Invoering containermanagement in de gemeente Oegstgeest Inleiding In het collegeprogramma 2010-2014 toekomstgericht hebben de coalitiepartijen afgesproken te onderzoeken op welke wijze het profijtbeginsel kan worden toegepast. Ook is in zowel de toekomstvisie Oegstgeest in beweging als in het collegeprogramma duurzaamheid een belangrijke pijler. Waar het profijtbeginsel als duurzaamheid samen komen is in het principe de vervuiler betaalt. Toch kent Oegstgeest momenteel maar twee verschillende tarieven voor de afvalstoffenheffing, een tarief voor laagbouwaansluitingen en een tarief voor hoogbouwaansluitingen. Dit verschil is gebaseerd op de voorzieningen die bewoners ontvangen om hun afval aan te bieden: hoogbouwaansluitingen dienen gebruik te maken van gezamenlijke containers voor restafval en Groente-, Fruit- en Tuinafval (GFT) terwijl huishoudens met een laagbouwtarief de beschikking hebben over eigen minicontainers voor restafval en GFT. Bij de jaarlijkse aanslag voor de afvalstoffenheffing wordt daarmee geen onderscheid gemaakt in het aantal minicontainers voor restafval dat huishoudens met een laagbouwtarief bezitten. Huishoudens kunnen op dit moment zonder meer een extra container voor restafval aanvragen. Landelijke cijfers geven aan dat in gemeenten waarbij het gebruik van (een) minicontainer(s) niet extra wordt belast ongeveer 10 tot 15% van de huishoudens een tweede container bezitten. Het College stelt voor om voor ieder huishouden in Oegstgeest dat wordt aangeslagen voor het tarief voor laagbouwaansluitingen standaard één minicontainer voor huishoudelijk restafval ter beschikking te stellen, waarbij huishoudens die aangeven een extra minicontainer te willen ontvangen een toeslag op de afvalstoffenheffing betalen. Dit principe staat bekend als containermanagement. Argumenten Profijtbeginsel In het collegeprogramma 2010-2014 toekomstgericht hebben de coalitiepartijen afgesproken te onderzoeken op welke wijze het profijtbeginsel kan worden toegepast. Een bekende uitwerking van het profijtbeginsel is het principe de vervuiler betaalt. Door een standaardtarief voor de afvalstoffenheffing op te leggen wordt momenteel geen onderscheid gemaakt tussen inwoners die zich veel aan afvalscheiding en afvalvermindering gelegen zijn en inwoners die geen aandacht hebben voor afvalscheiding. Huishoudens kunnen op dit moment zonder meer een extra container voor restafval aanvragen. Landelijke cijfers geven aan dat in gemeenten waarbij het gebruik van (een) minicontainer(s) niet extra wordt belast ongeveer 10 tot 15% van de huishoudens een tweede container bezitten. Daarnaast kunnen ook winkeliers en bedrijven via illegaal verworven minicontainers hun bedrijfsafval eenvoudig aanbeiden zonder te betalen. Bedrijven betalen immers geen afvalstoffenheffing. Omdat deze containers wel bij elke inzamelronde worden aangeboden zijn de kosten voor het inzamelen navenant hoger dan wanneer huishoudens slechts over één container voor restafval beschikken. Het inzamelen van 10 tot 15% meer container kost immers ook 10 tot 15% meer tijd. Bovendien kan worden verondersteld dat de inhoud van deze containers voor een groot gedeelte bestaan uit afvalstoffen die ook gescheiden ingezameld konden worden, zoals textiel, oud-papier en kunststof verpakkingen. Indien deze afvalstoffen gescheiden zouden worden aangeboden, betaalt de gemeente aanzienlijk minder verwerkingskosten (in het geval van oud-papier en textiel genereert de gemeente zelfs een opbrengst), terwijl alles wat als restafval wordt aangeboden tegen relatief hoge kosten dient te worden verbrand. De invoering van containermanagement, waarbij alle huishoudens standaard één container voor restafval krijgen en voor elke extra container betaald moet worden, voorkomt dat inwoners die veel aandacht hebben voor afvalscheiding en afvalpreventie meebetalen aan het gedrag van inwoners die hier geen aandacht voor hebben en tevens voor winkeliers en bedrijven die op illegale wijze hun bedrijfsafval in minicontainers voor huishoudelijk afval aanbieden. Doordat alle toegestane containers een chip of sticker krijgen, kan de inzameldienst eenvoudig zien welke containers wel en welke niet geleegd mogen worden. Het systeem van een afvalstoffenheffing naar rato van het aantal
