ZWEMWATERPROFIEL IT SOAL, WORKUM

ZWEMWATERPROFIEL IT SOAL, WORKUM Rijkswaterstaat Midden-Nederland Februari 2014

Colofon Titel: Verantwoordelijke organisatie: Oorspronkelijke versie (2008) uitgevoerd door: Actualisatie door: Opdrachtgever: Opmaak: Zwemwaterprofiel It Soal, Workum Rijkswaterstaat Midden-Nederland Grontmij / DHV RPS / Tauw / KWR Rijkswaterstaat Water Verkeer en Leefomgeving Grontmij / DHV Datum actualisatie: Februari 2014 Status: BWID-code zwemwaterlocatie: Donar-code zwemwaterlocatie: Definitief (128/NC13180307) NLBW92_SOAL SOAL OSWOP-code zwemwaterlocatie: 4356 Numind-code zwemwaterlocatie: 472600008 Disclaimer Dit zwemwaterprofiel heeft de status van een onderzoek. Aan de inhoud van dit zwemwaterprofiel kunnen geen rechten worden ontleend. De in dit zwemwaterprofiel opgenomen informatie is met de grootst mogelijke zorg samengesteld, de volledigheid en actualiteit kan echter niet worden gegarandeerd. Let hiervoor ook op de datum van het opstellen of actualiseren van het zwemwaterprofiel. RWS aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor schade als gevolg van onjuistheden in en/of onvolledigheid van de aangeboden informatie noch voor schade die geleden wordt als gevolg van het gebruik, op welke wijze dan ook, van de aangeboden informatie in dit onderzoek. RWS aanvaardt geen verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de in dit rapport voorgestelde maatregelen. 1

INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING ZWEMWATERPROFIEL... 3 1.1 Zwemwaterprofiel... 3 1.2 Kwaliteitklassen en normen... 3 1.3 Routekaart zwemwaterprofiel... 4 1.4 Blauwalgen... 5 2 AANPAK... 7 3 GEBIEDSBESCHRIJVING IT SOAL WORKUM... 9 3.1 Algemeen... 9 3.2 Hydromorfologie en ecologie... 10 3.3 Riolering en afvalwaterzuivering... 11 3.4 Begrenzing... 11 3.5 Gezondheidsrisico s... 12 4 BLAUWALGEN... 13 4.1 Inleiding... 13 4.2 Monitoringsresultaten... 13 4.3 Beoordeling: kans op proliferatie van toxische blauwalgen... 13 4.4 Nadere analyse blauwalgen... 14 5 ANALYSE VAN HISTORISCHE DATA... 16 5.1 Bacteriële parameters... 16 5.2 Historisch data-analyse in relatie tot weersomstandigheden... 17 6 POTENTIËLE VERONTREINIGINGSBRONNEN EN ROUTES... 18 7 BRONNENANALYSE... 19 8 EVALUATIE EN CONCLUSIES... 20 8.1 Zwemwaterkwaliteit... 20 8.2 Bronnenanalyse... 20 8.3 Blauwalgen... 20 9 AANBEVELINGEN VOOR MAATREGELEN... 21 10 LITERATUUR... 22 BIJLAGE 1 Verslag veldbezoek BIJLAGE 2 Betrokken organisaties BIJLAGE 3 Monitoringsgegevens blauwalgen (2009-2013) BIJLAGE 4 Invulblad ZWEMPROF 2

1 INLEIDING ZWEMWATERPROFIEL De Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) is begin 2006 vastgesteld. Het doel van deze richtlijn is het beschermen van de gezondheid van zwemmers in oppervlaktewateren. In de richtlijn worden bepalingen neergelegd met betrekking tot de monitoring en de indeling van de zwemwaterkwaliteit in kwaliteitsklassen (uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht) alsmede de verstrekking van informatie daarover aan het publiek en de Europese Commissie. Een pro-actief beheer van de zwemwaterkwaliteit wordt voorgeschreven, risico s moeten in kaart worden gebracht in een zwemwaterprofiel en maatregelen moeten worden uitgevoerd om minimaal een aanvaardbare kwaliteit te kunnen bereiken en blootstelling van zwemmers aan verontreiniging te voorkomen. 1.1 Zwemwaterprofiel Van iedere zwemwaterlocatie moet worden ingeschat welke emissiebronnen via welke verspreidingsroutes de zwemwaterkwaliteit negatief beïnvloeden. Hierbij spelen de locatiespecifieke eigenschappen van het zwemwater een belangrijke rol. Alle bevindingen komen samen in een zwemwaterprofiel van de desbetreffende zwemwaterlocatie. Het opstellen van een zwemwaterprofiel is een verplichting volgens de zwemwaterrichtlijn. Op basis hiervan kan de beheerder maatregelen nemen om het risico op besmetting van de zwemmer (verder) te reduceren. Het zwemwaterprofiel, eventueel aangevuld met een aantal extra metingen, maakt het mogelijk om eventuele beheersmaatregelen beter te onderbouwen. Een zwemwaterprofiel is bedoeld om inzicht te verkrijgen in de fecale verontreinigingsbronnen en routes en richt zich op de indicatoren voor fecale verontreinigingen (Escherichia coli en intestinale enterococcen) zoals die in de richtlijn gedefinieerd zijn. In dit zwemwaterprofiel wordt ook aandacht besteed aan eventuele overige gezondheidsrisico s. 1.2 Kwaliteitsklassen en normen In de Europese zwemwaterrichtlijn wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende kwaliteitsklassen, die vastgesteld worden aan de hand van de concentraties intestinale enterococcen en Escherichia coli (E. coli). Beide typen bacteriën (micro-organismen) zijn afkomstig van feces van mensen en dieren en worden daarom fecale bacteriën genoemd. Deze typen bacteriën zijn indicatorsoorten voor een grotere groep van ziekteverwekkende fecale bacteriën en kunnen leiden tot voornamelijk maag- en darmklachten. De indeling van kwaliteitsklassen is toegelicht in tabel 1.1. Tabel 1.1. Parameter Normen voor de verschillende kwaliteitsklassen voor zoete binnenwateren wat betreft intestinale enterococcen en Escherichia coli. Uitstekende Goede kwaliteit * kwaliteit * Intestinale enterococcen (kve/100 ml) 200 400 330 Escherichia coli (kve/100 ml) 500 1000 900 * gebaseerd op een 95-percentiel ** gebaseerd op een 90-percentiel Aanvaardbare kwaliteit ** Referentiemethoden voor de analyse ISO 7899-1 of ISO 7899-2 ISO 9308-3 of ISO 9308-1 De beoordeling van elke zwemwaterlocatie en de indeling in de kwaliteitsklassen vindt plaats op basis van de metingen zoals die 4 jaar voorafgaand aan het moment van beoordelen verzameld zijn. Naast deze Europese beoordeling hanteert Nederland ook signaalwaarden voor het beoordelen van afzonderlijke metingen gedurende het badseizoen (tabel 1.2). Indien op een zwemwaterlocatie concentratie van E. coli hoger is dan 1800 kve/100ml en/of de concentratie intestinale enterococcen 3

