UITGEBREIDE INHOUDSOPGAVE Inleiding Algemeen deel in drievoud 1 1 Synthese 2 Leeswijzer 3 Nieuwe visie 4 Forumgedachte 5 Discipline in transitie 6 Privaatrecht 1 Pluriforme rechtswetenschap 7 1.1 Een identiteitscrisis? 7 7 Juridisch-dogmatisch onderzoek onder kritiek 1.2 Kenmerken van juridisch dogmatisch onderzoek 8 8 Praktijkgericht 9 Geen eigen methodologie 10 Beslissingsgericht: achtste vooronderstelling 11 Opleiding 12 Situatie in buitenland niet anders 13 SIEMS 14 Kritiek 15 Verdedigers 1.3 Nuanceringen 19 16 Contextgebonden 17 Verhullend argumenteren 18 Rechtsvergelijking 19 Geen eenduidig concept 1.4 Nieuwe richtingen 25 20 Redenen om na te denken over verandering 21 Heroverweging praktijkgerichtheid 22 Meer fundamenteel onderzoek 23 Europa en internationalisering 24 Multidisciplinariteit 25 Meer empirisch onderzoek 26 Een eigen methodologie 1.5 Alternatief of complementair? 38 27 Pluriforme rechtswetenschap 28 Veel verschillende soorten juridisch onderzoek 29 Uitgangspunt in het vervolg van dit boek 2 Een nieuwe invalshoek: vergelijking van rechter en rechtswetenschappelijke onderzoeker 43 2.1 Twee fora 43 30 Forumleden 31 Positie rechters en onderzoekers in de fora 32 Rechtspraak en literatuur XI
2.2 Aanpak en afbakening van soorten juridische publicaties 47 33 Stap voor stap aanpak 34 Methodologie en inhoudelijke kwaliteit 35 Beperking tot drie soorten publicaties 36 Te toetsen veronderstelling in dit boek 3 Vergelijking (1). Vordering en onderzoeksvraag. Over keuzevrijheid en strijklichten 55 3.1 Vordering, onderzoeksvraag en keuzevrijheid 55 37 Vordering en onderzoeksvraag vergeleken 38 Keuzevrijheid in onderzoek en verantwoordingsplicht 39 Eis van nieuwheid in onderzoek 40 Wat is nieuw? 41 Afbakenen onderzoeksvraag 42 Probleemanalyse 43 Circulair proces, vergelijkbaar met rechtspraak 3.2 Verantwoording van de onderzoeksvraag 63 44 Verantwoording onderzoeksvraag 45 Inbedden 46 Wetenschappelijk en maatschappelijk belang 47 Precisie 48 Beperkingen 49 Soort onderzoeksvraag 50 Vooronderzoek 3.3 Kent juridisch dogmatisch onderzoek maar één perspectief: het rechtssysteem? 71 51 Het systeem 52 Een breed strijklicht 53 Verschil rechter en onderzoeker? 54 Het systeem in onderzoek: verschil met rechtspraak. Drie redenen 55 Tweede reden 56 Derde reden 57 Onderzoeker niet gebonden aan het systeem, rechter wel 3.4 Annotaties 79 58 Waardering in rechterlijk forum voor annotatie 59 Annotaties in diskrediet in rechtswetenschappelijk forum 60 Onderzoeksvraag in annotaties? 61 Toetsing veronderstelling 4 Vergelijking (2). Feiten verzamelen en vaststellen 85 4.1 Inleiding 85 62 Verschil rechter en onderzoeker 4.2 Een overwegend historische oriëntatie in de rechtspraak 86 63 Hoogste rechters 64 Feiten reconstrueren 65 Feiten uit het verleden 66 Verschil overheidsrechtspraak en alternatieven 67 Redenen voor verschil 4.3 Waarheidsvinding versus partijautonomie 91 68 Verhouding rechter en partijen in procedure 69 Inherente spanning 70 Recente discussie 71 Andere botsende procesrechtelijke waarden en beginselen 4.4 Een specifiek kader voor de feitenvaststelling door de rechter. Vier factoren 96 XII
72 Vordering 73 Materieel recht 74 Beslissingsdwang en circulariteit 75 Rechterlijke overtuiging 76 Motivering en rechterlijke overtuiging 77 Belang persoon van de rechter 78 Waarborgen tegen subjectiviteit 4.5 De persoon van de rechter als nieuw veld van onderzoek in Europa 106 79 Wie is de persoon van de rechter? 80 Vorverständnis 81 Ervaring, intuïtie en practical wisdom 82 Wijsheid achteraf 4.6 De rechtswetenschappelijke onderzoeker vergeleken met de rechter: in vrijwel alle opzichten anders 113 83 Vergelijking rechter en onderzoeker 84 Samenvatting tot nu toe in tien stellingen 85 Relatie onderzoeksvraag en relevante feiten: een voorbeeld 86 Vervolg voorbeeld 87 Praktische gang van zaken in juridisch-dogmatisch onderzoek: de grote onbekende 4.7 Een conclusie kan nu al getrokken worden: de rechter is, anders dan de gangbare opvatting wil doen geloven, niet het rolmodel voor rechtswetenschappelijke onderzoekers 123 88 Rechter niet rolmodel voor onderzoeker 5 Als een arrest niet bevalt, laten wij het gewoon weg. Over bronnenverantwoording in rechtswetenschappelijk onderzoek 125 5.1 Amuse 125 89 Bronnenverantwoording in rechtspraak en onderzoek 90 Geschreven en ongeschreven regels 91 Legitimatie en niet heuristiek 92 Geen snelle antwoorden 93 Enkele cijfers 5.2 Bronnenverantwoording: acht krijtlijnen 133 5.2.I Verantwoording: begrip en functies 133 94 Drie functies 95 Uittillen boven persoonlijke mening 5.2.II Verantwoording tendeert naar volledigheid, maar kan dat wel? 136 96 Volledigheid als opgave? Soms wel 97 Meestal kan het niet 98 Rechtspraak en literatuurvermeldingen 99 Complexere onderzoeksvragen? 