1 RIS089425_31-10-2001 Gemeente Den Haag Retouradres: Postbus 12 600, 2500 DJ Den Haag Uw brief van de gemeenteraad Uw kenmerk Ons kenmerk rm 153 /DSB RIS 089425_301001 Doorkiesnummer (070) 353 6684 Aantal bijlagen Onderwerp Preadvies initiatief-voorstel Comfortabel Fietsen in de Residentie (rv 68) Datum 30 oktober 2001 Op 20 maart 2001 heeft GroenLinks het initiatief-voorstel genaamd Comfortabel fietsen in de Residentie gepresenteerd in de raad. Dit voorstel kan als volgt worden samengevat: Overwegende dat: - het in het belang van een leefbare stad is dat het fietsgebruik wordt gestimuleerd, - dat de keuze van de verkeersdeelnemer voor de fiets mede bepaald wordt door de kwaliteit van de fietsvoorziening in de stad, - op tal van plaatsen de noodzakelijke fietsinfrastructuur ontbreekt en deze zal moeten worden aangelegd, - dat de bestaande infrastructuur voor de fietser op veel plekken verbetering behoeft qua vormgeving en onderhoud, - GroenLinks van mening is dat een beleidsintensivering van het fietsbeleid op bovengenoemd gebied gewenst is. GroenLinks verzoekt het college: I een inventarisatie op te stellen van thans in de gemeente aanwezige vrijliggende fietspaden die in betontegels of klinkerbestrating zijn uitgevoerd en waarvan duidelijk is dat een uitvoering in asfalt een verantwoordelijke keuze kan zijn. II als uitgangspunt bij regulier onderhoud van de onder I genoemde fietspaden over te gaan tot de vervanging van het wegdek door rood asfalt op basis van de beslisboom uit het initiatief-raadsvoorstel. III als uitgangspunt bij de aanleg van nieuwe vrijliggende fietspaden steeds indien technisch mogelijk en verantwoord rood asfalt te gebruiken conform de beslisboom. IV fietspaden die niet uitgevoerd kunnen worden in rood asfaltbeton, bij aanleg en vervanging uit te voeren in rode betontegels. V om een proef te starten waarin tussen de parkeerstrook en de fietsstrook een dubbele onderbroken witte lijn wordt gehanteerd om de fietsveiligheid te verhogen. Hiervoor dient een aantal reeds aanwezige fietsstroken te worden geselecteerd. Deze proef dient na twee jaren te worden geëvalueerd. Inlichtingen bij: R. Moerenhout Postadres: Postbus 12 600, 2500 DJ Den Haag Telefoon 070-3536684 Bezoekadres: Spui 70, Den Haag Telefax 070-3532782
2 VI de fietspaden in de binnenstad, die in het kader van De Kern Gezond (DKG) in klinkers te zijn uitgevoerd, frequenter op onderhoud te laten controleren en de daarbij geconstateerde gebreken eerder te verhelpen. VII ter dekking van het onder VI genoemde voorstel de volgende structurele begrotingswijze door te voeren: de lasten van post 210.2 (straten, wegen, pleinen en voetpaden) te verhogen met een bedrag van f 100.000,-- en de lasten van post 922.3 (beleidsvoornemens) te verlagen met f 100.000,-- Dit initiatiefvoorstel geeft ons aanleiding de raad het volgende mede te delen: De gemeente Den Haag heeft de afgelopen jaren getracht het fietsgebruik te stimuleren door de uitvoering van de programma s Fiets Voorop (rv 301/97) en Fiets Voorop Plus (rv 365/00). Hiervoor zijn en worden nog steeds in het kader van deze programma s vrijliggende fietspaden, fietsstroken en andere fietsvoorzieningen aangelegd. In het kader van Fiets Voorop en Fiets Voorop Plus worden ruim 10 kilometer fietspad en bijna 20 kilometer fietsstrook aangelegd. De afgelopen jaren heeft de prioriteit van onderhoud gelegen bij voet- en fietspaden. Er is veel incidenteel geld gestoken in het onderhoud van fietspaden en fietsstroken. Daarnaast is en wordt nog steeds in de