INTEGRALE KINDCENTRA DE VISIE VAN DE GEMEENTE MENTERWOLDE OP INTEGRALE KINDCENTRA Muntendam, 12 november 2015
INHOUDSOPGAVE Voorwoord 3 Inleiding 4 1. Integraal Kindcentrum 5 2. Visie 7 3. Verantwoordelijkheid gemeente 8 4. Koers 9 Bijlage 1: De situatie in de gemeente Menterwolde 10 2
VOORWOORD Kinderen zijn de toekomst van onze wereld, maar wie zorgt voor de toekomst van onze kinderen, als wij dat niet doen? En 'wij', dat zijn allereerst de ouders, maar daarnaast iedereen die op een of andere manier bij de opvoeding en het opgroeien van 'onze' kinderen betrokken is. En dat zijn er veel: peuterleidsters, pedagogisch medewerkers, leerkrachten, maatschappelijk werkers, hulpverleners, verpleegkundigen, artsen, teveel om op te noemen. Naast deze mensen en de instellingen waarvoor ze werken, heeft ook de gemeente een taak. Zeker nu de gemeente integraal verantwoordelijk is voor het hele spectrum van de jeugdzorg. De gemeente Menterwolde heeft ervoor gekozen om in alle dorpen integrale kindcentra in te richten. Centra waar de inspanningen ten behoeve van onze opgroeiende kinderen worden gebundeld, gecoördineerd en op elkaar afgestemd. Waar wordt gewerkt vanuit een gedeelde visie op opvoeding, opvang, onderwijs en zorg. Waar aandacht en ruimte is voor het individuele kind. Waar ouders zich vertrouwd voelen. En waar de eigen lokale cultuur goed herkenbaar blijft. Dat is het toekomstbeeld dat ik voor ogen heb. Met de visie die nu voorligt, maken we daarmee een hoopvol begin. Ik hoop dat u dat met me eens bent. Roelof Vos Wethouder. 3
INLEIDING Sinds enkele jaren is er een trend om kinderopvang, peuterspeelzalen en het basisonderwijs te integreren in Integrale Kindcentra (IKC s). Landelijk bestaat er een groot maatschappelijk draagvlak voor deze integratie. De roep om een eigentijdse voorziening voor kinderen is groot. Ook speelt dat er slimme oplossingen gezocht worden voor gebieden waar sprake is van bevolkingskrimp. De gemeente Menterwolde kiest ervoor om in te zetten op integrale kindcentra. In 2012 heeft de gemeente Menterwolde de beleidsnota integraal aanbod kinderopvang vastgesteld. Hierin staat dat de gemeente in de toekomst een IKC voor kinderen van 0-12 1 jaar wil realiseren. Het college heeft deze ambitie bevestigd in het coalitieakkoord en collegeprogramma 2014-2018. Zij zien een IKC als een plek waar school, kinderopvang, voorschoolse educatie, buitenschoolse opvang, sport, cultuur en de zorg onder één regie met elkaar samenwerken, ten behoeve van onze jeugd. Het doel van deze notitie is om hier een vervolg aan te geven en onze visie op IKC s te specificeren. Hiermee geven we een antwoord op de vraag hoe een IKC in de gemeente Menterwolde eruit moet komen te zien en schetsen we de kaders voor de invulling per kern. In deze notitie lichten we daarom eerst toe wat een IKC is. Vervolgens geven we aan wat de gemeentelijke visie hierop is en daarna beschrijven we welke koers we hierin gaan varen. In bijlage 1 is opgenomen wat de lokale context is. Dit visiedocument is samen met de regiegroep IKC opgesteld. Deze regiegroep onder voorzitterschap van de gemeente en met vertegenwoordigers vanuit het onderwijs, kinderopvang en peuterspeelzaalwerk is opgericht om de ontwikkeling van IKC s in de gemeente Menterwolde verder te brengen. De vertegenwoordigers zijn aangedragen vanuit het directeurenoverleg waarbij alle directeuren van het onderwijs, de kinderopvang en peuterspeelzaal aanwezig zijn. Verder is het onderwerp besproken in de LEA- en directeurenoverleggen, zijn er gesprekken per dorp gevoerd en heeft er een brede bijeenkomst plaatsgevonden. 