Evalueren? Actieprogramma hoger is dan 400 kve/100ml wordt een extra monster genomen. Als dit extra monster bevestigt dat er sprake is van overschrijding van de signaalwaarde, wordt tijdelijk een negatief zwemadvies ingesteld. Zodra uit nieuw genomen monsters blijkt dat de signaalwaarde niet langer wordt overschreden, wordt het negatief zwemadvies weer ingetrokken. Tabel 1.2. Signaalwaarden voor intestinale enterococcen en Escherichia coli. Parameter Signaalwaarde Referentiemethoden voor de analyse Intestinale ISO 7899-1 of ISO enterococcen 400 7899-2 (kve/100 ml) Escherichia coli (kve/100 ml) 1800 ISO 9308-3 of ISO 9308-1 1.3 Routekaart zwemwaterprofiel Sinds 2005 is een algemeen protocol voorhanden voor het opstellen van een zwemwaterprofiel. Hierin is een routekaart opgenomen (zie figuur 1.1) die voor het opstellen van de zwemwaterprofielen wordt gebruikt. De aanpak volgens de routekaart resulteert in een algemeen beeld van de zwemwaterlocatie, zijn omgeving en de mogelijke bronnen van fecale verontreiniging, met een indicatie van de grootte van bijdrage van deze bronnen op de waterkwaliteit in de zwemwaterlocatie. Beschrijving gebied/hydromorfologie Veldbezoek Historische waterkwaliteit Lijst: bronnen routes Meetprogramma Richtgetallen Analyseren Evalueren Zwemwater profiel Figuur 1.1. Algemene routekaart om te komen tot een zwemwaterprofiel. In 2008 is voor het eerst een zwemwaterprofiel opgesteld voor It Soal met gebruikmaking van de Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (Grontmij, RWS-RIZA, 2005). In 2013 hebben RPS, Tauw en KWR het zwemwaterprofiel geactualiseerd vanwege een teruglopende kwaliteit van het zwemwater. 4

1.4 Blauwalgen De Europese Zwemwaterrichtlijn vraagt behalve om aandacht voor de fecale verontreiniging ook nadrukkelijk aandacht voor de risico s van blauwalgen. Ter ondersteuning bij het opstellen van het blauwalgendeel van een Zwemwaterprofiel is de Handreiking Zwemwaterprofiel Blauwalgen opgesteld (DHV, 2007). De hierin voorgeschreven aanpak vindt plaats op basis van het stappenplan zoals weergegeven in figuur 1.2. Het aantal stappen is afhankelijk van de hoeveelheid beschikbare informatie en het oordeel over de kans op toxische bloei. Voor locaties die nooit problemen kennen met blauwalgen is het profiel eenvoudig. Voor locaties waar een aanzienlijke kans bestaat op een toxische bloei, is het profiel uitgebreider. Basale beschrijving Analyse toestandsvariabelen Aanwezigheidscheck gegevens cyanobacteriën Is informatie voldoende? ja nee Toestandsvariabelen alarmerend en/of onvoldoende? ja nee Inschatting kans op cyanobacteriën Cyanobacterie analyse Nadere beschrijving Inzicht in oorzaken ja Is er een aanzienlijke kans op toxische bloei in komende vijf jaar? nee geen verdere actie Maatregelen - informatie naar publiek - maatregelen ter vermindering van de kans op toxische bloei en drijflagen Figuur 1.2 Monitoring Stappenplan uit de handreiking Blauwalgen in het Zwemwaterprofiel Uit het stappenplan blijkt dat er voor elk zwemwater een basale beschrijving van het systeem gegeven wordt. Vervolgens dient er een historisch databestand te worden aangemaakt. Zo n historisch databestand is noodzakelijk om een beoordeling te kunnen geven over de mogelijke proliferatie van toxische blauwalgen in de komende jaren. Een gedegen beoordeling kan alleen plaatsvinden als er voldoende informatie beschikbaar is. Daarom is een stap ingebouwd waarin dit wordt beoordeeld. Bij onvoldoende beschikbare informatie kan op basis van de analyse van toestandsvariabelen een inschatting worden gemaakt van eventuele blauwalgenbloeien in het verleden. Als uit deze analyse blijkt dat mogelijk dominantie van blauwalgen is opgetreden, dan dient een passende monitoring te worden uitgevoerd in het komende seizoen. Indien er voldoende informatie verzameld is volgt de uiteindelijke beoordeling. Het blauwalgendeel van het zwemwaterprofiel is gereed als de beoordeling luidt dat er geen aanzienlijke kans op een toxische bloei is in de komende vijf jaar. Dit oordeel en de onderbouwing maken deel uit van het zwemwaterprofiel. Wanneer echter op basis van de historische data-analyse blijkt dat de kans op een toxische bloei in de komende vijf jaar wel aanzienlijk is, dient een nadere beschrijving van het systeem te worden gemaakt. Deze kans wordt als aanzienlijk beschouwd als één van onderstaande zaken waar was in de afgelopen vijf jaar: Er was een drijflaag met detecteerbaar microcystine. De microcystine-concentratie was groter dan 20 µg/l. Er was ziekte/sterfte van dieren door blauwalg. Er waren gezondheidsklachten van recreanten gerelateerd aan blauwalg. De dichtheid van Microcystis, Planktothrix, Aphanizomenon of Anabaena was op enig moment groter dan 100.000 cellen/ml. 5

Een nadere beschrijving van het systeem waarin de zwemwaterlocatie zich bevindt, heeft tot doel inzicht te geven in de mogelijke werking van het systeem met betrekking tot het ontstaan van toxische blauwalgenbloeien. Dit betekent dat de achterliggende oorzaken/factoren worden beschreven die mogelijk leiden tot de bloei van toxische blauwalgen. De nadere beschrijving maakt het mogelijk een oordeel te vormen over de meest effectieve maatregelen om de kans op blauwalgenbloei te doen afnemen. 6

2 AANPAK Voor het opstellen van het zwemwaterprofiel zijn, aan de hand van de Handreiking voor het opstellen van het Zwemwaterprofiel, alle stappen doorlopen. Hieronder is aangegeven in welke onderwerpen deze stappen terugkomen en waar in de rapportage deze zijn terug te vinden. De gepresenteerde aanpak kan dan ook worden gezien als leeswijzer. Hoofdstuk 1 Inleiding De achtergrond voor het opstellen van een zwemwaterprofiel wordt hierin beschreven, alsmede de normen en kwaliteitsklassen volgens de zwemwaterrichtlijn. Hoofdstuk 2 Aanpak Hoofdstuk 3 Gebiedsbeschrijving Hierin wordt de zwemwaterlocatie meer in detail beschreven op basis van de in de handreiking genoemde stappen locatiebeschrijving, gebiedsbeschrijving en veldbezoek. Hydromorfologie en ecologie. Deze paragraaf omvat de benodigde informatie over stromingen, peilen, flora en fauna (veldbezoek, hydromorfologie, gebiedsbeschrijving). Begrenzing. Het protocol binnenwater uit het rapport KRW en oppervlaktewater: Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water (DHV, 2005) is gebruikt om de begrenzing van een zwemzone voor te stellen. Bij de actualisatie in 2013-2014, uitgevoerd vanwege een teruglopende kwaliteit van het zwemwater, is de begrenzing van de zwemzone wel aangepast. Gezondheidsrisico s. In deze paragraaf wordt beschreven of er meldingen van gezondheidsklachten zijn geweest. Hoofdstuk 4 Blauwalgen In dit hoofdstuk wordt beschikbare informatie over de aanwezigheid van blauwalgen op een rij gezet. Op grond van veldwaarnemingen en metingen wordt de kans op blauwalgenoverlast in de toekomst beoordeeld. Vervolgens wordt een nadere beschrijving van de zwemwaterlocatie gegeven met als doel inzicht te geven in de mogelijke werking van het systeem met betrekking tot het ontstaan van toxische blauwalgenbloeien. De achterliggende oorzaken/factoren worden beschreven die mogelijk leiden tot de bloei van toxische blauwalgen. Hoofdstuk 5 Analyse van historische data Analyse historische data. De microbiologische data van de zwemwaterbemonsteringen van de laatste vier jaar vormen de basis voor de analyse van de historische waterkwaliteit. Conform de Europese Zwemwaterrichtlijn zijn de parameters intestinale enterococcen en Escherichia coli geanalyseerd. Een nadere analyse wordt alleen uitgevoerd wanneer er sprake is geweest van een beoordeling in de klasse slecht of aanvaardbaar, of wanneer er een overschrijding is van de signaalwaarden. In een nadere analyse wordt gekeken naar: de invloed van weersomstandigheden, bijvoorbeeld indien overschrijdingen of verhogingen altijd optreden na hevige neerslag; een relatie met bepaalde bronnen, bijvoorbeeld wanneer alleen hoge waarden gevonden worden bij een hoge recreatiedruk; de relatie met een bepaalde periode in het jaar waarop verhogingen plaatsvinden; verhogingen kunnen van jaar tot jaar plaatsvinden op verschillende tijdstippen, maar ze kunnen ook altijd in dezelfde periode plaatsvinden. 7

