energie 37% Tuinbouwcijfers productie gezond 10% areaal import export Tuinbouwcijfers 2008 2009 100% Nederland
Voorwoord Lage prijzen voor onze producten bezorgde de Nederlandse tuinbouw in 2009 zwaar weer. Veel individuele bedrijven verkeerden in financiële moeilijkheden. Inkomens verdampten, investeringen zakten terug naar een laag niveau. Productie, invoer en uitvoer daalden fors. Desondanks verzaakte de sector niet in haar positieve bijdrage aan de Nederlandse samenleving. Ook met de lagere omzet, droegen we opnieuw flink bij aan het overschot op de nationale handelsbalans. Het aandeel van de tuinbouw in de sterk opgelopen werkloosheid is beperkt. En van de miljarden stuks bloemen, planten, groenten en fruit die we afleveren, zorgt ieder op zich voor gezonder leven van mensen. Zeker in economisch lastige periodes staan we niet iedere dag stil bij het belang van de Nederlandse tuinbouw. Dat hoeft ook niet. Het is wel goed voor het gevoel van eigenwaarde om onze bijdrage aan de Nederlandse samenleving scherp in beeld te houden. Dit mogen we met trots kenbaar maken aan onze omgeving. Als collectief leveren we ongekende prestaties, laten de feiten en cijfers in dit boekje zien. We vertrouwen erop dat beter inzicht in de belang van onze sector ertoe bijdragen dat de producten van de individuele bedrijven snel weer die (financiële) waardering krijgen die ze verdienen. mr T.H.J. Joustra Voorzitter Productschap Tuinbouw Tuinbouwcijfers 1
4 Aantal productiebedrijven tuinbouw 5 Aantal bedrijven tuinbouw Bedrijven 1 2 Tuinbouwcijfers
Bedrijven 1 Tuinbouwcijfers 3
Aantal productiebedrijven tuinbouw 20.000 15.000 10.000 5.000 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Aantal productiebedrijven Productiewaarden (miljoen euro) Bron: PT 1998 20.802 2000 19.187 2002 17.267 2004 15.985 2006 14.869 2008 13.502 Bedrijven 1 4 Tuinbouwcijfers
Aantal bedrijven tuinbouw 2009 Tuinbouw totaal 28.799 Primaire sectoren 13.502 vollegrondsgroenten 1.318 glasgroenten 1.569 vollegrondsbloemen 281 bloembollen 1.881 bloemen onder glas 3.258 paddenstoelen 234 fruit 1.744 boomkwekerij 2.817 uitgangsmateriaal 400 Niet-primaire sectoren 15.297 industrie 170 afzetorganisaties 20 groothandel siergewassen 1.370 - bloemkwekerij 1.190 - bloembollen 175 - boomkwekerij 5 groothandel groenten/fruit 884 detailhandel AGF 1.680 detailhandel bloemen/planten 4.319 ambulante handel 1.278 - AGF 718 - bloemkwekerij 560 hoveniers incl. Sociale werkplaats 4.800 tuincentra 776 Bedrijven 1 Tuinbouwcijfers 5
8 De tuinbouw in agrarisch Nederland 10 Productiewaarde per sector 11 Concentratie binnen sectoren 12 Export van tuinbouwproducten 14 Bestemming tuinbouwproducten 16 Belangrijkste exportmarkten bloembollen 18 Belangrijkste exportmarkten bloemkwekerij Markt & economie 2 20 Belangrijkste exportmarkten boomkwekerij 22 Belangrijkste exportmarkten groenten en fruit 24 Import van tuinbouwproducten 25 Herkomst tuinbouwproducten 26 Belangrijkste importmarkten bloemkwekerij 28 Belangrijkste importmarkten groenten 30 Belangrijkste importmarkten fruit 32 Belangrijkste importmarkten noten en specerijen 34 Top retailers in Europa 35 Bijdrage nationale handelsbalans 6 Tuinbouwcijfers
Markt & economie 2 Tuinbouwcijfers 7
De tuinbouw in agrarisch Nederland (x mld Euro) 2000 2005 2008 Productie 17,1 17,5 19,7 Tuinbouw 6,7 7,0 7,7 - voedingstuinbouw 2,3 2,2 2,5 - siergewassen 4,3 4,8 5,2 Akkerbouw 2,0 2,1 2,2 Rundveehouderij 4,3 4,6 5,2 Intensieve veehouderij 4,2 3,8 4,6 Aandeel tuinbouw 39% 40% 39% Bron productie tuinbouw: PT Bron productie andere sectoren: LEI Markt & economie 2 8 Tuinbouwcijfers
25,0 Productiewaarde agrarisch Nederland (x mild. Euro) 20,0 15,0 10,0 Productie totaal Tuinbouw 5,0 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 % Tuinbouw in agrarisch Nederland 42% 41% 40% 39% 38% 37% 36% 35% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 % Tuinbouw Markt & economie 2 Tuinbouwcijfers 9
Productiewaarde per sector (x mln Euro) 2000 2005 2007 2008 2009* % 09/08 Siergewassen 4.394 4.822 5.261 5.206 4.907-6% Bloemkwekerijgewassen 3.241 3.711 4.062 4.034 3.780-6% - snijbloemen 2.085 2.199 2.294 2.172 1.880-13% - kamer- en tuinplanten 1.155 1.512 1.768 1.862 1.900 2% Bloembollen 603 559 600 573 535-7% Boomkwekerijproducten 550 552 599 599 592-1% Voedingstuinbouw 2.297 2.185 2.475 2.465 2.100-15% Verse groenten 1.971 1.850 2.105 1.995 1.710-14% - onder glas 1.259 1.215 1.340 1.270 1.080-15% - vollegrondsgroenten 363 385 400 400 330-18% - uien 33 20 115 65 70-8% Markt & economie 2 - paddenstoelen 316 230 250 260 230-12% Vers fruit 326 335 370 470 390-17% Totaal tuinbouw 6.691 7.007 7.736 7.671 7.007-9% Bron: PT *) Voorlopige cijfers 10 Tuinbouwcijfers
Concentratie binnen sectoren Groenten en Fruit Bloemkwekerij Boomkwekerij Bloembollen 0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 Totaal aantal bedrijven Aantal bedrijven verantwoordelijk voor 50% van de economische activiteit in de tuinbouwketen Totaal aantal bedrijven 8% 6% 11% 7% Verantwoordelijk voor 50% van de economische activiteit Markt & economie 2 Tuinbouwcijfers 11