2 De hieruit verkregen input heeft ook een plek gekregen in dit gemeentelijk visiedocument. Tot slot is dit visiedocument besproken met onze gemeentelijke herindelingspartners, te weten de gemeente Slochteren en de gemeente Hoogezand-Sappemeer. Beide gemeenten geven aan dat ook zij zich oriënteren op mogelijkheid van het realiseren van IKC s. De gemeente Menterwolde is koploper in dit proces en zal de opgedane ervaringen delen met de collega-fusiegemeenten. 1 Het gaat om de kinderen in de basisschoolleeftijd. 2 LEA staat voor Lokale Educatieve Agenda en is een instrument voor gemeenten, schoolbesturen en andere partners om te komen tot lokaal onderwijs- en jeugdbeleid. Bij de gesprekken per dorp waren de bestuurders en directies van de kindvoorzieningen aanwezig en bij de brede bijeenkomst is dit uitgebreid met ouders en medewerkers. Daarnaast waren bij de brede bijeenkomst ook culturele- en welzijnsorganisaties aanwezig. 4
1. INTEGRAAL KINDCENTRUM IKC s zijn voorzieningen voor kinderen van 0-12 jaar, waar zij gedurende de dag komen om te leren, te spelen, te ontwikkelen en anderen te ontmoeten. Het IKC biedt een totaalpakket op het gebied van de volgende functies: educatie, opvoeding, opvang, ontwikkeling, zorg, welzijn en recreatie. IKC s bestaan in verschillende vormen. Over het algemeen kan worden gesteld dat een IKC een samenwerkingsvorm is van ieder geval basisonderwijs, voorschoolse kindvoorzieningen 3 en tussen- en naschoolse opvang. Binnen een IKC wordt in principe zowel inhoudelijk als organisatorisch samengewerkt. De inhoudelijke samenwerking bestaat onder andere uit het ontwikkelen van één pedagogisch-didactisch beleid en de organisatorische samenwerking kan vorm krijgen door het oprichten van een rechtspersoon of samenwerkingsovereenkomst. Het doel van een IKC is normaliter om één educatieve omgeving te creëren waarin kinderen van 0-12 zich optimaal kunnen ontwikkelen en ontplooien. Een IKC kan ingericht worden op basis van de specifieke situatie in een dorp/wijk en de behoeften van kinderen en ouders. Zo kunnen de verschillende kindvoorzieningen gevestigd zijn onder één dak, maar kan er ook sprake zijn van het campusmodel, waarbij de voorzieningen in elkaars nabijheid liggen. Het doel van een IKC om één educatieve en pedagogische omgeving te creëren waarin kinderen van 0-12 zich optimaal kunnen ontwikkelen en ontplooien. Waarom? De meerwaarde van een IKC is dat er een sluitend aanbod komt voor kinderen van 0-12. Binnen een IKC kan samen gewerkt worden aan een krachtige educatieve en pedagogische omgeving. Hierbij zijn verschillen tussen organisaties als gevolg van uiteenlopende belangen, regels en verantwoordingsmechanismen niet meer aan de orde. Een meer integrale en organische benadering voor het ondersteunen van de ontwikkeling van het kind wordt als een grote meerwaarde gezien voor het kind, de ouders en de samenleving. Daarmee kunnen de volgende zeven voordelen van een IKC op een rij worden gezet: - Eén doorgaande ontwikkelingslijn - Een breed en samenhangend dagprogramma voor kinderen - Bijdragen aan sociale cohesie in dorp/wijk - Wegnemen van kwetsbare overgangen tussen school, opvang en activiteiten voor kind (en ouder) - Verbeteren combinatie arbeid zorg voor ouders - Betere anticipatie op ontwikkelings- en/of zorgvragen - Vergroten efficiency (minder materialen, ruimten, overlegmomenten etc.) 3 Onder de voorschoolse kindvoorzieningen verstaan we de kinderopvang en de peuterspeelzaal. 5