wijkgerichte aanpak geïnvesteerd in de stallingsvoorzieningen voor de fiets, zoals de fietsbeugels. De komende jaren zal dit beleid worden doorgezet. Het Verkeersplan geeft hiervoor reeds een aanzet. Het afgelopen jaar is een stedelijke inventarisatie gemaakt ten aanzien van de fietspaden en het materiaal waarin ze zijn uitgevoerd. Deze kaart vormt de basis voor het nog op te stellen Meerjarenplan Fiets. Op basis van deze kaart kan worden aangegeven waar fietsvoorzieningen nog ontbreken, waar fietsvoorzieningen dienen te worden aangepast in soort materiaal en waar fietsbewegwijzering ontbreekt. Het komende jaar zal tevens worden bekeken waar Fiets Informatie Punten (FIP s) zinvol zijn. Deze onderzoeksresultaten zullen gecombineerd worden met de uitvoering van andere infrastructuurprojecten zoals RandstadRail en Agglonet. Gekoppeld aan het Meerjarenonderhoudsprogramma (MJOP) Verharding, waarin het onderhoud van fietsvoorzieningen is opgenomen, moet het Meerjarenplan Fiets in 2002 een duidelijk beeld geven van wat er op het gebied van fietsverkeer de komende jaren dient te gebeuren. Fietscomfort Fietspaden worden veiliger en comfortabeler geacht dan fietsstroken. Bij fietscomfort speelt echter niet alleen het fysiek scheiden van gemotoriseerd en fietsverkeer een rol. Een belangrijk aspect voor het fietscomfort is de vlakheid van het wegdek. Deze vlakheid wordt bepaald door enerzijds de oneffenheden in het wegdek en anderzijds het toegepaste verhardingsmateriaal (asfalt, tegels of klinkers). Uit diverse onderzoeken blijkt dat fietsers een fietspad in asfalt comfortabeler vinden dan een fietspad in tegels of klinkers. Daarom streeft de gemeente Den Haag er naar om zoveel mogelijk fietspaden in asfalt aan te leggen. Het is echter niet altijd mogelijk en wenselijk om alle fietspaden in asfalt aan te leggen. De keuze om fietspaden in asfalt of in tegels/klinkers aan te leggen wordt genomen op basis van drie aspecten, namelijk: 1. het aanzicht c.q. de esthetiek; 2. het comfort op korte en lange termijn; 3. de kosten (aanleg en onderhoud). 1. Esthetiek In het Beschermd Stadsgezicht wordt de keuze van het verhardingsmateriaal (asfalt, tegels of klinkers) bepaald door de schoonheid van de bebouwde omgeving in relatie tot de inrichting van de openbare
3 ruimte. Voor het De Kern Gezond-gebied is daarom besloten om fietspaden uit esthetische overwegingen in gebakken klinkers uit te voeren, omdat zowel de trottoirs als de rijbanen zijn uitgevoerd in gebakken klinkers. Voor fietspaden in Beschermd Stadsgezicht is in de meeste bestemmingsplannen opgenomen dat fietspaden in hetzelfde bestratingsverharding dienen te worden uitgevoerd. Dit betekent dat als een gedeelte van het trottoir geschikt wordt gemaakt voor een vrijliggende fietspad deze in tegels dient te worden aangelegd. Dit was bijvoorbeeld het geval bij de Javastraat. Voor de fietspaden buiten het Beschermd Stadsgezicht in Den Haag kan vrij worden gekozen uit de verhardingssoorten. Fietspaden in Den Haag worden altijd in rood materiaal uitgevoerd vanwege de herkenbaarheid voor de fietser. Echter het nadeel van rood asfalt is dat het aanhelen van rood asfalt moeilijker is, omdat de verwerkingstemperatuur lager is en daarmee het nooit mooi kan worden aangeheeld. Er zullen altijd naden, scheuren en kleurverschil blijven ontstaan. 