Schaatsen op dun ijs in het nieuwe zorglandschap Nieuwe financieringsmogelijkheden voor zorgvastgoed - Rotterdam 12 december 2012
Agenda Perspectief zorgsector Het nieuwe zorglandschap Bancaire kredietverstrekking zorgsector Ontwikkelingen bij banken Private financieringen Beoordelingskader zorgvastgoed financiers 2 zorgen over de financiering zorgvastgoed 12 december 2012
Perspectief zorgsector Nederland heeft een uitstekende gezondheidszorg Dreigend tekort aan voldoende kwalitatief zorgpersoneel Zorgaanbod nog niet voldoende afgestemd op zorgvraag Alsmaar stijgende zorgvraag Breed draagvlak in samenleving voor behoud kwalitatief hoogwaardige, toegankelijke en betaalbare zorg Aanhoudende groei collectieve zorguitgaven Zorgen over de bancaire financierbaarheid van investeringen in zorg(vastgoed) 3 zorgen over de financiering zorgvastgoed 12 december 2012
Perspectief zorgsector (2) Ontwikkeling zorguitgaven bron: CBS, zorgrekeningen, versie 16/5/2012 EUR mln 100.000 90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 1972 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2008 2009 2010 2011 16,00% 14,00% 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% % bbp uitgaven aan zorg in % bbp 4 zorgen over de financiering zorgvastgoed 12 december 2012
Nieuwe zorglandschap Nieuwe aansturing zorgsector door overheid vanaf 2012: Gewijzigd risicoprofiel spelers in zorgveld: t/m 2011 NU Aanbodgestuurd Budgetfinanciering Risicodrager: overheid Vraaggestuurd Prestatiebekostiging Risicodragers: Overheid Zorgaanbieders Zorgverzekeraars Financiers / WfZ Zorgvragers 5 zorgen over de financiering zorgvastgoed 12 december 2012
Nieuwe zorglandschap (2) Regeerakkoord Rutte-Samsom Prioriteiten kabinet: Verbeteren kwaliteit van zorg Kostenverlaging (beheersen volume, tegengaan overbehandeling en verspilling, stringent pakketbeheer) Bevorderen regionale samenwerking (concentratie van dure complexe en acute zorg) Het reeds door vorige kabinet ingezette overheidsbeleid m.b.t. zorgmarkt wordt op hoofdlijnen voortgezet en verder uitgewerkt. 6 zorgen over de financiering zorgvastgoed 12 december 2012
Nieuwe zorglandschap (3) Beleidsaccenten care Meer maatwerk, meer zorg in de buurt, meer samenwerking Omvormen AWBZ tot nieuwe landelijke voorziening voor gehandicapten en ouderen (vanaf ZZP-5) met een budgetgrens binnen de contracteerruimte. Actueel Scheiden van wonen en zorg: ook voor ZZP-4 2015 overheveling intramurale langdurige GGZ naar Zvw 2017 overheveling extramurale verpleging naar Zvw en WMO Gemeenten worden geheel verantwoordelijk voor ondersteuning, begeleiding en verzorging (WMO) 7 zorgen over de financiering zorgvastgoed 12 december 2012
Nieuwe zorglandschap (4) Observaties BNG Bank: Verandering businessmodel en risicoprofiel zorginstellingen Verbetering efficiency en financieel beheer Complexiteit zorgstelsel blijft toenemen Lange periode reguleringsonzekerheid Aanhoudend hoge kredietvraag voor investeringen in zorgvastgoed Banken ondersteunen prestatiebekostiging (hogere efficiency, uitstaande bankleningen) Scheiden wonen en zorg: relatief kleine instellingen met een relatief lagere zorgzwaarte zijn meest kwetsbaar 8 zorgen over de financiering zorgvastgoed 12 december 2012
Bancaire kredietverstrekking zorgsector Ondanks deze toegenomen risico s: Zorgsector blijft aantrekkelijk voor banken Aantrekkelijke groeisector Hoge mate van overheidsregie bekostiging 9 zorgen over de financiering zorgvastgoed 12 december 2012
Bancaire kredietverstrekking zorgsector (2) Ondanks kredietcrisis veel nieuwbouwprojecten Jaarlijks circa EUR 2,5 mrd nieuwe leningen Helft onder borging WfZ Banken hebben EUR 18 mrd uitgeleend aan zorgsector EUR mln 1200 1000 800 600 400 200 0 Jaaromzet BNG zorgsector 2007 2008 2009 2010 2011 Geborgd Ongeborgd Activiteiten Waarborgdfonds Zorgsector - geborgde lange leningen bron: jaarverslagen WfZ 9.000 8.000 7.000 6.000 EUR mln 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 2007 2008 2009 2010 2011 nieuw geborgd totaal geborgd 10 zorgen over de financiering zorgvastgoed 12 december 2012
Kredietportefeuile BNG Bank Kredietportefeuille 2012 schuldrestant per 30/06/2012 Zorg 9% overige 6% Onderw ijs 1% Publieke sector 33% Wonen 51% 11 zorgen over de financiering zorgvastgoed 12 december 2012