Export van tuinbouwproducten (incl. reëxport) (x mln Euro) 2000 2005 2008 2009* % 09/08 Siergewassen 5.109 5.882 6.169 5.905-4% Bloemkwekerijgewassen 4.019 4.859 5.097 4.880-4% - snijbloemen 2.844 3.144 3.243 2.990-8% - potplanten 1.175 1.715 1.854 1.890 2% Bloembollen 678 617 632 590-7% Boomkwekerijproducten 412 406 440 435-1% Voedingstuinbouw 5.831 6.968 9.470 8.640-8% Groenten totaal 3.358 3.532 4.490 4.100-8% - vers 2.695 2.885 3.718 3.400-8% - verwerkt 663 647 772 700-8% Markt & economie 2 Fruit totaal 2.110 2.844 4.251 3.800-11% - vers 1.157 1.824 2.664 2.350-12% - verwerkt 953 1.020 1.587 1.450-8% Noten & specerijen 363 592 729 740 2% Totaal tuinbouw 10.940 12.850 15.639 14.545-7% *) Voorlopige cijfers Bron bloemkwekerijgewassen: HBAG Bron voedingstuinbouw: Eurostat Bron andere sectoren: PT 12 Tuinbouwcijfers
18.000 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 Export van tuinbouwproducten (x mln Euro) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* Voedingstuinbouw Siergewassen 3.900 Export tuinbouwproducten 2009 (x mln Euro) 740 4.840 Bloemkwekerijgewassen Bloembollen Boomkwekerijproducten Groenten totaal 590 Fruit totaal 435 Noten & specerijen 4.260 Markt & economie 2 Tuinbouwcijfers 13
Bestemming tuinbouwproducten Duitsland Ver. Koninkrijk Frankrijk België Rusland Italië Zweden V.S. Denemarken Polen Markt & economie 2 Overige landen 0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 miljoen euro 1995 2007 14 Tuinbouwcijfers
Markt & economie 2 Tuinbouwcijfers 15
Belangrijkste exportmarkten bloembollen Bloembollen (x mln Euro) 2000 2005 2008 2009* % 09/08 Totaal 678 617 632 590-7% V.S. 140 113 106 95-10% Duitsland 81 69 74 74 0% Verenigd Koninkrijk 58 60 55 50-9% Japan 90 64 46 45-2% Frankrijk 52 42 44 40-9% Italië 53 35 33 26-21% Rusland 3 10 27 22-19% China 7 25 19 19 0% Canada 22 19 19 19 0% Markt & economie 2 Zweden 21 18 21 18-14% Bron: PT *) Voorlopige cijfers 16 Tuinbouwcijfers
Export bloembollen (x mln Euro) 800 700 600 500 400 300 200 100 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* Verdeling exportmarkten bloembollen 100% Overige 80% Rusland Italië 60% Frankrijk 40% Japan Verenigd Koninkrijk 20% Duitsland 0% V.S. 2000 2005 2008 2009* Export bloembollen 2009 (x mln Euro) 95 V.S. Duitsland 238 Verenigd Koninkrijk 74 Japan Frankrijk 50 Italië Rusland 22 45 26 40 Overige Markt & economie 2 Tuinbouwcijfers 17
Belangrijkste exportmarkten bloemkwekerij Bloemkwekerijgewassen (x mln Euro) 2000 2005 2008 2009* % 09/08 Totaal 4.019 4.859 5.097 4.880-4% Duitsland 1.470 1.531 1.475 1.530 4% Verenigd Koninkrijk 566 810 745 650-13% Frankrijk 563 650 665 650-2% Italië 221 333 330 320-3% België 133 187 216 212-2% Rusland 46 100 177 133-25% Denemarken 93 135 143 135-6% Polen 46 73 143 128-10% Zwitserland 122 132 137 138 1% Markt & economie 2 Oostenrijk 116 135 135 132-2% Bron: HBAG *) Voorlopige cijfers 18 Tuinbouwcijfers
Export bloemkwekerijgewassen (x mln Euro) 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* 100% Verdeling exportmarkten bloemkwekerijgewassen Overige 80% Rusland België 60% Italië 40% Frankrijk 20% Verenigd Koninkrijk Duitsland 0% 2000 2005 2008 2009* Export bloemkwekerijgewassen 2009 (x mln Euro) Duitsland 1.390 1.530 Verenigd Koninkrijk Frankrijk Italië België 133 Rusland 212 Overige 320 650 650 Markt & economie 2 Tuinbouwcijfers 19
Belangrijkste exportmarkten boomkwekerij Boomkwekerijproducten (x mln Euro) 2000 2005 2008 2009* % 09/08 Totaal 412 406 440 435-1% Duitsland 152 126 155 175 13% Verenigd Koninkrijk 75 86 80 62-23% Frankrijk 34 35 33 32-3% België 20 19 21 20-5% Italië 13 13 15 14-7% V.S. 26 23 14 14 0% Zweden 11 13 14 14 0% Zwitserland 12 9 13 13 0% Oostenrijk 11 12 12 12 0% Markt & economie 2 Ierland 5 10 10 7-30% Bron: PT *) Voorlopige cijfers 20 Tuinbouwcijfers
Export boomkwekerijproducten (x mln Euro) 460 450 440 430 420 410 400 390 380 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* Verdeling exportmarkten boomkwekerij 100% 80% Overige België Frankrijk 60% Verenigd Koninkrijk 40% Duitsland 20% 0% 2000 2005 2008 2009* Export boomkwekerij 2009 (x mln Euro) Duitsland 146 Verenigd Koninkrijk 175 Frankrijk België Overige 20 32 62 Markt & economie 2 Tuinbouwcijfers 21
Belangrijkste exportmarkten groenten en fruit (x mln Kg) Groenten en fruit (Nederlands product, inclusief uien) 2000 2005 2008 2009* % 09/08 Totaal vers 2.720 3.004 3.154 3.230 2% Duitsland 943 973 931 960 3% Verenigd Koninkrijk 414 465 463 459-1% België/Luxemburg 216 236 241 227-6% Rusland 140 162 210 145-31% Frankrijk 159 174 167 170 2% Zweden 104 113 119 105-12% Italië 47 85 83 112 35% Polen 49 30 69 71 3% Tsjechië 32 44 62 60-3% Markt & economie 2 Denemarken 40 46 54 50-7% Bron: PT/KCB *) Voorlopige cijfers 22 Tuinbouwcijfers
Export groenten en fruit (x mln Euro) 3.300 3.200 3.100 3.000 2.900 2.800 2.700 2.600 2.500 2.400 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* 100% Verdeling exportmarkten groenten en fruit Overige 80% Italië Zweden 60% Frankrijk 40% Rusland 20% België/Luxemburg Verenigd Koninkrijk 0% 2000 2005 2008 2009* Duitsland Export groenten en fruit 2009 (x mln Euro) Duitsland 1.052 960 Verenigd Koninkrijk België/Luxemburg Rusland Frankrijk Zweden 112 Italië 105 459 Overige 170 145 227 Markt & economie 2 Tuinbouwcijfers 23