2. Comfort Onderzoeken hebben aangetoond dat fietsers asfalt-fietspaden hoger waarderen dan tegels-fietspaden. Net na de aanleg van een nieuw fietspad is de vlakheid optimaal en scoort een asfalt-fietspad beter dan een tegel-fietspad. Onafhankelijk van het verhardingsmateriaal verslechtert in de loop van de tijd de vlakheid van het fietspad en daarmee het comfort voor de fietser. Deze verslechtering wordt voornamelijk veroorzaakt door verzakkingen, de aanleg van kabels en leidingen onder het fietspad of werkzaamheden aan reeds aanwezige kabels en leidingen en door boomwortels die de verharding omhoog drukken. 2.1 Kabels en leidingen Voor kabels en leidingen geldt dat de bereikbaarheid van deze ondergrondse infrastructuur het belangrijkste aspect is voor de eigenaar van de kabels en leidingen. Bij een calamiteit (breuk of lek in de kabel of leiding) of het vervangen, het aanpassen, het uitbreiden en het aanleggen van kabels en leidingen zal het fietspad over een gedeelte moeten worden opgegraven. Voor asfalt is dit arbeidsintensiever en kostbaarder dan voor tegels. Uit het oogpunt van kabels en leidingen is het daarom niet wenselijk om ondergrondse infrastructuur onder het asfalt te hebben liggen. Uit veiligheidsoverwegingen mogen gasleidingen sowieso niet onder asfalt liggen, omdat lekkages moeilijker zijn te signaleren. Bij kleine werkzaamheden aan het asfalt wordt het reparatiegat eerst dichtgestraat met klinkers of tegels. Vanwege de inklinking van de grond wordt dit als een heuveltje uitgevoerd, wat tot afname van het fietscomfort leidt. Het dichtgestrate gat dient minimaal 1 jaar zo te blijven liggen. Vervolgens worden deze kleine reparaties in het volgende onderhoudsprogramma meegenomen. Bij kleine werkzaamheden aan tegel-fietspaden wordt het wegdek direct dicht gelegd met de bestaande rode tegels, waarna de onderhoudstermijn van de aannemer ingaat. In beide gevallen zijn de uitvoeringskosten voor de eigenaar van kabels en leidingen. Voor asfalt geldt echter dat de degeneratiekosten direct worden afgekocht, waarna Stadsbeheer de herstelwerkzaamheden uitvoert. Gezien het feit dat het aantal kabels en leidingen in de gemeentelijke ondergrond sterk toeneemt en daarmee ook het aantal werkzaamheden aan kabels en leidingen, betekent dit als er kabels en leidingen onder een fietspad liggen in de loop der tijd het comfort van asfalt-fietspaden sterker afneemt dan van tegel-fietspaden. Tevens neemt het aanzicht van een asfalt-fietspad sneller af door allerlei reparatieplekken. Daarom worden er in de gemeente Den Haag ook geen asfalt-fietspaden aangelegd boven een kabels- en leidingenstrook. Bij de aanleg van nieuwe kabels en leidingen wordt getracht deze zoveel mogelijk in het trottoir te
leggen. Gezien de toenemende druk op de ruimte in de ondergrond is dit steeds moeilijker. Daarom wordt bekeken of kabels en leidingen onder het fietspad of onder de parkeerstrook kunnen worden aangelegd. Kabels en leidingen in parkeerstroken betekenen echter dat bij calamiteiten de kabel- en leidingen moeilijker bereikbaar zijn vanwege geparkeerde auto s. Op gezette tijden betekent dit tevens dat een aantal parkeerplaatsen niet te gebruiken zouden zijn. 2.2 Straatbomen Een veel voorkomend probleem ten aanzien van het comfort van fietspaden zijn boomwortels die de tegels of het asfalt omhoog drukken. Het grootste effect treedt op als bomen te dicht op de fietspaden staan en bij bepaalde boomsoorten. Daarom wordt bij het ontwerp getracht deze afstand zo groot mogelijk te houden, maar dit is niet altijd mogelijk. Opgroeiende boomwortels komen vaker voor bij asfalt-fietspaden. Een asfaltconstructie laat geen water door, waardoor wortels onder het asfalt naar boven gaan groeien op zoek naar water waarna