containers voor restafval per huishouden is bovendien een methode met relatief weinig administratieve lasten. Verbeterde afvalscheidingsresultaten In zowel het collegeprogramma als in de toekomstvisie is duurzaamheid een belangrijk speerpunt. Ook binnen duurzaamheid wordt vaak gesproken over het principe de vervuiler betaalt. Om te komen tot een duurzame samenleving is een goed beheer van afval van essentieel belang. Afval bevat waardevolle grondstoffen voor nieuwe producten. Door het hergebruik van afgedankte materialen en producten zijn minder grondstoffen en energie nodig voor het maken van nieuwe producten. Bovendien wordt het milieu minder belast doordat minder restafval verbrandt hoeft te worden. Ter illustratie: het hergebruiken van papier en kunststof leidt tot 2 ton minder CO2- emissie per ton ingezameld papier of plastic. In het landelijk Afvalbeheerplan 2009-2012 (LAP) zijn doelstellingen opgenomen om tot een beter beheer van afval te komen. Eén van de doelstellingen van het LAP is het beperken van de milieudruk van afvalbeheer door zoveel mogelijk afvalstoffen nuttig toe te passen. Om dit te bereiken is afvalscheiding cruciaal. Om deze reden wil de regering het percentage huishoudelijk afval dat nuttig wordt toegepast (hergebruikt) verhogen van 51% in 2006 naar 60% in 2015. Om te monitoren waar verbetering van de afvalscheiding mogelijk is, zijn in opdracht van de Gevulei in juni 2011 sorteerproeven gehouden van het restafval. Steekproefsgewijs zijn bij deze proef een aantal containers, geleegd en is een analyse gemaakt van de samenstelling van het restafval. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen laagbouwaansluitingen en hoogbouwaansluitingen. In de sorteerproef voor de laagbouw in Oegstgeest werd 22,3% GFT; 14,9% plastic; 30,2 % papier en karton; 6,1% glas en 4,6% textiel aangetroffen. Uiteraard vormen de extra minicontainers niet de enige verklaring voor het aantreffen van herbruikbare afvalstoffen in het restafval. Door ongelimiteerd toe te staan een extra container voor restafval te bezitten wordt echter geen enkele rem gezet op het ongescheiden aanbieden van ongesorteerd restafval. Huishoudens met een tweede minicontainer wordt het zeer gemakkelijk gemaakt hun afval ongescheiden aan te beiden, scheiding van afval vergt immers meer handelingen dan het tweewekelijks aan de weg zetten van een minicontainer. Andersom geldt dat wie nu de moeite neemt zijn of haar afval te scheiden, slechts indirect wordt beloond. Hoe meer mensen hun afval scheiden hoe lager de verwerkingskosten voor afval zijn, en daarmee des te lager de afvalstoffenheffing, maar inwoners ervaren geen direct verband tussen hun individuele afvalscheidingsgedrag en de hoogte van de afvalstoffenheffing. Door de invoering van een extra heffing op het bezit van een tweede minicontainer voor restafval wordt het aanbieden van veel ongescheiden restafval financieel onaantrekkelijk, en daarmee wordt een directe financiële stimulans geïntroduceerd tussen het individuele afvalscheidinggedrag en de hoogte van de jaarlijkse afvalstoffenheffing. Financiën Kosten en opbrengsten Er van uitgaande dat 13% van de huishoudens in Oegstgeest een extra minicontainer voor restafval bezit (landelijke cijfers gaan uit van tussen de 10 en 15%), betreft het zo n 975 extra containers op ongeveer 7500 huishoudens met een tarief voor laagbouwaansluitingen. Wanneer deze extra containers per ledigingsronde gemiddeld 20 kg restafval bevatten, wordt met deze extra containers 507 ton restafval opgehaald per jaar. Tegen het huidige verwerkingstarief van 120 per ton restafval betreft het hier een totaalbedrag van 60.840 aan verwerkingskosten voor het restafval dat is ingezameld via een extra minicontainer. Dat betreft een bedrag van 8 per huishouden per jaar. Men zou kunnen stellen dat 87% van de huishoudens elk jaar 8 bijdraagt aan de 13% van de huishoudens die niet genoeg heeft aan één minicontainer voor restafval. Bij deze kosten is geen rekening gehouden met de mogelijke besparing die kunnen worden behaald bij aanpassing van de inzamelwijken (indien minder containers per dag hoeven te worden geleegd kan sneller worden gewerkt), de kosten voor reparatie en vervanging van de extra containers en de