Markt & economie 2 Import van tuinbouwproducten (x mln Euro) 24 Tuinbouwcijfers 2000 2005 2008 2009* % 09/08 Siergewassen 885 982 1.286 1.235-4% Bloemkwekerijgewassen 836 924 1.207 1.160-4% - snijbloemen 650 646 827 800-3% - potplanten 186 278 380 360-5% Bloembollen 29 31 40 40 0% Boomkwekerijproducten 20 27 39 35-10% Voedingstuinbouw 4.285 5.269 7.062 6.710-5% Groenten totaal 1.031 1.244 1.450 1.420-2% - vers 659 839 985 870-2% - verwerkt 372 405 465 450-3% Fruit totaal 2.641 3.243 4.655 4.300-8% - vers 1.397 2.083 2.927 2.700-8% - verwerkt 1.244 1.160 1.728 1.600-7% Noten & specerijen 613 782 957 980 3% Totaal tuinbouw 5.170 6.251 8.348 7.845-5% Bron: Eurostat *) Voorlopige cijfers 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 Ontwikkeling import tuinbouw (x mln Euro) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* 20002001200200320042005200620072008 2009* Voedingstuinbouw Siergewassen
Herkomst tuinbouwproducten in Nederland Top 5 volume Spanje België Duitsland Zuid-Afrika Brazilië 0 200 400 600 800 1.000 miljoen euro 1995 Top 5 groeiers Zuid-Afrika Ecuador Kenia China Costa Rica 2007 0 100 200 300 400 500 600 miljoen euro 1995 2007 Markt & economie 2 Tuinbouwcijfers 25
Belangrijkste importmarkten bloemkwekerij (x mln Euro) Bloemkwekerijgewassen 2000 2005 2008 2009* % 09/08 Totaal 835 924 1.207 1.160-4% Kenia 111 184 254 260 2% Duitsland 37 59 103 80-22% Ecuador 37 52 91 95 4% België 43 57 83 90 8% Ethiopië 0 7 67 94 40% Israël 124 82 63 32-49% Costa Rica 70 51 56 58 4% Italië 20 31 41 28-32% V.S. 59 44 39 31-21% Markt & economie 2 Oeganda 14 31 35 42 20% Bron: Eurostat *) Voorlopige cijfers 26 Tuinbouwcijfers
Import bloemkwekerijgewassen (x mln Euro) 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* Verdeling importmarkten bloemkwekerijgewassen 100% Overige Israël 80% Oeganda 60% Costa Rica 40% Duitsland België 20% Ethiopië 0% Ecuador 2000 2005 2008 2009* Kenia Import bloemkwekerijgewassen 2009 (x mln Euro) 260 Kenia Ecuador 409 Ethiopië België 95 Duitsland Costa Rica 94 Oeganda 32 42 Israël 58 90 80 Overige Markt & economie 2 Tuinbouwcijfers 27
Belangrijkste importmarkten groenten (x mln Euro) Groenten (vers en verwerkt) 2000 2005 2008 2009* % 09/08 Totaal 1.031 1.244 1.450 1.420-2% Spanje 425 437 406 380-6% België 114 147 198 220 11% Duitsland 92 134 147 128-13% China 70 50 73 57-22% Frankrijk 44 64 71 74 4% Polen 28 33 70 51-27% Israël 20 50 64 61-5% Italië 29 42 63 90 43% Kenia 10 20 41 43 5% Markt & economie 2 Turkije 31 48 39 42 8% Bron: Eurostat *) Voorlopige cijfers 28 Tuinbouwcijfers
2.000 Import van groenten (vers en verwerkt) (x mln Euro) 1.500 1.000 500 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* 100% Verdeling importmarkten groenten (vers en verwerkt) Overige 80% 60% 40% 20% 0% 57 410 61 2000 2005 2008 2009* 74 90 128 380 220 China Israël Frankrijk Italië Duitsland België Spanje Importmarkten groenten (vers en verwerkt) 2009 (x mln Euro) Spanje België Duitsland Italië Frankrijk Israël China Overige Markt & economie 2 Tuinbouwcijfers 29
Belangrijkste importmarkten fruit (x mln Euro) Fruit (vers en verwerkt) 2000 2005 2008 2009* % 09/08 Totaal 2.641 3.243 4.655 4.300-8% Brazilië 530 441 639 505-21% Zuid-Afrika 226 382 545 530-3% Chili 127 269 437 440 1% België 240 252 311 270-13% Spanje 191 240 293 290-1% Duitsland 173 244 286 220-23% Argentinië 99 126 226 205-9% Costa Rica 48 97 203 210 3% China 24 74 159 105-34% Markt & economie 2 Frankrijk 115 101 123 77-37% Bron: Eurostat *) Voorlopige cijfers 30 Tuinbouwcijfers
5.000 Import fruit (vers en verwerkt) (x mln Euro) 4.000 3.000 2.000 1.000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* 100% Verdeling importmarkten fruit (vers en verwerkt) 80% 60% 40% 20% 0% 440 505 2000 2005 2008 2009* 290 530 270 2.265 België Spanje Chili Brazilië Zuid-Afrika Overige Importmarkten fruit (vers en verwerkt) 2009 (x mln Euro) Overige Zuid-Afrika Brazilië Chili Spanje België Markt & economie 2 Tuinbouwcijfers 31
Belangrijkste importmarkten noten en specerijen (x mln Euro) Noten en specerijen 2000 2005 2008 2009* % 09/08 Totaal 613 781 957 990 3% Argentinië 42 91 197 145-26% V.S. 106 129 130 185 42% Vietnam 34 59 114 155 36% China 44 78 95 50-47% India 113 76 65 80 23% Duitsland 35 50 57 50-12% Verenigd Koninkrijk 21 37 35 21-40% Turkije 26 54 32 27-16% Brazilië 11 22 27 45 67% Markt & economie 2 Spanje 11 26 25 25 0% Bron: Eurostat *) Voorlopige cijfers 32 Tuinbouwcijfers
Import noten en specerijen (x mln Euro) 1200 1000 800 600 400 200 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* 100% Verdeling importmarkten noten en specerijen Brazilië 80% Duitsland China 60% India 40% Argentinië Vietnam 20% V.S. 0% Overige 2000 2005 2008 2009* Import noten en specerijen 2009 (x mln Euro) 45 50 Overige 50 280 V.S. 80 Vietnam Argentinië India 145 China Duitsland 185 Brazilië 155 Markt & economie 2 Tuinbouwcijfers 33
Markt & economie 2 Top Retailers in Europa (Omzet in Europa x mld Euro, 2007) Positie Retailer Omzet Hoofdkantoor 1 Carrefour 68 Frankrijk 2 Metro 62 Duitsland 3 Tesco 55 UK 4 Schwarz (Lidl) 48 Duitsland 5 Rewe 43 Duitsland 6 Edeka 37 Duitsland 7 Aldi 37 Duitsland 8 Auchan 31 Frankrijk 9 ITM 29 Frankrijk 10 Leclerc 29 Frankrijk Bron: www.retail-index.com 34 Tuinbouwcijfers
