Houvast bij het vormgeven van effectieve begeleiding
Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Reflecteren op jouw onderwijsstijl... 4 3. Jouw persoonlijke onderwijswaarden... 6 4. Tot slot... 10 Pagina 2 van 10
1. Inleiding Op 13 januari 2014 heb jij, John Stol, de OnderWijzer gemaakt. De OnderWijzer brengt jouw persoonlijke onderwijswaarden in kaart. Het weerspiegelt welk gedrag jij inzet om een leerling iets te leren. Denk aan het lesgeven en doceren enerzijds, en aan het begeleiden, aansturen en ondersteunen van de leerling anderzijds. In de OnderWijzer staat centraal wat jouw voorkeurswaarden van onderwijzen zijn en wat dit betekent voor de interactie met de leerling. Het geeft inzicht in waar jouw talenten zich bevinden, wanneer jij verbinding hebt met de ander en wat jou motiveert en energie geeft. Maar ook wat jouw valkuilen zijn en welke situaties jou mogelijk meer moeite en energie kosten. Over leren en ontwikkelen Er is al veel geschreven over wat een professional in het onderwijs zou moeten kunnen en over welke competenties hij of zij zou moeten beschikken. De randvoorwaarden zijn zelfs vastgelegd in de Wet Bekwaamheid in het Onderwijs (Wet BIO), om de kwaliteit in het onderwijs te kunnen waarborgen. Nuttig? Zeer zeker! Maar kritisch bekeken zijn deze kerncompetenties pas van meerwaarde wanneer er aan de basisvoorwaarden van leren en ontwikkelen wordt voldaan: het vermogen om verbinding te realiseren met de leerling. De zogenaamde 'klik' die weerspiegelt dat een leerling zich veilig voelt en gemotiveerd is om iets van jou, als professional, te leren. Voor het realiseren van een 'klik' zijn geen richtlijnen of trucs. Wel werkt het hebben van een klik voor iedereen anders. Waar de één zich prettig en veilig voelt bij iemand die georganiseerd en netjes is, zal de ander zich juist ergeren aan pietluttigheid en zich juist meer op zijn gemak voelen bij iemand die meerdere opties biedt en kansen laat zien. Kortweg geldt bij het realiseren van verbinding het principe: "People who are like each other, like each other!". Mensen voelen zich doorgaans op hun gemak wanneer ze iets van zichzelf herkennen bij de ander. Wanneer je een leerling iets wilt leren en verbinding wilt realiseren, doe je dit onder andere door jouw eigen gedrag aan te laten sluiten bij de behoefte van de ander. Het is dan zinvol inzicht te hebben in jouw persoonlijke onderwijswaarden en je bewust te zijn van wat jouw onderwijsstijl met een leerling doet. In welke situaties het motiveert, ondersteunt en stimuleert en in welke situaties het ergernis, weerstand of zelfs een onveilig gevoel oproept bij een leerling. OnderWijzer biedt je de mogelijkheid om op jouw eigen onderwijswaarden te reflecteren en jouw (zelf)kennis te vergroten. Zo ben je beter in staat om te begrijpen hoe gedrag tot stand komt en wat gedrag kan beïnvloeden. Ook krijg je meer inzicht in hoe anderen, zoals jouw collega's, ouders en leerlingen jou zien en hoe jij op hen overkomt. Juist door jezelf kwetsbaar op te stellen, vooral ook naar leerlingen toe, stimuleer je dat het dialoog tot stand komt. Dat je het met leerlingen kunt hebben over het onderscheid tussen wie je bent en wat je doet, en waarom. Je kunt deze uitslag dus, naast bewustwording, vooral ook gebruiken om een (vervolg)stap te zetten in jouw professionele ontwikkeling. NB. Dit rapport is uitsluitend bestemd voor John Stol en de personen met wie hij de inhoud wil bespreken. Omdat individuen en situaties veranderen heeft het rapport slechts een beperkte geldigheidsduur. Pagina 3 van 10
