Les 1. Inleiding I. Begrippen en terminologie.................................. 3 A. Onverdeeldheid............................................... 3 B. Onverdeeldheid van een boedel (onverdeelde boedel).................... 5 1. Nalatenschap............................................ 5 2. Ontbonden huwelijksgemeenschap........................... 6 C. Onverdeelde zaak (verwijzing)..................................... 8 II. Verrichtingen van vereffening-verdeling........................ 9 A. Vereffening.................................................. 10 B. Verdeling.................................................... 10 III. Vormvoorwaarden voor de vereffening-verdeling................. 13 A. Alle deelgenoten zijn aanwezig, meerderjarig en instemmend.............. 13 B. Een deelgenoot is minderjarig of beschermd........................... 13 C. Een van de deelgenoten weigert of er rijzen betwistingen.................. 15 IV. Rol van de notaris bij de vereffening-verdeling................... 16 V. Overzicht van de verschillende verrichtingen..................... 17 Les 2. De verzegeling I. Verzegeling is een bewarende maatregel........................ 21 II. Toegang tot bankkluis en wetboek van successierechten........... 22 III. Voorwaarden............................................ 23 A. Ernstig belang............................................... 23 B. Welke goederen?.............................................. 24 C. Verzoekschrift................................................ 24 D.Snelle maatregel............................................... 25 E. Geringe waarde van de goederen: geen verzegeling...................... 25 F. Zoeken naar een testament....................................... 26 IV. Ontzegeling............................................. 27 A. Wat is het?.................................................. 27 B. Verzoek tot ontzegeling.......................................... 27 C. Verbod tot uitbetaling........................................... 28 V. Vrijgave van tegoeden..................................... 29 A. Akte van bekendheid........................................... 29 B. Akte of attest van erfopvolging.................................... 30 C. Fiscale regels inzake vrijgave van tegoeden............................ 30 1. Niet-Europese erfgenaam................................... 31 2. Informatie voor vrijgave met het oog op de heffing van de successierechten 31 1 februari 2014 KnopsBooks.com i
Academiejaar 2013-2014 Prof. dr. Hélène Casman 3. Programmawet: fiscale en sociale notificaties voor akten of attesten van erfopvolging............................................... 32 D.Afwijkende regeling voor de LLE of de LLP............................ 32 Les 3. De boedelbeschrijving I. Maatregel tot bewaring en tot bewijs.......................... 37 II. Terminologie............................................ 38 III. Wanneer moet een boedelbeschrijving worden opgemaakt?......... 39 A. Wettelijk voorzien............................................. 39 B. Absoluut noodzakelijk.......................................... 40 C. Wettelijk vermeld maar niet noodzakelijk notarieel...................... 40 D.Louter facultatief.............................................. 41 E. Rechterlijk bevolen............................................. 41 F. Verbodsclausule niet geldig....................................... 41 IV. Aanstelling van de notaris.................................. 42 V. Oproeping en aanwezigheid................................. 43 A. Wie roept op?................................................ 43 B. Wie moet opgeroepen worden?.................................... 43 VI. Notariële akte........................................... 45 VII. Verloop van de werkzaamheden.............................. 47 A. Ter plaatse.................................................. 47 B. Welke goederen?.............................................. 48 1. Enkel roerende goederen?.................................. 48 2. Enkel onverdeelde goederen?................................ 48 C. Beschrijving en vaststellingen ter plaatse............................. 49 D.Schatting.................................................... 50 E. Verklaringen................................................. 51 1. Algemeen............................................... 51 2. Schenkingen............................................. 51 3. Andere verklaringen....................................... 52 F. Bewaring.................................................... 52 VIII. Eedaflegging............................................ 53 A. Wanneer?................................................... 53 B. Wie?....................................................... 54 C. Wat?....................................................... 56 IX. Kosten van de boedelbeschrijving............................. 59 ii KnopsBooks.com 1 februari 2014