Hoofdstuk 6 Potentiële verontreinigingsbronnen en -routes Potentiële bronnen van verontreiniging. Op basis van het veldbezoek, de analyse van de historische data, de gegevens van de waterkwaliteitsbeheerder en de plattegronden is een lijst van alle potentiële verontreinigingsbronnen en -routes voor fecale verontreiniging opgesteld. Alle potentiële bronnen en routes zijn op deze lijst gezet ook al lijken ze niet van belang. Soms blijkt dat juist een bron die vooraf niet als relevant werd beschouwd toch verhoogde waarden veroorzaakt óf dat door samenloop van omstandigheden meerdere bronnen samen verantwoordelijk zijn voor verhoogde waarden. Elke bron kan dan meetellen. Hoofdstuk 7 Bronnenanalyse Indien de waterkwaliteit over de jaren 2010-2013 niet als uitstekend of goed te beoordelen is, of wanneer er overschrijdingen zijn van de signaalwaarden, zijn de potentiële verontreinigingsbronnen nader geanalyseerd met behulp van het eenvoudige spreadsheetmodel ZWEMPROF. Hiermee wordt geschat in hoeverre een bepaalde bron of bronnen een bijdrage leveren aan fecale verontreiniging van het betreffende water. Het model geeft als resultaat aan of er a) geen invloed, b) geringe invloed, c) wezenlijke invloed of d) grote invloed is van belangrijke fecale verontreinigingen. Bij een uitstekende of goede beoordeling van de zwemwaterkwaliteit zijn de conclusies uit de ZWEMPROF-modellering van de vorige versie van dit zwemwaterprofiel vermeld. Dit is niet het geval voor It Soal en een nieuwe beoordeling is uitgevoerd. Hoofdstuk 8 Evaluatie en conclusies Analyse en evaluatie van gegevens. Alle gegevens die afkomstig zijn uit de voorgaande stappen zijn naast elkaar gelegd en bekeken. Hierbij is vooral onderzocht welke potentiële bronnen die uit de analyse van de data van de waterkwaliteitsbeheerders, het veldbezoek en de plattegronden volgen, relevant zijn voor de zwemwaterkwaliteit op de locatie en zijn de resultaten van de spreadsheet modellering (ZWEMPROF) gebruikt. Daarnaast is een soort rangschikking van belangrijke bronnen gemaakt. Op deze manier is duidelijk waar de mogelijke knelpunten zitten en waar eventueel maatregelen genomen zouden moeten worden. Conclusies. De belangrijkste bevindingen en de (mogelijke) consequenties hiervan zijn op een rij gezet. Hoofdstuk 9 Aanbevelingen voor maatregelen Maatregelen en bevindingen. Indien er geen problemen zijn geconstateerd, bestaat er in beginsel weinig aanleiding om maatregelen te nemen. Indien er wel relevante verontreinigingsbronnen zijn gevonden of indien er onduidelijkheid is over de betrouwbaarheid van (enkele) resultaten, wordt in deze paragraaf een doorkijk gegeven naar mogelijke maatregelen. Eventueel worden preventieve maatregelen genoemd om de huidige goede situatie in stand te houden. 8

3 GEBIEDSBESCHRIJVING IT SOAL WORKUM 3.1 Algemeen Zwemwaterlocatie It Soal, Workum ligt aan het IJsselmeer ten westen van het Friese stadje Workum. De locatie ligt in de gemeente Súdwest Fryslân. Een overzicht van de zwemwaterlocatie en omgeving is weergegeven in figuur 3.1. In bijlage 1 is een verslag opgenomen van het veldbezoek (september 2013) inclusief foto s van de zwemwaterlocatie. De zwemwaterlocatie ligt ten noorden van de monding van vaargeul It Soal bij de camping van Aqua Resort It Soal. Ten noorden van de zwemwaterlocatie ligt natuurgebied de Workumer buitenwaard, dat deel uit maakt van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). In de directe omgeving van It Soal wordt landbouw bedreven. In de nabijheid van de locatie zijn twee jachthavens op het terrein van Aqua Resort It Soal. Verder landinwaarts ligt Waterpark It Soal. Dit is een villapark met 75 recreatiewoningen met een eigen steiger. Ten zuiden van het strand ligt op schiereiland De Punt een evenemententerrein. Dit terrein grenst aan de zwemwaterlocatie. Er zijn hier jaarlijks maximaal dertien zeil- en surfevenementen van Zeilvereniging Workum, waarbij het terrein als tijdelijke overnachtingslocatie kan dienen. Workumer Buitenwaard Workum Jachthaven Aqua Resort It Soal IJsselmeer Waterpark It Soal Verbinding sloot-vaargeul Vaargeul It Soal Camping Aqua Resort It Soal kleine jachthaven Evenemententerrein Figuur 3.1. Overzicht van omgeving It Soal, Workum Beheer De zwemwaterlocatie bevindt zich in de provincie Friesland, op het grondgebied van de gemeente Súdwest Fryslân. Rijkswaterstaat Midden-Nederland is waterbeheerder van het IJsselmeer. De locatie is in eigendom van en wordt beheerd door de gemeente Súdwest Fryslân. Het dagelijks onderhoud van het terrein wordt verzorgd door Aqua Resort It Soal. De contactgegevens van de betrokken organisaties zijn opgenomen in bijlage 2. Faciliteiten Bezoekers van het strand kunnen gebruik maken van faciliteiten en horeca behorende bij de camping van Aqua Resort It Soal. Op de zwemwaterlocatie zijn diverse afvalcontainers en toiletten aanwezig. 9