2. Reflecteren op jouw onderwijsstijl Door jouw gedrag en jouw persoonlijkheid in kaart te brengen, ontstaat een goed beeld van wie jij bent als onderwijsprofessional. Wanneer je kennis hebt over wie je bent (persoonlijkheid) en wat je doet (gedrag), kun je jouw onderwijsstijl beter laten aansluiten op de behoefte (en leerstijlen) van de leerling. Vanuit jouw persoonlijkheid heeft de OnderWijzer een vertaalslag gemaakt naar jouw persoonlijke onderwijswaarden. Jouw onderwijswaarden helpen je antwoord te geven op de vragen: - Wie ben jij als onderwijsprofessional? - Wanneer kom jij in jouw kracht cq. Op welke wijze levert jouw onderwijsstijl een bijdrage aan de leerling? - Wanneer is jouw onderwijsstijl een valkuil en is deze minder wenselijk, bijvoorbeeld omdat het ongewenst gedrag van de leerling versterkt? - Bij welke leerlingen vind jij met jouw onderwijsstijl aansluiting en verbinding? - Bij welke leerlingen en in welke situaties roept jouw onderwijsstijl soms ergernis of weerstand op? - In hoeverre is er balans tussen de stijl die jij het liefst toepast en de mate waarin hier op school ook voldoende ruimte voor is? - Welke onderwijsstijl pas jij niet of nauwelijks toe cq. welke stijl moet jij 'bewust' inzetten? - Lukt jou dat in voldoende mate? Bij wie en/of in welke situaties vraagt dit van jou extra moeite of energie? Een overzicht van de verschillende onderwijswaarden De verschillende onderwijswaarden waarop je kunt scoren zijn onderdeel van de vier verschillende onderwijsstijlen: abstracte begripsvorming, actief experimenteren, concrete ervaring en overdenkende observatie. Ze worden op de volgende pagina toegelicht. Abstracte begripsvorming - Flexibiliteit - Onafhankelijkheid - Variëteit Actief experimenteren - Overtuigingskracht - Prestatiemotivatie - Erkenning - Leiderschap Concrete ervaring - Emotionele controle - Doelgerichtheid - Punctualiteit - Conformiteit Overdenkende observatie - Dilemmasensitiviteit - Sociabiliteit - Altruïsme Pagina 4 van 10
Onderwijsstijlen De onderwijswaarden waarop je kunt scoren weerspiegelen tezamen vier verschillende onderwijsstijlen welke hieronder worden toegelicht. Afhankelijk van de leerling, de context en de doelstelling, pas jij als professional jouw stijl aan op wat de leerling nodig heeft. Abstracte begripsvorming Inzicht en een lerende houding Je bent gedreven de leerling intellectueel te prikkelen en uit te dagen. Je stelt open vragen en draagt kennis over, maar stimuleert de leerling om vervolgens zélf te ontdekken en op onderzoek uit te gaan. Je bent vooral geneigd de leerling iets te laten ontdekken en stuurt op het ontwikkelen van inzicht, begrip en het aannemen van een lerende houding. Actief experimenteren Zelfredzaamheid en initiatief Je bent gedreven de leerling te activeren, uit te dagen en te stimuleren om initiatief te nemen. Je spoort aan en geeft waar nodig een extra duwtje in de rug om die drempel over te komen. Je bent vooral geneigd de leerlign te laten experimenteren en stuurt op het ontwikkelen van zelfredzaamheid en verantwoordelijkheid. Concrete ervaring Discipline en doelmatigheid Je bent gedreven de leerling te laten leren door te doen. Je reikt kaders en doelstellingen aan, biedt structuur en geeft richting. Je bent vooral geneigd de leerling concreet aan het werk te zetten en kennis of een vaardigheid (aan) te leren. Je stuurt op discipline en doelmatigheid. Overdenkende observatie Zelfvertrouwen en welbevinding Je bent gedreven de leerling te laten leren door aandacht te schenken aan zijn gevoelens en intuïtie. Je schenkt vertrouwen, moedigt aan, luistert en geeft de leerling de mogelijkheid zijn verhaal te doen. Je stimuleert dat de leerling een betekenis leert te geven aan opgedane ervaringen en stuurt op zelfvertrouwen en welbevinding. Pagina 5 van 10
