Embargo tot nader order. Gewijzigde Drank- en Horecawet

Vergelijkbare documenten
Behandeladvies geven voor de besluitronde

Drank- en Horecawet 2013 Modelverordening gemeenten Rijk van Nijmegen

Gelezen het voorstel van het College van burgemeester en wethouders d.d. 15 april2014;

Raadsvoorstel. Aan de gemeenteraad,

Drank- en Horecaverordening gemeente Overbetuwe 2013

gelezen het voorstel van de burgemeester van de gemeenten Wierden

Regionale Controle- en Handhavingspool Drank- en Horecawet Rijk van Nijmegen Programma van Eisen en Wensen

Drank- en Horecaverordening gemeente Rijnwaarden 2013

Onderwerp: Drank- en Horecaverordening Gemeente Vlagtwedde 2014

Schenktijden alcohol in paracommerciële horecabedrijven Kenmerk

Loes Peters 3417

Raadscommissievoorstel

Raadsvoorstel: Onderwerp: Drank- en Horecaverordening Gorinchem Korte samenvatting van de inhoud en voorstel

Gevraagd besluit De raad van de gemeente Molenwaard besluit de Drank- en Horecaverordening 2014 Gemeente Molenwaard vast te stellen.

Stiens, 20 november Raadsvergadering: 12 december 2013 Voorstelnummer: 2013/73

Verordening tot wijziging van de Algemene plaatselijke verordening (Drank- en horecaverordening gemeente Dalfsen) (geldig vanaf )

MODELVERORDENING AFDELING 8A MODEL-APV: BIJZONDERE BEPALINGEN OVER HORECABEDRIJVEN ALS BEDOELD IN DE DRANK- EN HORECAWET.

gezien het voorstel van het college van burgemeester en wethouders, nummer ,

gelet op de artikelen 147 van de gemeentewet, artikel 4 en artikel 25a van de Drank- en Horecawet; b e s l u i t :

GEMEENTE LANDERD. Onderwerp : conceptvoorstel paracommerciële verordening. Afdeling : Bestuur en Management Ondersteuning, K. Veld

Deze stukken vormen de basis voor het vaststellen van de regelgeving op gebied van Dranken horeca in onze gemeente.

Beoogd effect Argumenten

Raadsvoorstel. Aan de raad, Drs. H.M.W. ter Heegde Instemmen met en vaststellen van de Verordening Drank- en Horecawet Gooise Meren 2017

Portefeuillehouder : W.C. Luijendijk Datum collegebesluit : 12 november 2013 Corr. nr.:

Uw kenmerk: Ons kenmerk:

Gemeente Langedijk. Voorstel aan de raad

GEMEENTEBLAD. Nr Drank- en Horecaverordening maart Officiële uitgave van gemeente Lisse. Artikel 1 Begripsbepalingen

Toelichting. Algemeen

Aan de raad. No. 11. Wissenkerke, 4 november 2013

Ons kenmerk: Montfoort: oktober 2013 Onderwerp: Nieuwe Drank- en Horecawet Verzonden: Bijlagen: 2

Drank- en Horecaverordening Koggenland i ļ win in mil ni i ii wumi mi HII in m D

NOTA PARACOMMERCIEEL BELEID. Gemeente Aalsmeer

Agenda informatieavond Drank en Horecawet, 13 juni 2013, uur. -Burgemeester. -Ellen Zegers / Mark goossens. -Start interactief gedeelte

Drank- en Horecaverordening Heerhugowaard

2. Voor de toepassing van deze verordening wordt onder de overige begrippen in deze verordening verstaan hetgeen de wet daaronder verstaat.

VERORDENING DRANK EN HORECAWET

Collegevoorstel. Zaaknummer: Onderwerp: Regels paracommercie op grond van de Drank- en Horecawet 2013

Voorgesteld besluit De verordening Paracommercie gemeente Wijk bij Duurstede 2013 vast te stellen.

Gelet op artikelen 147 en 149 van de Gemeentewet en artikel 4 en 25a van de Drank- en Horecawet;

gelezen het voorstel van het college van burgemeester en wethouders d.d. 26 november 2013;

artikel 147 Gemeentewet en de artikelen 4, eerste tot en met derde lid en 25a, 25b, 25c en 25d van de Drank- en Horecawet;

Gemeente Hoogezand-Sappemeer Drank- en Horecaverordening

Voorstelnummer: Houten, 22 oktober 2013

Verordening paracommercie gemeente Amstelveen

DRANK- EN HORECAVERORDENING GEMEENTE EDAM-VOLENDAM 2014

Discussienota nieuwe Drank- en Horecawet

De nieuwe drank en horecawet

Besluit aanwijzing toezichthouders prostitutie en inbrekerswerktuigen

VERORDENING DRANK- EN HORECAWET BUSSUM 2014

GEMEENTE NUTH Raad: 11 februari 2014 Agendapunt: RTG: 28 januari 2014

Raadsvergadering d.d.: 16 december 2013 Agenda nr: 12 Onderwerp: Drank- en Horecaverordening Paracommercie Valkenburg aan de Geul 2014

Aan de gemeenteraad Gemeente Steenwijkerland Vendelweg XE Steenwijk Steenwijk, Nummer voorstel: 2013/47

GEMEENTE Raadsvoorstel Nummer:

Voorstel van het College De Drank- en horecaverordening Tytsjerksteradiel 2014 vaststellen.

Drank- en horecawet. Wijzigingen 2013 en 2014 Tijd voor integraal beleid?

Wijziging Apv i.v.m. bijzondere bepalingen voor paracommerciële rechtspersonen gemeente Alkmaar

Handhavingsmodel Drank- en Horecawet

2. Toezicht Veiligheid en Leefbaarheid

verordening Drank- en horecawet blaricum 2014 gelezen het voorstel van het college van B&W d.d. 29 oktober 2013;

Bijlage 6: Achtergrond en zienswijzen drank- en horecaverordening

*500843* Raadscommissie Bestuur. Onderwerp Kenmerk Datum Gewijzigde Drank- en Horecawet 13G200077/ 15 januari Geachte commissie Bestuur,

Zienswijzenverslag. Ingekomen zienswijzen. Datum kenmerk

TOEZICHTINFORMATIE. Toezichtindicatoren Drank en horecawet

Ter besluitvorming door de Raad. Collegevoorstel Openbaar. Onderwerp Verordening elektronische publicatie BW-nummer

HORECANOTA GEMEENTE GEERTRUIDENBERG

Geconsolideerde tekst van de regeling Nr. RB

raadsnummer De raad stemt in met de voorgestelde regulering van de (para)commerciële horeca. Dit betreft:

Als onderdeel van Algemene Plaatselijke Verordening gemeente Heusden (APV)

- de gemeenteraad voor 1 januari 2014 een Drank- en Horecaverordening moet hebben vastgesteld.