Op de locatie zijn een surfwinkel, surfschool, kitesurfschool en botenstalling aanwezig. Voor kitesurfen is een aparte zone aangewezen, die aangeven staat op borden. Kitesurfen is toegestaan van 1 september tot 1 juni buiten de drijflijnen (ten noorden) (zie foto van bebording in Bijlage 1). Er is parkeergelegenheid voor circa 500 auto s en er is ook een locatie ingericht voor het stallen van (brom)fietsen. Bezoekersaantal De zwemwaterlocatie is openbaar en vrij toegankelijk. Op een zomerse dag zijn er circa 2500 bezoekers op de locatie aanwezig. Bezoekers worden geïnformeerd door een bord op het strand. Waterkwaliteitsbemonstering Rijkswaterstaat Midden-Nederland is verantwoordelijk voor de zwemwaterkwaliteit van de IJsselmeerstranden en voert zelf het waterkwaliteitsonderzoek uit. De afdeling Omgevingsvergunningen en Toezicht (OT) van de provincie Friesland houdt toezicht op de waterkwaliteit van het zwemwater. Vanaf 2013 vindt de bacteriële monitoring van het zwemwater tijdens het zwemseizoen afhankelijk van de klasse tweewekelijks (klasse slecht/aanvaardbaar) of vierwekelijks (klasse goed/uitstekend) plaats door Rijkswaterstaat. In figuur 3.3 is het meetpunt met een rode stip weergegeven. Dit meetpunt is aangepast, omdat de zwemzone is verkleind (zie paragraaf 3.4). 3.2 Hydromorfologie en ecologie Hydromorfologie De zwemwaterlocatie behoort tot het oppervlaktewatersysteem van het IJsselmeer. Dit meer heeft een oppervlakte van circa 1.140 km 2. De gemiddelde waterdiepte van het IJsselmeer bedraagt 4,40 m. De waterdiepte op de zwemwaterlocatie varieert tussen de 0 en 1 m. In de zomermaanden wordt een peil van NAP -0,20 m gehanteerd. In de wintermaanden is dit peil NAP -0,40 m. De stroomsnelheid van het water is kleiner dan 1 m/s. De stroomsnelheid wordt sterk beïnvloed door de wind. Als gevolg van wind kan er bij de stranden door middel van op- en afwaaiing van de grote watermassa s een dynamisch peil ontstaan. Dergelijke lokale peilschommelingen kunnen variëren van enkele centimeters tot decimeters. Bovendien speelt wind een belangrijke rol in het voorkomen en de mobiliteit van drijflagen van blauwalgen. De bodem van het IJsselmeer bestaat uit klei, zavel en zand. Klei en zavel worden vooral aangetroffen in de diepere delen. In de ondiepere delen van het IJsselmeer komen kleiarme fijne en grove zanden met schelpenresten voor. Ecologie Rondom het zandstrand bevindt zich een grasweide. Achter het zandstrand loopt een watergang die in verbinding staat met de vaargeul It Soal. Op de zwemwaterlocatie komen veel watervogels voor. Ten noorden van It Soal bevindt zich een ganzenfoerageergebied en een EHS-gebied met hoge ecologische waarde. Tijdens het zwemseizoen zijn per dag gemiddeld 50 (water)vogels op het strand en binnen de zwemzone aanwezig. Grote hoeveelheden watervogels kunnen de zwemwaterkwaliteit negatief beïnvloeden. De zwemwaterlocatie ligt nabij/tegen het Natura 2000-gebied IJsselmeer (zie figuur 3.2). Het IJsselmeer is een groot, relatief diep en voedselrijk zoet laaglandmeer, benedenstrooms van de IJssel. Langs de Friese kust worden grote oppervlaktes watervegetaties, waaronder fonteinkruiden en kransen draadwieren, aangetroffen. In het IJsselmeer wordt intensief gevist op soorten als aal, baars, snoekbaars en spiering. De huidige visstand wordt gedomineerd door soorten als spiering, brasem, blankvoorn, baars, pos en in mindere mate snoekbaars. In een Natura 2000-gebied zijn aangewezen (vogel)soorten en/of habitattypen beschermd, voortvloeiend uit de Vogel- en Habitatrichtlijn. Voor het Natura 2000-gebied IJsselmeer zijn 41 vogelsoorten aangewezen. Mogelijk maken deze vogels ook gebruik van de zwemwaterlocatie. De aanwezigheid van beschermde gebieden vallend onder de Vogel- en Habitatrichtlijn (VHR) kan een indicatie zijn voor de aanwezigheid van grote aantallen watervogels. 10

Figuur 3.2. Natura 2000-gebied IJsselmeer (bron: www.synbiosys.alterra.nl/natura2000) 3.3 Riolering en afvalwaterzuivering In de omgeving van de zwemwaterlocatie is geen AWZI aanwezig. De dichtstbijzijnde AWZI ligt in de buurt van Stavoren. Vanwege het ontbreken van een AWZI in de omgeving van It Soal zijn er geen effluentlozingen op het zwemwater. 3.4 Begrenzing De zwemwaterzone is bepaald op basis van het protocol rapport KRW en oppervlaktewater, Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water. Hierbij is rekening gehouden met de nevenfuncties van het strand (o.a. kitesurfen en surfen). Tot op heden was er op deze locatie geen drijflijn aanwezig, maar wel gele markeringstonnen parallel aan het strand. Om de zwemmers echter beter te beschermen wordt de zwemzone vanaf 2014 met drijflijnen (in combinatie met de gele markeringstonnen) afgebakend. De begrenzing van de zwemzone is weergegeven in figuur 3.3. Het oppervlak van de officiële zwemzone is vastgesteld op 15.000 m 2, uitgaande van een lengte van de zwemzone van 300 m en een breedte van 50 m. De diepte ter hoogte van de buitengrens van de zwemzone bedraagt circa 1 m. De gemiddelde diepte in de zwemzone bedraagt circa 0,5 m. 11

Figuur 3.3. Meetpunt en begrenzing van de zwemzone 3.5 Gezondheidsrisico s In 2010 zijn op meerdere zwemwaterlocaties aan de Friese IJsselmeerkust, waaronder It Soal, hoge dichtheden blauwalgen aangetroffen. De gevormde drijflaag was binnen enkele dagen verdwenen. Voor de periode 26 augustus tot 1 september 2010 is tevens een waarschuwing afgegeven voor de aanwezigheid van intestinale enterococcen en Escherichia Coli. In 2012 is voor de periode 25 juni tot 4 juli een waarschuwing afgegeven voor aanwezigheid van Escherichia coli. In 2011 en 2013 zijn geen meldingen gedaan of waarschuwingen afgegeven. 12