3. Jouw persoonlijke onderwijswaarden Onderstaand wordt jouw uitslag van de OnderWijzer teruggekoppeld. In de uitslag worden de voor jou relevante factoren van onderwijzen, vertaald vanuit jouw persoonlijkheidsprofiel, toegelicht. Je kunt hoog, laag of ambivalent scoren op de volgende onderwijswaarden: Flexibiliteit, Onafhankelijkheid, Variëteit, Emotionele Controle, Doelgerichtheid, Punctualiteit,Conformiteit, Sociabiliteit, Altruïsme, Overtuigingskracht, Prestatiemotivatie, Erkenning en Leiderschap. De uitslag biedt inzicht in jouw intrinsieke motivatie en jouw onderwijswaarden, die tezamen jouw stijl van onderwijzen weerspiegelt. Waar jij als leerkracht energie van krijgt: 1) Altruïsme Jouw intrinsieke motivatie en gedrevenheid: Je bent gedreven om idealen, vriendschap en saamhorigheid na te streven. Je ervaart gevoelens van betrokkenheid met anderen en meestal ga je uit van het goede in de mens. Je wilt graag met en voor anderen doelen realiseren vanuit mens-waarden en gevoelens van solidariteit. Je waardeert vriendschap en onderlinge betrokkenheid. Je toont je bij voorkeur begripvol naar anderen en je bent gedreven om conflicten te vermijden. Je koestert hoop en vertrouwen in een harmonieuze samenleving en je gaat het liefst uit van de gelijkwaardigheid van mensen. Gedragskenmerken, tips en advies: Je bent in staat om het algemeen belang boven jouw eigen belang te stellen, waarbij je waakzaam mag zijn voor een te grote persoonlijke betrokkenheid. Je kunt soms naïef zijn in je verwachtingen, en advies of begeleiding niet herkennen of zelfs afwijzen. Voorkom vooral advies of kritiek persoonlijk op te vatten en breng scheiding aan tussen wie je bent als mens en wat jouw rol is als leerkracht, docent of professional. Voorkom ook de zorgen en problemen van jouw leerlingen je persoonlijk aan te trekken. Realiseer je soms meer dat anderen jouw gedrag ook als naïef of bemoeizuchtig kunnen ervaren en zij zich daarover zorgen kunnen maken. Ook kan een te grote persoonlijke betrokkenheid of het onderschatten van de soms harde werkelijkheid gemakkelijk leiden tot gevoelens van onrechtvaardigheid of teleurstelling. Ontwikkelpunten: Assertiviteit en realiteitszin zijn jouw ontwikkelpunten. Dit betekent niet dat jij je idealen moet opgeven of je betrokkenheid met anderen moet loslaten. Wel mag jij je soms meer strategisch en assertief opstellen en ook meer rekening houden met de realiteit, zoals het leren omgaan met teleurstellingen. Wees daarom soms wat meer realistisch in jouw verwachtingen en voorkom dat jouw dromen en verwachtingen jouw frustraties worden. Zeker bij tegengestelde belangen, zorgtaken, (zakelijke) conflicten en meer complexe vraagstukken mag je waakzaam zijn voor gevoelens van onrecht en frustratie. Ook kun je soms te makkelijk de oorzaak van jouw gevoelens van frustratie en irritatie bij anderen neerleggen en anderen daarvoor de schuld geven. Valkuilen waar je als leerkracht tegen aan kunt lopen: Lesgeven en het omgaan met jongeren kun je ook makkelijk idealiseren. Hierdoor ben je vooral gericht op de voordelen en het plezier in je werk. Tegenslagen kunnen daarom soms extra hard aankomen. Ook ben je soms niet voldoende voorbereid op de zorgen en beperkingen die de zorg en verantwoordelijkheid voor leerlingen met zich mee kunnen brengen. Ontwikkel daarom een zekere mate van assertiviteit en voorkom overvallen te worden door eventuele tegenslag of gevoelens van overmacht en frustratie. Investeer in je persoonlijke ontwikkeling en realiteitszin en beoordeel zaken soms meer op haalbaarheid en realiteit. Pagina 6 van 10