Drank- en Horecaverordening Texel

Opheffen gemeenschappelijke regeling Archiefverzorging

Gemeente Appingedam. gelezen het voorstel van het college van burgemeester en wethouders d.d. ;

Drank- en horecaverordening gemeente Barendrecht

AGENDAPUNT NR: Concernstaf Bureau Gemeentesecretaris 15 september Pagina 1 van 9

RAADSVOORSTEL Onderwerp: Implementatie gewijzigde landelijke Drank- en Horeca Wet vaststellen uitbreiding Algemene Plaatselijke Verordening.

Reactie op de brief van Vérian omtrent verlenging contracten Hulp bij het Huishouden

Verbeterplan Naleving Drank- en Horecawet door Sportkantines. Pijlers: Beleid en Regelgeving & Handhaving

Registratienummer: GF Datum collegebesluit: 22 oktober 2013 Agendapunt: 13

Landelijke Aanpak Adreskwaliteit


Drank- en horecaverordening Teylingen

Voorstel model Drank- en Horecaverordening Regio Achterhoek (versie 4 d.d. 23 januari 2013)

Nummer : : Drank- en Horecaverordening Eemsmond

gemeente Eindhoven Bijlage 3: Toelichting Drank- en horecaverordening Eindhoven

Status Informerend (beschrijving procedure, geen inhoudelijke behandeling beleidsvelden)

RAADSVOORSTEL. Raadsvergadering. Onderwerp Implementatie Drank- en Horecawet. Aan de raad, Onderwerp Implementatie Drank- en Horecawet

Registratienummer: RVO Portefeuillehouder: Koen Schuiling. Handhaving J.M. Streunding (0223)

Aan de gemeenteraad Gemeente Steenwijkerland Vendelweg XE Steenwijk Steenwijk, Nummer voorstel: 2013/97

*Z F21* Gemeenteraad van Goeree-Overflakkee Postbus AA MIDDELHARNIS

Bijlage: De nieuwe Drank- en Horecawet

HORECACONVENANT IN DE GEMEENTE OLDEBROEK

Ter besluitvorming door de Raad. Collegevoorstel Openbaar. Onderwerp Benoeming wethouder L.C.M. Frings in gemeenschappelijke regelingen.

Drank- en Horecaverordening Het Hogeland 2019

Regelgeving & Handhaving alcoholbeleid. December 2013

Drank- en Horecawet. Arnout Hagens. Teamleider Alcohol- en tabaksbeleid. directie VGP

1.1 Uitgangspunten Uitgangspunten bij het opstellen van deze verordening zijn (in willekeurige volgorde):

Wijziging beleidsregels Nachtwinkels

Toelichting Drank- en Horecaverordening gemeente Wormerland

Handhavingsprotocol Drank- en Horecawet (behorend bij besluit d.d )

Dit voorstel geeft invulling aan de wettelijke verplichting genoemd onder punt 2.

Transcriptie:

Collegevoorstel Openbaar Embargo tot nader order Onderwerp Gewijzigde Drank- en Horecawet Programma / Programmanummer Veiligheid / 1012 BW-nummer n.v.t. Portefeuillehouder H.M.F. Bruls Samenvatting Per 1 januari 2013 is de Drank- en Horecawet gewijzigd en heeft de gemeenteraad de verplichting om uiterlijk 1 januari 2014 een paracommerciële verordening vast te stellen met het oog op het tegengaan van oneerlijke concurrentie ten opzichte van de commerciële horecabedrijven. Daarnaast heeft de gemeenteraad met de gewijzigde Drank- en Horecawet de mogelijkheid gekregen om een alcoholmatigingsverordening vast te stellen. We hebben met de gemeenten in het Rijk van Nijmegen afstemming gezocht ten aanzien van de nieuwe verordenende bevoegdheden en wat betreft het toezicht en de handhaving. Om toezicht en handhaving goed gestalte te geven, is met de regiogemeenten afgesproken om een gezamenlijke handhavingspool in te richten. Directie/afdeling, ambtenaar, telefoonnr. VH00, Wim Engelen, 9181 Datum ambtelijk voorstel 2 oktober 2013 Registratienummer 13.0008471 Ter besluitvorming door het college 1. Een bijdrage te leveren van 1,5 fte Buitengewone Opsporingsambtenaren (BOA s) vanuit Bureau Toezicht & Handhaving aan de in te richten regionale handhavingspool voor de Drank- en Horecawet. Concern B & V Paraaf akkoord Datum 2. De Nijmeegse capaciteitsinzet ten behoeve van de regionale handhavingspool in 2014 beschikbaar te stellen door herprioritering van de opdrachten aan Bureau Toezicht & Handhaving vanuit het programma Veiligheid. 3. De Nijmeegse capaciteitsinzet ten behoeve van de regionale handhavingspool in 2015 en verdere jaren te besluiten in het kader van de Perspectiefnota 2015, waarbij we de mogelijkheid hebben om programma-overstijgend de handhavingsprioriteiten van Bureau Toezicht & Handhaving opnieuw vast te stellen. Zie vervolgblad Ter besluitvorming door de Raad (uiterlijk 1 januari 2014) Besluit B&W d.d. 8 oktober 2013 nummer: 3.7 Conform advies Aanhouden Anders, nl. Opmerking Embargo tot nader order Bestuursagenda Paraaf akkoord Datum Gemeentesecretaris Portefeuillehouder Collegevoorstel 13.0008471 (voor de pers).docx

Collegevoorstel Vervolg beslispunten Aan de Raad voor te stellen 1. De Algemene Plaatselijke Verordening te wijzigen conform bijgevoegd raadsbesluit. 2. De Algemene Plaatselijke Verordening een dag na bekendmaking in werking te laten treden. Collegevoorstel 13.0008471 (voor de pers).docx