4 BLAUWALGEN 4.1 Inleiding De zwemwaterlocatie It Soal Workum ligt in het oppervlaktewater IJsselmeer Oost. Voor dit oppervlaktewater (en dus ook voor de daarin gelegen zwemwaterlocaties) is de kans op proliferatie van blauwalgen beoordeeld in de rapportage Blauwalgenrapportage voor zwemwaterlocaties in Rijkswateren (DHV/Grontmij, 2008). Daarbij is gebruik gemaakt van de handreiking Blauwalgen in het Zwemwaterprofiel (DHV, 2008). Na analyse van beschikbare gegevens is geconcludeerd dat er een risico bestaat op toxische bloei van blauwalgen. Daarom is in 2010 visueel geïnspecteerd op blauwalgen. In dit zwemwaterprofiel wordt de kans op proliferatie van blauwalg bij It Soal opnieuw beoordeeld op basis van gegevens van 2009-2013. Het stappenplan zoals in paragraaf 1.4 vermeld wordt daarbij gevolgd, waarbij eerst de monitoringsresultaten samengevat worden van de laatste 5 jaar (paragraaf 4.2). Daarna vindt een beoordeling plaats over de kans op proliferatie van blauwalgen, waarbij vermeld wordt of (en hoe) continuering van monitoring noodzakelijk is (paragraaf 4.3). Ten slotte wordt een nadere beschrijving uitgevoerd (paragraaf 4.4). 4.2 Monitoringsresultaten Conform de handreiking Blauwalgen in het zwemwaterprofiel (DHV, 2008) worden de monitoringsresultaten en gegevens over blauwalgen (over zwemverboden, meldingen van ziekte etc.) hieronder samengevat. Blauwalgenanalyses Op zwemwaterlocatie It Soal is alleen op 21 september 2010 een meting uitgevoerd naar de vijf meest voorkomende potentieel toxische geslachten in Nederland: Microcystis, Anabaena, Aphanizomenon, Planktothrix en Woronichinia. De resultaten zijn weergegeven in Tabel 4.1. Tabel 4.1. Blauwalgen gemeten op 21 september 2010. Parameter cellen/ml Anabaena 2.789 Aphanizomenon 2.821.160 Microcystis 10.042 Planktothrix 0 Woronichinia spec 11.158 In het zwemseizoen van 2010 is gedurende het gehele seizoen visueel gecontroleerd op drijflagen en blauwalgen in de waterkolom. Op 21 september 2010 is een drijflaag aangetroffen van categorie 3 (zie blauwalgenprotocol). Er zijn geen gezondheidsklachten en/of meldingen over diersterfte/-ziekte geweest met betrekking tot blauwalgen. Ook zijn er voor zwemwaterlocatie It Soal in de afgelopen jaren (2009-2013) geen negatieve zwemadviezen uitgebracht of zwemverboden ingesteld in verband met blauwalgen. 4.3 Beoordeling: kans op proliferatie van toxische blauwalgen Hoewel er weinig metingen zijn, is het gedurende één seizoen visueel inspecteren op drijflagen voldoende om tot een beoordeling over te gaan. Bij de beoordeling van de (historische) gegevens en monitoringsresultaten wordt gebruik gemaakt van voorwaarden zoals gesteld in de Handreiking (DHV, 2008) om te bepalen of er een aanzienlijke kans is op proliferatie van blauwalgen in de komende jaren (zie ook paragraaf 1.4). 13

Na analyse van beschikbare gegevens blijkt dat onderstaande situatie voorkwam in de afgelopen vijf jaar: De dichtheid van Aphanizomenon was op enig moment groter dan 100.000 cellen/ml. Dit betekent dat er een aanzienlijke kans is dat er in de komende vijf jaar sprake is van proliferatie van toxische blauwalgen en dat dit een risico vormt voor zwemmers. Omdat deze conclusie gebaseerd is op slechts één meting, wordt geadviseerd om de monitoring in It Soal uit te breiden naar tweewekelijkse bemonstering van Microcystis, Anabaena, Aphanizomenon, Planktothrix en Woronichinia gedurende minimaal één zwemseizoen. In overeenstemming met de Handreiking Blauwalgen in het zwemwaterprofiel (DHV, 2008) wordt voor deze locatie in de volgende paragraaf een nadere beschrijving opgesteld. 4.4 Nadere analyse blauwalgen Om inzicht te krijgen in de oorzaken (bronnen) die proliferatie van blauwalgen teweegbrengen en versterken worden hieronder de factoren genoemd die invloed hebben op de levenscyclus en groeikansen van blauwalgen op zwemwaterlocatie It Soal. Hydromorfologie De zwemwaterlocatie It Soal ligt aan de oostkant van het IJsselmeer. Er zijn enkele hydrologische kenmerken die de oorzaak kunnen zijn van proliferatie van blauwalgen. De plas heeft relatief diepe delen, waar Microcystis-cellen kunnen overwinteren om in het voorjaar weer op te stijgen. Andere typen blauwalgen kunnen juist in de diepere delen vastgelegd worden. Omdat de zwemwaterlocatie aan de kust van het IJsselmeer ligt, is de doorspoeling groot en de kans op drijflaagvorming klein. Westenwind kan echter zorgen voor ophoping van blauwalgen in de zwemzone. Hierbij speelt mee dat het IJsselmeer een grote strijklengte heeft. Nutriënten It Soal maakt deel uit van het KRW-oppervlaktewaterlichaam IJsselmeer (type M21; grote diepe gebufferde meren). In de onderstaande grafieken zijn de beschikbare waterkwaliteitsgegevens gepresenteerd voor de periode 2009-2013 voor het meetpunt Vrouwezand. Dit meetpunt wordt representatief geacht voor de waterkwaliteit in het oppervlaktewater bij zwemwaterlocatie It Soal. Tabel 4.1. Nutriëntgehalten op meetpunt Vrouwezand, 2009-2013 Parameter eenheid 2009 2010 2011 2012 2013 Totaal P mg/l 0,16 ± 0,14 0,06 ± 0,01 0,04 ± 0,03 0,05 ± 0,03 0,06 ± 0,03 Ortho-P mg/l 0,006 ± 0,01 0,003 ± 0,002 0,007 ± 0,011 0,005 ± 0,008 0,016 ± 0,017 Totaal N mg/l 2,3 ± 0,9 2,7 ± 1,1 2,7 ± 1,0 2,3 ± 0,9 2,8 ± 1,1 Anorganisch N mg/l 0,9 ± 0,9 1,4 ± 1,1 1,3 ± 1,2 1,1 ± 0,9 1,7 ± 1,1 Uit de meetgegevens van totaal-fosfaat blijkt dat de concentraties totaal-fosfaat in het algemeen net onder de GEP-concentratie van 0,07 mg/l liggen. Ook de concentraties ortho-fosfaat zijn relatief laag. Ortho-fosfaat is de direct opneembare vorm van fosfaat. Bij een ortho-fosfaatconcentratie lager dan 0,010 mg P/l is dit element limiterend voor de groei van (blauw)algen en dat lijkt het geval in het IJsselmeer. Desalniettemin hebben lage ortho P concentraties in 2010 niet voorkomen dat er hoge dichtheden blauwalgen waargenomen werden. De totaal-stikstof concentraties zijn altijd hoger dan de GEP-waarde (1,3 mg/l). Anorganische stikstof is het door algen opneembare deel van stikstof. Bij een anorganische stikstofconcentratie lager dan 0,08 mg N-anorg/l is dit element limiterend, maar dat is niet het geval in het IJsselmeergebied. Het lijkt erop dat de nutriëntenconcentraties (met name fosfaat) geen belangrijke rol spelen in de proliferatie van blauwalgen bij It Soal. 14