2) Sociabiliteit Jouw intrinsieke motivatie en gedrevenheid: Je bent gedreven tot samenwerking en sociaal contact, maar als het moet kun jij je vaak ook goed alleen redden of goed alleen werken. Je voelt je doorgaans betrokken bij andere mensen, maar daarbij kun je soms ook wat meer afstand nemen. Met veel mensen heb je vooral een meer zakelijk contact, en met sommigen spelen jouw persoonlijke voorkeuren niet of nauwelijks een rol. Afhankelijk van de omstandigheden en het doel zul je de samenwerking kunnen zoeken, maar evenzo ook zelfstandig kunnen werken. Veel sociale contacten onderhoud je vanuit een meer zakelijk en functioneel perspectief, waarbij je vaak een goed onderscheid weet te maken tussen vrienden, collega's en kennissen en de mensen met wie je slechts een zakelijke relatie onderhoudt. Gedragskenmerken, tips en advies: Sociaal contact, positieve bevestiging en samenwerking zijn belangrijke waarden voor jou, echter je hebt ook voldoende ervaring met mensen die juist meer formeel en afstandelijk, onaardig of zelfs lomp en onbeschoft kunnen zijn. Vaak is het best lastig om hier goede keuzes in te maken en nog steeds kun je er soms aardig van in de war raken. Voorkom hierin door te slaan door, uitgaande van het feit dat je niet met iedereen bevriend hoeft te zijn om toch goed samen te kunnen werken. Door soms meer slim met de situatie om te gaan, zeker bij belangentegenstellingen en resultaatdruk en vooral onderscheid te (leren) maken tussen wie iemand is en wat iemand doet. Ontwikkelpunten: Balans houden tussen betrokkenheid en zakelijkheid is jouw ontwikkelpunt. Dit betekent dat je als leerkracht keuzes zult mogen maken in het effectief inzetten van jouw talenten, emoties en vaardigheden. Ook een goede balans werk/privé is een aandachtspunt, waarbij met name de balans tussen inspanning en ontspanning veel aandacht en onderhoud vraagt. Door meer bewust scheiding aan te brengen in persoonlijke en functionele contacten, kun je soms ook wat meer afstand nemen, waardoor je zaken ook minder snel persoonlijk zult aantrekken. Zorg er in ieder geval voor dat je op sociaal en communicatief gebied beschikt over een breed scala aan communicatieve eigenschappen en vaardigheden, zodat je ook slimmer om kunt gaan met mensen die minder aansluiten bij jouw waarden en normen. Valkuilen waar je als leerkracht tegen aan kunt lopen: Sociaal contact, gezelligheid en goede onderlinge verhoudingen zijn vaak wel jouw streven, maar niet tegen elke prijs. Je bent gevoelig voor positieve bevestiging en het liefst vermijd je onnodige conflicten en gespannen verhoudingen. Als leerkracht ben je er op gericht dat je leerlingen zich prettig voelen, het naar hun zin hebben en plezier hebben in leren en ontwikkelen. Je bent gedreven balans te houden tussen sfeer en realiteit, waarbij je ook je grenzen stelt. Vaak ben je realistisch in jouw wensen en verwachtingen en ook wel bedacht op de realiteit van teleurstellingen en tegenslag. Grenzen stellen en duidelijke kaders bieden is meestal niet je hobby, maar wel de realiteit, vooral om een duurzaam en pedagogisch verantwoord leerklimaat te realiseren. 3) Variëteit Jouw intrinsieke motivatie en gedrevenheid: Je bent loyaal ingesteld en gedreven tot het ervaren van een zekere mate van zekerheid en een gevoel van veiligheid. Je voelt je vaak prettig in een meer vertrouwde of bekende omgeving en je zult vaak beter presteren als je weet waar jij aan toe bent of weet wat er van je wordt verwacht. Spanning, onzekerheid en plotselinge veranderingen zul je liever willen vermijden en je weet meestal ook graag waar je aan toe bent. Pagina 7 van 10