Collegevoorstel 1 Probleemstelling De Drank- en Horecawet (DHW) is per 1 januari 2013 gewijzigd. De wijziging DHW heeft vooral consequenties voor de gemeentelijke regelgeving en voor de handhaving. Verplicht is een paracommerciële verordening, facultatief kan de gemeente per verordening nog regels stellen voor alcoholmatiging. 2 Juridische aspecten De gewijzigde Drank- en Horecawet legt de gemeente de verplichting op om uiterlijk per 1 januari 2014 regels vast te stellen voor het schenken van alcohol binnen de paracommercie, en geeft de gemeente daarnaast de mogelijkheid voor verordenende bevoegdheden in het kader van alcoholmatiging. Voor de in te richten regionale handhavingspool (zie hiervoor: paragrafen 6 en 8) volstaat dat de burgemeester van elke bij de regionale handhavingspool aangesloten gemeente een Aanwijzigingsbesluit Toezichthouders Drank- en Horeca neemt ex artikel 5:11 Algemene wet bestuursrecht juncto artikel 41, lid1, sub b van de Regeling toezichthoudende ambtenaren Drank- en Horecawet. Onze burgemeester heeft dat besluit al op 3 juli 2013 genomen. 3 Doelstelling De paracommerciële verordening heeft tot doel het voorkomen van oneerlijke concurrentie. De nieuwe artikelen 25a tot en met 25d DHW verschaffen de mogelijkheid om een verordening vast te stellen met het oog op alcoholmatiging. 4 Argumenten Van belang is dat de wetgever ons de verplichting oplegt om oneerlijke concurrentie tegen te gaan. De achtergrond hiervan is dat het bij reguliere horeca restaurants, cafés, feestzalen en cateraars gaat om een commercieel verdienmodel, terwijl bij de paracommercie (instellingen voor bijvoorbeeld sport, sociaal-culturele instellingen en instellingen voor recreatie, educatie en levensbeschouwing) de maatschappelijke betekenis van de activiteiten voorop staat zonder dat er sprake is van een commercieel karakter. Dan is het niet de bedoeling dat er vanuit de paracommercie oneigenlijke concurrentie ontstaat vanwege het feit dat er alcoholische drank kan worden geschonken voor activiteiten die geen relatie hebben met het maatschappelijke doel van zo n instelling. We hebben er, in overleg met de regiogemeenten in het Rijk van Nijmegen, voor gekozen om gebruik te maken van de modelverordening van de VNG. We kiezen voor de minst ingrijpende variant. Daarmee behandelen we niet alleen alle instellingen gelijk, maar het zorgt ook voor een voor de controle en handhaving overzichtelijke situatie. Effectiviteit van regelgeving houdt immers ook sterk verband met de handhaafbaarheid daarvan. Deze variant houdt in: 1. Geen onderscheid naar aard van de inrichting. We behandelen dus alle instellingen gelijk. 2. Vaste schenktijden, dagelijks van 12.00u tot 00.00u; 3. Geen bijeenkomsten van persoonlijke aard toestaan.

Collegevoorstel 3 De op alcoholmatiging gerichte verordenende bevoegdheid uit de nieuwe artikelen 25a tot en met 25d DHW is een meer uitgewerkte versie van de voorheen in artikel 23 DHW opgenomen bevoegdheid om een horecaverordening vast te stellen. Met deze verordenende bevoegdheid willen we de burgemeester de mogelijkheid geven om, bijvoorbeeld na geconstateerde overtredingen of bij vrees daarvoor, voorschriften aan de horecavergunning te verbinden. Dat is dan een eerste stap in een handhavingstraject, waarna de burgemeester bij een tweede en zelfs bij een derde overtreding vervolgens de vergunning voor 12 weken kan schorsen, respectievelijk de vergunning kan intrekken. Verder willen we happy hours categoraal verbieden. 5 Klimaat Niet van toepassing. 6 Financiën De nieuwe verordenende bevoegdheden op grond van de Drank- en Horecawet brengen ook verantwoordelijkheden op het terrein van toezicht en handhaving. Die willen we organiseren door intergemeentelijke samenwerking met de gemeenten Beuningen, Druten, Groesbeek, Heumen, Millingen aan de Rijn, Nijmegen, Ubbergen en Wijchen in een regionale pool met voor de DHW-handhaving gecertificeerde Buitengewone Opsporingsambtenaren (BOA s). In beginsel stellen de gemeenten hiervoor capaciteit beschikbaar uit de eigen formatie. Indien een gemeente geen BOA s heeft die bevoegd zijn of die kunnen voldoen aan het gewenste competentieprofiel, vergoeden ze de kosten van inhuur voor de door hen op jaarbasis benodigde handhavingscapaciteit. Met de gewijzigde Drank- en Horecawet zijn gemeenten in financiële zin overigens onvoldoende gecompenseerd voor de toezichttaken die van het Rijk aan de gemeenten zijn overgedragen. Het kabinet heeft zich tegenover de VNG steeds op het standpunt gesteld dat in het accres van het gemeentefonds 2007-2011 voor deze nieuwe taak voldoende middelen beschikbaar waren. De VNG stelt zich op het standpunt dat in gemeentefondscirculaires nooit is bericht over een bestemming voor deze taak en dat het Rijk de gemeenten daarmee niet heeft gecompenseerd. Wij onderschrijven de stelling van het VNG dat het Rijk in dezen zijn verplichting niet is nagekomen en dat er in het gemeentefonds geen extra geld is om de nieuwe taak uit te voeren. De omvang van de regionale handhavingspool is begroot op 2,7 fte, waarvan 1,5 fte voor Nijmegen. Deze 1,5 fte willen we in 2014 beschikbaar stellen door herprioritering van de opdrachten aan Bureau Toezicht & Handhaving vanuit het programma Veiligheid. Dit najaar zullen we hierover in ons Bestuurlijk Team Handhaving & Vergunningen (BTHV) afspraken maken. In 2015 en verdere jaren willen we deze handhavingscapaciteit beschikbaar houden door programma-overstijgend de handhavingsprioriteiten van Bureau Toezicht & Handhaving opnieuw vast te stellen. De besluitvorming rondom de Perspectiefnota 2015 is hiervoor een goed moment, omdat dan beoordeeld kan worden of voor het toezicht op de Drank- en Horecawet een extra investering nodig is, of dat het mede met het oog op de uitgangspunten van de Stadsvisie 2020 mogelijk is de capaciteit hiervoor vrij te maken door andere toezichttaken te minderen of los te laten.

