1
Colofon Uitgeverij: Auteur: Redactie: Inhoudelijke redactie: Vormgeving: Edu Actief b.v. Meppel Pieter van Enckevort, Hans Kamerbeek Edu Actief b.v. Meppel Arie Reijn Edu Actief b.v. Meppel Tendens Edu4all Werkboek Bedrijfsrekenen ISBN: 978 90 372 01758 NUR: 161 Trefwoord: leermiddelen; vmbo Economie, WPS Copyright 2013 Edu'Actief b.v. Postbus 1056 7940 KB Meppel Tel.: 0522 23 52 35 Fax: 0522 23 52 22 E-mail: info@edu-actief.nl Internet: www.edu-actief.nl Eerste druk/eerste oplage Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means, without written permission from the publisher. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3060, 2130 KB) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. 2
Inhoudsopgave Pictogrammen Voorwoord Mijn lesplanning bij A1 Kennismaking Shop4@All en Lokhorst Woodproducts bv A2 Inleiding bedrijfsrekenen A3 Productieonderneming en handelsonderneming A4 Kostensoorten A5 Kostenindelingen A6 Inkoopprijs, kostprijs, verkoopprijs A7 Kostprijs berekenen met de enkelvoudige opslagmethode A8 Integrale kostprijs berekenen A9 Differentiële kostprijs berekenen A10 Kostprijs berekenen met de kostenplaatsmethode Mijn lesplanning bij B1 Verkoopprijs bepalen B2 Nettoverkoopprijs berekenen B3 Brutoverkoopprijs berekenen B4 Bedrijfsminimum berekenen B5 Vloerproductiviteit B6 Schaprendement berekenen B7 Arbeidsproductiviteit berekenen B8 Afschrijven van de aanschafwaarde B9 Afschrijven van de boekwaarde Mijn lesplanning bij C1 Een exploitatieoverzicht C2 Een basis-exploitatieoverzicht opstellen C3 Exploitatiebegroting en overzicht opstellen C4 Winstverdeling bij een vof C5 Winstverdeling bij een bv 3
Pictogrammen Werkboek bedrijfsrekenen In dit werkboek komen de volgende pictogrammen voor: 1 3 4 5 6 g b Doe deze opdracht alleen. Overleg met je docent. Laat het door je docent controleren. Haal de opdrachten of teksten op. Lees de tip. Gebruik de minicursus. Zoek de betekenis op van de woorden die je niet kent. Ga daarvoor naar de Theek-iT. 4
Voorwoord In dit boek leer je bedrijfsrekenen. Eigenlijk is het een uitwerking van gewoon rekenen, zoals je geleerd hebt in het basisboek. Dit werkboek gaat over rekenen zoals dat voorkomt in bedrijven. In dit boek staan 2 bedrijven centraal, namelijk Lokhorst Woodproducts bv en Shop4@ll. Aan de hand van deze bedrijven zijn de onderwerpen en de voorbeelden van bedrijfsrekenen beschreven. Je werkt zelfstandig aan de oefeningen en de opgaven. Je docent heeft alle antwoorden bij de sommen zodat je deze zelf kunt nakijken. Opzet Elke casus is als volgt opgezet: Wat is het? Inleiding op het onderwerp Hoe doe je dat? Uitleg van het onderwerp met voorbeelden en antwoorden Het maken van oefeningen over het onderwerp Weet je het nog? Vragen en opdrachten Formules Alle gebruikte formules bij het onderwerp op een rij Extra oefenmateriaal Extra oefeningen bij het onderwerp Wat is het? Dit is de inleiding. Hier lees je de uitleg van het onderwerp van het hoofdstuk. Hoe doe je dat? Hoe je het moet doen krijg je uitgelegd met som(men), antwoord(en) en een toelichting. Je maakt een aantal oefeningen. Deze oefeningen zijn de kernsommen van het onderwerp. Je moet ze allemaal maken. Ze staan op volgorde van moeilijkheid. Als je de oefeningen gemaakt hebt, kijk je de antwoorden na. De foute antwoorden verbeter je. Als je er niet uit komt waarom je iets fout gedaan hebt, overleg dan met je docent. Als je alle oefeningen goed hebt, beheers je het onderwerp. Weet je het nog? Dit is een verzameling opdrachten. Je gebruikt ze om de leerstof te oefenen. Formules Hier staan de gebruikte formules nog eens onder elkaar. Extra oefenmateriaal Dit is een extra verzameling oefeningen. Deze oefeningen kun je gebruiken als je het onderwerp nog beter onder de knie wilt krijgen. Overleg met je docent of je deze oefeningen gaat maken. 5