Gedragskenmerken, tips en advies: Je bent gedreven je zeker en veilig te voelen. Bij plotselinge wijzigingen in voorwaarden of omstandigheden kun je soms moeite hebben om hierop te anticiperen. Bij onzekerheid en twijfel kun je soms langer afwachten dan wenselijk is en je zult sommige veranderingen vaak pas toelaten als je overtuigd bent van het nut of de noodzaak ervan. Voorkom hierin door te slaan en teveel in problemen te denken in plaats van in oplossingen. Ook al kun je vaak niet alle gevolgen overzien, toch kan het soms wijs en verstandig zijn om je aan te passen en niet teveel energie (meer) te steken in oude gewoonten en gebruiken, omdat deze soms gewoonweg niet meer functioneel zijn. Ontwikkelpunten: Creativiteit en het toelaten van veranderingen zijn jouw ontwikkelpunten. Niet dat alles anders moet en bestaande zekerheden allemaal overboord gegooid moeten worden, uiteraard niet. Natuurlijk is een zekere mate van loyaliteit een deugd, echter niet als dit ten koste gaat van een gevoel van welbevinding of geluk. Sta daarom ook open voor veranderingen, onderzoek serieus de mogelijkheden en wijzig van strategie als bestaande methoden niet meer het vereiste of gewenste resultaat opleveren. Voorkom achterstallig onderhoud maar investeer in persoonlijke ontwikkeling, zoals het toelaten van spanning; durf ook eens onzekerheid toe te laten en voorkom veranderingen soms bij voorbaat al als onwenselijk te bestempelen. Valkuilen waar je als leerkracht tegen aan kunt lopen: Als leerkracht kun je soms niet duidelijk genoeg zijn in het aangeven van grenzen en kaders en het bieden van structuur en veiligheid, vooral als je leerlingen jonger zijn. Alle leerlingen hebben immers naast een deskundige leerkracht ook duidelijkheid nodig. Enerzijds voor een goede leerontwikkeling, anderzijds voor het ontwikkelen van eigen deskundigheid en zelfregie. Hiervoor is het noodzakelijk dat zij op een veilige wijze hun grenzen kunnen verleggen en oorzaak en gevolg van elkaar leren onderscheiden. Dit is een continu proces, waarbij je als leerkracht ook een voorbeeldfunctie hebt. Voorkom echter hierin door te slaan, vooral als de basisveiligheid en zekerheid reeds is geborgd. Voorkom dat je leerlingen soms onnodig weerstand uiten in het verleggen van hun grenzen en het ontwikkelen van eigen inzichten, ook al zie je soms ook de nodige bezwaren en problemen. 4) Punctualiteit Jouw intrinsieke motivatie en gedrevenheid: Je bent vaak goed in staat geordend en gestructureerd te werken. Hierbij streef je naar een goede balans tussen kwaliteit en kwantiteit. Naast oog voor details en feiten houd je vaak ook zicht op de hoofdlijnen en de doelstelling. Hierbij ben je vaak wel erg streng voor jezelf, maar ook voor anderen. Je hebt een duidelijke voorkeur voor een goed beschreven en helder proces, je kunt moeite hebben met chaos en je soms irriteren als zaken niet goed lopen. Vaak ben je wel in staat om 'het spel te spelen', maar dan wel met duidelijke regels en eerlijk gespeeld. Gedragskenmerken, tips en advies: Je bent gedreven balans te houden tussen hoofd en bijzaken. Echter indien de situatie dit toelaat, kan het verstandig zijn om soms wat minder kritisch te zijn op het proces en meer gericht te zijn op het uiteindelijke resultaat. Mensen moeten soms ook van hun fouten mogen leren en niet elke fout of vergissing wordt bewust gemaakt. Voorkom echter door te slaan in het wikken en wegen door soms zowel duidelijkheid te geven als te verlangen, vooral als het gaat over de gewenste kwaliteit en de te respecteren feiten. Pagina 8 van 10