Vegetatie en visstand Specifiek voor de zwemwaterlocatie It Soal zijn geen gegevens van vegetatie, macrofauna en vis beschikbaar. De zwemwaterlocatie maakt deel uit van het KRW-oppervlaktewaterlichaam IJsselmeer. Van dit oppervlaktewaterlichaam zijn wel biologische gegevens beschikbaar die zijn gebruikt om de ecologische toestand van het oppervlaktewaterlichaam vast te stellen (Rijkswaterstaat, 2009). Deze gegevens zijn echter van 2006 t/m 2008. Bovendien liggen KRW-meetpunten nooit in een zwemzone. De gegevens zijn dus slechts indicatief voor de situatie bij de zwemzone. Tabel 4.2 Samenvatting huidige ecologische situatie IJsselmeer (M21) per kwaliteitelement, geaggregeerd over 2006-2008 (schaal: 1,0 zeergoed 0,8>goed 0,6>matig 0,4>ontoereikend 0,2> slecht 0,0). kwaliteitselement Huidige situatie (EKR) fytoplankton 0,41 macrofyten 0,28 macrofauna 0,48 vis 0,61 Maatregelen Op basis van bovengenoemde informatie, lijkt de hydromorfologie (grote strijklengte bij westenwind) de belangrijkste invloed te hebben op de proliferatie van blauwalgen in de zwemzone van It Soal. Er zijn echter te weinig meetgegevens aanwezig om een duidelijk verband te leggen tussen kenmerken van het water en de zwemlocatie en het voorkomen van blauwalgenbloei. Daarom wordt aanbevolen eerst de monitoring in It Soal uit te breiden naar tweewekelijkse bemonstering van Microcystis, Anabaena, Aphanizomenon, Planktothrix en Woronichinia gedurende minimaal één zwemseizoen. Op basis van die gegevens kan beter inzicht verkregen worden in de mate en frequentie van het voorkomen van blauwalgenbloei, waarna eventueel maatregelen genomen kunnen worden. Maatregelen die binnen de KRW genomen worden (Brondocument, 2009) zullen niet specifiek bijdragen aan het verbeten van de zwemwaterkwaliteit. 15

kve/100ml 5 ANALYSE VAN HISTORISCHE DATA 5.1 Bacteriële parameters Het zwemwater van It Soal Workum valt voor intestinale enterococcen in kwaliteitsklasse uitstekend. Voor E.coli valt het zwemwater in kwaliteitsklasse aanvaardbaar. In de jaren 2003-2007 viel het zwemwater van It Soal Workum in kwaliteitsklasse uitstekend. Tabel 5.1 geeft de klassenbeoordeling van het zwemwater, gebaseerd op de normen zoals aangegeven in Tabel 1.1. Tabel 5.1. Kwaliteitsklasse bepaling 2010-2013 Zwemwaterklasse op basis van Logpercentielen aant. waarn. 2010-2013 oordeel Intestinale enterococcen 49 uitstekend Escherichia coli 49 aanvaardbaar De concentraties van intestinale enterococcen en E.coli in de zwemseizoenen van 2010-2013, zoals gemeten bij It Soal Workum, zijn weergegeven in figuur 5.1 en figuur 5.2. Ook de signaalwaarden voor intestinale enterococcen (400 kve/100 ml) en voor E.coli (1800 kve/100 ml) zijn in de figuren weergegeven. De afgelopen 4 jaar is de signaalwaarde van intestinale enterococcen eenmaal overschreden (24 augustus 2010). Bij extra bemonstering, 3 of 4 dagen na de oorspronkelijke bemonstering, is een lagere waarde voor de parameter gemeten (15 kve/100 ml). De signaalwaarde voor E.coli is tweemaal overschreden (24 augustus 2010 en 25 juni 2012). Bij extra bemonstering, 3 of 4 dagen na de oorspronkelijke bemonstering, zijn lagere waarden voor de parameter gemeten (1.143 kve/100 ml en 61 kve/100 ml). Intestinale enterococcen 2010 2011 2012 2013 Signaalwaarde 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 apr mei jun jul aug sep okt Figuur 5.1. Concentratie intestinale enterococcen van 2010 tot en met 2013. 16

kve/100ml Escherichia coli 2010 2011 2012 2013 Signaalwaarde 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 apr mei jun jul aug sep okt Figuur 5.2. Concentratie E.coli van 2010 tot en met 2013. 5.2 Historisch data-analyse in relatie tot weersomstandigheden Overschrijding van de signaalwaarde voor intestinale enterococcen is gemeten op 24 augustus 2010. Voor E.coli zijn overschrijdingen van de signaalwaarde gemeten op 24 augustus 2010 en 25 juni 2012. Uit de gegevens van weerstation Stavoren blijkt dat op 24 augustus 2010 en de dagen ervoor geen sprake was van bijzondere weersomstandigheden die deze hogere concentraties kunnen verklaren. Het waren redelijk bewolkte dagen, dus hoge aantallen bezoekers waren er waarschijnlijk niet. Ook was er weinig neerslag en dus weinig afspoeling. Daarnaast blijkt uit de gegevens dat in de dagen voorafgaand aan 25 juni 2012 redelijk veel neerslag is gevallen die mogelijk invloed heeft gehad op de concentratie intestinale enterococcen en E.coli, door afspoeling. Er is echter geen direct verband te leggen tussen deze incidentele overschrijding van de signaalwaarde en de mate van neerslag voorafgaand aan de meting. 17

6 POTENTIËLE VERONTREINIGINGSBRONNEN EN ROUTES Op basis van de historische data, de gebiedsbeschrijving, gegevens van beheerders, een analyse van de plattegronden, internetbronnen en het veldbezoek kan voor de zwemwaterlocatie It Soal Workum een aantal mogelijke bronnen voor verontreiniging worden aangemerkt die de zwemwaterkwaliteit negatief beïnvloeden. Bezoekers De bezoekers kunnen zelf een bron van besmetting zijn op de zwemlocatie. Op een drukke dag kan beperkte lichaamshygiëne van badgasten en/of het poepen van met name (kleine) kinderen in de zwemzone tot verhoogde concentraties aan fecale indicatororganismen leiden. Daarnaast kan ook het achterlaten van afval op het strand en in de zwemzone van invloed zijn op de zwemwaterkwaliteit. Op zomerse dagen zullen ongeveer 2.500 bezoekers van de zwemlocatie gebruik maken. Het jaargemiddelde aan bezoekers is ongeveer 250 bezoekers per dag het strand. Honden Gemiddeld komen 15 honden per dag op de locatie. Loslopende huisdieren zijn niet toegestaan op het recreatieterrein. Daarnaast heeft de eigenaar van een hond de verplichting om de uitwerpselen van de hond op te ruimen. Tijdens het veldbezoek zijn er overigens wel uitwerpselen van honden aangetroffen. Door getijdenwerking komt hondenpoep in de zwemwaterzone terecht. Hondenpoep heeft een negatieve invloed op de zwemwaterkwaliteit. Watervogels Tijdens het zwemseizoen zijn er ongeveer 50 (water)vogels per dag op het strand en binnen de zwemzone aanwezig. In de directe omgeving van het zwemstrand zijn vele watervogels aanwezig (honderden smienten maar ook meeuwen en meerkoeten). Op de zwemwaterlocatie is het mogelijk dat ten tijde van de ganzentrek ook hier veel vogels voorkomen. Deze periode valt buiten het zwemseizoen. De uitwerpselen van (water)vogels hebben een negatieve invloed op de zwemwaterkwaliteit die door afspoeling en direct in het zwemwater terecht komen. Recreatievaart Door onjuist gebruik van chemische toiletten kan de recreatievaart een negatieve invloed op de zwemwaterkwaliteit hebben. Op een rustige dag zijn maximaal 10 vaartuigen in de buurt van de zwemzone aanwezig, op drukke dagen kan dit aantal oplopen tot 50 boten. In de buurt van de zwemlocatie liggen twee jachthavens. Het water van deze jachthavens staat in (direct) contact met de zwemzone. Vuil water dat zich hier ophoopt kan door stroming bij de zwemzone terecht komen. Daarnaast veroorzaakt een vaartuig in ondiep water voor opwervelend zand en slib waardoor het water troebel wordt. Opwervelend slib kan de zwemwaterkwaliteit negatief beïnvloeden. Achterland/landbouw DNA onderzoek (2013) heeft uitgewezen dat herkauwers een groot aandeel hebben in bacteriële verontreiniging. Via afstromend water/watergangen komt de vervuiling in de zwemzone terecht. Hoe deze route precies verloopt is nog onduidelijk. 18