Aansluiting bij landelijke ontwikkelingen Naast deze voordelen is het een pluspunt dat een IKC aansluit bij diverse landelijke ontwikkelingen op het gebied van onderwijs en zorg. Dit heeft onder andere te maken met de nieuwe verantwoordelijkheden voor onderwijs en de gemeente door de invoering van de Wet passend onderwijs en de transitie van de jeugdhulp. Als gevolg hiervan zijn gemeenten het afgelopen jaar nauwer gaan samenwerken met het onderwijs om kinderen thuis en op school zo goed mogelijk te ondersteunen. De samenwerking binnen een IKC kan daarbij een belangrijk instrument zijn in bijvoorbeeld de voorziening van informatie en advies, het signaleren van problemen en het coördineren van zorg. Een IKC kan op die manier bijdragen aan preventie op het gebied van jeugdhulp en onderwijs. Verder is de IKC ontwikkeling een gevolg van de invoering van de Wet Ontwikkelingskansen door kwaliteit en educatie (Oke) in 2010. Met deze wet is de basis gelegd voor betere onderlinge afstemming tussen onderwijs, peuterspeelzaalwerk en kinderopvang. De wet maakt gemeenten verantwoordelijk voor het organiseren van een doorgaande ontwikkelingslijn voor kinderen met een risico op onderwijsachterstand door het aanbieden van een passend aanbod Voor- en Vroegschoolse Educatie (VVE). Een IKC kan daarmee een belangrijk instrument zijn in het voorkomen van onderwijsachterstand, zodat problemen in latere fasen van het leven wellicht voorkomen kunnen worden. Verder haakt de lokale ontwikkeling van IKC s aan bij de stappen die landelijk worden genomen op dit gebied. In het huidige stelsel is de wet- en regelgeving voor kinderopvang, de peuterspeelzalen, de voorschoolse opvang en het basisonderwijs namelijk versnipperd. Dit gegeven bemoeilijkt de IKC ontwikkeling. Landelijk is er daarom een kopgroep 4 actief die zich bezig houdt met het agenderen van een integrale basisvoorziening voor kinderen van 0-12 jaar. Deze kopgroep zet zich in om een samenhangende pedagogische structuur te ontwikkelen die loopt van de peuterspeelzaal tot en met de basisschool. Ze hebben onder meer voor ogen dat er een ontwikkelingsrecht komt voor kinderen. Een resultaat hiervan is dat het kabinet in de miljoenennota 2016 heeft aangegeven dat ze extra geldt uittrekt om de combinatie werk en gezin voor ouders gemakkelijker en betaalbaarder te maken. Daarbij krijgen gemeenten 60 miljoen euro om twee dagdelen opvang voor alle peuters mogelijk te maken. Een daling van het aantal leerlingen als gevolg van krimp (bevolkingsprognoses gemeente Menterwolde), gecombineerd met de economische crisis en de daarmee samenhangende bezuinigingen, zorgt voor druk op de financiering van het onderwijs. Om het voorzieningenniveau kwalitatief gezien op peil te houden en om het bestaan van deze voorzieningen te garanderen, is samenwerking tussen verschillende maatschappelijke organisaties gewenst en soms zelfs noodzakelijk. Samenwerking binnen een IKC biedt mogelijkheden om processen slimmer te organiseren, maar ook om voldoende massa te creëren (leerlingenaantallen, bekostiging) om pedagogische en didactische kwaliteit te blijven leveren in de toekomst. Tot slot neemt de interne en externe druk op scholen om de onderwijskwaliteit en het onderwijsrendement te vergroten toe. Scholen worden steeds nadrukkelijker door de Onderwijsinspectie beoordeeld op de onderwijsprestaties, maar ook ouders stellen steeds hogere eisen aan de kwaliteit van het onderwijs. Vanuit deze druk is er voor het onderwijs aanleiding om kindfuncties inhoudelijk en programmatisch te koppelen, zodat er sprake is van ononderbroken ontwikkelingsmogelijkheden en er vroegtijdig ingegrepen kan worden wanneer dat nodig is. 4 De kopgroep bestaat uit de koplopersgroep wethouders, het kinderopvangfonds, een aantal ondernemers vanuit de overkoepelende kinderopvangorganisaties KIK en KINDwijzer en de Pettelaargroep. Daarnaast zijn ook bijna veertig directeuren van een breed palet aan kinderopvang- en peuterspeelzaalorganisaties (waaronder een kinderopvangorganisatie uit de gemeente Menterwolde) betrokken. 6
