Regio in beeld 2013 Arbeidsmarktschets Groningen
Samenvatting In de arbeidsmarktregio Groningen krimpt de werkgelegenheid, stagneert het aantal vacatures en stijgt het aantal werkzoekenden. Economische recessie en bezuinigingen op de collectieve sector, zorgen voor een zeer ruime arbeidsmarkt met beperkte kansen voor werkzoekenden. Verwacht economisch herstel, vergrijzing, beperkte instroom van schoolverlaters en mobiliteit bieden werkzoekenden op termijn meer perspectief. Verdere krimp werkgelegenheid De Nederlandse economie krimpt vanaf de tweede helft van 2011. Ook in 2013 neemt de werkgelegenheid in Groningen af. Dit geldt voor vrijwel alle sectoren. Alleen in de sector zorg & welzijn groeit het aantal banen. Het verwachte economische herstel vanaf 2014 leidt pas met vertraging tot extra banen, aangezien ondernemers in eerste instantie bezettingsgraad en productiviteit verhogen. De sterke vertegenwoordiging van de collectieve sector in Groningen maakt de arbeidsmarkt er minder conjunctuurgevoelig. Het vergroot echter de afhankelijkheid van overheidsbeleid, bezuinigingen en demografische ontwikkelingen. Zorg & welzijn - de grootste werkgever in Groningen kent momenteel geen algemene personeelstekorten, maar wel tekorten in specifieke segmenten op hoog niveau. Voor zorg op lagere niveaus en voor de welzijnssector is de arbeidsmarkt aanzienlijk ruimer. De komende jaren groeit weliswaar de behoefte aan zorg als gevolg van de vergrijzing maar onduidelijkheid over recente maatregelen om de zorgkosten te beheersen maakt prognoses op dit moment onzeker. Forse bezuinigingen en concentratie van rijksdiensten zorgen voor krimp van de werkgelegenheid in het openbaar bestuur. Desondanks stijgt het aantal vacatures na 2014 als gevolg van een toenemende vervangingsvraag in deze sterk vergrijsde sector. Hoewel het aantal banen in de industrie structureel krimpt, biedt de ontwikkeling van de biobased economy in de Eemsdelta kansen. Een belangrijke uitdaging voor het realiseren van deze ambitie is het omgaan met de verwachte krapte in technische. Bij economisch herstel profiteren als eerste de uitzendbureaus en de exportgeoriënteerde sectoren als groothandel. De werkgelegenheid in binnenlands georiënteerde sectoren als horeca en detailhandel blijft min of meer stabiel. Stagnatie aantal vacatures, later meer dynamiek In de afgelopen jaren daalde het aantal vacatures in Groningen minder sterk dan gemiddeld in Nederland. Vooral de groei aan vacatures in zorg & welzijn dempte de gevolgen van de economische recessie. De meeste vacatures in Groningen ontstonden in 2012/2013 in zorg & welzijn, detailhandel en zakelijke diensten. In 2014 neemt het aantal nieuwe vacatures in Groningen weer toe. Van uitbreidingsvraag is echter nauwelijks sprake. Verder eisen de bezuinigingen hun tol. In het openbaar bestuur neemt het aantal vacatures in 2013 en 2014 fors af. Ook is de rol van zorg & welzijn als banenmotor de komende jaren beperkt. Economisch herstel zorgt echter al eerder voor meer dynamiek op de arbeidsmarkt. Meer mensen durven weer van baan te veranderen. Ook de vergrijzing draagt bij aan de vervangingsvraag. Vergrijzing en dynamiek: op termijn kansen Het aantal geregistreerde werkzoekenden in Groningen is in de economische recessie opgelopen tot meer dan 31.000 personen; 9,2% van de beroepsbevolking. Dit aantal neemt naar verwachting verder toe tot 40.000 (12,1%) eind 2014. Het verwachte economisch herstel zorgt pas na 2014 voor minder werkzoekenden. De grote instroom van werkzoekenden in het afgelopen jaar heeft geleid tot een groep werkzoekenden met gemiddeld een kleinere afstand tot de arbeidsmarkt; jonger, hoger opgeleid en korter werkzoekend. Nog steeds heeft bijna de helft van de werkzoekenden echter geen startkwalificatie. De afname van het aantal vacatures en de toename van het aantal werkzoekenden maakt de