7 BRONNENANALYSE ZWEMPROF ZWEMPROF is een spreadsheetmodel waarmee berekend wordt welke effecten verschillende bronnen van verontreiniging op de zwemwaterlocatie kunnen hebben. In het spreadsheet worden de potentiële bronnen voor fecale bacteriën ingevuld die op de locatie aanwezig zijn, evenals de grootte ervan en de afstand ervan tot de zwemzone. Daarnaast worden de dimensies van het watersysteem ingevuld. Het model berekent voor elk van de bronnen of er een significant negatieve invloed van uit kan gaan op de zwemwaterkwaliteit in de zwemzone. Hierbij geldt hoe groter de bron, hoe meer invloed, en ook hoe dichterbij een bron, hoe meer invloed. Bronnenanalyse met behulp van ZWEMPROF wordt alleen uitgevoerd wanneer er sprake is van een beoordeling in de klasse slecht of aanvaardbaar, of wanneer er een overschrijding is van de signaalwaarde (zie paragraaf 1.2). Voor It Soal is dit laatste het geval. In figuur 7.1 is de uitslag van ZWEMPROF voor de zwemzone van It Soal al weergegeven. De toelichting op deze figuur staat in de volgende paragrafen vermeld en het invoerblad dat daaruit volgt is gegeven in bijlage 4. Bijdrage bronnen legenda EC Geen invloed op zwemwaterkwaliteit (E.c <200KVE/100ml) Geringe invloed op de zwemwaterkwaliteit (E.c tussen 200 en 500KVE/100ml) Wezenlijk invloed; gemiddelde onder de norm, maar incidenteel overschrijdingen te verwachten (E.c tussen 500 en 900KVE/100ml) Grote invloed bron: maatregelen noodzakelijk (E.c >900KVE/100ml) Naam locatie: It Soal Datum beoordeling: 12 februari 2014 legenda IE Geen invloed op zwemwaterkwaliteit (IE <100KVE/100ml) Geringe invloed op de zwemwaterkwaliteit (IE tussen 100 en 200KVE/100ml) Wezenlijk invloed; gemiddelde onder de norm, maar incidenteel overschrijdingen te verwachten (IE tussen 200 en 330KVE/100ml) Grote invloed bron: maatregelen noodzakelijk (IE >330KVE/100ml) gemiddeld EC zeer druk EC gemiddeld IE zeer druk IE eindoordeel EC eindoordeel EC Zwemmers verdeeld over zone 233 2328 116 1164 gemiddeld zeer druk 1181 3310 Recreatievaart 9 43 4 21 RWZI 0 0 eindscore IE eindscore IE Agrarisch achterland 16 3 gemiddeld zeer druk RioolOverstort 1046 2111 gemengd stelsel 0 0 gescheiden stelsel 0 0 Lozingen slachthuis of mestverwerkend bedrijf 0 0 Ongezuiverde lozingen 0 0 Afstromend wegwater 0 0 Beroepsvaart 2 1 Jachthavens 0 0 Watervogels binnen zwemzone 368 368 Watervogels buiten zwemzone 2 2 Dieren op het strand binnen zwemzone 553 553 Dieren op het strand buiten zwemzone 3 3 Lokale bron (Incidenteel) 0 0 Lokale bron (continue belasting) 0 0 Figuur 7.1 Uitslag ZWEMPROF van de zwemzone van It Soal Workum Bezoekers Op zomerse dagen zullen ongeveer 2500 bezoekers van de zwemwaterlocatie gebruik maken. Gemiddeld betreden ongeveer 250 bezoekers per dag het strand. Uit ZWEMPROF komt naar voren dat deze aantallen zwemmers/bezoekers op rustige dagen geen negatieve invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit op deze locatie. Op zeer drukke dagen is er echter een geringe invloed op de concentratie E. coli en intestinale enterokokken. Honden Gemiddeld komen 15 honden per dag op de locatie. Door afspoeling komt hondenpoep in de zwemwaterzone terecht. Hondenpoep heeft een negatieve invloed op de zwemwaterkwaliteit. Uit ZWEMPROF komt naar voren dat dit aantal honden geen negatieve invloed heeft op de zwemwaterkwaliteit op deze locatie. Uit de historische data-analyse blijkt tevens dat er door honden geen invloed op zwemwaterkwaliteit wordt uitgeoefend. Echter, wanneer het aantal honden op de 19

zwemwaterlocatie in aantal toeneemt (28 of meer honden) dan komt in ZWEMPROF naar voren dat er wel degelijk kans bestaat op microbiologische verontreinigingen in de zwemzone. Watervogels Tijdens het zwemseizoen zijn (water)vogels op het strand en binnen de zwemzone aanwezig. In de natuurgebieden in de omgeving zullen meer vogels voorkomen. Voor de analyse met ZWEMPROF is uitgegaan van gemiddeld 50 vogels in de zwemzone en 500 vogels in de directe omgeving. Op basis van deze aannames komt uit de analyse van ZWEMPROF naar voren dat vogels als potentiële bron van verontreiniging geen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit op deze locatie. Echter, wanneer het aantal vogels op de zwemwaterlocatie (behoorlijk) in aantal toeneemt (136 of meer) dan komt in ZWEMPROF naar voren dat er wel degelijk kans bestaat op microbiologische verontreinigingen in de zwemzone. Bovendien is uit aanvullend DNA-onderzoek in zwemwaterseizoen 2013 gebleken dat vogels (en herkauwers) tot de potentiële bronnen behoren. Recreatievaart Op een rustige dag zijn maximaal 10 vaartuigen in de buurt van de zwemzone aanwezig, op drukke dagen kan dit aantal oplopen tot 50 boten. Uit ZWEMPROF komt naar voren dat het onjuist hanteren van chemische toiletten op boten geen negatieve invloed heeft op de zwemwaterkwaliteit. Totaal Uit ZWEMPROF blijkt dat alle bronnen tezamen gemiddeld geen tot geringe invloed hebben op de fecale bacteriën op een gemiddelde dag. Op een drukke dag kan de invloed wezenlijk zijn. Dit wordt voornamelijk door de grote hoeveelheid zwemmers ten opzichte van de relatief kleine zwemzone veroorzaakt. 8 EVALUATIE EN CONCLUSIES 8.1 Zwemwaterkwaliteit De zwemwaterkwaliteit van zwemwaterlocatie It Soal Workum wordt beoordeeld als uitstekend voor wat betreft de intestinale enterococcen concentraties en als aanvaardbaar voor wat betreft de Escherichia coli concentraties. Voor de periode 26 augustus tot 1 september 2010 is een waarschuwing afgegeven voor de aanwezigheid van intestinale entercoccen en E.coli. In 2012 is voor de periode 25 juni tot 4 juli een waarschuwing afgegeven voor aanwezigheid van E.coli. In de periode vanaf 2010 heeft de provincie Fryslân tweemaal een negatief zwemadvies uitgebracht. In de periode vanaf 2010 zijn geen zwemverboden ingesteld voor It Soal Workum. 8.2 Bronnenanalyse Er zijn diverse verontreinigingsbronnen die de zwemwaterkwaliteit negatief kunnen beïnvloeden. Uit de analyse met ZWEMPROF blijkt dat zwemmers de grootste invloed hebben op fecale verontreiniging. ZWEMPROF komt tot deze berekening door de relatief kleine zwemzone ten opzichte van de hoeveelheid bezoekers die zich op het grote strand kunnen bevinden. Uit aanvullend DNAonderzoek bleek dat vogels en herkauwers tot de potentiële bronnen behoren. 8.3 Blauwalgen In 2010 is een eenmalige analyse van blauwalgen uitgevoerd, waarbij hoge aantallen blauwalgcellen zijn aangetroffen. Op basis daarvan stelt de Handreiking Blauwalgen in het Zwemwaterprofiel dat er een aanzienlijke kans op proliferatie van blauwalg in de komende jaren is. In een nadere analyse is echter geen duidelijke oorzaak voor de hoge aantallen gevonden. Daarom wordt aanbevolen eerst de monitoring in It Soal uit te breiden naar tweewekelijkse bemonstering van Microcystis, Anabaena, Aphanizomenon, Planktothrix en Woronichinia gedurende minimaal één zwemseizoen, alvorens eventuele maatregelen te benoemen. 20