2. VISIE De gemeente Menterwolde en haar partners streven naar gelijke kansen voor alle kinderen in de leeftijd van 0-12 jaar. Het IKC moet een rijk aanbod bieden dat ten goede komt aan alle kinderen, zorgt voor betere kansen en taalachterstanden tegengaat. Hierbij zorgen we voor maatwerk, zodat alle kinderen zich zo optimaal mogelijk kunnen ontwikkelen en kansrijk zijn in hun latere schoolloopbaan en op de arbeidsmarkt. We onderscheiden de volgende functies in het IKC: educatie, opvoeding, opvang, ontwikkeling, zorg, welzijn, sport, cultuur en recreatie. We streven naar gelijke kansen voor alle kinderen in de leeftijd van 0-12 jaar. Voor de gemeente Menterwolde en haar partners willen we dat een IKC in ieder geval de volgende kenmerken heeft: - Eén gemeenschappelijk pedagogisch-didactisch beleid - Eén doorgaande ontwikkelingslijn - Een rijk en divers aanbod van gezamenlijke activiteiten binnen en buiten de openings- en lestijden - Groepsoverstijgend werken - Eén kind volgsysteem (inclusief de organisatie van de overdracht ) - Dagarrangementen - Eén organisatorische eenheid - Gezamenlijke huisvesting of het campusmodel Binnen deze algemene kaders is er ruimte voor een eigen profiel en accentuering per dorp/wijk. Dit profiel is niet statisch, maar kan zich aanpassen aan veranderingen in de samenleving. We streven ernaar dat per dorp/wijk een IKC aanwezig is met een eigen profiel dat past binnen de algemene kaders. We streven naar een IKC in elk(e) dorp/wijk met een eigen profiel. Daarbij zien we de IKC s als morele gemeenschappen die geworteld zijn in het dorp/de wijk. Inwoners kunnen een bijdrage leveren aan IKC s en andersom kunnen de IKC s wat betekenen voor het dorp, bijvoorbeeld door professionals die hun kennis inzetten voor de gemeenschap. Partners Zoals al eerder genoemd zijn het basisonderwijs, de voorschoolse kindvoorzieningen en de tussen- en naschoolse opvang kernpartners binnen een IKC. Daarnaast zijn de schilpartners de organisaties die iets kunnen betekenen in de functies: educatie, opvang, ontwikkeling, zorg, welzijn, sport, cultuur en recreatie. 7
3. VERANTWOORDELIJKHEID GEMEENTE De gemeente en haar kernpartners hebben elk hun eigen rol bij het realiseren van IKC s. De gemeente neemt, vanuit haar verantwoordelijkheid voor alle kinderen in de gemeente, een regisserende rol op zich. Dit houdt in dat zij zorg draagt voor het proces en hierin waar nodig ondersteunt, stimuleert en verbindt. Externe procesbegeleiding behoort hierbij tot de mogelijkheden. Als regisseur van het proces rondom IKC ontwikkeling wil de gemeente op inhoud kunnen sturen en alle partijen kunnen aanspreken op hun inhoudelijke deskundigheid en professionaliteit. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de IKC ontwikkeling ligt bij de kernpartners. De kans op succes is hierbij aanzienlijk, aangezien deze partners zich committeren aan deze ontwikkeling. De gemeente neemt een regisserende rol op zich vanuit haar verantwoordelijkheid voor alle inwoners van de gemeente. Deze brede verantwoordelijkheid is terug te zien in een aantal wetten via welke weg de gemeente kan sturen binnen haar regiefunctie. Directe sturing is mogelijk op het gebied van peuterspeelzaalwerk via subsidie en op het gebied van Voor- en Vroegschoolse educatie (VVE) vanwege de wet OKE. Daarnaast heeft de gemeente de rol van toezichthouder voor kinderopvang en peuterspeelzaalwerk. Verder heeft de gemeente een regiefunctie voor wat betreft het jeugdbeleid en wordt deze rol verder versterkt door de decentralisatie van de jeugdzorg. Daarentegen zijn de mogelijkheden om te sturen op kinderopvang beperkt, aangezien deze sector privaat is georganiseerd. Dit geldt ook voor de schoolbesturen die bekostigd worden vanuit de rijksoverheid. Voor wat betreft de schoolbesturen is de gemeente vanwege de wet OKE wel regisseur op het gebied van VVE. 8