arbeidsmarkt in Groningen zeer ruim voor vrijwel alle beroepsgroepen. Alleen voor informatica en voor medische op hoog niveau en voor specifieke technische is de verhouding vacatures/werkzoekenden gunstiger voor werkzoekenden. De toekomstige arbeidsmarkt biedt meer kansen voor werkzoekenden. Vergrijzing vooral in de collectieve sector, maar ook in industrie, bouw en vervoer en toenemende dynamiek zorgen de komende jaren voor een vervangingsvraag die niet volledig door de instroom van jongeren kan worden opgevangen. Ook schoolkeuze speelt hierin een rol. Vooral voor het geringe aantal - werkzoekenden in medische zijn de perspectieven gunstig. Ook voor werkzoekenden met verzorgende & dienstverlenende, technische & industrie en pedagogische zijn de toekomstperspectieven gunstig. Uitdagingen voor de arbeidsmarkt De uitdagingen op de arbeidsmarkt van 2013/2014 liggen in het zichtbaar en bereikbaar maken van kansen voor werkzoekenden en in het anticiperen op mogelijke krapte in delen van de arbeidsmarkt als gevolg van verwacht economisch herstel, vergrijzing en ontgroening. Zichtbaar maken beschikbare vacatures en registratie van opleiding, ervaring en competenties van werkzoekenden om adequate matching mogelijk te maken. Convenanten met zorginstellingen om groepen werkzoekenden te begeleiden naar werk in zorg. Personeel uit openbaar bestuur begeleiden van werk-naarwerk met scholingsfondsen, gebruikmakend van het netwerk van rijksdiensten en bedrijfsleven. Leraren basisonderwijs omscholen en begeleiden van werknaar-werk in voortgezet onderwijs. Verbetering aansluiting onderwijs arbeidsmarkt, om- en bijscholing om kwalitatieve mismatch technisch personeel aan te pakken. Hanteerbaar maken belemmeringen op het gebied van weten regelgeving, taal en cultuur om werken in Duitsland te bevorderen. Werkfit houden recent ingestroomde jonge, beter opgeleide werkzoekenden. Bevorderen reshoring van maakindustrie voor grote groep werkzoekenden zonder startkwalificatie. Kijkend naar de uitdagingen op de Groningse arbeidsmarkt, is duidelijk dat samenwerking tussen overheid, onderwijs en ondernemers cruciaal is. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Groningen 1
Verdere krimp werkgelegenheid Na een voorzichtig herstel van de economie in 2010 en de eerste helft van 2011, kromp de Nederlandse economie vanaf de tweede helft van 2011 opnieuw. Pas in 2014 wordt weer economische groei verwacht. Dit jaar krimpt de werkgelegenheid in Groningen nog; in vrijwel alle sectoren. Uitzondering is de sector zorg & welzijn waar het aantal banen (licht) groeit. Veel banen in collectieve sector Zorg & welzijn, zakelijke diensten, industrie, handel, openbaar bestuur en onderwijs zijn in Groningen belangrijke sectoren. Van de in totaal 308.000 banen in Groningen bevindt zich 80% (250.000 banen) in deze sectoren. Ten opzichte van het gemiddelde Nederlandse beeld valt op dat het aandeel banen in de collectieve sector hoog is; 40% van alle banen zit in de sectoren zorg & welzijn, openbaar bestuur en onderwijs. Dit maakt Groningen minder conjunctuurgevoelig, maar wel afhankelijker van overheidsbeleid, bezuinigingen en demografische ontwikkelingen. Afbeelding 1: Werkgelegenheid per sector: omvang, aandeel en ontwikkeling Groningen, 2012 ontwikkeling werkgelegenheid 4% 3% 2% 1% 0% -1% -2% -3% -4% Groei Krimp Groothandel Transport Horeca Landbouw Overige diensten Zakelijke diensten Financiële diensten Bouwnijverheid ondervertegenwoordiging t.o.v. Nederland ICT Detailhandel Industrie Onderwijs Openbaar bestuur Zorg en welzijn oververtegenwoordiging t.o.v. Nederland Bovenstaande afbeelding geeft een beeld van de omvang en ontwikkeling van de werkgelegenheid in Groningen per sector in 2012. De afbeelding geeft drie zaken weer: Hoe groter de bol hoe hoger het aantal banen in de sector. In totaal waren er in 2012 ongeveer 308.000 banen. Boven