Kredietportefeuille BNG Bank Kredietportefeuille 2012 ongeborgd schuldrestant per 30/06/2012 DBFM 14% Onderw ijs 10% Energie, Water, Telecom 25% Transport, Logistiek & Milieu 10% Publieke sector 4% Wonen 10% diversen 2% Zorg 25% 12 zorgen over de financiering zorgvastgoed 12 december 2012
Ontwikkelingen bij banken Door kredietcrisis hogere opslagen in tarieven voor kredietrisico en liquiditeit (met name voor lange looptijden). Strengere eisen aan liquiditeit, solvabiliteit (Basel III). Dit heeft gevolgen voor de beschikbaarheid en prijsvorming van bancair krediet. Europese schuldencrisis verhevigt dit. Omvangrijke kredietvraag vanuit zorginstellingen wordt bediend door relatief beperkt aantal Nederlandse banken. Dreiging van wegvallen concurrentie. Toename risico op schade bij (eventuele) faillissementen. 13 zorgen over de financiering zorgvastgoed 12 december 2012
Ontwikkelingen bij banken (2) Wat betekent dit voor de kredietverstrekking? Banken/WfZ stellen extra voorwaarden Beschikbaarheid van leningen is niet langer vanzelfsprekend Op termijn hogere rentetarieven Voor goed onderbouwde business cases blijft in beginsel bancaire financiering beschikbaar 14 zorgen over de financiering zorgvastgoed 12 december 2012
Private financieringen Winstuitkering in de zorg is nu niet toegestaan. In 2009 pleidooi van NVB voor verruiming mogelijkheden verschaffers van risicodragend kapitaal ter vermindering afhankelijkheid bancaire sector. Februari 2012: wetsvoorstel voor toelaten van winstuitkering in de curatieve zorg m.i.v. 2013. In het nieuwe regeerakkoord is dit overgenomen onder stringente voorwaarden. Kamerbrief staatssecretaris VWS (1 juni 2011): Van winstuitkering zal in de langdurig intramurale zorg geen sprake zijn. 15 zorgen over de financiering zorgvastgoed 12 december 2012
Private financieringen (2) Risicodragend kapitaal ziekenhuizen (indien toegestaan) Pensioenfondsen Loek Winter Participatiemaatschappij Participatie door bouwers Fondsvorming 16 zorgen over de financiering zorgvastgoed 12 december 2012
Boordelingskader zorgvastgoed financiers (1) Beoordeling realistische business case: Zakelijke voorwaarden Financiele voorwaarden Structurele voorwaarden Analyse ten aanzien van: Project Debiteur Risico-analyse: markt-, juridisch-, operationeel -, rente-, planologisch risico 17 zorgen over de financiering zorgvastgoed 12 december 2012
Boordelingskader zorgvastgoed financiers (2) Zakelijke voorwaarden: Capabel management met bewezen track record Bestemmingstoets gebouw Alternatieve aanwendingsmogelijkheden Flexibiliteit gebouw Gedurende bouwfase Bestedingscontrole (administratieve organisatie) Afdekking bouwrisico s Aansluiting bij strategie organisatie Marktcondities Juridische structuur 18 zorgen over de financiering zorgvastgoed 12 december 2012
Boordelingskader zorgvastgoed financiers (3) Financiële voorwaarden: Beschikbare P&C documentatie Meerjarenbegroting; liquiditeitsprognose Cash flow is bepalend Beschikbare projecties scenario s gedurende looptijd lening Solvabiliteit minimaal 13%: én na oplevering bouw 1% jaarlijkse stijging (tot 16% care, 15% cure) Liquiditeit: Debt Service Coverage Ratio (DSCR) > 1,2. DSCR = mate waarin de cash flow voldoende is om aan de toekomstige verplichtingen uit hoofde van de financiering te kunnen voldoen (rente én aflossing). Strakke monitoring (compliance certificaten accountant) 19 zorgen over de financiering zorgvastgoed 12 december 2012
Boordelingskader zorgvastgoed financiers (4) Structurele voorwaarden: Zekerheden bij ongeborgde financiering 1e hypotheek Lineaire aflossing Looptijden ongeborgd korter dan geborgd 20 zorgen over de financiering zorgvastgoed 12 december 2012
Samenvattend Hoe beïnvloeden de toenemende kredietvraag, en de hogere risico s de financierbaarheid van zorgvastgoed? Op termijn kunnen de Nederlandse banken de toenemende kredietvraag uit de zorgsector niet meer aan Banken stellen strengere voorwaarden Goede realistische businesscase noodzakelijk 21 zorgen over de financiering zorgvastgoed 12 december 2012
Dank voor uw aandacht Drs. D.J. (Derk Jan) Postema RT Sectorspecialist gezondheidszorg BNG Bank 070-3750.466 06-53657970 Derk-jan.postema@bng.nl 22 zorgen over de financiering zorgvastgoed 12 december 2012