ze het asfalt omhoog drukken. Ook kunnen boomwortels afsterven onder asfalt, omdat ze geen lucht, water en voedsel krijgen. Bij tegelverharding op een zandbed is het probleem van opgroeiende boomwortels minder aanwezig en tevens gemakkelijker ter herstellen. De groeiplaatsomstandigheid van een boom kan dus worden aangetast door een asfaltconstructie, waardoor instabiliteit van de boom kan optreden. Dit is met name het geval als zich aan beide kanten van de boom asfalt bevindt, bijvoorbeeld bij bomen tussen een asfalt-fietspad en een asfaltrijbaan. Bij zware stormen zijn dit dan ook de bomen die een grotere kans hebben om te vallen vanwege instabiliteit. Daarom is het belangrijk om bij het platen van bomen voldoende aandacht te besteden aan de groeiplaatsomstandigheid en de boomsoort, zodat wortelopgroei op voorhand kan worden voorkomen. 3. Kosten Ten aanzien van de investerings- en onderhoudskosten zijn geen grote verschillen tussen het gebruik van asfalt of van tegels, mits er geen kabels en leidingen onder het fietspad liggen. Vervangen van tegel-fietspaden door asfalt-fietspaden De kosten om een tegel-fietspad te veranderen in een asfalt-fietspad zijn driemaal hoger dan het groot onderhoud aan een tegel-fietspad. Deze hogere aanpassingskosten worden veroorzaakt door het geschikt moeten maken van de fundering voor het asfalt. Indien zou worden gekozen om bij het groot onderhoud (indien mogelijk) tegel-fietspaden naar asfaltpaden te transformeren dan kan binnen de huidige financiële kaders van het Meerjarenonderhoudsprogramma op minder fietspaden groot onderhoud plaatsvinden. Gezien het belang van goed onderhouden fietspaden is dit ons inziens niet wenselijk. Wel wordt bij groot onderhoud fietspaden en -stroken in zwart asfalt vervangen door rood asfalt. Op veel fietspaden in Den Haag liggen op dit moment nog dunne tegels. Deze tegel-fietspaden zijn gevoeliger voor schade aan de vlakheid door bijvoorbeeld onderhoudsvoertuigen, waardoor het fietscomfort afneemt. Daarom worden bij groot onderhoud deze dunne tegels zoveel mogelijk vervangen door dikkere rode betontegels, waardoor de kans op onvlakheid kleiner wordt en het fietscomfort beter kan worden gewaarborgd. Tevens worden bij dit onderhoud kantopsluitingen aangelegd, zodat de tegels beter op hun plaats blijven liggen. Voorgesteld wordt om in het kader van het nog op te stellen Meerjarenplan Fiets te bepalen op welke belangrijke stedelijke fietsverbindingen het fietscomfort kan worden verhoogd door deze aan te leggen als rode asfalt-fietspaden, rekening houdend met straatboombeplanting en de aanwezigheid van kabels en leidingen. Het komende jaar zal worden geïnventariseerd of, rekening houdend met kabels en leidingen en straatbomen, waar het mogelijk is om het hoofd fietsnet uit te voeren in rood asfalt. De financiële consequenties zullen daarbij in beeld worden gebracht. Op dit moment is het echter nog niet mogelijk om aan te geven wat de (on)mogelijkheden zijn. 4
5 Proef dubbele doorgetrokken witte lijn tussen parkeerstrook en fietsstrook In Rotterdam wordt op dit moment een proef gehouden, waarbij een dubbel doorgetrokken witte lijn wordt toegepast tussen parkeerstrook en een fietsstrook. Deze proef wordt uitgevoerd om de veiligheid van de fietser te vergroten op de fietsstrook en daarmee het fietscomfort. Deze dubbele lijn dient de opmerkzaamheid van de parkerende automobilist voor de fietser te verhogen. Uit de Rotterdamse proef moet tevens blijken op welke wegen dit wel en niet succesvol is. Uit de eerste resultaten