de horizontale lijn is er sprake van groei van de werkgelegenheid; daaronder is sprake van krimp. De verticale lijn markeert de situatie waarin het aandeel van een sector in de regio gelijk is aan het aandeel van een sector in Nederland. Links van die lijn is het regionale aandeel kleiner; rechts van die lijn is het regionale aandeel van die sector groter. Het kwadrant rechtsboven laat sectoren zien die belangrijk zijn voor de regio (oververtegenwoordigd) en die groeien. Kortom, de meest gunstige positie voor de regio. Het kwadrant rechtsonder brengt sectoren van belang voor de regio in beeld, waar sprake is van krimp van de werkgelegenheid. De sectoren in het kwadrant linksonder krimpen en zijn ondervertegenwoordigd. Het kwadrant linksboven laat sectoren zien die groeien, maar ook ondervertegenwoordigd zijn ten opzichte van Nederland. Bijna alle sectoren in de Groningse economie hebben te maken gehad met krimp van de werkgelegenheid in 2012. Uitzondering is zorg & welzijn in het kwadrant rechtsboven. In de sectoren onderwijs, ICT en transport is sprake van een kleine krimp. Bouw en openbaar bestuur hebben te maken met de grootste krimp. Vooral de krimp in het openbaar bestuur sterk vertegenwoordigd in vooral de stad Groningen - heeft negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid in Groningen. Verder merken handel en zakelijke diensten de gevolgen van de geringe consumentenbestedingen. De sector industrie - een sector met een groot aandeel in de werkgelegenheid in Noord- en Oost- Groningen heeft te maken met een structureel dalend aantal banen en conjunctuurgevoeligheid. Zorg & welzijn: geen algemene tekorten Zorg & welzijn is met 75.000 werkzame personen (25% van de beroepsbevolking) de grootste werkgever in Groningen. Verpleging, verzorging & thuiszorg (VVT) is de grootste branche. De geestelijke gezondheidszorg (GGZ) en ziekenhuizen bieden relatief veel werkgelegenheid op de hogere niveaus, VVT op de lagere niveaus. Gehandicaptenzorg neemt een tussenpositie in. De afgelopen jaren groeide de werkgelegenheid in de zorg gestaag. De komende jaren groeit weliswaar de behoefte aan zorg - als gevolg van de vergrijzing maar onduidelijkheid over de effecten van recente maatregelen om de zorgkosten te beheersen (Regeerakkoord) maakt prognoses over de werkgelegenheidsontwikkeling in de zorg op dit moment onzeker. Het Centraal Planbureau (CPB) voorziet werkgelegenheidsgroei, maar minder dan zonder deze maatregelen het geval was geweest. De sector zelf, vooral de VVT, houdt rekening met gedwongen ontslagen. In algemene zin neemt de werkgelegenheid in de zorg op de lagere niveaus af en op de hogere niveaus (vanaf mbo- 3) toe. Op dit moment zijn er geen algemene personeelstekorten. Wel zijn er tekorten in specifieke segmenten. Voor bepaalde beroepsgroepen, bijvoorbeeld gespecialiseerde verpleegkundigen of arts-specialisten, is de arbeidsmarkt krap. Voor zorg op lagere niveaus is de arbeidsmarkt aanzienlijk ruimer. De komende jaren doen zich evenmin grote tekorten in de zorg voor. Er worden wel tekorten aan verzorgenden verwacht, al is de omvang daarvan onzeker vanwege de maatregelen in het regeerakkoord. Ook voor andere (artsen, apothekers) worden tekorten voorzien. Voor de lagere zorgniveaus (helpenden en zorghulpen) worden overschotten verwacht. Op de langere termijn na 2015 zorgt vergrijzing voor toenemende tekorten. De welzijnssector - bestaande uit welzijn & maatschappelijke dienstverlening, jeugdzorg en kinderopvang - heeft momenteel te maken met overschotten aan personeel. Vooral de kinderopvang heeft het moeilijk. Overheidsbezuinigingen maken het gebruik van kinderopvang duurder. Verder maken (werkloze) ouders minder vaak gebruik van kinderopvang. De vooruitzichten voor de welzijnsbranches zijn matig. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Groningen 2