Collegevoorstel 4 7 Participatie en Communicatie De verordeningen zijn tot stand gekomen in het kader van de intergemeentelijke samenwerking Durf Nu!, het alcoholmatigingsproject van de regio Rijk van Nijmegen. 8 Uitvoering en evaluatie Verordenende bevoegdheden De verordenende bevoegdheden met betrekking tot paracommercie en alcoholmatiging worden opgenomen als nieuwe onderdelen van de Algemene Plaatselijke Verordening voor de gemeente Nijmegen (APV). Toezicht en handhaving Bij toezicht en handhaving willen we regionaal samenwerken via een regionale handhavingspool voor de Drank- en Horecawet voor gemeenten Beuningen, Druten, Groesbeek, Heumen, Millingen, Nijmegen, Ubbergen en Wijchen. Overigens blijven de BOA s in de regionale handhavingspool gewoon in dienst van hun eigen gemeente. In de praktijk zullen de BOA s in de regio slechts gaan werken met een gezamenlijk rooster. Er worden geen bevoegdheden overgedragen. Bij deze vorm van samenwerking volstaat daarom dat de burgemeester van elke bij de regionale handhavingspool aangesloten gemeente een Aanwijzigingsbesluit Toezichthouders Drank- en Horeca neemt. 9 Risico Er zijn geen risico s. De verordeningen zien op de verantwoordelijkheden van instellingen en ondernemers ten aanzien van de Drank- en Horecawet. BIJLAGEN: 1. Raadsvoorstel Drank- en Horecawet. 2. Raadsbesluit inzake wijziging Algemene Plaatselijke Verordening voor de gemeente Nijmegen door aan hoofdstuk 2, afdeling 3 een paragraaf 1a toe te voegen.

Voorstel aan de Raad Datum raadsvergadering / Nummer raadsvoorstel 6 november 2013 / 142/2013 Fatale termijn: besluitvorming vóór: 1 januari 2014 Onderwerp Gewijzigde Drank- en Horecawet Programma / Programmanummer Veiligheid / 1012 Portefeuillehouder H.M.F. Bruls Voorstel van het College van Burgemeester en Wethouders d.d. 8 oktober 2013 Samenvatting Per 1 januari 2013 is de Drank- en Horecawet gewijzigd en heeft de gemeenteraad de verplichting om uiterlijk 1 januari 2014 een paracommerciële verordening vast te stellen met het oog op het tegengaan van oneerlijke concurrentie ten opzichte van de commerciële horecabedrijven. Daarnaast heeft de gemeenteraad met de gewijzigde Drank- en Horecawet de mogelijkheid gekregen om een alcoholmatigingsverordening vast te stellen. Voorstel om te besluiten 1. De Algemene Plaatselijke Verordening te wijzigen conform bijgevoegd raadsbesluit. 2. De Algemene Plaatselijke Verordening een dag na bekendmaking in werking te laten treden. Opgesteld door, telefoonnummer, e-mail Wim Engelen, 9181, w.engelen@nijmegen.nl Raadsvoorstel Drank- en Horecawet (voor de pers).doc

Voorstel aan de Raad Aan de Raad van de gemeente Nijmegen 1 Inleiding De Drank- en Horecawet (DHW) is per 1 januari 2013 gewijzigd. Met als gevolg: 1. De gemeente is naast de vergunningverlening nu ook verantwoordelijk voor het toezicht op en handhaving van de DHW. 2. De burgemeester is het bevoegd gezag voor vergunningverlening én toezicht op de naleving van de DHW in de gemeente. 3. De gemeente is op grond van artikel 4 DHW verplicht om ter voorkoming van oneerlijke mededinging met een verordening regels vast te stellen voor de drankverstrekking binnen de paracommercie (bijvoorbeeld: sportclubs, sociaal-culturele instellingen, wijkvoorzieningen). Deze regels moeten per 1 januari 2014 van kracht zijn en dienen in elk geval betrekking te hebben op: de schenktijden, de bijeenkomsten van persoonlijke aard (bruiloften en partijen) en de bijeenkomsten die gericht zijn op personen die niet of niet rechtstreeks bij de activiteiten van de instelling betrokken zijn. 4. De gemeente heeft op grond van artikel 25a tot en met 25d DHW een verordenende bevoegdheid gericht op alcoholmatiging, vooral bij jongeren. Het gaat dan om de mogelijkheid om de alcoholverstrekking te beperken in bepaalde soorten inrichtingen, delen van de gemeente of tijden, en daarnaast de mogelijkheid om toegangsleeftijden in te voeren en/of een verbod op prijsacties. 5. Jongeren onder de 16 jaar die alcoholhoudende drank bij zich hebben op voor publiek toegankelijke plaatsen zijn strafbaar. 6. De burgemeester heeft een sanctiebevoegdheid om een tijdelijk alcoholverkoopverbod aan winkels en slijters op te leggen (three strikes out). De gewijzigde DHW heeft daarmee vooral consequenties voor de gemeentelijke regelgeving. Verplicht is een paracommerciële verordening, facultatief kan de gemeente per verordening nog regels stellen voor alcoholmatiging. Verder is van belang dat met de gewijzigde DHW de operationele bevoegdheid voor controle, toezicht en handhaving bij het bestuursorgaan burgemeester ligt. Voor het overige heeft de gemeenteraad zijn reguliere controlerende taak. 1.1 Wettelijk kader of beleidskader Het wettelijk kader voor de verordenende bevoegdheden ten aanzien van paracommercie en alcoholmatiging wordt gevormd door de per 1 januari 2013 gewijzigde Drank- en Horecawet. Die legt de gemeente de verplichting op om uiterlijk per 1 januari 2014 regels vast te stellen voor het schenken van alcohol binnen de paracommercie, en geeft de gemeente daarnaast de mogelijkheid voor verordenende bevoegdheden in het kader van alcoholmatiging. 1.2 Relatie met programma Op grond van artikel 3 DHW is de burgemeester het bevoegde gezag voor de horecainrichtingen waar alcoholhoudende drank geschonken wordt. De burgemeester oefent die bevoegdheid uit door vergunningverlening en handhaving. Vergunningverlening en handhaving ten aanzien van de horeca-inrichtingen valt onder het programma Veiligheid. Raadsvoorstel Drank- en Horecawet (voor de pers).doc