kan worden geconcludeerd dat met name bij parkeerstroken waar kort wordt geparkeerd (bijvoorbeeld bij winkelstraten) en in 1-richtingsstraten het een gunstig effect heeft. Op basis van de eerste resultaten van de Rotterdamse proef zal worden bestudeerd, waar er in Den Haag geschikte locaties zijn om de proef met de dubbel doorgetrokken streep kan worden uitgevoerd. Uitvoering zal in het kader van het Uitvoeringsprogramma Verkeersveiligheid 2002 gebeuren. Budgetverschuiving Het verzoek om post 922.3 Beleidsvoornemens met f 100.000,-- te verlagen is helaas niet mogelijk, omdat voor 2001 deze post geen financiële ruimte meer biedt. Voor 2002 zijn ten laste van deze post reeds projecten gelabeld. Echter de strekking van uw verzoek om de post 210.2 het Onderhoudsbudget met f 100.000,-- te verhogen waarderen wij. In de begroting 2001-2004 hebben we reeds het budget ten behoeve van de Meerjarige Onderhoudsprogramma s (MJOP) voor spelen, groen, openbare ruimte en onderwijshuisvesting structureel verhoogd met 3,75 miljoen gulden (zie bladzijde 71 van de Toelichting op de Begroting 2001-2004). Voor de openbare ruimte specifiek is 1,36 miljoen gulden structureel gereserveerd. Dit bedrag wordt toegevoegd aan het budget ten behoeve van het onderhoud van wegen, pleinen en straten. Een deel van dit geld wordt natuurlijk aangewend voor het onderhoud aan fietsvoorzieningen. De komende jaren zal het MJOP Verharding verder worden ontwikkeld tot een helder afwegingskader met zoveel mogelijk duidelijkheid in de begrotingsuitvoering. Aan de hand van het MJOP Verharding kan het gemeentebestuur het gewenste uitvoerings- en kwaliteitsniveau vast plus het daarbij behorende (meerjarig) budget. Conclusie Ten aanzien van het initiatiefvoorstel wordt voorgesteld om: I/II/III/IV: de voorgestelde beslisboom toe te passen met de volgende aanpassingen: 1. nieuwe fietspaden zoveel mogelijk in asfalt aan te leggen behalve: - in het DKG-gebied en in Beschermde Stadsgezichten, waarin bepalingen ten aanzien van de verhardingsoort zijn opgenomen; - daar waar kabels en leidingen onder het fietspad liggen; - waar het een negatieve invloed heeft op de groeiplaatsomstandigheden van straatbomen. 2. bij het groot onderhoud van tegel-fietspaden in ieder geval het fietscomfort te verhogen door dunne tegels te vervangen door dikke rode betontegels. 3. in het kader van het Verkeersplan en het Meerjarenplan Fiets nader te bepalen welke regionale en stedelijke fietsverbindingen kunnen worden getransformeerd naar asfalt-fietspaden. V: rekening houdend met de resultaten van de Rotterdamse proef te kijken waar in Den Haag deze pilot kan worden uitgevoerd. Dit zal in het kader van het Uitvoeringsprogramma Verkeersveiligheid 2002 worden meegenomen. VI./VII. de post 922.3 Beleidsvoornemens niet te verlagen met f 100.000,--, omdat er geen financiële ruimte in de post aanwezig is. De verhoging van de post 210.2 Onderhoud Straten,
6 Wegen, Pleinen en Voetpaden met f 100.000,- onderdeel te laten zijn van de structurele verhoging die in de Begroting 2001-2004 is toegekend aan de Meerjarenonderhoudsprogramma Verharding en deze verhoging mede aan te wenden voor het onderhoud aan de fietsvoorzieningen. Uitgaande van bovenstaande aanpassingen en opmerkingen hebben wij geen bezwaar tegen de aanvaarding van het initiatief-voorstel Comfortabel Fietsen in de Residentie. De commissie VBBS heeft op 19 september 2001 met een en ander ingestemd. Burgemeester en wethouders van Den Haag, de secretaris, de burgemeester, D.M.F. Jongen W.J. Deetman