Voorjaarszaai Optimale bemesting Onkruidbeheersing en gewasbescherming: herbiciden noch fungiciden erkend voor gebruik in quinoa Oogsttijdstip en oogstwijze Drogen Schonen van het zaad Resultaat: goed bewaarbare droge zaden, klaar voor verwerking en consumptie
Quinoa: onderzoek in Vlaanderen (2015 - ) Teelttechniek: Rassenkeuze: tolerantie tegen ziekten ontwikkeling afrijping opbrengst WUR-rassen mee in de proeven 2015 en 2016 Collectie rassen in observatie (ILVO) Zaaitijdstip: wanneer zaaien om hoogste opbrengst te halen? (ILVO) 2015: Z 14/4 < Z 7/5 Optimale bemesting: N (ILVO) (Nog geen resultaten)
Quinoa: Onkruidbeheersing en gewasbescherming: herbiciden noch fungiciden erkend voor gebruik in quinoa Screening werking herbiciden: PCG en HoGent Biologische onkruidbeheersing: PCBT (INAGRO) Demonstratiepercelen: platform Alternatieve Teelten in Paulatem (2015) en Proefcentrum Witloofteelt in Herent (2015 en 2016) Verwerking en toepassingen: Kwaliteit afhankelijk van herkomst of niet? Gehaltes aan voedingselementen AZ-samenstelling Interesse van de verwerker voor lokaal geteelde quinoa en korte keten? Andere toepassingen van quinoa?
Soja
Hoe ziet een sojaplant er uit? Bepalend voor teelt in onze streken = subtropisch gewas Vorstgevoelig (opkomst mag er niet zijn alvorens IJsheiligen gepasseerd zijn cfr, boontjes in groentetuin) Temperatuur tijdens bloeiperiode (eind juni-begin juli) Samenleven met N-fixerende bodembacteriën
Hoe ziet een sojaplant er uit? Soja in symbiose met N-fixerende bodembacteriën (Bradyrhizobium japonicum) Stikstoffixerende bodembacteriën Positief effect op groei, opbrengst en eiwitgehalte
Wat zit in een sojaboon? Samenstelling sojaboon 5 = 20 40 eiwit koolhydraten vet 35 as, mineralen
De sojaketen Sojabonen Direct gebruik volledige bonen (10%) Verwerking crushen (90%) Verwerkers van plantaardige oliën en vetten Zaaizaad Voedingsproducenten Sojaolie (19%) Sojameel (79%) Productie humane voeding o.a. sojamelk, tofu, tempeh, sojasaus Valorisatie reststroom o.a. kippenvoer Voeding o.a. margarine, dressings, chocolade, desserts, snoep, emulgatoren, voedingssupplementen Industrie/Energie o.a. zeep, detergenten, verven, cosmetica, smeermiddelen Humane voeding Diervoeding (98%) Pluimvee Varkens Melkvee Industrie o.a. eieren, vlees, melk Via retailers Consument 79
Waarom sojateelt hier in onze regio ontwikkelen? Verschillende redenen : Vraag vanuit diervoeding én humane voeding Minder afhankelijk van import Minder gevoelig voor prijsschommelingen Mogelijk derde gewas (in kader GLB) Sluiten nutriëntenkringlopen Vraag naar niet-ggo-soja Voordelen soja t.o.v. andere eiwitgewassen: Hoog eiwitgehalte Gunstige aminozuursamenstelling (lysine) Hoge darmverteerbaarheid na verhitting Optimale benutting van alle componenten (olie + schroot)
Knelpunten voor succesvolle introductie sojateelt in onze regio Aanpak vanuit ILVO Veredeling Optimalisatie teelttechniek Zaadopbrengst Kwaliteit (o.a. eiwit- en oliegehalte) Gevoeligheid voor ziekten Tijdige afrijping Gevoeligheid voor legering Rendabele teelt?
Waar staan we nu met ons onderzoek? (Vlaams onderzoeksproject tezamen met KULeuven en Inagro) Resultaat van 5 jaar proeven (Gemiddelde waardes voor periode 2012-2016) Zaadopbrengst 3,3 ton/ha (15% vocht) Kwaliteit 22,3% olie 38,6% eiwit (Stuurbaar via inoculatie en bemesting) Gevoeligheid voor ziekten Biotoets voor Sclerotinia wijst duidelijke rasverschillen aan Tijdige afrijping 21% vocht (bij oogst 2 de helft september) Gevoeligheid voor legering Duidelijke rasverschillen Stuurbaar via bemesting Rendabele teelt?
Waar staan we nu in de praktijk? Landbouwers Enkele pioniers mee betrokken in Vlaams onderzoeksproject Ervaringen mee opgenomen in verdere ontwikkeling teelt 20 ha in 2016 (cfr. 140 ha in Nederland in 2016) Action lab: Vlaamse soja Kleinschalige projecten met hele keten (binnen kader De Voedingsketen verduurzaamt ) + begeleiding ILVO Verwerking van sojabonen, geteeld in Vlaanderen in 2014 3 ha voor humane voeding Resultaat: kwaliteit (eiwitgehalte) iets te laag voor verwerking 3 ha voor verwerking in veevoer voor varkens Vergelijking met ingevoerd sojaschroot Resultaat: geen verschil in gewicht varkens en karkaskwaliteit
Waar staan we nu in de praktijk? Opzetten - Demoplatforms 2017 coördinatie ILVO 3 locaties (in verschillende landbouwstreken) Samenwerking met praktijkcentra en landbouwers Planning: In 2017: ter beschikking stellen van handleiding over de teelt van soja Vanaf 2019 nieuw aangepaste rassen beschikbaar vanuit ILVO- veredeling
Afsluiter: 2016 slecht boerenjaar maar niet voor soja Wateroverlast einde mei juni goed verdragen Droogte + hoge temperatuur van augustus september: positief effect op afrijping + zeer lage ziektedruk Resultaat: zeer goede opbrengsten verwachtingen meer dan overtroffen in rassenproef 2016 (gemiddeld 5 ton/ha) nu nog bevestigen Doorbraak moet kunnen binnen 2 jaar
Getuigenissen
Meer info: www.ilvo.vlaanderen.be/soja (teelt, nieuwsbrieven, nuttige links) Vragen? 87