Voorstel aan de Raad 2 2 Doelstelling De paracommerciële verordening heeft tot doel het voorkomen van oneerlijke concurrentie. Deze verordening is alleen van toepassing op stichtingen en verenigingen die gericht zijn op bepaalde activiteiten, zoals sport, ontspanning of educatie. BV s, VOF s of eenmanszaken die bijvoorbeeld een sportkantine beheren, vallen dus niet onder deze paracommerciële verordening. De nieuwe artikelen 25a tot en met 25d DHW verschaffen de mogelijkheid om een verordening vast te stellen met het oog op alcoholmatiging. Het gebruik van deze verordenende bevoegdheid is dus niet verplicht gesteld. 3 Argumenten Paracommerciële verordening Van belang is dat de wetgever ons de verplichting oplegt om oneerlijke concurrentie tegen te gaan. De achtergrond hiervan is dat het bij reguliere horeca restaurants, cafés, feestzalen en cateraars gaat om een commercieel verdienmodel, terwijl bij de paracommercie (instellingen voor bijvoorbeeld sport, sociaal-culturele instellingen en instellingen voor recreatie, educatie en levensbeschouwing) de maatschappelijke betekenis van de activiteiten voorop staat zonder dat er sprake is van een commercieel karakter. Dan is het niet de bedoeling dat er vanuit de paracommercie oneigenlijke concurrentie ontstaat vanwege het feit dat er alcoholische drank kan worden geschonken voor activiteiten die geen relatie hebben met het maatschappelijke doel van zo n instelling. Horeca-activiteiten bij maatschappelijke instellingen mogen primair slechts ondersteunend zijn dat wil zeggen: gericht op het schenken van drank bij die gelegenheden die ook het maatschappelijke doel van de instelling betreffen. Overigens: in geval de instellingen werken met een commerciële horeca-uitbater voor wie op grond van de Drank- en Horecawet dus niet de soepele eisen voor paracommerciële stichtingen en verenigingen (zoals barvrijwilligers) gelden - is de paracommerciële verordening niet van toepassing. In dat geval is er namelijk geen sprake van concurrentievervalsing. We hebben er, in overleg met de regiogemeenten in het Rijk van Nijmegen, voor gekozen om gebruik te maken van de modelverordening van de VNG. Voor de paracommerciële verordening hebben we daarbij de volgende keuzemogelijkheden: 1. Wel of geen onderscheid naar aard van de inrichting. 2. Vaste schenktijden of schenktijden gekoppeld aan reguliere activiteiten. 3. Het al dan niet toestaan van bijeenkomsten van persoonlijke aard, gekoppeld aan een meldingsplicht. 4. Indien de gemeente bijeenkomsten van persoonlijke aard wil toestaan: a. al dan niet beperken van het aantal bijeenkomsten; b. al dan niet dezelfde schenktijden hanteren als bij de overige activiteiten. We kiezen voor de minst ingrijpende variant. Daarmee behandelen we niet alleen alle instellingen gelijk, maar het zorgt ook voor een voor de controle en handhaving overzichtelijke situatie. Effectiviteit van regelgeving houdt immers ook sterk verband met de handhaafbaarheid daarvan. Raadsvoorstel Drank- en Horecawet (voor de pers).doc

Voorstel aan de Raad 3 Deze variant houdt in: 1. Geen onderscheid naar aard van de inrichting. We behandelen dus alle instellingen gelijk. 2. Vaste schenktijden, dagelijks van 12.00u tot 00.00u; 3. Geen bijeenkomsten van persoonlijke aard toestaan. Bij de vaste schenktijden houden we zoveel mogelijk rekening met de tijdsspanne waarbinnen de betrokken instellingen hun activiteiten door de bank genomen laten plaatsvinden. Bovendien heeft de wetgever in de Memorie van Toelichting ook aangegeven dat gemeenten geen onnodige beperkingen zullen opleggen daar waar de mededinging niet in het geding is en er geen sprake is van onverantwoorde verstrekking van alcohol, met name aan jongeren. Maar om per instelling de schenktijden exact te koppelen aan het activiteitenprogramma is onwenselijk. In dat geval zouden we namelijk een streng handhavingsrégime, inclusief de bijbehorende (dure) toezichtcapaciteit, moeten implementeren om naleefgedrag te monitoren. Immers, zonder een dergelijke monitoring zou het signaal aan de paracommercie zijn dat we de concurrentieverhoudingen ten opzichte van de commerciële horeca niet serieus nemen en dat is, gelet op de verantwoordelijkheid die de wet ons geeft, geen optie. Daarentegen kunnen we bij vaste schenktijden in de handhaving juist kiezen voor een lichter handhavingsrégime, omdat we overtredingen sneller in het vizier krijgen en we dus gerichter kunnen controleren en handhaven. Bovendien geeft deze optie ons de mogelijkheid om de verantwoordelijkheid ook meer bij de instellingen neer te leggen, zonder dat dit ten koste gaat van een geloofwaardig niveau van controle en handhaving. Overigens gaat het bij de schenktijden alleen om de tijdstippen waarop het schenken van alcohol is toegestaan. Buiten de schenktijden mogen niet-alcoholische warme dranken en frisdrank gewoon geserveerd worden, of kunnen broodjes, snoep e.d. verkocht worden. Bijeenkomsten van persoonlijke aard willen we niet toestaan. Hiermee zetten we de huidige lijn voort, waarbij in de voormalige paracommerciële vergunningen een verbod was opgenomen voor het houden van bijeenkomsten van persoonlijke aard. Bovendien sluit dit verbod ook goed aan bij overige regelgeving (o.a. milieu, bestemmingsplannen etc.) die dergelijke bijeenkomsten veelal ook uitsluiten. Dit verbod houdt dus in, dat er alleen alcohol mag worden geschonken bij activiteiten die gerelateerd zijn aan het maatschappelijke doel van de betrokken instelling. Daarbij is niet uitgesloten dat er wel alcohol kan worden geschonken bij feestelijke bijeenkomsten die te maken hebben met de aard van de instelling (bijvoorbeeld: een bestuursjubileum, een lustrumviering, een kampioenschap e.d.). Het artikel komt dan als volgt te luiden: Artikel 2.3.1a.2 Regulering paracommerciële rechtspersonen 1. Een paracommerciële rechtspersoon kan alcoholhoudende drank uitsluitend verstrekken dagelijks van 12.00 uur tot 00.00 uur. 2. Een paracommerciële rechtspersoon verstrekt geen alcoholhoudende drank tijdens bijeenkomsten van persoonlijke aard en tijdens bijeenkomsten die gericht zijn op personen welke niet of niet rechtstreeks bij de activiteiten van de desbetreffende rechtspersoon betrokken zijn. Raadsvoorstel Drank- en Horecawet (voor de pers).doc