Bijdrage nationale handelsbalans 2000 2005 2007 2008 in % Nederland: Importwaarde (x mld Euro) Totaal 216,1 249,8 307,3 335,9 9% Agrarische producten 17,6 19,3 24,0 27,8 16% Tuinbouwproducten 5,2 6,2 6,9 8,3 20% Aandeel tuinbouwproducten in de import van agrarische producten 30% 32% 29% 30% Aandeel tuinbouw in NL totaal 2% 2% 2% 2% Bron: CBS/LEI/PT Nederland: Exportwaarde (x mld Euro) Totaal 231,9 281,3 347,5 370,5 7% Agrarische producten 32,5 37,0 42,8 46,8 9% Tuinbouwproducten 9,8 12,3 14,0 15,6 11% Aandeel tuinbouwproducten in de export van agrarische producten 33% 33% 33% 33% Aandeel tuinbouw in NL totaal 4% 4% 4% 4% Bron: CBS/LEI/PT Nederland: Handelsbalans (export - import) Totaal 15,8 31,5 40,2 34,6-14% Agrarische producten 14,9 17,7 18,8 19,0 1% Tuinbouwproducten 4,6 6,1 7,1 7,3 3% Aandeel tuinbouwproducten in de handelsbalans van agrarische producten 38% 34% 38% 38% Aandeel tuinbouw in NL totaal 29% 19% 18% 21% Bron: CBS/LEI/PT Markt & economie 2 Tuinbouwcijfers 35
38 Areaal tuinbouw 40 Areaal siergewassen 42 Areaal bloembollen 44 Areaal bloemkwekerijgewassen 46 Areaal boomkwekerijproducten 48 Areaal voedingstuinbouw 50 Areaal groenten 52 Areaal fruit Ruimte 3 36 Tuinbouwcijfers
Ruimte 3 Tuinbouwcijfers 37
Areaal tuinbouw (in ha) 2000 2005 2008 2009* % 09/08 Onder glas 10.521 10.649 10.274 10.324 0% Siergewassen 6.291 6.032 5.452 5.437 0% Bloemkwekerijgewassen 5.927 5.599 5.047 5.005-1% - snijbloemen 3.727 3.250 2.809 2.690-4% - potplanten 1.261 1.377 1.431 1.464 2% Ruimte 3 Ov. bloemkwekerijgewassen 939 972 807 851 5% Boomkwekerijgewassen en vaste planten 369 433 405 432 7% Voedingstuinbouw 4.230 4.617 4.822 4.887 1% - Groenten 4.037 4.344 4.487 4.558 2% - Fruit 193 273 335 329-2% Vollegrond 126.042 127.685 140.756 138.404-2% Siergewassen 37.532 40.075 43.631 43.255-1% Bloembollen 22.513 22.987 24.330 23.561-3% Boomkwekerijgewassen en vaste planten 12.641 14.575 16.720 17.139 3% Pot- en containerteelt 975 1.056 798 768-4% Bloemkwekerijgewassen 2.378 2.513 2.581 2.555-1% Voedingstuinbouw 88.510 87.610 97.125 95.149-2% Groenten 66.158 66.741 75.021 72.691-3% Pit- en steenvruchten 19.559 17.074 17.381 17.571 1% Klein fruit 2.793 3.795 4.723 4.887 3% Champignons 95 77 77 76-1% Totaal tuinbouw 136.658 138.411 151.107 148.804-2% Bron: CBS Groenten: inclusief uien en groene erwten; exclusief aardbeien Fruit: inclusief aardbeien Klein fruit: inclusief aardbeien *) = Voorlopige cijfers 38 Tuinbouwcijfers
Areaal tuinbouw (in ha) 155.000 150.000 145.000 140.000 135.000 130.000 125.000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* 12.000 Ontwikkeling areaal tuinbouw onder glas (in ha) 10.000 8.000 6.000 4.000 Voedingstuinbouw Siergewassen 2.000 0 2000 2005 2008 2009* Areaal tuinbouw vollegrond 2009 (in ha) 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 2000 2005 2008 2009* Voedingstuinbouw Siergewassen Ruimte 3 Tuinbouwcijfers 39
Areaal siergewassen (in ha) 2000 2005 2008 2009* % 09/08 Siergewassen 43.823 46.107 49.083 48.692-1% Bloembollen 22.513 22.987 24.330 23.561-3% Bloemkwekerijgewassen totaal 8.305 8.112 7.628 7.560-3% Bloemkwekerijgewassen onder glas 5.927 5.599 5.047 5.005-1% - snijbloemen 3.727 3.250 2.809 2.690-4% - potplanten 1.261 1.377 1.431 1.464 2% - overige bloemkwekerij - gewassen onder glas Bloemkwekerijgewassen vollegrond Boomkwekerijgewassen en vaste planten totaal Boomkwekerijgewassen en vaste planten onder glas Boomkwekerijgewassen en vaste planten vollegrond Pot- en containerteelt vollegrond Bron: CBS *) = Voorlopige cijfers 939 972 807 851 5% 2.378 2.513 2.581 2.555-1% 13.010 15.008 17.125 17.571-3% 369 433 405 432 7% 12.641 14.575 16.720 17.139 3% 975 1.056 798 768-4% Ruimte 3 40 Tuinbouwcijfers
Areaal siergewassen (in ha) 50.000 49.000 48.000 47.000 46.000 45.000 44.000 43.000 42.000 41.000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* 60.000 Ontwikkeling areaal siergewassen (in ha) 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 2000 2005 2008 2009* Boomkwekerijgewassen en vaste planten vollegrond Boomkwekerijgewassen en vaste planten onder glas Bloemkwekerijgewassen vollegrond Bloemkwekerijgewassen onder glas Bloembollen Areaal siergewassen 2009 (in ha) 17.139 432 2.555 5.005 23.561 Bloembollen Bloemkwekerijgewassen onder glas Bloemkwekerijgewassen vollegrond Boomkwekerijgewassen en vaste planten onder glas Boomkwekerijgewassen en vaste planten vollegrond Ruimte 3 Tuinbouwcijfers 41
Areaal bloembollen (in ha) 2000 2005 2008 2009* Bloembollen totaal 22.513 22.987 24.330 23.561 Tulp 9.705 10.551 11.390 11.728 Lelie 5.069 4.321 4.970 4.266 Narcis 1.843 1.763 1.974 1.877 Hyacint 1.130 1.260 1.383 1.389 Gladiool 1.643 1.377 1.167 1.123 Krokus 628 637 534 466 Iris 675 540 415 347 Overige bol- en knolgewassen 1.820 2.537 2.497 2.365 Bron: CBS *) Voorlopige cijfers Ruimte 3 42 Tuinbouwcijfers
25.000 Areaal bloembollen (in ha) 24.500 24.000 23.500 23.000 22.500 22.000 21.500 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* Areaal per product (in%) 100% 80% 60% 40% 20% 0% 2000 2005 2008 2009* Overige Gladiool Hyacint Narcis Lelie Tulp Areaal per product 2009 (in ha) 1.123 1.389 1.877 3.178 4.266 11.728 Tulp Lelie Narcis Hyacint Gladiool Overig Ruimte 3 Tuinbouwcijfers 43