Opmerkingen Rekenen is vooral netjes werken. Als je slordig werkt, maak je sneller fouten. Schrijf steeds duidelijk de nummers bij de oefeningen en de opgaven. Schrijf de opgaven niet over, maar laat wel steeds zien hoe je aan het antwoord komt. Bewaar dus je aantekeningen met berekeningen. Als het nodig is kan je docent dan ook zien hoe je aan de uitkomst gekomen bent. Bij dit werkboek hoort lesmateriaal dat je op de methodesite www.edu4all.nl kunt vinden. Om toegang tot deze site te krijgen, heb je een gebruikersnaam en een wachtwoord nodig. Vraag aan je docent welke dat zijn. 6
Werkboek bedrijfsrekenen Mijn lesplanning bij $4 1 Bekijk Actie A1 tot en met Actie A10. Plan de acties in kolom 3. 1 Actie 2 Onderwerp 3 Datum en lesuur 4 Af 5 Paraaf docent A1 Kennismaking Shop4@ll en Lokhorst Woodproducts bv A2 Inleiding bedrijfsrekenen A3 Productieonderneming en handelsonderneming A4 Kostensoorten A5 Kostenindelingen A6 Inkoopprijs, kostprijs, verkoopprijs A7 Kostprijs berekenen met de enkelvoudige opslagmethode A8 Integrale kostprijs berekenen A9 Differentiële kostprijs berekenen A10 Kostprijs berekenen met de kostenplaatsmethode ^6 2 Als je een actie af hebt, teken dan een vinkje >in kolom 5. Of teken een streepje < als je de actie niet kon doen. Je kunt een actie die je af hebt ook een kleur geven. 7
Actie A1 Kennismaking Shop4@ll en Lokhorst Woodproducts bv In dit werkboek staan 2 bedrijven centraal. Lokhorst Woodproducts bv en Shop4@ll. De bedrijven dienen als voorbeeld voor bedrijven waar je met bedrijfsrekenen mee te maken krijgt. Shop4@ll Shop4@ll is gevestigd in Utrecht en heeft een eigen bedrijfspand. Shop4@ll is een groothandel en verkoopt onder andere drogisterijartikelen, kantoorartikelen en schrijfwaren. Shop4@ll heeft een zeer uitgebreid assortiment. Een groothandel maakt zelf geen producten. De werkzaamheden van Shop4@ll bestaan uit het inkopen, opslaan en weer verkopen van goederen. De directeur van Shop4@ll is Wim Bos. Hij heeft het bedrijf in 2002 opgericht en is begonnen met 6 medewerkers. Shop4@ll is sindsdien flink gegroeid en heeft nu al meer dan 40 medewerk(st)ers in dienst. Shop4@ll heeft 7 afdelingen en 5 onderafdelingen. Binnen de organisatie zorgen de lijnafdelingen Inkoop, Verkoop en de afdeling Magazijn voor directe en indirecte verkoop. Andere afdelingen, stafafdelingen, zorgen voor ondersteuning van deze afdelingen. Lokhorst Woodproducts bv Lokhorst Woodproducts bv is een productieonderneming en is opgericht in 1999 door John Lokhorst. Het bedrijf is gevestigd in Eindhoven. Meneer Lokhorst is vanaf 1980 specialist in het drogen en verlijmen van massief hout en hij besloot in 1999 voor zichzelf te beginnen. In de jaren erna is meneer Lokhorst niet stil blijven zitten en het bedrijf heeft zich verder uitgebreid. Er zijn zaagmachines, schaafmachines en een lijmpers aangekocht en het bedrijf is begonnen met het produceren van massief verlijmde panelen. Het verder bewerken van de verlijmde panelen tot traptreden werd extern uitgevoerd. In 2001 is besloten om de gehele productie in eigen hand te nemen. Naast het ontwikkelen en produceren van traptreden, is Lokhorst Woodproducts bv ook gespecialiseerd in leuningen en maatpanelen voor trappen en traprenovatie, tuinmeubelen en houten speelgoed. 8
Actie A2 Inleiding bedrijfsrekenen Een bedrijf wil winst maken. Alles wat er bij een bedrijf aan geld binnenkomt, zijn opbrengsten of ontvangsten. Alles wat een bedrijf uitgeeft, zijn kosten of uitgaven. Opbrengsten zijn niet hetzelfde als ontvangsten. En kosten zijn niet hetzelfde als uitgaven. VERSCHIL TUSSEN OPBRENGSTEN EN ONTVANGSTEN Opbrengsten Onder opbrengsten valt alles wat je als bedrijf verkoopt of wat het bedrijf omzet. Er zijn pas opbrengsten op het moment dat je producten verkoopt of oplevert aan de klant. Ontvangsten Onder ontvangsten valt het geldbedrag dat het bedrijf werkelijk betaald krijgt via kas of bank. Opbrengsten en ontvangsten vallen samen als het bedrijf bij de verkoop direct of contant betaald krijgt. Opbrengsten en ontvangsten hoeven niet gelijktijdig te zijn. Denk maar aan het verkopen op rekening. Je hebt