misgelopen opbrengsten voor oud-papier, textiel en kunststof verpakkingen wanneer deze afvalstromen gescheiden zouden worden aangeboden. Ook wordt er hier voor het gemak van uitgegaan dat niemand geïnteresseerd is in een tweede minicontainer, omdat de huishoudens die hierin wel geïnteresseerd zijn een hogere afvalstoffenheffing ontvangen die de te maken extra kosten opheffen. De kosten voor het invoeren van containermanagement worden ruwweg geschat op 120.000. Dit bedrag is met name nodig voor het aanschaffen en plaatsen van chips of stickers ter identificatie op alle minicontainers en het aanschaffen van leesapparatuur voor de inzameldienst. De invoering kan dus binnen twee jaar worden terugverdiend. Landelijk beeld hoogte afvalstoffenheffing Het Agentschap NL, onderdeel van het ministerie van Economische zaken, Landbouw en Innovatie, analyseert elk jaar de afvalstoffenheffingen in heel Nederland. In het op 29 juni 2011 gepubliceerde rapport staan alle afvalstoffenheffingen over 2011 genoemd. De gemiddelde afvalstoffenheffing bedroeg in 2011 249 per huishouden. Het systeem zoals Oegstgeest momenteel hanteert met een vaste reinigingsheffing per aansluiting (afgezien van het onderscheid tussen laagbouw en hoogbouw, hier wordt verder uitgegaan van het tarief van laagbouwaansluitingen) werd in 2011 door 34 gemeenten gehanteerd. De gemiddelde afvalstoffenheffing bij gemeenten met een vast tarief bedroeg in 2011 267 per huishouden, waarbij de goedkoopste gemeente met dit systeem 191 per huishouden rekent (Terschelling) en de duurste 336 (Spijkenisse, Purmerend en Bergen op Zoom). Het tarief in Oegstgeest bedroeg in 2012 267 per huishouden, exact even hoog als het gemiddelde in 2011 bij gemeenten die een vast tarief in rekening brengen maar 18 duurder dan het landelijke gemiddelde. In 2011 waren er 38 gemeenten die een tarief differentieerde op basis van volume, zoals ook in dit advies wordt voorgesteld. De gemiddelde afvalstoffenheffing bij deze gemeenten bedroeg in 2011 238 voor huishoudens die één container voor restafval bezaten. Dit is bijna 30 per huishouden per jaar oftewel 11% - goedkoper dan het huidige tarief in Oegstgeest en het gemiddelde tarief van gemeenten met een vast tarief. De goedkoopste gemeente met dit systeem rekent 169 (Baarle Nassau), de duurste gemeente heeft een jaartarief van 329 (Teylingen). Op basis van deze cijfers kan geconcludeerd worden dat een systeem waarbij huishoudens met standaard één minicontainer per huishouden mogen bezitten zonder bijbetaling zorgt voor een lagere afvalstoffenheffing dan bij een systeem waarbij geen maximum wordt gesteld aan het aantal minicontainers voor restafval. Overigens wordt het tarief van de afvalstoffenheffing door meer factoren bepaald dan alleen door de differentiatie in het tariefsysteem, zoals door de mate van afvalscheiding, het al dan niet exploiteren van een milieustraat, de wijze en kosten van inzamelen (eigen dienst of uitbesteed) en de afgesloten contracten voor het verwerken van de verschillende afvalstromen. Ook kunnen gemeenten besluiten de kosten voor de afvalinzameling niet 100% te belasten. De gemiddelden van de twee vergeleken systemen betreffen slechts gemeenten die de kosten 100% doorbelasten, zoals Oegstgeest ook doet, het landelijk gemiddelde over alle gemeenten houdt hier echter geen rekening mee. Een overzicht van de tarieven voor de afvalstoffenheffing van diverse gemeenten in de regio Oegstgeest is als bijlage achterin deze nota gevoegd. Vaststelling hoogte tarief voor een extra container Bij de vaststelling door de Raad van de verordening op de heffing en invordering van afvalstoffenheffing 2014, vermoedelijk in november 2013, zal het tarief voor de extra minicontainer voor restafval worden bepaald.
