Coping bij volwassenen met dyslexie Drs. Marzenka Rolak Orthopedagoog generalist Dyslexie Centrum Rotterdam m.rolak@dyslexiecentrumrotterdam.nl
INHOUD Opdracht: Beeld dyslexie Coping algemeen Coping en dyslexie Voorbeeld van coping bij; een complex samenspel Coping in een breder kader; individu, taak, context Diana Coping: proces en aanpak In gesprek Opdracht: maak samen een verhaal
OPDRACHT: BEELD DYSLEXIE Pak uw telefoon en zoek in uw foto s een foto die u associeert met dyslexie. Overleg met uw buurman/ buurvrouw waarom u voor deze foto heeft gekozen.
DYSLEXIE (Ruijssenaars et al., 2008, McNulty, 2003, Nalavany et al. 2012, 2015, Rensman, 2015, de Beer 2014)
COPING (de Ridder &van Heck, 1999) Coping is de wijze waarop mensen met stressvolle gebeurtenissen of situaties omgaan om deze de baas te blijven. Taakgericht Emotiegericht Vermijdingsgericht
COPING en DYSLEXIE (Gerber, 1996, Passe, 2015, Firth et al., 2010; Hellendoorn et al.,2000; Ruijssenaars et al., 2008, Singer 2005) Copingstrategieën ontstaan in de kindertijd Risicovermijding om zelfwaardering te beschermen Relatie tussen vermijdingsgerichte coping en sociaal emotionele problemen. Door vermijding minder ontwikkeling leerstrategieën. Coping als complex proces. Taakgericht Emotiegericht Vermijdingsgericht Openheid over dyslexie Om hulp vragen Controle door anderen Specifieke taakaanpak/ leerstrategieën Ondersteunende technologie Terug vechten, bewijsdrang Anderen afschrikken Frustratie uiten Boos worden Negatief attribueren Vermijding baan in talent Camoufleren Overcompensatie Onderdrukking/ontkenning Afleiding in sport/ hobby
COPING: VOLLE SITUATIES Situatie waarin geconfronteerd met niet kunnen lezen en onbegrip of negatieve reacties van anderen Deze situaties doen haar denken aan andere situaties waarin ze vanwege haar dyslexie belachelijk is gemaakt. Dat maakt dat ze zich dom voelt. Dat maakt haar boos en verdrietig Hierdoor trekt ze zich terug of probeert anderen te kwetsen (Emotiegerichte coping) Dat zorgt voor een afname van negatieve emoties en voorkomt verdere vernedering Tegelijkertijd zorgt het voor minder sociale contacten en een toename van negatieve gevoelens en het gevoel overal alleen voor te staan. Deze gevoelens probeert ze vervolgens te dempen met blowen of drinken (vermijdingsgerichte coping).
COPING IN EEN BREDER KADER (naar Raskind & Stanberry, 2008).
CASUS Diana - verkoopster Individu School/werkervaringen: niet mee kunnen komen op BaO, onbegrip, speciaal onderwijs, LOM, gepest/ onbegrip conclusie dom en niet de moeite waard Feitelijke beperking: zeer langzaam leestempo (nooit boek gelezen), niet iets foutloos op kunnen schrijven. Sociale gevolgen: minder geaccepteerd voelen, minder vertrouwen Emotionele gevolgen: jezelf niet helemaal laten zien, twijfel aan eigen kunnen Sterk: waarnemingsvermogen, mogelijkheden zoeken, doorzetten, verbaal sterk, weet wat ze wil, nieuwsgierig.
Taak en context Lezend opnemen van informatie Het verwerken van talige informatie; anders begrijpen. Veranderingen via mail aangekondigd. Weekbrieven Flexplekken (omgevingsruis) Onbegrip werkgever
Coping taakgericht: harder werken (meer tijd in stoppen), iets meerdere keren vragen totdat duidelijk is, luisterboeken. emotiegericht: negatief attribueren (kan het niet, te hoog gegrepen), bevestiging zoeken vermijding: de met mij is alles dik voor mekaar-show, werken onder niveau, geen hulp willen vragen, uitstellen (vb. mail), actief vermijden van lees- en/of schrijftaken, beeld ander bevestigen (hoop opgegeven).
COPING: PROCES EN AANPAK (Gerber, 1996, Brown, 2013) Fases herkaderen negatieve ervaringen met dyslexie: onderkenning, begrip en inzicht in dyslexie en effect op werk en studie, acceptatie, actieplan en (levens)doelen Hoop = (levens)doelen, weten hoe je die doelen kan bereiken en vertrouwen in eigen mogelijkheden Fases in de praktijk: onderkenning, begrip en inzicht, aanpak sociaal emotionele gevolgen, aanpak feitelijke beperking, verankering in de omgeving en doelen voor langere termijn.
IN GESPREK Bereid zijn naast je te komen zitten. Gesprek aangaan vanuit vertrouwen. Wees nieuwsgierig. De kwetsbare opstelling laten zien die ik van jou verwacht. kwaliteiten zien en inzetten om zwakke punten aan te pakken. Vertaalslag maken van taal naar beeld.
OPDRACHT: MAAK SAMEN EEN VERHAAL Maak viertallen Leg de plaatjes in een volgorde zodat het een verhaal vormt (5 min). Geef het verhaal een titel (2 min.). Presenteer het verhaal aan de anderen (2 min. per groepje).