dan wel de opbrengsten of de omzet maar nog niet de ontvangsten, het geld. Het kan ook zijn dat je al wel de ontvangsten hebt. De klant heeft al betaald, maar krijgt het product nog niet. Het bedrijf moet het product eerst nog maken. De opbrengsten komen hier dus na de ontvangsten. Shop4@ll krijgt een order binnen voor het leveren van 100.000 oranje balpennen met een leeuwtje erop. Het bedrijf verwerkt de order en levert op woensdag aan de klant. Vanaf dat moment heeft Shop4@ll 100.000 balpennen verkocht of omgezet. Je noemt dit opbrengsten. Een week later heeft de klant de balpennen betaald. Shop4@ll heeft het geld ontvangen per bank. Je noemt dit ontvangsten. VERSCHIL TUSSEN KOSTEN EN UITGAVEN Kosten Kosten zijn pas kosten als je iets verbruikt om een product te maken. Bijvoorbeeld: je koopt een grote partij hout in om meubels van te maken. Alleen het hout, de lijm en de schroeven die je gebruikt om er een tafel van te maken zijn kosten. De resten van het hout, de schroeven en de lijm zijn dat nog niet, totdat je ook daarvan meubels maakt. De afschrijving van de zaagmachine valt ook onder kosten. De zaagmachine zelf niet. Dat is een investering. Uitgaven Uitgaven zijn pas uitgaven als je iets daadwerkelijk betaalt. Denk aan het inkopen van een voorraad hout die je betaalt. Het betalen van lonen, belastingen en verzekeringen zijn ook voorbeelden van uitgaven. 9
Als een bedrijf een bedrijfsauto aanschaft, doet het bedrijf een investering. Een investering is niet hetzelfde als kosten. Kosten maakt het bedrijf pas als de auto gaat rijden: brandstofkosten. Ook maakt het bedrijf afschrijvingskosten. De auto wordt namelijk steeds minder waard door het gebruik. Het bedrijf moet uitgaven doen voor de bedrijfsauto. Denk aan het betalen van brandstof, verzekering, wegenbelasting en onderhoud. Een bedrijf zet regelmatig de opbrengsten en kosten in een overzicht. Zijn de opbrengsten lager dan de kosten? Dan is er verlies. Zijn de opbrengsten hoger dan de kosten? Dan is er winst. Een bedrijf moet weten of er in een bepaalde periode winst of verlies is gemaakt. Als een bedrijf voor lange tijd geen winst maakt, zal het niet meer alle kosten kunnen betalen. Het bedrijf moet dan sluiten en zijn faillissement aanvragen. Daarom is bedrijfsrekenen voor een bedrijf belangrijk. Shop4@ll heeft bij de volgende opbrengsten en kosten verlies gemaakt: Opbrengsten 10.000,00 Kosten 12.000,00 Verlies - 2.000,00 Shop4@ll heeft bij de volgende opbrengsten en kosten winst gemaakt: Opbrengsten 17.000,00 Kosten 12.000,00 Winst 5.000,00 Weet je het nog? b 1 Zoek de betekenis op van de woorden die je niet kent. Schrijf deze woorden en hun betekenis op in de begrippenlijst. De begrippenlijst vind je achter in dit projectboek. 10
!1 2 Schrijf in je eigen woorden op waarom het belangrijk is dat je kunt (bedrijfs)rekenen.!1 3 Welke woorden hebben te maken met bedrijfsrekenen? Er zijn meerdere antwoorden goed. verlies milieu omzet netto assortiment voorraad btw winst promotie %5 verkoopprijs 4 Bekijk de opdrachten. Heb je alle opdrachten gemaakt? Haal dan de antwoordbladen op en kijk je antwoorden na. 11
Actie A3 Productieonderneming en handelsonderneming In 2010 telde Nederland meer dan 860.000 bedrijven. Een ander woord voor bedrijf is onderneming. Je kunt ondernemingen onderverdelen in: 1. productieondernemingen 2. handelsondernemingen. Een productieonderneming is een onderneming die grondstoffen koopt. Van deze grondstoffen maken zij een product. De onderneming verkoopt deze producten aan klanten. Lokhorst Woodproducts bv is een productieonderneming. De onderneming koopt hout in en maakt daarvan houten traptreden en leuningen voor woningen en andere gebouwen. Daarna verkoopt de onderneming de producten aan aannemers en bouwbedrijven. Een handelsonderneming probeert winst te maken door producten in te kopen en deze weer door te verkopen. Een handelsonderneming maakt geen producten en heeft daarom geen kosten voor machines, hulpstoffen en grondstoffen om deze producten te maken. 12