Kanttekeningen De invoering van containermanagement vormt wel een stimulans tot betere afvalscheidingresultaten, maar vormt geen prikkel tot afvalpreventie. Met andere woorden: het totaal aan afvalaanbod zal door deze maatregel niet worden verlaagd. Alternatieven Er zijn vele mogelijkheden om een de tarieven voor afvalstoffenheffing te variëren. Naast de invoering van een heffing voor het bezitten van een extra minicontainer voor restafval kan verdere differentiatie van de afvalstoffenheffing ontstaan door: - Invoering betaling extra GFT-container. Tegelijk met de invoering van een hoger afvalstoffentarief bij huishoudens met meer dan één container voor restafval, kan ook het bezit van een tweede GFT-container extra worden belast. In de gemeenten Wassenaar en Teylingen wordt ook het bezit van een extra GFT-container in rekening gebracht. Het voordeel is dat mensen met een grote tuin en dus met veel GFT-afval meer betalen dan mensen met een kleine tuin, en daarmee worden de lasten eerlijker verdeeld (de gebruiker betaalt). Daar staat tegenover dat het scheiden van groente, fruit- en tuinafval in het kader van het nuttig toepassen van afvalstoffen en het laag houden van de kosten voor afvalverwerking juist gestimuleerd dient te worden. Het betalen voor een extra GFT-container heeft geen stimulerende werking om het GFT gescheiden aan te leveren. - Onderscheid maken tussen tarieven voor een grote en kleine container voor restafval (en eventueel ook GFT). Er zijn twee formaten minicontainers in Oegstgeest: groot (240 liter) en klein (120 liter). Indien er in de afvalstoffenheffing ook onderscheid wordt gemaakt naar de grootte van de containers, heeft dit als voordeel dat huishoudens met een kleiner afvalaanbod (kleinere container) financieel beloond worden. Het aantal ledigingen wordt hiermee echter naar verwachting niet kleiner. Nadeel van differentiatie van tarieven naar grote en kleine containers is dat deze variant leidt tot veel wisselingen van formaat containers, niet alleen tijdens de invoering van containermanagement maar ook later bij elke wisseling in een gezinssamenstelling en bij verhuizingen. Dit leidt tot grote administratieve en personele lasten bij zowel de Belastingsamenwerking Gouwe-Rijnland (BSGR) als bij de afdeling Beheer Openbare Ruimte. Bovendien hebben veel mensen in het verleden standaard een grote container ontvangen, er zijn verhoudingsgewijs weinig kleine containers voor restafval in omloop. In plaats van de invoering van een heffing voor het bezitten van een extra minicontainer voor restafval kan er ook gedacht worden aan: - Invoering volledig diftar-systeem: betalen per gewicht en/of aantal ledigingen per jaar. Diverse gemeenten in Nederland kennen het systeem dat er afgerekend wordt naar gewicht of naar het aantal maal dat een minicontainer aan de weg wordt gezet. Deze systemen staan bekend als diftar-systemen, wat staat voor gedifferentieerde tarieven. In de Leidse regio kent de gemeente Zoeterwoude dit systeem. Voordeel is dat bij dit systeem volledig uitgaat van het principe de vervuiler betaalt en dat een forse financiële beloning volgt op zowel het gescheiden aanleveren van afval als op het verminderen van het totale afvalaanbod. Nadeel vormen de grote administratieve lasten, de kwetsbaarheid van de geautomatiseerde weegsystemen, de angst van burgers voor bijvoeging van afval van derden in hun container, een grotere mate van vervuiling van diverse afvalstromen (er zit bijvoorbeeld meer plastic bij het oud-papier) en meer illegale afvallozingen in de openbare ruimte en bij de hoogbouwcontainers. - Differentiatie naar grootte huishouden. De meeste gemeenten in Nederland (248) kiezen voor een afvalstoffenheffing gedifferentieerd naar het aantal personen dat een huishouden telt. Huishoudens die bestaan uit één persoon betalen een