Ontwikkelpunten: Balans houden tussen feiten (weten) en verlangens (spelen) is jouw ontwikkelpunt. Dit betekent dat je als leerkracht soms ook keuzes zult moeten maken welke indruisen tegen je gevoel in. Dit kiezen is vaak best lastig, immers feiten zijn feiten en fouten zijn fouten, maar soms moeten mensen ook van hun fouten mogen leren. Maak daarom ook onderscheid tussen wie iemand is en wat iemand doet en zie fouten en vergissingen vooral ook in het perspectief van de context van leren en ontwikkelen. Wees natuurlijk wel kritisch op het risico van herhaling van fouten, onbedachtzaamheid en zelfs (onherstelbare) schade. Houd balans aan tussen corrigeren (bestraffen) en ontwikkelen (spelen) en weet dat vergeving meer voldoening brengt dan straf of wraak. Valkuilen waar je als leerkracht tegen aan kunt lopen: Je hebt een zekere voorkeur voor orde en netheid en je weet vaak precies hoe het hoort of waar iets aan moet voldoen. Dit is in veel leer- en ontwikkelsituaties bijzonder gewenst, echter soms kan dit ook tot spanning en irritatie leiden, immers vrijwel iedere leerling heeft meer interesse in spelen en genieten dan in gedisciplineerd huiswerk maken en precies alles te doen zoals het hoort. Bied je leerlingen heldere kaders en structuur maar vooral ook de ruimte om fouten te mogen maken en daarvan te leren. Je kunt vaak niet vroeg genoeg beginnen om spelenderwijs samen grenzen te verkennen en balans te zoeken tussen spel en discipline. Wees terughoudend in handhaving en correctie, maar verzuim niet om duidelijk te zijn, grenzen te stellen en hoofd en bijzaken te onderscheiden en weet dat vergeving meer duurzaamheid brengt dan straf en correctie. Lesgeven is vaak meer een spel van ontdekken, spelen en begrenzen en vooral niet doorslaan in zwart/wit denken en feiten stampen. Zo krijgen je leerlingen de kans om zich spelenderwijs te ontwikkelen, leren zij oorzaak en gevolg te ontdekken en regie te nemen of hun eigen ontwikkeling. Pagina 9 van 10
4. Tot slot De OnderWijzer geeft je inzicht in jouw persoonlijke onderwijswaarden en jouw stijl van onderwijzen. Het weerspiegelt 'wie jij bent als onderwijsprofessional' en reikt je handvatten aan zodat je gericht met jouw professionele ontwikkeling aan de slag kunt gaan. Reflectie op jouw onderwijswaarden kan aanleiding zijn om actie te ondernemen. Waarschijnlijk niet omdat het onderwijzen je niet goed af gaat. Wél om jezelf in de rol van onderwijsprofessional verder te professionaliseren. Verdieping Natuurlijk spelen meerdere factoren een rol in hoe jij fungeert als onderwijsprofessional. Niet alleen jouw persoonlijke drijfveren, zoals deze beschreven worden in de rapportage, spelen een rol. Ook jouw intellectuele vermogens, vaardigheden, kwaliteiten en mentale belastbaarheid zijn bepalend in hoe jij op dit moment jouw rol vormgeeft. Gebruik dit rapport allereerst om op jezelf te reflecteren én om in gesprek te komen met jouw omgeving. Maak bespreekbaar hoe jij in jouw rol zit, hoe jij jouw werk ervaart en welke kansen er nog liggen om jezelf verder te professionaliseren. Niet omdat het moet, vooral ook omdat de leerling hier baat bij heeft. Indien je behoefte hebt aan meer verdieping of wanneer jij op dit moment vastloopt in jouw rol als onderwijsprofessional adviseren wij jou om meer uitgebreid de balans op te maken. Dit kan door bijvoorbeeld een objectieve meting te doen van jouw huidige (werk)situatie en hoe jij op dit moment in jouw werk staat. Veel succes! Pagina 10 van 10