Voorstel aan de Raad 4 Alcoholmatigingsverordening De op alcoholmatiging gerichte verordenende bevoegdheid uit de nieuwe artikelen 25a tot en met 25d DHW is een meer uitgewerkte versie van de voorheen in artikel 23 DHW opgenomen bevoegdheid om een horecaverordening vast te stellen. Die bevoegdheid is nu opgesplitst in afzonderlijke artikelen, gericht op horecabedrijven en slijtersbedrijven enerzijds en andere detailhandel anderzijds. Deze verordenende bevoegdheid kent 4 onderdelen, die al dan niet in combinatie met elkaar mogelijk zijn: 1. Verbod op verstrekken van sterke of alcoholhoudende drank door horecabedrijven en slijterijen in gebieden, eventueel naar aangewezen aard van het bedrijf of in een bepaalde tijdsruimte of deel van de gemeente (bijvoorbeeld: verbod op verstrekken van alcohol in danscafés in het stadscentrum op zaterdag en zondag tussen 18.00u en 04.00u). De gemeenteraad kan de burgemeester tevens de bevoegdheid geven om voorschriften aan de horecavergunning ex artikel 3 DHW te verbinden. 2. Verbod op het toelaten van bezoekers beneden een bepaalde leeftijdsgrens (maximaal 21 jaar) in horecabedrijven en op terrassen. Net als in onderdeel 1 kan ook hier gekeken worden naar aard van het horecabedrijf, naar gebiedsdelen in de gemeente en/of een bepaalde tijdsruimte. 3. Beperkingen voor detailhandel anders dan slijterijen, waarbij een verbod of een beperking betrekking heeft op een bepaalde tijdsruimte. Bij een verbod bestaat de mogelijkheid om dit te beperken tot bepaalde gebiedsdelen. 4. Verbod op happy hours en prijsacties, waarbij kan worden bepaald dat het verbod slechts geldt voor aanbiedingen en verstrekkingen van bepaalde aard of in aangewezen delen van de gemeente. Wij kiezen voor een combinatie van de onderdelen 1 en 4 van de verordenende bevoegdheid. Met onderdeel 1 willen we de burgemeester de mogelijkheid geven om, bijvoorbeeld na geconstateerde overtredingen of bij vrees daarvoor, voorschriften aan de horecavergunning te verbinden. Dat is dan een eerste stap in een handhavingstraject, waarna de burgemeester bij een tweede en zelfs bij een derde overtreding vervolgens de vergunning voor 12 weken kan schorsen, respectievelijk de vergunning kan intrekken. De mogelijkheid om na een eerste overtreding aanvullend voorschriften aan de vergunning te verbinden, voorkomt dat meteen ingrijpende maatregelen nodig zijn en tegelijkertijd krijgt de ondernemer daarmee de mogelijkheid om te laten zien dat hij in staat is tot goed naleefgedrag. De burgemeester zal een en ander gaan vastleggen in een nieuw handhavingsprotocol voor de horeca. Happy hours willen we categoraal verbieden. Daarbij moeten we ons wel houden aan de bepalingen van artikel 25d DHW, waarin de periodes en de prijspercentages zijn vastgelegd waarmee kan worden bepaald of er sprake is van een happy hour. De Drank- en Horecawet definieert een happy hour als het verstrekken van alcoholhoudende drank tegen een prijs die voor een periode van 24 uur of korter lager is dan 60% van de prijs die daar gewoonlijk wordt gevraagd. In het licht van de alcoholmatigingsdoelstellingen van de gewijzigde Drank- en Horecawet vinden we het belangrijk om in dezen een krachtig signaal af te geven. Raadsvoorstel Drank- en Horecawet (voor de pers).doc

Voorstel aan de Raad 5 Voor een verbod op prijsacties kiezen we, mede op advies van de VNG, niet, omdat de tijdsinvestering die nodig is om het verbod te handhaven niet meer opweegt tegen het daarmee te behalen maatschappelijke voordeel. Immers, de bewijslast om aan te tonen wat de reguliere prijs van een product in een supermarkt of slijterij is, vergt structureel en zeer intensief onderzoek en daarmee disproportioneel veel handhavingscapaciteit die we beter kunnen inzetten voor de leeftijdscontroles. De artikelen komen dan als volgt te luiden: Artikel 2.3.1a.3 Voorwaarden en beperkingen voor horecabedrijven en slijtersbedrijven De burgemeester kan in het belang van de handhaving van de openbare orde, de veiligheid, de zedelijkheid of de volksgezondheid aan een vergunning als bedoeld in artikel 3 van de Drank- en Horecawet voorschriften verbinden en de vergunning beperken tot het verstrekken van zwakalcoholhoudende drank. Artikel 2.3.1a.4 Verbod happy hours Het is verboden in een horecalokaliteit of op een terras bedrijfsmatig of anders dan om niet alcoholhoudende drank te verstrekken voor gebruik ter plaatse tegen een prijs die voor een periode van 24 uur of korter lager is dan 60% van de prijs die daar gewoonlijk wordt gevraagd. De overige verboden en beperkingen in de onderdelen 1-3 zijn feitelijk alleen maar gericht en proportioneel in te zetten, indien de gemeenteraad de feitelijke uitwerking van deze verboden aan de burgemeester kan delegeren. Met die bevoegdheid zou de burgemeester op basis van concrete signalen en aanwijzingen bij risicogelegenheden (bijvoorbeeld bepaalde evenementen, of activiteiten in de horeca) van de aan hem gedelegeerde bevoegdheid gebruik kunnen maken door gebieden en tijden voor een dergelijk verbod aan te wijzen. Met name ook om te voorkomen dat jeugdigen te gemakkelijk toegang zouden kunnen krijgen tot alcoholconsumptie. Echter, de landelijke wetgever geeft de gemeenteraad uitdrukkelijk geen bevoegdheid tot subdelegatie. De gemeenteraad mag zijn regelgevende bevoegdheid dus niet (deels) bij de burgemeester neerleggen. Dit blijkt uit het gebruik van de woorden: "bij gemeentelijke verordening kan worden verboden", in plaats van:"bij of krachtens gemeentelijke verordening". Hierdoor zouden we verplicht zijn om de in onderdelen 1-3 bedoelde verboden en beperkingen al in de verordening zelf vast te leggen. Wij achten dat noch functioneel noch proportioneel, omdat de bedoelde verboden en beperkingen naar onze mening alleen te rechtvaardigen zijn op basis van concrete signalen en niet op grond van een categorale inschatting vooraf. Dat betekent dat we ervoor kiezen om daar waar sprake blijkt van risicogelegenheden vooral in te zetten op controle en handhaving teneinde overtredingen te voorkomen, dan wel om in geval van overtredingen de gepaste maatregelen te kunnen nemen. 4 Risico s Er zijn geen risico s. De verordeningen zien op de verantwoordelijkheden van instellingen en ondernemers ten aanzien van de Drank- en Horecawet. Raadsvoorstel Drank- en Horecawet (voor de pers).doc