Les 4. De verrichtingen van vereffening en verdeling van een huwelijksgemeenschap, door echtscheiding ontbonden I. Tijdstip van ontbinding van de gemeenschap.................... 63 A. Ontbinding van de gemeenschap door echtscheiding..................... 63 1. Oorzaken van ontbinding................................... 63 2. Geen verdeling zonder ontbinding............................ 63 3. Tijdstip van ontbinding.................................... 63 B. Belang van het tijdstip van ontbinding............................... 64 C. Vaststelling van het tijdstip van ontbinding........................... 65 1. De wettelijke bepaling..................................... 65 2. De datum van de echtscheidingsvordering...................... 65 3. Wat als er verschillende echtscheidingsvorderingen zijn ingesteld?... 66 II. Bijzondere regel van art. 1278, lid 4 Ger.W...................... 68 III. Overgangsrecht.......................................... 69 A. Overgang van het oud naar het nieuw huwelijksvermogensrecht............ 69 B. Echtgenoten gehuwd onder de wettelijke gemeenschap.................... 69 C. Echtgenoten gehuwd onder een conventionele gemeenschap................ 70 D.Echtgenoten gehuwd onder een stelsel van scheiding van goederen........... 72 IV. Overzicht van de verrichtingen van de vereffening en verdeling van de ontbonden gemeenschap......................................... 73 V. Actief................................................. 75 A. Algemeen: vermoeden van gemeenschap.............................. 75 B. Bewijs dat een goed eigen is...................................... 75 C. Bewijsmiddelen............................................... 75 D.Bijzondere vragen.............................................. 76 1. Wederbelegging van eigen gelden............................. 76 2. Geschonken geld gestort op bankrekening...................... 77 3. Professionele goederen..................................... 78 4. Juwelen................................................. 79 5. Verzamelingen........................................... 79 6. Auteursrechten........................................... 79 7. Recht op herstel voor persoonlijke schade...................... 80 8. Eigen handelszaak........................................ 80 9. Waardering van cliënteel................................... 81 10.Vennootschapsaandelen................................... 82 11.Gereserveerde winst van eigen aandelen....................... 83 12.Levensverzekering........................................ 84 1 februari 2014 KnopsBooks.com iii
Academiejaar 2013-2014 Prof. dr. Hélène Casman 13.Quid collectieve levensverzekeringen of groepsverzekeringen?...... 88 VI. Passief................................................. 90 A. Algemeen: vermoeden van gemeenschap.............................. 90 B. Bewijs dat een schuld eigen is..................................... 90 C. Bewijsmiddelen............................................... 90 D.Bijzondere vragen.............................................. 91 1. Tijdstip waarop de schuld is aangegaan........................ 91 2. Onderhoudsgeld......................................... 91 3. In wiens belang is de schuld aangegaan?....................... 93 VII. Vergoedingsrekening...................................... 96 A. Begrip vergoeding.............................................. 96 B. Oorzaak van vergoeding......................................... 97 1. Vermogensverschuiving.................................... 97 2. Schade aan het gemeenschappelijk vermogen................... 97 3. Geld net vóór de vordering afgehaald......................... 97 C. Uitsluitingsclausule............................................. 99 D.Omvang van de vergoeding en becijfering ervan........................ 100 1. Minimumbedrag.......................................... 100 2. Herwaardering........................................... 101 E. Bewijs van vergoeding........................................... 103 1. Bewijslast voor de eiser.................................... 103 2. Vermoeden van betaling met gemeenschapsgeld bij betaling tijdens het huwelijk.................................................... 103 3. Eigen geld op een bankrekening gestort........................ 103 F. Saldering van vergoedingen....................................... 104 G.Interesten................................................... 106 VIII. Beheersrekening......................................... 108 A. Algemeen................................................... 108 B. Inkomsten................................................... 109 C. Woonvergoeding.............................................. 109 1. Exclusief genot van een onverdeeld goed....................... 109 2. Onderscheid tussen twee periodes van onverdeeldheid............ 110 3. Periode na ontbinding van het huwelijk........................ 111 4. Periode vanaf de inleiding van de eis tot het vonnis of arrest in kracht van gewijsde treedt............................................ 111 D.Schulden.................................................... 116 1. Hoofdsom en interesten.................................... 117 2. Welke andere schulden ten laste van de beheersrekening?.......... 117 IX. Kosten................................................. 118 iv KnopsBooks.com 1 februari 2014