4. KOERS Om de ontwikkeling van IKC s verder te brengen, zullen wij verschillende stappen ondernemen. Ten eerste zullen wij met de partners verdere stappen ondernemen voor de realisatie van IKC s en ten tweede zal de gemeente een visie opstellen voor de toekomst van het regulier en VVE peuterspeelzaalwerk. Realisatie IKC s In de regiegroep IKC hebben we besproken hoe IKC s in de gemeente Menterwolde vorm kunnen krijgen en vervolgens hebben we de eerste stappen gezet om dit per kern in praktijk te brengen. Na het vaststellen van de gemeentelijke visie gaan we in gesprek met de schoolbesturen om een coördinator per kern aan te wijzen. Daarbij bespreken we ook de rol van de regiegroep in het verdere proces. Deze coördinatoren gaan aan de slag om per kern een visie en uitvoeringsplan uit te werken voor een IKC. Bespreking hiervan vindt plaats tijdens de LEA overleggen. De gemeente, al dan niet met inzet van externe procesbegeleiding, heeft hierin, zoals aangegeven, de rol van regisseur. Toekomst peuterspeelzaalwerk en VVE De gemeente Menterwolde is met Timpaan Kindercentra een subsidierelatie aangegaan van 1 juli 2013 tot 1 juli 2016 voor de uitvoering van zowel peuterspeelzaalwerk als VVE. De gemeente zal zich de komende periode beraden op de uitvoering van peuterspeelzaalwerk en VVE per 1 juli 2016. Hierbij kan de gemeente aansluiten bij het proces van IKC ontwikkeling en een belangrijke stap zetten binnen dit proces. 9
BIJLAGE 1: DE SITUATIE IN DE GEMEENTE MENTERWOLDE De gemeente Menterwolde bestaat uit vier kernen en telt ruim 12.000 inwoners. In elk van deze kernen zijn een of meerdere basisscholen aanwezig en een vorm van kinderopvang (dagopvang, peuterspeelzaalwerk en/of buitenschoolse opvang). In het integraal accommodatiebeleid en accommodatieplan (2014) staat uitgebreid beschreven welke voorzieningen er zijn in de vier dorpen, welke kengetallen hieraan verbonden zijn en wat wij hiermee voor ogen hebben. Hier volgt een kort overzicht van de kindvoorzieningen per kern. Noordbroek In het dorp Noordbroek is in 2014 een multifunctioneel centrum geopend. Binnen deze voorziening zijn de volgende kindvoorzieningen gevestigd: - o.b.s. Inspecteur Amerikaschool (basisschool) - Thuishuis Oh gut oh grut (tussen- en buitenschoolse opvang) - Timpaan (peuterspeelzaal) Zuidbroek Zuidbroek beschikt over brede school Het Kwartet. De volgende kindvoorzieningen zitten hier samen onder één dak: - o.b.s. De Tandem (basisschool) - Timpaan (peuterspeelzaal) - Kindercentrum Poko Loko (kinderdagverblijf, tussen- en buitenschoolse opvang) - GGD Groningen (consultatiebureau) Basisschool c.b.s. De wegwijzer is nabij gevestigd en maakt gebruik van de gymzaal in Het Kwartet. Muntendam In Muntendam is er sprake van solitaire kindvoorzieningen, namelijk: - c.b.s. de Parel (basisschool) - o.b.s. Europaschool (basisschool) - o.b.s. Burgemeester Verkruisen (basisschool) - Timpaan (peuterspeelzaal) - Kindercentrum Het Apenstaartje (kinderdagverblijf, tussen- en buitenschoolse opvang) Meeden Voor het dorp Meeden ligt het in de planning om een multifunctioneel centrum te realiseren. Tot die tijd zijn de volgende solitaire kindvoorzieningen in Meeden gevestigd: - c.b.s. Sjaloom (basisschool) - o.b.s. De Mieden (basisschool) - Timpaan (peuterspeelzaal) 10