Areaal bloemkwekerijgewassen onder glas (in ha) 2000 2005 2008 2009* Bloemkwekerijgewassen **) 5.927 5.599 5.047 5.005 Snijbloemen, totaal 3.727 3.250 2.809 2.690 Rozen 932 780 583 532 Chrysanten 774 598 523 493 Lelies 276 255 222 221 Gerbera's 253 212 208 217 Orchideeën 212 214 206 209 Fresia's 221 167 129 116 Anthurium 90 95 78 95 Alstroemeria 119 83 79 68 Eustoma Russellianum 79 50 41 40 Anjers 86 31 18 21 Overige snijbloemen 637 763 721 678 Potplanten, totaal 1.261 1.377 1.431 1.464 Amaryllisbollen 86 90 62 50 Perkplanten 497 550 459 475 Overige bloemkwekerijgewassen 939 972 807 851 Bron: CBS *) Voorlopige cijfers **) = Inclusief bloemzaden en opkweekmateriaal Ruimte 3 44 Tuinbouwcijfers
7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 Areaal bloemkwekerijgewassen (in ha) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* 20002001200200320042005200620072008 2009* Totaal onder glas Totaal vollegrond 100% Areaal bloemkwekerijgewassen (in %) 80% 60% Overige snijbloemen Orchideeën 40% 20% 0% 2000 2005 2008 2009* Gerbera's Lelies Chrysanten Rozen Areaal bloemkwekerijgewassen 2009 (in ha) 532 1.018 209 217 221 493 Rozen Chrysanten Lelies Gerbera's Orchideeën Overige snijbloemen Ruimte 3 Tuinbouwcijfers 45
Areaal boomkwekerijproducten vollegrond (in ha) 2000 2005 2008 2009* Boomkwekerijproducten **) 12.641 14.575 16.720 17.139 Laan- en parkbomen 3.158 3.735 4.445 4.535 Sierconiferen 2.340 2.941 3.040 3.151 Bos- en haagplantsoen 2.287 2.640 2.889 2.760 Sierheesters en klimplanten 1.787 2.179 1.574 1.680 Buxus.. 1.392 1.482 Vruchtbomen 1.251 1.257 1.326 1.456 Vaste planten 1.207 1.315 1.228 1.298 Rozenstruiken 612 509 547 543 Trek- en besheesters.. 279 234 Bron: CBS *) Voorlopige cijfers **) = Incl. vaste planten Nederland: Areaal boomkwekerijproducten onder glas (in ha) 2000 2005 2008 2009* Boomkwekerijproducten **) 369 433 405 423 Boomkwekerij voor vermeerdering 182 195 173 138 Boomkwekerij volledige teelt 187 238 232 294 Ruimte 3 Bron: CBS *) Voorlopige cijfers **) = Incl. vaste planten 46 Tuinbouwcijfers
Areaal boomkwekerij (in ha) 20.000 15.000 10.000 5.000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* 20002001200200320042005200620072008 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Areaal per product (in %) 2000 2005 2008 2009* Trek- en besheesters Rozenstruiken Vaste planten Vruchtbomen Buxus Sierheesters en klimplanten Bos- en haagplantsoen Sierconiferen Laan- en parkbomen 1.456 1.482 Areaal per product 2009 (in ha) 1.680 1.298 543 234 Sierconiferen Laan- en parkbomen 4.535 Bos- en haagplantsoen 2.760 3.151 Sierheesters en klimplanten Buxus Vruchtbomen Vaste planten Rozenstruiken Trek- en besheesters Ruimte 3 Tuinbouwcijfers 47
Areaal voedingstuinbouw (in ha) 2000 2005 2008 2009* % 09/08 Voedingstuinbouw 92.740 92.227 101.947 100.036-2% Groenten totaal 70.195 71.085 79.508 77.249-3% Groenten onder glas 4.037 4.344 4.487 4.558 2% Groenten vollegrond 66.158 66.741 75.021 72.691-3% Fruit totaal 22.545 21.142 22.439 22.787-3% Fruit onder glas 193 273 335 329-2% Fruit vollegrond 22.352 20.869 22.104 22.458-3% Bron: CBS Groenten: inclusief uien en groene erwten; exclusief aardbeien Fruit: inclusief aardbeien *) = Voorlopige cijfers Ruimte 3 48 Tuinbouwcijfers
Areaal voedingstuinbouw (in ha) 105.000 100.000 95.000 90.000 85.000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* 120.000 Ontwikkeling areaal voedingstuinbouw (in ha) 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 Fruit vollegrond Fruit onder glas Groenten vollegrond Groenten onder glas 0 2000 2005 2008 2009* 329 22.458 Areaal voedingstuinbouw 2009 (in ha) 4.558 72.691 Groenten onder glas Groenten vollegrond Fruit onder glas Fruit vollegrond Ruimte 3 Tuinbouwcijfers 49
Areaal vollegrondsgroenten (in ha) 2000 2005 2008 2009* Groenten totaal**) 66.158 66.741 75.021 72.691 Ui, totaal 19.979 22.520 26.140 26.027 Grove peen 4.729 4.700 5.286 5.742 Erwten (groen te oogsten) 5.864 5.091 5.969 4.855 Witlofwortel 4.198 3.423 3.162 3.012 Spruitkool 4.834 3.095 3.243 2.997 Prei 3.184 2.725 3.012 2.926 Sperzieboon 3.626 4.254 3.429 2.920 Sluitkool, totaal 2.544 2.473 3.064 2.789 Asperges, totaal 2.084 2.334 2.477 2.620 Fijne peen 2.985 2.551 2.379 2.436 Bloemkool 2.160 2.394 2.539 2.400 Broccoli 846 1.311 1.732 1.979 Sla 1.090 1.303 2.076 1.956 Tuinboon 694 790 1.838 1.597 Overige groenten 7.341 7.777 8.675 8.435 Bron: CBS *) Voorlopige cijfers **) = Incl. uien / erwten, excl. aardbeien Ruimte 3 Nederland: Areaal groenten onder glas (in ha) 2000 2005 2008 2009* Groenten totaal **) 4.037 4.344 4.487 4.558 Tomaat 1.133 1.396 1.600 1.628 Paprika 1.155 1.236 1.184 1.331 Komkommer 663 631 622 626 Aubergines 76 90 97 95 Overige producten 1.011 991 984 878 Bron: CBS *) Voorlopige cijfers **) = incl., groentezaden en opkweekmateriaal groenten onder glas 50 Tuinbouwcijfers
Areaal groenten onder glas 2009 (in ha) 878 95 1.628 Tomaat Paprika 626 20002001200200320042005200620072008 2009* 1.331 Komkommer Aubergines Overige producten Ruimte 3 Tuinbouwcijfers 51
