Universiteit Hasselt Onderzoeksgroep Patiëntveiligheid Faculteit Geneeskunde en Levenswetenschappen Faculteit Bedrijfseconomische Wetenschappen Annemie Vlayen annemie.vlayen@uhasselt.be Workshop Veiligheidscultuur 22 april 2014, FOD Volksgezondheid, Brussel
Workshop veiligheidscultuur Centrale thema s workshop: 1. Wat is de rol van de verschillende kernspelers om veiligheidscultuur (<organisatiecultuur) te verbeteren in het ziekenhuis? Zorgprofessional Leidinggevende Ziekenhuismanagement Raad van bestuur 2. Hoe kunnen de verschillende perspectieven/ rollen verenigd worden? Wat zijn de uitdagingen in de praktijk? o.a. transparantie, commitment, betrokkenheid, samenwerking, afspraken, guidelines, normen rond veilig werken? 3. Hoe kan Q&S structureel geïntegreerd worden in het ziekenhuis? Hoe zijn de ziekenhuizen intern georganiseerd? 4. Welke zijn de specifieke opleidingsnoden Q&S binnen de ziekenhuizen? Inventarisatie
Indirecte factoren Financiering van ziekenhuiszorg Beschikbaarheid van gegevens Opleiding van professionals Organisatiestructuur Formele rollen Samenstelling van comités Systemen Procedures, protocollen Directe factoren Voorbeeldgedrag door leidinggevende Ruimte voor zelfontplooiing en autonomie Interactieprocessen tussen de leden van de (vb. communicatie, informatie uitwisseling, feedback) Reacties van de leidinggevenden op kritieke gebeurtenissen Wijze van besluitvorming Motivatie van de medewerkers
Organisatiecultuur Structuur Cultuur Formele organisatie Informele organisatie
Organisatiecultuur Organisatiecultuur als organisatorische variabele De collectieve mentale programmering die de leden van de ene groep of categorie mensen onderscheidt van een andere. (Hofstede, 1992) De gedeelde waarden (wat belangrijk is) en overtuigingen (hoe de dingen werken) die in interactie zijn met de structuur en de controlesystemen van de organisatie, waardoor gedragsnormen ontstaan. (Reason, 1997)
Organisatiecultuur De metafoor van een ui symbolen helden rituelen waarden Hofstede
Veiligheidscultuur < organisatiecultuur Een aspect van organisatiecultuur Een geïntegreerd patroon van individueel en organisatorisch gedrag, gebaseerd op gedeelde waarden en overtuigingen, waarbij voortdurend getracht wordt om risico s te beheersen, schade voor de patiënt en medewerkers zoveel mogelijk te beperken en te leren van (on)veilig handelen (IOM, 2004)
Veiligheidscultuur < organisatiecultuur 1. Veiligheidscultuur heeft betrekking op de gedeelde normen en waarden ten aanzien van het onderwerp veiligheid (organisatorisch) 2. Veiligheidscultuur heeft betrekking op afspraken over gewenste houding en gedrag t.a.v. veiligheid (individueel handelingsniveau) Veiligheidscompetenties
Veiligheidscultuur: basisonderdeel VMS 6 kernelementen: 1. Meten en verbeteren van de veiligheidscultuur 2. Prospectieve risico-analyse door het systematisch in kaart brengen van de risico s in (de organisatie van) zorgprocessen (vb. Healthcare Failure Mode and Effects Analysis) 3. Retrospectieve analyse van incidenten en bijna-incidenten (vb. Root Cause Analysis) 4. Het continu verbeteren van patiëntveiligheid door het implementeren van preventieve barrières (vb. gebruik van procedures en protocols) 5. De betrokkenheid van de patiënt en huisarts als actieve partners in de zorgprocessen (vb. tijdige en volledige informatieoverdracht) 6. Aandacht voor de zorgverstrekker als tweede slachtoffer bij een incident
Veiligheidscultuur: basisonderdeel VMS Harde zijde = systeemniveau beleid, procedures, protocollen, regels, taak- en functieomschrijvingen Voorwaarden en afspraken rond veilig werken Zachte zijde = veiligheidscultuur Hearts and minds Het gaat ook om ongeschreven regels in de organisatie en onbewust gestuurd gedrag. Gewenste waarden en overtuigingen over veiligheid expliciet maken Gewenst gedrag aansturen
Veiligheidscultuur < organisatiecultuur Een faire en transparante context waarin mensen aangemoedigd worden om open te zijn Veiligheidscultuur De organisatie en de medewerkers kunnen zich aanpassen i.f.v. de omstandigheden Rechtvaardig Flexibel De organisatie leert uit fouten om herhaling ervan in de toekomst te voorkomen Lerend J. Reason Rapporterend Een context waarin mensen het vertrouwen hebben om incidenten te melden zonder angst voor vervolging of schuld
Inzichten veiligheidscultuuronderzoek
Vlayen A, Hellings J, Schrooten W, Garcia Barrado L, Haelterman M, Peleman H: EVOLUTION OF PATIENT SAFETY CULTURE IN BELGIAN HOSPITALS AFTER IMPLEMENTING A NATIONAL PATIENT SAFETY PLAN. BMJ Qual Saf 2014;23:346-347 Inzichten veiligheidscultuuronderzoek Beperkte vooruitgang in veiligheidscultuur op meeste dimensies Vooruitgang op ziekenhuismanagement ondersteuning voor patiëntveiligheid +8,5 Grote variabiliteit tussen ziekenhuizen, afdelingen en professionele groepen