1. Welke kosten?........................................... 118 2. Ten laste van wie?......................................... 118 3. Provisie voor de kosten..................................... 119 X. Becijfering van het netto-aandeel van iedere deelgenoot........... 120 A. Netto-boedel................................................. 120 B. Netto-aandeel................................................ 121 1. Min wat hij/zij al heeft (aktief)............................... 121 2. Plus wat hij/zij al heeft betaald (passief)....................... 121 3. Min zijn/haar persoonlijke vergoedingsrekening................. 122 4. Min zijn/haar persoonlijke beheersrekening..................... 122 5. Plus de reeds betaalde provisie voor de kosten van de verdeling..... 123 XI. Vorming en toewijzing van kavels............................. 124 A. De regel van de verdeling in nautra................................. 124 B. De uitzonderingen............................................. 124 1. Wettelijke bepalingen over de verrekening van de vergoedingen..... 125 2. Toewijzing bij voorrang van de gezinswoning (en huisraad): art. 1447 BW 125 3. Terugneming van ingebrachte goederen........................ 128 C. Heling...................................................... 129 1. Het wegmaken of verborgen houden.......................... 129 2. Door een echtgenoot...................................... 129 3. Met bedrieglijk inzicht..................................... 130 4. Sanctie................................................. 130 D.Kavelvorming................................................ 130 E. Opleg...................................................... 131 F. En verder?................................................... 131 1. Gerechtelijke opdracht..................................... 131 2. Minnelijk akkoord........................................ 131 Les 5. De verrichtingen van vereffening en verdeling na echtscheiding - stelsel van scheiding van goederen I. Algemeen............................................... 135 A. Ontbinding van het stelsel van scheiding van goederen.................... 135 B. Welke bepalingen houden op uitwerking te hebben, en vanaf wanneer?........ 135 C. Welke datum is relevant?........................................ 137 D.Correctiemechanismen.......................................... 138 II. Verdeling na echtscheiding.................................. 140 1 februari 2014 KnopsBooks.com v
Academiejaar 2013-2014 Prof. dr. Hélène Casman III. Aktief................................................. 141 A. Bewijs van eigendom........................................... 141 B. Vermoeden van onverdeeldheid bij falend bewijs van exclusief eigendomsrecht... 141 IV. Passief................................................ 143 A. De regel: ieder staat in voor zijn eigen schulden........................ 143 B. Wettelijke uitzondering: bijdrage in de gezinslasten...................... 143 1. Hoofdelijke verplichting tot de gezinslasten.................... 143 2. Proportionele bijdrage in de gezinslasten....................... 143 3. Conventioneel vermoeden van voldoening aan de bijdrageplicht..... 143 4. Huisvestingskosten = gezinslasten............................ 144 5. Gevolgen voor de vereffening en verdeling...................... 145 6. Wat voor de periode van feitelijke scheiding?.................... 146 C. Conventionele uitzondering: gezamenlijk aangegane schulden............... 147 V. Geen vergoedingsrekening, wel vorderingsrechten................ 148 A. Geen vergoedingsrekening........................................ 148 B. Wel vorderingsrechten.......................................... 148 C. Conventionele uitsluiting van dergelijke vorderingen?..................... 149 D.Bewijslast................................................... 149 E. Mogelijke juridische grondslag voor dergelijke vorderingen................. 150 F. Herwaardering?............................................... 152 G.Compensatie van vorderingen..................................... 153 H.Interesten van rechtswege?....................................... 153 VI. Beheersrekening......................................... 154 VII. Kosten................................................. 155 VIII. Vorming van kavels: toewijzing bij voorrang?.................... 156 IX. Opleg................................................. 157 Les 6. De verrichtingen van vereffening en verdeling na beëindiging van een relatie van ongehuwd samenwonen I. Vermogensrechtelijk kader bij ongehuwd samenwonen............ 161 II. Onverdeeldheid.......................................... 162 A. Bestaan van een onverdeeldheid................................... 162 B. Onverdeeldheid met beding van aanwas.............................. 163 C. Vermoeden van onverdeeldheid voor roerende goederen................... 164 1. Wettelijke samenwoning................................... 164 2. Feitelijke samenwoning.................................... 167 vi KnopsBooks.com 1 februari 2014