Areaal fruit vollegrond (in ha) 2000 2005 2008 2009* Fruit **) 22.352 20.869 22.104 22.458 Appel 12.834 9.737 9.302 9.129 Peer 6.019 6.692 7.476 7.800 Pruim.. 262 281 Overige pit- en steenvruchten 701 645 341 361 Aardbei 1.746 2.301 2.926 3.055 Blauwe bes.. 419 526 Rode bes, framboos, braam.. 395 369 Zwarte bes 637 973 560 530 Zure kers.. 391 376 Overig kleinfruit 415 521 32 31 Bron: CBS *) Voorlopige cijfers **) = incl. aardbeien Nederland: Areaal fruit onder glas (in ha) 2000 2005 2008 2009* Fruit 193 273 335 329 Aardbeien **) 173 227 269 268 Overig fruit 20 46 66 61 Ruimte 3 Bron: CBS *) Voorlopige cijfers **) = Inclusief onder plastic 52 Tuinbouwcijfers
Areaal appel, peer en aardbei (in ha) 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 Aardbei Peer Appel 0 2000 2005 2008 2009* Areaal overige fruitsoorten (in ha) 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 2008 2009* Overig kleinfruit Pruim Overige pit- en steenvruchten Rode bes, framboos, braam Zure kers Blauwe bes Zwarte bes Ruimte 3 Tuinbouwcijfers 53
56 Werkgelegenheid tuinbouw in personen 58 Arbeidsmarkt in detail: functieniveau en richting 59 Ziekteverzuim per sector 59 Oordeel tuinbouwmedewerkers over werksituatie 60 Arbeidskrachten in bloembollen 62 Arbeidskrachten in bloemkwekerij 64 Arbeidskrachten in boomkwekerij 66 Arbeidskrachten in groenten en fruit 68 Arbeidskrachten hoveniers Arbeid 4 54 Tuinbouwcijfers
Arbeid 4 Tuinbouwcijfers 55
Arbeid 4 Werkgelegenheid tuinbouw in personen Bedrijven Totaal arbeidskrachten Gezinskrachten Tuinbouw totaal 28.799 287.050 46.500 Primaire sectoren 13.502 120.550 27.950 vollegrondsgroenten 1.318 10.600 3.100 glasgroenten 1.569 21.100 3.300 vollegrondsbloemen 281 1.900 600 bloembollen 1.881 16.200 4.100 bloemen onder glas 3.258 32.200 6.700 paddenstoelen 234 3.350 450 fruit 1.744 10.200 4.000 boomkwekerij 2.817 15.000 5.500 uitgangsmateriaal 400 10.000 200 Niet-primaire sectoren 15.297 166.500 18.550 industrie 170 7.550 150 veilingen / afzetorganisaties 20 7.100 - groothandel siergewassen 1.370 18.450 1.100 - bloemkwekerij 1.190 15.500 1.000 - bloembollen 175 2.700 100 - boomkwekerij 5 250 - groothandel groenten/fruit 884 19.600 1.200 detailhandel AGF 1.680 7.200 1.700 detailhandel bloemen/planten 4.319 14.700 4.700 supermarkten (AGF en Blkw) 33.000 - ambulante handel 1.278 3.400 1.700 - AGF 718 2.200 1.100 - bloemkwekerij 560 1.200 600 hoveniers incl. Sociale werkplaats 4.800 45.000 6.900 tuincentra 776 10.500 1.100 56 Tuinbouwcijfers
Werknemers totaal Vaste krachten Tijdelijke krachten Uitzendkrachten 240.550 168.400 72.150 104.350 92.600 58.500 34.100 77.300 7.500 3.400 4.100 8.000 17.800 12.200 5.600 26.000 1.300 700 600 800 12.100 4.000 8.100 10.000 25.500 20.400 5.100 18.000 2.900 1.700 1.200 700 6.200 1.900 4.300 3.600 9.500 7.300 2.200 9.000 9.800 6.900 2.900 1.200 147.950 109.900 38.050 27.050 7.400 5.100 2.300 3.400 7.100 7.100-400 17.988 15.294 2.694 7.150 15.138 13.794 1.344 5.000 2.600 1.300 1.300 2.100 250 200 50 50 18.400 14.100 4.300 12.000 5.500 4.000 1.500 500 10.000 7.500 2.500 200 33.000 33.000-1.700 1.100 600 200 1.100 700 400 100 600 400 200 100 38.100 35.145 29.550 3.000 9.400 6.600 2.800 200 Arbeid 4 Tuinbouwcijfers 57
Arbeidsmarkt in detail; functieniveau en richting 2008 Laag ( t/m MBO-1) Midden (MBO-2,3,4) Werkgelegenheid in personen Hoog (HBO+) Totaal Gezinskrachten - 30.500 16.000 46.500 - groen - 23.300 5.000 28.300 - technisch - 3.200 3.000 6.200 - economisch - 4.000 8.000 12.000 Vaste krachten 110.000 64.800 12.600 187.400 - groen 110.000 44.200 2.200 156.400 - technisch - 7.800 1.500 9.300 - economisch - 12.800 8.900 21.700 Tijdelijke krachten 51.000 3.000-54.000 - groen 51.000 3.000-54.000 - technisch - - - - - economisch - - - - Totaal 161.000 98.300 28.600 287.900 - groen 161.000 70.500 7.200 238.700 - technisch - 11.000 4.500 15.500 - economisch - 16.800 16.900 33.700 Arbeid 4 58 Tuinbouwcijfers
Ziekteverzuim per sector 2007 2008 1e ziektejaar 2e ziektejaar 1e ziektejaar 2e ziektejaar Glastuinbouw 2,7% 0,5% 2,8% 0,6% Hoveniers, groenvoorziening 3,6% 0,4% 3,6% 0,7% Paddenstoelen 4,0% 0,9% 4,0% 1,0% Bollenteelt 2,1% 0,4% 2,0% 0,4% Bollenhandel 3,3% 0,7% 3,6% 0,6% Fruitteelt 1,0% 0,2% 1,1% 0,2% Vollegrondsgroenten 2,1% 0,4% 2,0% 0,4% Boomkwekerijen 1,9% 0,4% 2,1% 0,3% Nederland totaal *) 4,4% 4,3% *) Cijfers Nederland totaal geen onderscheid tussen 1e en 2e ziektejaar Oordeel tuinbouwwerknemers over werksituatie (rapportcijfer) Goede relatie collega's Goede relatie met werkgever Voldoende afwisseling Voldoende verantwoordelijkheden Veilige werkomgeving Goed salaris Voldoende scholingsmogelijkheden Voldoende doorgroei 6,7 6,8 7,2 6,0 6,5 7,0 7,5 8,0 8,5 7,5 7,6 7,6 7,8 8,2 Arbeid 4 Tuinbouwcijfers 59
Arbeid 4 Arbeidskrachten in bloembollen 2009 Teelt Handel Veilingen / Telersver. Totaal Werkgelegenheid (personen) Totaal, excl uitzendkrachten 16.200 2.700 250 19.150 Gezinskrachten 4.100 100-4.200 Werknemers 12.100 2.600 250 14.950 - vaste krachten 4.000 1.300-5.300*) - tijdelijke krachten 8.100 1.300-9.400*) Uitzendkrachten 10.000 2.100-12.100 Leeftijdsverdeling vaste krachten - < 23 jaar 5% - - - 23-44 jaar 55% - - - 45-54 jaar 32% - - - > 54 jaar 8% - - Functieniveau gezinskrachten - laag 0% 0% - midden 70% 25% - hoog 30% 75% Functieniveau vaste krachten - laag 60% 60% - midden 35% 30% - hoog 5% 10% Omvang dienstverband - < 20 uur per week 8% - > 20 uur per week 92% - geen vast aantal uren 0% *) excl. veilingen/ Telersver. 60 Tuinbouwcijfers
Arbeid 4 Tuinbouwcijfers 61