Voorstel aan de Raad 6 5 Financiën De nieuwe verordenende bevoegdheden op grond van de Drank- en Horecawet brengen ook verantwoordelijkheden op het terrein van toezicht en handhaving. Die willen we organiseren door intergemeentelijke samenwerking met de gemeenten Beuningen, Druten, Groesbeek, Heumen, Millingen aan de Rijn, Nijmegen, Ubbergen en Wijchen in een regionale pool met voor de DHW-handhaving gecertificeerde Buitengewone Opsporingsambtenaren (BOA s). In beginsel stellen de gemeenten hiervoor capaciteit beschikbaar uit de eigen formatie. Indien een gemeente geen BOA s heeft, ofwel onvoldoende formatie heeft met het oog op overige handhavingsprioriteiten, dan wel in de eigen formatie geen BOA s heeft die bevoegd zijn of die niet kunnen voldoen aan het gewenste competentieprofiel, vergoeden ze de kosten van inhuur voor de door hen op jaarbasis benodigde handhavingscapaciteit. De regiogemeenten hebben ons gevraagd of ons Nijmeegse Bureau Toezicht & Handhaving kan optreden als gastheer voor de regionale handhavingspool. Daarmee hebben wij in beginsel ingestemd. Eventuele kosten die dat met zich meebrengt (bijvoorbeeld door inhuur van handhavingscapaciteit voor gemeenten die geen eigen BOA s beschikbaar kunnen stellen) komen voor rekening van de gemeente waarvoor we die kosten gaan maken. Met de gewijzigde Drank- en Horecawet zijn gemeenten in financiële zin overigens onvoldoende gecompenseerd voor de toezichttaken die van het Rijk aan de gemeenten zijn overgedragen. Het kabinet heeft zich tegenover de VNG steeds op het standpunt gesteld dat in het accres van het gemeentefonds 2007-2011 voor deze nieuwe taak voldoende middelen beschikbaar waren. De VNG stelt zich op het standpunt dat in gemeentefondscirculaires nooit is bericht over een bestemming voor deze taak en dat het Rijk de gemeenten daarmee niet heeft gecompenseerd. Wij onderschrijven de stelling van het VNG dat het Rijk in dezen zijn verplichting niet is nagekomen en dat er in het gemeentefonds geen extra geld is om de nieuwe taak uit te voeren. We zullen dus de toezichttaken die met de gewijzigde Drank- en Horecawet op ons afkomen moeten faciliteren door te herprioriteren binnen de handhavingscapaciteit van Bureau Toezicht & Handhaving. In 2014 door herprioritering van de opdrachten aan Bureau Toezicht & Handhaving vanuit het programma Veiligheid. In 2015 en verdere jaren door programmaoverstijgend de handhavingsprioriteiten van Bureau Toezicht & Handhaving opnieuw vast te stellen. De besluitvorming rondom de Perspectiefnota 2015 is hiervoor een goed moment, omdat dan beoordeeld kan worden of voor het toezicht op de Drank- en Horecawet een extra investering nodig is, of dat het mede met het oog op de uitgangspunten van de Stadsvisie 2020 mogelijk is de capaciteit hiervoor vrij te maken door andere toezichttaken te minderen of los te laten. 6 Participatie en communicatie De verordeningen zijn tot stand gekomen in het kader van de intergemeentelijke samenwerking Durf Nu!, het alcoholmatigingsproject van de regio Rijk van Nijmegen. Met de regiogemeenten zijn de gezamenlijke ambities op het terrein van verordeningen en handhaving in kaart gebracht, en is besloten om op deze terreinen stevig met elkaar samen te werken. Raadsvoorstel Drank- en Horecawet (voor de pers).doc

Voorstel aan de Raad 7 Ter voorbereiding op de verordeningen heeft afgelopen voorjaar een gesprek plaatsgevonden met een vertegenwoordiging van Koninklijke Horeca Nederland (KHN). De KHN steunt de keuze voor de uitgangspunten van de paracommerciële verordening (geen onderscheid naar aard van de inrichting, vaste schenktijden) als de meest heldere en meest handhaafbare variant. Ook steunt KHN de ambitie van onze gemeente om alcoholverstrekking aan minderjarigen tegen te gaan door een hotspotaanpak en controles bij evenementen. Verder is er voor de paracommerciële instellingen een informatietraject uitgestippeld, waarbij vooraf met de betrokken gemeentelijke beleidsprogramma s de keuzes rondom de paracommerciële verordeningen verkend en gesondeerd zijn. De wijziging van de Algemene Plaatselijke Verordening wordt na vaststelling door de gemeenteraad in het Gemeenteblad gepubliceerd. 7 Uitvoering en evaluatie De verordeningsbepalingen met betrekking tot paracommercie en alcoholmatiging worden opgenomen als nieuwe onderdelen van de Algemene Plaatselijke Verordening voor de gemeente Nijmegen (APV). Daartoe wordt aan hoofdstuk 2 (Openbare orde), afdeling 3 (Toezicht op openbare inrichtingen) van de APV een extra paragraaf 1a toegevoegd, conform bijgevoegd raadsbesluit. College van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen, De Burgemeester, De Gemeentesecretaris, drs. H.M.F. Bruls drs. B. van der Ploeg Bijlage(n): Raadsbesluit inzake wijziging Algemene Plaatselijke Verordening voor de gemeente Nijmegen door aan hoofdstuk 2, afdeling 3 een paragraaf 1a toe te voegen. Raadsvoorstel Drank- en Horecawet (voor de pers).doc