lager tarief dan huishoudens met meer personen, waarbij bij sommige gemeenten ook een apart tarief geldt voor huishoudens die bestaan uit twee personen. Voordeel van dit systeem is dat er meer wordt uitgegaan van het principe de vervuiler betaalt dan van een systeem dat uitgaat een vast tarief voor alle huishoudens. Nadeel is dat er geen financiële prikkel is om zoveel mogelijk afval te scheiden, aangezien een extra minicontainer niet tot hogere lasten leidt. Communicatie Aan de invoering van containermanagement dient een uitgebreide communicatiecampagne vooraf te gaan. Het voorstel is om containermanagement in te voeren per 1 juli 2013, waarbij eerst een half jaar ervaring wordt opgedaan, en vanaf 1 januari 2014 daadwerkelijk een hoger tarief voor het bezitten van een extra minicontainer te rekenen. De voorlichting dient hierbij plaats te vinden in twee golven: in aanloop naar 1 juli (start invoering) en in aanloop naar 1 januari 2014 (start hogere afvalstoffenheffing voor extra container). Bij de voorlichting wordt aandacht besteed aan de redenen tot invoer van containermanagement, de gevolgen voor de afvalstoffenheffing (voor zover de tarieven bekend zijn), de wijze waarop inwoners een extra container kunnen aanvragen of juist hun huidige tweede container voor restafval kunnen inleveren en voor het aanbrengen van stickers of chips (werkwijze en tijdstip). Uitvoering Voor invoering van containermanagement dienen afspraken te worden gemaakt met de gemeente Leiden met betrekking tot de inzameling van huishoudelijk restafval. Mogelijk leidt de invoering van containermanagement tot een andere wijkindeling, omdat het legen van minicontainers sneller plaatsvindt. Tevens dienen er afspraken te worden gemaakt met de Belastingsamenwerking Gouwe-Rijnland (BSGR) over de administratieve afhandeling, zowel met betrekking tot de invoering van containermanagement als met betrekking tot wijzigingen gedurende een belastingjaar. Tot slot dient elk huishouden met een minicontainer voor restafval een sticker of chip te ontvangen ter identificatie van de container.
Tarieven afvalstoffenheffing regio Oegstgeest (2012) Oegstgeest Laagbouw 267,12 Hoogbouw 243,84 Leiden éénpersoonsh.h. 130,59 Tweepersoonsh.h. 187,82 Drie- of meerh.h. 245,06 Voorschoten etagewoning 1 pers. 224,58 Etagewoning meerpers. 286,39 Overige woning 1 pers. 265,79 Overige woning meerpers. 327,60 Wassenaar 1 persoonsh.h. 284,76 Meerpersoonsh.h. 409,92 Extra G.F.T.-container 182,40 Extra restcontainer 409,92 Zoeterwoude per woning 144,- GFT 0,18/kg Rest 0,21/kg Bloemendaal 1 ste 140 liter restafval 200,60 1 ste 240 liter 269,46 Extra 140 liter 200,60 Extra 240 liter 269,46 Katwijk 1 persoonsh.h. 216,48 Meerpersoonsh.h. 316,56 Extra restcontainer 216,48 Vermissing/kapot(aangifte) 25,00 Teylingen 140 liter rest/140 liter GFT 280,00 240 liter rest/140 liter GFT 349,00 Extra 240 liter rest 288,00 Extra 140 liter GFT 68,00 Verzamelcont. 1persoons 280,00 Verzamelcont. meerpers. 349,00 Leiderdorp Eenpersoonshuishouden 225,35 Tweepersoonshuishouden 295,33 Meer dan twee personen 315,15