Structurele krimp en kansen in de industrie Het aantal banen in de industrie krimpt structureel. Al sinds 2008 blijkt het aantal banen in de Nederlandse industrie ieder jaar te dalen. Dit is in lijn met de algemene trend: een afname van industriële werkgelegenheid, verplaatsing van eenvoudige en grootschalige productieactiviteiten naar het buitenland en een toename van de arbeidsproductiviteit. De industrie concentreert zich in de arbeidsmarktregio Groningen rond de Eemsdelta. In de DEAL-gemeenten (Delfzijl, Eemsmond, Appingedam, Loppersum) werkt 18% van de beroepsbevolking in de industrie. De Eemsdelta ontwikkelt zich als biobased economy ; met een nadruk op samenwerking tussen (chemische) industrie, duurzame energie, havens, agrarische sector en recycling. Wanneer de Eemsdelta zijn ambities de komende jaren realiseert, levert dit honderden nieuwe banen op. Dit kan knelpunten opleveren in de personeelsvoorziening. Op langere termijn worden vooral in sectorspecifieke als procestechniek en laboratoriumtechniek flinke tekorten verwacht. Daarbij komt dat het startkwalificatieniveau in de sector verschuift van mbo- 1/2 naar mbo-3/4. Naast structurele personeelstekorten zorgt dit voor grotere kwalitatieve mismatches. Naar verwachting neemt de schaarste in de procesindustrie de komende jaren verder toe als gevolg van ontgroening en vergrijzing. Bezuinigingen en vergrijzing in openbaar bestuur Het openbaar bestuur is in de arbeidsmarktregio Groningen een relatief grote werkgever. Gemeenten, provincie, maar ook rijksdiensten als DUO, belastingdienst en UWV bieden werk aan 23.000 mensen in de arbeidsmarktregio. Forse bezuinigingen, het streven naar een kleinere overheid en concentratie van rijksdiensten zorgen de afgelopen jaren echter voor een krimp van het aantal banen in deze sector. Vooral bij gemeenten neemt de werkgelegenheid af. Alleen bij de politie was er sprake van een lichte groei. Verdere bezuinigingen en automatisering van administratieve processen zorgen ervoor dat de werkgelegenheid in het openbaar bestuur in 2013 en 2014 verder afneemt met 3,5% resp. 4%. Het openbaar bestuur is echter ook een sterk vergrijsde sector. Na 2014 leeft het aantal vacatures op als gevolg van vervangingsvraag. De vacatures kunnen ook in een aantrekkende arbeidsmarkt in beperkte mate door (potentieel) boventalligen worden ingevuld. Het gevraagde opleidingsniveau bij de overheid neemt toe en klantgerichtheid wordt steeds belangrijker. De sector overheid staat voor de uitdaging om ook in deze recessie zijn vakbekwaam personeel vast te houden om mogelijke personeelsproblemen op termijn te voorkomen. Scholing is gezien de veranderende eisen - daarbij van groot belang. Gemengd beeld in de zakelijke dienstverlening De zakelijke dienstverlening is een bont gezelschap van subbranches: van makelaars tot toeristisch medewerkers, van woningcorporaties tot ICT-bedrijven. Ook schoonmaak en uitzendbureaus behoren tot de zakelijke dienstverlening. Er is veel kleinschalige werkgelegenheid in deze sector. De zakelijke dienstverlening is tot aan de economische crisis fors gegroeid. Door de economische crisis maakte de zakelijke dienstverlening een turbulente periode door waarin veel arbeidsplaatsen verloren zijn gegaan. De negatieve ontwikkelingen in de jaren 2009 en 2010 zijn de som van negatieve ontwikkelingen door de teruggang van marketingbureaus, makelaars, notarissen en ingenieurs- & architectenbureaus als gevolg van de malaise in de bouwsector, waarvan deze sectoren sterk afhankelijk zijn. Tegenover de negatieve subsectoren staan ook positieve. Zo hebben accountants- en advocatenkantoren de recessie relatief goed doorstaan en verwacht de ICT-sector een groei van werkgelegenheid. Afbeelding 2: Verwachte ontwikkeling werkgelegenheid Groningen, 2013-2014 Totaal Openbaar bestuur Financiele dienstverlening Industrie Agrarische sector Transport