100 Eerste voorbeeld: leerstukoverschrijdend 101 Vervolg voorbeeld 102 Vervolg voorbeeld 103 Tweede voorbeeld: empirische gegevens 104 Samenvattend 105 Digitaal bronnenonderzoek 5.2.III De onderzoeksvraag en relevante gegevens 149 106 Onderzoeksvraag bakent bronnen af 107 Op zes punten 108 Vergelijking onderzoeker met rechter 5.2.IV Interpretatie van rechtsregels 151 109 Kernonderwerp in de rechtsvindingsliteratuur over rechtspraak XIII
110 Geen grote verschillen tussen rechter en onderzoeker 111 Uitleg rechterlijke uitspraken 112 Voorbeeld: uitleg van een rechtsontwikkeling 113 In beginsel: niet één juiste uitleg 114 Afsluitend 5.2.V Betrouwbaarheid, tegendenken en herhaalbaarheid 160 115 Betogende stijl 116 Meer dan één bronverwijzing 117 Tegendenken 118 Herhaalbaarheid? 5.2.VI Synthese en conclusies 166 119 Synthese: vier situaties onderscheiden 120 Europacheck? 121 Synthese: verschil rechter en onderzoeker 122 Vervolg 123 Onderzoeksconclusies 5.2.VII Leesbaarheid en overtuigingskracht 171 124 Tast verantwoording leesbaarheid aan? 125 Overdaad schaadt 126 Afsluitend 127 Overtuigingskracht en de persoon van de onderzoeker 128 Gebrekkige feitelijke basis in onderzoek 129 Overtuigingskracht en leesbaarheid 5.2.VIII Kwaliteit 177 130 Drie niveaus van kwaliteit 131 Van inhoudelijke naar procedurele eisen 132 In andere wetenschappen stap al gezet 133 In rechtspraak ook? 134 Keuze voor inhoudelijke kwaliteit 135 Normatieve keuze 136 Soorten onderzoek 137 Inhoudelijke kwaliteitseisen in onderzoek op een rij 138 Inhoudelijke kwaliteitseisen in rechtspraak op een rij 5.3 Annotaties 189 139 Vergelijkbaarheid met rechtspraak 140 Inhoud annotatie 141 Toetsingskader als meerwaarde 142 Kritische doorrekenen als meerwaarde 143 Een voorbeeld 144 Kortom 6 Enkele rechtsvergelijkende, multidisciplinaire en empirische bijzonderheden 197 6.1 Beperking tot enkele bijzonderheden 197 145 Bredere vergelijking van rechter en onderzoeker 146 Indeling onderzoek in zes fasen 6.2 Bijzonderheden met betrekking tot de onderzoeksvraag 199 6.2.I Rechtsvergelijking 199 147 Drie bijzonderheden 148 Selectie van rechtsstelsels 149 Wanneer en waarom? XIV
150 Rechtsvergelijking soms verplicht in rechtspraak 151 Meestal niet 152 Rechtsvergelijkend onderzoek 153 Weging van rechtsvergelijkende gegevens 154 Rechtsvergelijking in onderzoek verplichten? 155 Onderscheid naar soort publicaties 156 Onderscheid naar soort onderzoeksvraag 157 Rechtsvergelijkingscheck? 6.2.II Empirische en multidisciplinaire rechtswetenschap 211 158 Begrip empirische rechtswetenschap 159 Begrip multidisciplinaire rechtswetenschap 160 Drie bijzonderheden 161 Stellen van de juiste onderzoeksvraag 162 Belang vooronderzoek 163 Feitelijke grondslagcheck? 164 Contextualisering 165 Waarom? 166 Vervolg waarom 6.3 Bijzonderheden met betrekking tot de bronnenverantwoording. Vertalen als kernbegrip 222 6.3.I Wat wel en niet aan de orde komt 222 167 Afbakening en beperking 168 Bijzonderheden: betrouwbaarheid en vertaalslag 6.3.II Betrouwbaarheid 224 169 In rechtspraak 170 In onderzoek 171 Social Sciences in Law 172 Daubert-uitspraken 173 In Nederland andere beoordelingscriteria voor deskundigenberichten 6.3.III Vertaling 231 174 De vertaalslag 175 Differentiatie naar categorieën 176 Beslissingsgericht 177 Altijd verschil met rechter 178 Vertalen en diepgang van onderzoek 179 Rijke casuïstiek 180 Veronderstelling getoetst 7 Conclusies 239 7.1 Kort resumé van de lijn van het betoog 239 181 Verschillen tussen rechter en onderzoeker 182 Methodedebat: wat ik niet besproken heb 7.2 Conclusies van het onderzoek 241 183 Tussenconclusies op een rij 184 Schema 7.3 Legio verschillen in verantwoording en motivering van onderzoeker en rechter 249 185 Toelichting schema 186 Verschillen 187 Overeenkomsten 188 Doorwerking in verantwoording en motivering: drie factoren 189 Geen harde conclusies mogelijk XV
190 Een vierde functie van verantwoording 191 Aandachtspunten ter discussie in beide fora 192 Nadere aandachtspunten voor het rechterlijke forum 193 Nadere aandachtspunten voor het rechtswetenschappelijke forum 194 Aandachtspunten voor annotaties XVI