Arbeid 4 Arbeidskrachten in bloemkwekerij 2009 Vollegronds bloemen Teelt van bloem kwekerij onder glas Uitgangs materiaal Veilingen / Telersver. Werkgelegenheid (personen) Totaal, excl uitzendkrachten 1.900 32.200 5.000 4.000 Gezinskrachten 600 6.700 100 - Werknemers 1.300 25.500 4.900 4.000 - vaste krachten 700 20.400 3.500 - - tijdelijke krachten 600 5.100 1.400 - Uitzendkrachten 800 18.000 600 - Leeftijdsverdeling vaste krachten - < 23 jaar 8% 6% 5% - - 23-44 jaar 64% 57% 59% - - 45-54 jaar 20% 28% 26% - - > 54 jaar 8% 9% 10% - Functieniveau gezinskrachten - laag 0% 0% 0% - midden 80% 50% 25% - hoog 20% 50% 75% Functieniveau vaste krachten - laag 45% 75% 30% - midden 50% 20% 40% - hoog 5% 5% 30% Omvang dienstverband - < 20 uur per week 10% 21% 13% - > 20 uur per week 87% 75% 85% - geen vast aantal uren 3% 4% 2% *) excl. veilingen/ Telersver. en Retail 62 Tuinbouwcijfers
Groot handel Gesp. detail handel Ambulante handel Retail Totaal 16.200 14.700 1.200 3.000 78.200 1.100 4.700 600-13.800 15.100 10.000 600 3.000 64.400 13.800 7.500 400-46.300*) 1.300 2.500 200-11.100*) 5.000 200 100-24.700 5% 15% 8% - 57% 69% 54% - 27% 12% 23% - 11% 4% 16% - 0% 0% 10% 25% 85% 90% 75% 15% 0% 60% 35% 50% 30% 60% 50% 10% 5% 0% 10% 25% 30% 89% 74% 63% 1% 1% 7% Arbeid 4 Tuinbouwcijfers 63
Arbeid 4 Arbeidskrachten in boomkwekerij 2009 Teelt Handel Tuincentra T0taal Werkgelegenheid (personen) Totaal, excl uitzendkrachten 15.000 250 10.500 25.750 Gezinskrachten 5.500-1.100 6.600 Werknemers 9.500 250 9.400 19.150 - vaste krachten 7.300 200 6.600 14.100 - tijdelijke krachten 2.200 50 2.800 5.050 Uitzendkrachten 9.000 50 200 9.250 Leeftijdsverdeling vaste krachten - < 23 jaar 16% - 15% - - 23-44 jaar 65% - 67% - - 45-54 jaar 15% - 13% - - > 54 jaar 4% - 5% - Functieniveau gezinskrachten - laag 0% 0% 0% - midden 60% 25% 50% - hoog 40% 75% 50% Functieniveau vaste krachten - laag 55% 60% 45% - midden 40% 30% 50% - hoog 5% 10% 5% Omvang dienstverband - < 20 uur per week 14% 29% - > 20 uur per week 84% 69% - geen vast aantal uren 2% 2% 64 Tuinbouwcijfers
Arbeid 4 Tuinbouwcijfers 65
Arbeid 4 Arbeidskrachten in groenten en fruit 2009 Vollegronds groenten Glas groenten Paddenstoelen Fruit Uitgangs materiaal Werkgelegenheid (personen) Totaal, excl uitzendkrachten 10.600 21.100 3.350 10.200 5.000 Gezinskrachten 3.100 3.300 450 4.000 100 Werknemers 7.500 17.800 2.900 6.200 4.900 - vaste krachten 3.400 12.200 1.700 1.900 3.500 - tijdelijke krachten 4.100 5.600 1.200 4.300 1.400 Uitzendkrachten 8.000 26.000 700 3.600 600 Leeftijdsverdeling vaste krachten - < 23 jaar 23% 5% 11% 12% 5% - 23-44 jaar 57% 55% 56% 47% 59% - 45-54 jaar 13% 35% 28% 22% 26% - > 54 jaar 7% 5% 5% 19% 10% Functieniveau gezinskrachten - laag 0% 0% 0% 0% 0% - midden 80% 50% 60% 70% 25% - hoog 20% 50% 40% 30% 75% Functieniveau vaste krachten - laag 60% 75% 70% 40% 30% - midden 35% 20% 25% 55% 40% - hoog 5% 5% 5% 5% 30% Omvang dienstverband - < 20 uur per week 18% 19% 37% 19% 13% - > 20 uur per week 76% 79% 57% 74% 85% - geen vast aantal uren 6% 2% 6% 7% 2% *) excl. veilingen/ Telersver. en Retail 66 Tuinbouwcijfers
Verwerkende industrie Groot handel Gesp. detail handel Veilingen / Telersver. Ambulante handel Retail (AGF) Totaal 7.550 3.000 19.600 7.200 2.200 30.000 119.800 150-1.200 1.700 1.100-15.100 7.400 3.000 18.400 5.500 1.100 30.000 104.700 5.100-14.100 4.000 700-46.600*) 2.300-4.300 1.500 400-25.100 *) 3.400-12.000 500 100-54.900 4% - 9% 20% 19% - 51% - 63% 53% 51% - 35% - 20% 22% 23% - 10% - 8% 6% 8% - 0% 0% 0% 10% 25% 25% 90% 90% 75% 75% 10% 0% 60% 60% 60% 50% 20% 30% 35% 50% 20% 10% 5% 0% 9% 15% 41% 30% 88% 82% 58% 63% 3% 3% 1% 7% Arbeid 4 Tuinbouwcijfers 67
Arbeid 4 Arbeidskrachten hoveniers 2009 Hoveniers Werkgelegenheid (personen) Totaal, excl uitzendkrachten 45.000 Gezinskrachten 6.900 Werknemers 19.600 - vaste krachten 16.600 - tijdelijke krachten 3.000 Sociale werkplaats krachten 18.500 Uitzendkrachten 3.000 Leeftijdsverdeling vaste krachten - < 23 jaar 13% - 23-44 jaar 64% - 45-54 jaar 18% - > 54 jaar 5% Functieniveau gezinskrachten - laag 0% - midden 75% - hoog 25% Functieniveau vaste krachten - laag 30% - midden 65% - hoog 5% Omvang dienstverband - < 20 uur per week 5% - > 20 uur per week 93% - geen vast aantal uren 2% 68 Tuinbouwcijfers
Arbeid 4 Tuinbouwcijfers 69
72 Gemiddeld watergebruik in de land- en tuinbouw 73 Glastuinbouw en energie 74 Gebruik gewasbeschermingsmiddelen per sector 75 Residu van gewasbeschermingsmiddelen Duurzaamheid 5 70 Tuinbouwcijfers
Duurzaamheid 5 Tuinbouwcijfers 71
Gemiddeld watergebruik land- en tuinbouw 7 6 5 4 3 2 1 Duurzaamheid 5 0 Tuinbouw Akkerbouw 2001 2002 Veehouderij Fruit 2003 2004 Bron: Bedrijven-Informatienet van LEI. 2005 Gemengde bedrijven 2006 Totaal gemiddeld 2007 Beregening is de belangrijkste vorm van gebruik van water in de land- en tuinbouw. Beregening vindt plaats op grasland, in de akkerbouw (aardappelen, suikerbieten en snijmaïs), tuinbouw op de open grond en de glastuinbouw. Hoge verbruiken van water zijn over het algemeen toe te schrijven aan droge groeiseizoenen. Voorbeelden hiervan waren 2003 (met alleen mei aan de natte kant; februari, maart, juni, juli en augustus waren te droog) en 2006 (met februari, maart, mei en vooral augustus aan de natte kant; april en vooral juni en juli waren te droog). 72 Tuinbouwcijfers