Shop4@ll is een handelsonderneming in kantoorartikelen, sportkleding en drogisterijartikelen. Shop4@ll koopt producten in bij leveranciers en verkoopt deze door aan zijn klanten. Een handelsonderneming is tussenhandelaar. Deze overbrugt de afstand tussen de fabrikant en consument. Een handelsonderneming koopt producten in en verkoopt ze weer door zonder de producten te veranderen. Belangrijke werkzaamheden van de handelsonderneming zijn: opslaan van de voorraad sorteren van de producten selecteren van de producten verkopen van de producten distribueren van de producten. Een handelsonderneming kan producten verkopen aan bedrijven of aan consumenten. Een handelsonderneming die aan bedrijven verkoopt, noem je een groothandel of grossier. De kledingwinkel waar jij je kleding koopt, heeft zijn kleding bij de groothandel ingekocht. Een handelsonderneming die aan de consument verkoopt, noem je een detaillist of retailer. Een detaillist kan zijn producten verkopen via de gevestigde handel, zoals: winkels en benzinestations, maar ook via internet (webshop) en automaten. Ook kan een handelsonderneming in de ambulante handel haar producten aan de consument verkopen. Denk aan de marktkraam, de bloemenstal en deur-tot-deurverkoop. Een consument ben je als je een product voor eigen gebruik koopt. Als jij een T-shirt in de winkel koopt, ben jij een consument. 13
Een grootbedrijf bestaat uit afdelingen. Op een afdeling werken mensen die vaak hetzelfde soort werk doen. Niet elke onderneming heeft dezelfde afdelingen en iedere onderneming kan de afdelingen anders noemen. Een productieonderneming heeft afdelingen die producten maken. Een handelsonderneming maakt geen producten en heeft deze afdelingen dus niet. Groothandel Shop4@All heeft de volgende afdelingen: afdeling Receptie De afdeling Receptie ontvangt de bezoekers. De mensen van deze afdeling nemen de telefoon aan en verwerken de post. afdeling Boekhouding De afdeling Boekhouden houdt alle uitgaven en inkomsten bij. Op de afdeling Boekhouden is het onderdeel bedrijfsrekenen 1 van de hoofdtaken. afdeling Administratie De afdeling Administratie is per bedrijf anders ingedeeld. Vaak bestaat de afdeling Administratie uit 2 onderafdelingen: Crediteuren en Debiteuren. De onderafdeling Debiteuren houdt de betaalgegevens bij van alle klanten. De onderafdeling Crediteuren houdt de betaalgegevens bij aan alle leveranciers. afdeling Inkoop De afdeling Inkoop koopt artikelen of hulp- en grondstoffen in. De afdeling let op de prijs en de kwaliteit van wat zij inkoopt. Bij het inkopen van grote hoeveelheden probeert ze gunstige kortingen te krijgen. afdeling Magazijn en Expeditie Op de afdeling Magazijn en Expeditie zijn de producten opgeslagen. De producten blijven opgeslagen totdat ze verkocht zijn. afdeling Verkoop Het verkopen van artikelen is een belangrijke taak van de afdeling Verkoop. De afdeling Verkoop kent 1 onderafdeling: Facturering. Deze afdeling maakt de facturen voor de klanten. 14
afdeling Personeelszaken De afdeling Personeelszaken komt vooral voor bij grotere ondernemingen. De afdeling regelt alle zaken die met het personeel te maken hebben. De afdeling heeft 2 onderafdelingen: Loon en Personeel. De onderafdeling Loon berekent de loonbetalingen aan de medewerkers. Wanneer er problemen zijn met een medewerker of wanneer het bedrijf nieuwe medewerkers zoekt, komt de onderafdeling Personeel in actie. Bij Lokhorst Woodproducts bv is, naast deze afdelingen, de productie-afdeling een belangrijke afdeling. afdeling Productie De afdeling Productie maakt de producten met gebruik van grond- en hulpstoffen die het bedrijf inkoopt. b 1!1 Weet je het nog? Zoek de betekenis op van de woorden die je niet kent. Schrijf deze woorden en hun betekenis op in de begrippenlijst. De begrippenlijst vind je achter in dit werkboek. 2 Schrijf in je eigen woorden op wat het verschil is tussen een productieonderneming en een handelsonderneming. 15