3. Vereffening-verdeling van de onverdeeldheid.................... 167 D.Bijdrage in de gezinslasten....................................... 167 1. Wettelijke samenwoning................................... 167 2. Feitelijke samenwoning..................................... 168 III. Vorderingen tussen gewezen samenwoners..................... 169 IV. Schulden door gewezen samenwoners samen aangegaan........... 173 Les 7. De verrichtingen van vereffening en verdeling van een nalatenschap I. Gevolgen van het overlijden................................. 177 A. Hoe, wanneer en waar valt de nalatenschap open...................... 177 1. Overlijden............................................... 177 2. Verdwijning............................................. 177 3. Vermiste personen........................................ 178 4. Woonplaats op tijdstip van overlijden......................... 178 B. Uitvaart.................................................... 179 1. Het naleven van de laatste wensen van de erflater (uitvaart)........ 179 2. Hoe wordt de wil van de erflater achterhaald?................... 179 3. Wie betaalt de uitvaart?.................................... 180 C. Het vrijgeven van bankrekeningen.................................. 181 1. Vrijgave ten behoeve van de LLE en de LLP...................... 181 2. Vrijgave op voorlegging van een akte of attest van erfopvolging..... 181 D.Het opsporen van het testament (of andere uiterste wilsbeschikking)......... 181 1. Hoe wordt het testament teruggevonden van een persoon die overleden is? 181 2. Het testament wordt ter kennis gebracht van de belanghebbenden... 182 3. Welke formaliteiten moeten vervolgens worden vervuld?........... 183 4. De verplichting om het eigenhandig testament te openen en proces-verbaal van neerlegging onder de minuten op te maken.................. 185 5. Kan van deze formaliteit worden afgezien? Door wie en onder welke voorwaarden?................................................... 186 E. Het vaststellen van de devolutie.................................... 188 1. Er is geen testament en geen contractuele erfstelling: wettelijke devolutie 188 2. Contractuele erfstelling.................................... 190 3. Huwelijksvermogensrechtelijke en erfrechtelijke overlevingsrechten... 191 4. Er is wel een testament: testamentaire devolutie................. 192 5. De geldigheid van het testament............................. 192 6. De interpretatie van het testament............................ 194 1 februari 2014 KnopsBooks.com vii
Academiejaar 2013-2014 Prof. dr. Hélène Casman F. Keuze- of optierecht............................................ 196 1. Algemeen............................................... 196 2. Kenmerken van het keuzerecht.............................. 197 3. Drievoudige keuze........................................ 198 4. Geen keuze bij voorbaat.................................... 198 5. Termijn om te kiezen...................................... 199 6. Overgang van het keuzerecht................................ 199 7. Zuivere aanvaarding....................................... 200 8. Aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving............. 202 9. Verwerping.............................................. 206 G.Verkrijging van het bezit......................................... 209 1. De regel................................................ 209 2. Verzoek of vordering tot afgifte.............................. 210 3. Vorm van de afgifte....................................... 211 4. Kosten van de afgifte...................................... 212 5. Gevolgen van de afgifte.................................... 212 6. Uitzondering: de saisine van de algemene legataris............... 213 H.Het indienen van de aangifte van nalatenschap......................... 215 1. De verplichting om een aangifte in te dienen.................... 215 2. De civiele en de fiscale nalatenschap komen niet overeen.......... 216 II. De verrichtingen van vereffening en verdeling van de nalatenschap.... 218 A. De omvang van de nalatenschap................................... 218 1. Nagelaten goederen....................................... 218 2. De vereffening van het huwelijksvermogensrecht gaat de vereffening van de nalatenschap vooraf...................................... 218 3. Nagelaten schulden....................................... 218 B. Inbreng van schenkingen......................................... 223 1. De inbreng als verrichting van de vereffening en verdeling van de nalatenschap 223 2. Welke schenkingen moeten worden ingebracht?................. 223 3. Hoe wordt ingebracht?..................................... 224 4. De uitzondering.......................................... 225 5. Inbreng ten aanzien van de LLE.............................. 225 6. Inbreng van schulden..................................... 226 C. Inkorting van schenkingen........................................ 226 1. De inkorting als verrichting van de vereffening van de nalatenschap.. 226 2. Wanneer is er nood aan de samenstelling van de hereditaire of fictieve massa? 227 3. Wanneer vindt inkorting plaats?............................. 228 4. Hoe gebeurt de inkorting?.................................. 229 viii KnopsBooks.com 1 februari 2014