9 AANBEVELINGEN VOOR MAATREGELEN Aangezien de zwemwaterkwaliteit aanvaardbaar is, zijn er maatregelen nodig om de zwemwaterkwaliteit te verbeteren. Belangrijk hierbij is dat zwemmers zich verdelen over de zwemzone en dat toiletten altijd beschikbaar zijn. Op basis van DNA-onderzoek zijn vogels en herkauwers aangewezen als voornaamste bronnen. Maatregelen dienen dan ook daarop gericht te zijn. Op basis van een onderzoek naar de specifieke bronnen (waar bevinden de herkauwers zich, is er connectie met het achterland, hoeveel vogels komen er dagelijks) zullen maatregelen genomen moeten worden om deze bronnen te minimaliseren. Daarnaast wordt aanbevolen het hondenverbod te handhaven. 21

10 LITERATUUR DHV, 2005. KRW en oppervlaktewater, Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water. In opdracht van het Ministerie van Verkeer & Waterstaat, Rijkswaterstaat, RIZA. Europese Unie, 2006. Richtlijn 2006/7/EG van het Europees Parlement en de Raad van 15 februari 2006 betreffende het beheer van de zwemwaterkwaliteit en tot intrekking van Richtlijn 76/160/EEG. Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Rijkswaterstaat, 2005. Handreiking bij het opstellen van een zwemwaterprofiel. RIZA-Grontmij 21-06-05. DHV, 2007. Handreiking Blauwalgen in het Zwemwaterprofiel. Hulpmiddel voor het opstellen van het voor blauwalgen relevante deel van Zwemwaterprofielen. In opdracht van Rijkswaterstaat, RIZA. DHV/Grontmij, 2008. Blauwalgenrapportage voor zwemwaterlocaties in rijkswateren. In opdracht van Rijkswaterstaat, Waterdienst. Helpdesk. Blauwalgenprotocol te downloaden op http://www.helpdeskwater.nl/onderwerpen/gebruiksfuncties/zwemwater/blauwalgen/ 22

BIJLAGE 1 Verslag veldbezoek Locatie: It Soal, Workum Datum: 23-9-2013 Wie gesproken?: - Weer: Sluierbewolking, weinig wind, 15 gr. C. Foto's: Ja Checklist bronnen Feces aanwezig op strand Huisdieren: Honden of paarden op strand Vogels op in zwemzone en op het strand Weilanden en/of boerenbedrijven in de omgeving Rioolwaterzuiveringen Riooloverstorten Ongezuiverde lozingen Fauna : ratten, konijnen, kadavers (botulisme) e.d. Vegetatie Recreatievaart, chartervaart, binnenvaart Jachthavens Woonboten Regenwateruitlaat Drijvend vuil Opwerveling en/of nalevering van sediment, bagger of zuiveringsslib Industrie in omgeving Ja; vogels, honden, pony's, konijnen Ondanks hondenverbod: minimaal 7 honden in anderhalf uur tijd op het strand. Sporen van 2 paarden en 2 pony's Tijdens veldbezoek vrijwel alle vogels (net) buiten zwemzone. Minimaal 40 knobbelzwanen, 30 kuifeenden, 15 wilde eenden en 70 meerkoeten. Op grotere afstand (zuidkant Workummerwaard) honderden smienten, kokmeeuwen en meerkoeten. Niet in directe omgeving Nee Nee Nee Konijn, kadaver zilvermeeuw Nauwelijks aanwezig Tijdens veldbezoek één plezierjacht op 200 m. van zwemzone langsvarend. Op strand 70 afgebakende ligplekken voor catamarans. Aan zuidkant toegangskanaal jachthaven Workum. Zuidkant (direct grenzend): kleine jachthaven (< 100 ligplaatsen). Halverwege toegangskanaal richting jachthaven Workum: > 600 ligplaatsen Nee Nee Nee, wel zwerfvuil op strand (bbq-restanten, blikjes, plastic flessen etc.). Concentratie van zwerfvuil bij en in struweel aan noordkant van het strand. Nee Nee Watersysteem en bodem Waterdiepte Uitgestrekte ondiepe zone; halverwege zwemzone dieper wordend (max. 2 m) Doorzicht Geur Schuim Drijflagen Redelijk/goed Niet afwijkend Veel; zone van gem. 4 m breed langs de gehele oever. Rand 'oud' schuim blauwgroen verkleurend op het strand. Ja, vnl. langs de oever (vooral schuim) 23

Beschrijving watersysteem Wordt er water rondgepompt op de zwemwaterlocatie? Onderdeel van IJsselmeer; open verbinding Nee Soort Zand, met +/- 10 % schelpen ondergrond/waterbodem Voorzieningen in en bij zwemzone Toiletten Eén centraal gelegen sanitairblok met 5 wc's en drie urinoirs. Aan zuidkant (bij kleine jachthaven) paviljoen met sanitaire voorzieningen. Douches Kiosk Informatieborden Vuilnisbakken Speeltoestellen in/bij het water Afbakening zwemzone (drijflijnen/drijfbalk) Nee Bij ingang camping Ja, met informatie m.b.t. voorschriften, waterkwaliteit, verbodsbepalingen etc. Twaalf, verdeeld over de gehele lengte van het strand. Frequentie onbekend, maar tijdens veldbezoek vrijwel allemaal minder dan 10% gevuld. Nee Gele boeien op 40 m. van oever. Aanlegsteigers of Alleen buiten eigenlijke zwemzone ankerplaats Beheer Maaibeheer in de plas N.v.t. Leegpompen plas N.v.t. Baggeren N.v.t. Oeveronderhoud Extensief Beheer strand - Controle en - schoonmaken strand en ligweiden Beheer ligweiden Intensief maaibeheer (gazon) Bemesting ligweiden - Openstelling plas Toegankelijkheid Vrij toegankelijk Aantal - bezoekers/badgasten (jaarlijks/dagelijks ) Toezicht Mei-sept. Inrichting Inrichting oevers Strand Ingrepen in het gebied - de afgelopen jaren Toekomstige plannen - inrichting Nevengebruik/activiteiten Nevengebruik Kitesurfen (1 sept-1 juni), windsurfen, catamaranzeilen. Alle activiteiten buiten zwemzone. Activiteiten in het zwemseizoen Zie boven 24

Activiteiten buiten het zwemseizoen Zie boven 25

26

27