Glastuinbouw en energie Glastuinbouw en energie 2005 2008 Aardgasgebruik totaal dus incl. elektriciteitproductie door WKK Aardgasgebruik voor de teelt 3,6 miljard m 3 4,0 miljard m 3 3,4 miljard m 3 2,9 miljard m 3 Energiekosten in % van de bedrijfskosten 20-25% 20-25 % Aandeel duurzame energie 0,4% 1,2% Energie-efficiëntie (1980 = 100) 45 30 Totale elektriciteitlevering door glastuinbouw Netto elektriciteitlevering (= verkoop -/- inkoop) 1,3 miljard kwh 7,2 miljard kwh -/- 1,3 miljard kwh 4,8 miljard kwh Totaal oppervlak Productiewaarde 10.500 ha 4,9 miljard 10.200 ha 5,2 miljard Ambities 2020 In nieuw te bouwen kassen wordt klimaatneutraal en economisch rendabel geteeld De CO2 emissie is 48% lager dan in 1990 Duurzame energie is 20% van het energieverbruik Duurzaamheid 5 Tuinbouwcijfers 73
Gebruik gewasbeschermingsmiddelen per sector (gemiddeld gebruik per kg actieve stof per ha per jaar) 2005 2006 2007 2008 Groenten onder glas 9 9 9 8 Snijbloemen onder glas 15 29 29 25 Potplanten onder glas 27 15 16 16 Bloembollen 66 67 73 64,5 Boomkwekerij 7,2 7,5 7,7 7,8 80 70 60 50 Duurzaamheid 40 30 20 10 0 Groenten onder glas Snijbloemen onder glas Potplanten onder glas Bloembollen Boomkwekerij 5 2005 2006 2007 2008 74 Tuinbouwcijfers
Residu van gewasbeschermingsmiddelen (in%) Percentage monsters van verse groenten, fruit en paddenstoelen waarbij een overschrijding van de wettelijke norm voor residuen van gewasbeschermingsmiddelen is geconstateerd, uitgesplitst naar herkomst van het product 30 25 15 10 5 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 NL EU niet EU Bron: EWRS, november 2009) De Nederlandse tuinbouwsector staat voor verantwoord gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Tuinbouwondernemers zoals handelaren, importeurs, exporteurs, sorteer- en pakstations, veilingen en telersverenigingen leveren resultaten van duizenden residuanalyses aan de databank van het Early Warning & Response System (EWRS) dat is opgezet door het Productschap Tuinbouw en het RIKILT. Op basis van deze gegevens kan de sector een goede risicoanalyse maken en kijken welke producten uit welke landen vaker getest moeten worden. Door een goede samenwerking in de keten verbeteren we de voedselveiligheid en wordt Goede Landbouw Praktijk (GLP) gestimuleerd. Duurzaamheid 5 Tuinbouwcijfers 75
78 Groen doet goed 79 Gevarieerd lekker veel eten Gezondheid & welbevinden 6 76 Tuinbouwcijfers
Gezondheid & welbevinden 6 Tuinbouwcijfers 77
Groen doet goed Gezondheid & welbevinden 6 Bloemen, planten, struiken, bomen en ander groen hebben een positieve invloed op onze gezondheid. Steeds meer onderzoeken bevestigen het gunstige effect van groen in en bij huis en op kantoor. Planten zuiveren: ze voorzien lucht van vocht, absorberen warmte en geluid en ze kunnen schadelijke stoffen uit de lucht opnemen en afbreken. Bij groen ervaren mensen een betere gezondheid en ze zijn gezonder. De effecten van groen: sneller herstel van stress en vermoeidheid stimuleert beweging vergemakkelijkt sociale contacten vermindert kans op depressies werkt kalmerend verhoogt de productiviteit stimuleert de creativiteit versterkt werkplezier. Meer informatie op: www.plantsforpeople.org www.healthygreenatwork.org www.vitamineg.nl www.degroenestad.nl www.groenendestad.nl 78 Tuinbouwcijfers
Gevarieerd lekker veel eten Basisregels voor gezond eten zijn: eet gevarieerd en niet te veel. Maar ook: eet juist veel groenten en fruit. En als ergens veel smakelijke variatie in is te vinden De Nederlandse tuinbouwsector zorgt voor een brede keuze aan groenten en fruit, van eigen bodem of van herkomstlanden wereldwijd. Met groenten en fruit krijg je weinig calorieën en veel gezonde voedingstoffen als vezels, vitamines, mineralen en bioactieve stoffen binnen. Je verlaagt er risico s op chronische ziekten als hart- en vaatziekten en bepaalde vormen van kanker mee. Voor de echte liefhebbers is beperken tot de aanbevolen hoeveelheid van twee ons groenten en twee stuks fruit per dag niet nodig. Met een nog ruimere consumptie kan zelfs extra gezondheidswinst behaald worden. De kans op overgewicht en hieraan gekoppelde welvaartsziekten neemt namelijk nog verder af. Een betere kwaliteit van leven dus, terwijl groenten en fruit ook bijdragen aan een langere levensduur. Gezondheidswinst door gezonde voeding Toename levensverwachting in jaren voor 40-jarigen Bron: RIVM 1,2 gezonde voeding totaal 0,4 Overig 0,5 Fruit 0,3 Groente Gezondheid & welbevinden 6 Tuinbouwcijfers 79
Bronvermelding Productschap Tuinbouw (www.tuinbouw.nl) Arbeidsmarktmonitor Productschap Tuinbouw 2008 CBS EWRS (Early Warning & Response System) Productschap Tuinbouw / RIKILT Stigas-SAZAS UO-IMT - milieurapportages glastuinbouw LEI Wagening UR RIVM Milieu en Natuur compendium www.plantsforpeople.org www.healthygreenatwork.org www.vitamineg.nl www.degroenestad www.groenendestad.nl Colofon Reacties op deze uitgave en suggesties voor volgende uitgaven zijn van harte welkom. U kunt contact opnemen met het Productschap Tuinbouw via telefoonnummer 079 347 0654 of via mail info@tuinbouw.nl. Samenstelling en productie: Productschap Tuinbouw Vormgeving: BB-Go (www.bb-go.nl) Drukwerk: Drukkerij Ando, Den Haag 80 Tuinbouwcijfers