Raadsbesluit De Raad van de Gemeente Nijmegen Gelezen het voorstel van Het College van Burgemeester en Wethouders; Gelet op Artikelen 147 en 149 van de Gemeentewet en artikelen 4, 25a en 25d van de Drank en Horecawet; Besluit De Algemene Plaatselijke Verordening voor de gemeente Nijmegen te wijzigen door aan hoofdstuk 2, afdeling 3 een paragraaf 1a toe te voegen die als volgt komt te luiden: Paragraaf 1a Bijzondere bepalingen over horecabedrijven als bedoeld in de Drank- en Horecawet Artikel 2.3.1a.1 Begripsbepaling In deze afdeling wordt verstaan onder: a: - alcoholhoudende drank, - horecabedrijf, - horecalocaliteit, - inrichting, - paracommerciële rechtspersoon, - sterke drank, - slijtersbedrijf en - zwak-alcoholhoudende drank, dat wat daaronder wordt verstaan in de Drank- en Horecawet; b: bijeenkomst van persoonlijke aard: een bijeenkomst, waarbij alcoholhoudende drank wordt genuttigd, die geen direct verband houdt met de statutaire activiteiten van de paracommerciële instelling. Voorbeelden van bijeenkomsten van persoonlijke aard zijn bruiloften, recepties bij jubilea, verjaardagsfeesten, barbecues, bedrijfsfeesten, koffietafels, condoleancebijeenkomsten en dergelijke. Artikel 2.3.1a.2 Regulering paracommerciële rechtspersonen 1. Een paracommerciële rechtspersoon kan alcoholhoudende drank uitsluitend verstrekken dagelijks van 12.00 uur tot 00.00 uur. 2. Een paracommerciële rechtspersoon verstrekt geen alcoholhoudende drank tijdens bijeenkomsten van persoonlijke aard en tijdens bijeenkomsten die gericht zijn op personen welke niet of niet rechtstreeks bij de activiteiten van de desbetreffende rechtspersoon betrokken zijn. Artikel 2.3.1a.3 Voorwaarden en beperkingen voor horecabedrijven en slijtersbedrijven De burgemeester kan in het belang van de handhaving van de openbare orde, de veiligheid, de zedelijkheid of de volksgezondheid aan een vergunning als bedoeld in artikel 3 van de Drank- en Horecawet voorschriften verbinden en de vergunning beperken tot het verstrekken van zwakalcoholhoudende drank. Raadsbesluit Drank- en Horecawet.doc

Raadsbesluit 1 Artikel 2.3.1a.4 Verbod happy hours Het is verboden in een horecalokaliteit of op een terras bedrijfsmatig of anders dan om niet alcoholhoudende drank te verstrekken voor gebruik ter plaatse tegen een prijs die voor een periode van 24 uur of korter lager is dan 60% van de prijs die daar gewoonlijk wordt gevraagd. De Burgemeester, De Griffier, Drs. H.M.F. Bruls Drs. M.M.V. Mientjes Raadsbesluit Drank- en Horecawet.doc

Communicatie en Representatie PERSBERICHT Datum Nummer persbericht 8 oktober 2013 131008R Aandacht voor jongeren in uitvoering nieuwe Drank- en Horecawet Beleid gericht op alcoholmatiging, eenvoudige en duidelijke regels voor paracommerciele instellingen zoals sportclubs en buurthuizen, stoppen met happy hours en gerichte handhaving. Dat zijn de belangrijkste voorstellen die het college van burgemeester en wethouders voorlegt aan de gemeenteraad rond de nieuwe Drank- en Horecawet. Sinds 1 januari 2013 is het toezicht op de Drank- en Horecawet de taak van gemeenten. De burgemeester is belast met de uitvoering. De wet is bedoeld om te zorgen voor een verantwoorde verstrekking van alcohol, met veel aandacht voor de kwetsbaarheid van jongeren. Daarnaast verplicht de wet gemeenten om een verordening voor paracommerciële instellingen (zoals sportverenigingen en buurthuizen) op te stellen om oneerlijke concurrentie ten opzichte van de horeca tegen te gaan. Regionale samenwerking In de regio Nijmegen hebben de gemeenten Beuningen, Druten, Groesbeek, Heumen, Millingen aan de Rijn, Nijmegen, Ubbergen en Wijchen besloten om zowel bij de opstellen van de verordening als de controle op de Drank- en Horecawet de handen ineen te slaan. Regionale samenwerking is nodig omdat anders de kans bestaat dat er tussen de paracommerciële instellingen in de regio te grote verschillen ontstaan. De verordening regelt dat paracommerciële instellingen geen alcohol mogen schenken voor feesten en partijen die geen verband houden met de doelstelling van de instelling. Tijdens activiteiten die wel tot de core business van de instelling horen mag alcohol worden geschonken tussen 12:00 en 24:00. Burgemeester Bruls: Goed dat we dit regionaal regelen, zo ontstaan er geen verschuivingen tussen de ene gemeente en de andere. Alcoholmatiging bij jongeren De kern van de controles komt te liggen bij alcoholmatiging. Zo willen Nijmegen (en de andere gemeenten) de jongeren in de regio beter beschermen tegen de risico s van alcoholgebruik op te jonge leeftijd. Er is dan ook expliciet aandacht voor alcoholmatiging. Er komt er een eind aan de zogenaamde happy hours. Het is niet meer toegestaan om alcohol gedurende een korte periode aan te bieden met een korting van 40% of hoger op de reguliere verkoopprijs.

Gemeente Nijmegen Communicatie en Representatie 1 Leeftijdsgrens Speerpunt van de aanpak Drank- en Horecawet blijft de naleving van de leeftijdsgrens voor de verkoop van alcoholhoudende drank. Zoals bekend gaat deze op 1 januari 2014 omhoog van 16 naar 18 jaar. Het college is van mening dat deze leeftijdsgrens een belangrijk instrument is in het terugdringen van het alcoholgebruik onder jongeren. Handhaving Er is besloten om de handhaving regionaal te organiseren. Zo benutten de gemeenten de capaciteit en de opgebouwde expertise zo effectief mogelijk. Burgemeester Bruls: We hebben heel duidelijke afspraken gemaakt over wat mag en niet mag. Daarnaast gaan we veel doen aan alcoholbeleid richting een kwetsbare groep, namelijk jongeren. Ik vind dit, gezien de gezondheidsrisico s die juist deze groep kan lopen, een prima ontwikkeling. Fout! Verwijzingsbron niet gevonden.