D.Omzetting van vruchtgebruik..................................... 230 1. Wie kan omzetting eisen?................................... 230 2. Beoordeling van de vraag tot omzetting........................ 231 3. Hoe wordt de waarde van het VG bepaald?..................... 231 Les 8. De procedure van gerechtelijke vereffening-verdeling I. Inleiding............................................... 237 A. Wet van 13 augustus 2011...................................... 237 B. Toepassing in de tijd van de wet van 13 augustus 2011................... 238 1. Inwerkingtreding......................................... 238 2. Overgangsbepaling........................................ 239 C. De rol van de notaris-vereffenaar sinds de wet van 13 augustus 2011........ 240 II. De aanwijzing van de notaris-vereffenaar....................... 243 A. In principe slechts één notaris-vereffenaar............................ 243 B. Aanwijzing van twee notarissen mogelijk?............................. 243 C. Territoriale bevoegdheid van de notaris-vereffenaar..................... 244 1. Enige notaris............................................ 244 2. Twee notarissen.......................................... 245 D.Geen notaris meer ter vertegenwoordiging van niet-verschijnende of weigerende partijen 245 E. Aanwijzing van een beheerder van de onverdeeldheid.................... 246 III. De opdracht van de notaris-vereffenaar........................ 248 A. Mededeling van het vonnis....................................... 248 B. Nazicht..................................................... 248 1. Kracht van gewijsde....................................... 248 2. Bevoegdheid............................................. 250 3. Objectiviteit............................................. 250 C. De omvang van de opdracht...................................... 251 D.Provisionering................................................ 253 E. Weigering van de opdracht....................................... 254 IV. Het verloop van de notariële verrichtingen tot vereffening-verdeling... 256 A. Proces-verbaal van opening van werkzaamheden........................ 256 1. Startpunt van de notariële fase............................... 256 2. Oproeping.............................................. 256 3. Boedelbeschrijving........................................ 257 4. Kalender................................................ 260 5. Sluiting van het proces-verbaal van opening van werkzaamheden.... 263 1 februari 2014 KnopsBooks.com ix
Academiejaar 2013-2014 Prof. dr. Hélène Casman B. Mededeling van stukken en aanspraken.............................. 264 1. Verplichting tot mededeling................................. 264 2. Aanspraken en stukken.................................... 264 3. Notaris maant aan........................................ 264 4. Mededeling aan partijen en notaris........................... 265 5. Overzicht door de notaris................................... 265 6. Opvragen van informatie bij partijen of derden.................. 265 7. Beoordeling van de bewijswaarde van voorgelegde stukken......... 266 8. Ontdekking van nieuwe feiten of nieuwe stukken van overwegend belang 267 C. Tussentijdse akkoorden.......................................... 267 D.Tussentijds proces-verbaal........................................ 269 E. Schatting van onverdeelde goederen................................. 270 1. Noodzakelijke waardering.................................. 270 2. Schatting ter gelegenheid van de boedelbeschrijving.............. 271 3. Schatting door de notaris-vereffenaar......................... 271 4. Schatting door een conventioneel aangeduide derde............. 272 5. Schatting binnen een deskundigenonderzoek.................... 272 F. Verkoop van onverdeelde onroerende goederen......................... 275 1. Bij akkoord van alle partijen................................. 275 2. Geen akkoord van partijen.................................. 276 3. Toegang en bezichtiging.................................... 276 4. Toewijzing en kwijting..................................... 276 5. Verkoop van onverdeelde roerende goederen.................... 277 G.Niet naleving van termijnen...................................... 277 1. De vertraging is aan een partij te wijten........................ 277 2. De vertraging is te wijten aan het gebrek aan samenwerking tussen de twee aangestelde notarissen..................................... 278 3. De vertraging is aan de notaris-vereffenaar te wijten.............. 278 H.Staat van vereffening en ontwerp van verdeling......................... 278 1. De notaris-vereffenaar stelt de staat van vereffening met ontwerp van verdeling op................................................. 278 2. Termijn................................................. 279 3. De notaris-vereffenaar legt de staat van vereffening en het ontwerp van verdeling aan partijen voor...................................... 279 4. De partijen melden hun eventuele bezwaren.................... 281 I. Proces-verbaal van sluiting....................................... 282 1. Sluiting van de werkzaamheden.............................. 282 2. Proces-verbaal van akkoord................................. 282 3. Proces-verbaal van bezwaar................................ 283 4. Schriftelijk advies van de notaris-vereffenaar over de bezwaren...... 283 x KnopsBooks.com 1 februari 2014
J. Voorlegging aan de rechter: homologatie of verwijzing.................... 284 1. Neerlegging ter griffie...................................... 284 2. Geen bijkomende conclusies meer............................ 284 3. Homologatie............................................ 285 4. Verzending naar de notaris-vereffenaar........................ 285 1 februari 2014 KnopsBooks.com xi