Detailhandel Onderwijs Bouwnijverheid Overige diensten Horeca Informatie en communicatie Zorg/welzijn Groothandel Zakelijke dienstverlening -5% -4% -3% -2% -1% 0% 1% 2% Nederland Groningen Verwachte krimp van de werkgelegenheid In 2013 en 2014 krimpt naar verwachting de werkgelegenheid. Economische groei leidt pas met vertraging tot extra banen, aangezien ondernemers in eerste instantie bezettingsgraad en productiviteit verhogen. De krimp doet zich echter niet meer in alle sectoren voor. Uitzendbureaus profiteren als eerste van het economisch herstel, aangezien bedrijven in eerste instantie vooral tijdelijk personeel inzetten om hogere productie te realiseren. De werkgelegenheid in export georiënteerde sectoren (zoals delen van de industrie en de groothandel) ontwikkelt zich relatief gunstig in 2014 als gevolg van gunstige economische ontwikkelingen in ons omringende landen. De werkgelegenheid in binnenlands georiënteerde sectoren (zoals horeca, detailhandel, cultuur en recreatie) blijft min of meer stabiel in 2014. Aan de herstructurering in de financiële dienstverlening is nog geen einde gekomen: de werkgelegenheid krimpt in 2014 verder. Er lijkt wel een einde te komen aan de sterke daling van de werkgelegenheid in de bouw: de werkgelegenheid krimpt in 2014 gering. De werkgelegenheid in zorg & welzijn laat groei zien, maar veel minder dan voorheen door bezuinigingsmaatregelen. Gezien de bezuinigingen bij de overheid, moet ook in 2014 gerekend worden op een forse werkgelegenheidskrimp in het openbaar bestuur. Een krimpende werkgelegenheid in de meeste sectoren van de Groningse economie vormt een ongunstige uitgangssituatie voor werkzoekenden op de arbeidsmarkt. Ook andere factoren zoals het aantal vacatures, het aantal concurrerende werkzoekenden en mogelijkheden voor mobiliteit en flexibiliteit - beïnvloeden de kansen van werkzoekenden op de arbeidsmarkt. In het volgende hoofdstuk gaan we in op de vacaturemarkt in Groningen. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Groningen 3
Stagnatie vacatures In de periode van juli 2012 tot juli 2013 is het aantal nieuwe vacatures in Groningen kleiner dan in de vier kwartalen daarvoor. Deze perioden worden hierna kortweg aangeduid als 2012/2013 en 2011/2012. De daling in Groningen is minder sterk dan gemiddeld in Nederland. Bescheiden economische groei leidt in 2014 tot meer tijdelijk werk, meer baanwisselingen en meer vacatures. Minder vacatures In 2012/2013 ontstonden in Groningen 17.000 vacatures; 1.000 minder dan het jaar ervoor (-6%). Afbeelding 3 laat zien dat er vooral in de eerste drie kwartalen van 2012 minder nieuwe vacatures ontstonden dan in het jaar ervoor. De daling in Groningen is minder sterk dan gemiddeld in Nederland. Ook lijkt in de laatste kwartalen sprake van een stabilisatie van het aantal nieuwe vacatures. diensten (waaronder uitzendbureaus). In zorg & welzijn, zakelijke diensten, horeca en ICT stabiliseerde het aantal vacatures in 2012/2013. In de overige sectoren was sprake van krimp; vooral in openbaar bestuur, financiële diensten, landbouw en detailhandel. Afbeelding 4 geeft een beeld van omvang en ontwikkeling van het aantal nieuwe vacatures in Groningen per sector in 2012/2013. Hoe groter de bol, hoe meer vacatures. De horizontale lijn is de scheiding tussen groei (erboven) of krimp (eronder) van het aantal vacatures. De verticale lijn markeert de situatie waarin het aandeel van een sector in de regionale vacaturemarkt gelijk is aan het aandeel van een sector in heel Nederland. Links van die lijn is het regionale aandeel van een sector kleiner, rechts van die lijn groter. Afbeelding 4: Nieuwe vacatures per sector Groningen, 2012/2013 10% Horeca Zakelijke diensten Afbeelding 3: Ontwikkeling nieuwe vacatures Groningen, 2011-2013 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 ontwikkeling vacatures 5% 0% -5% -10% -15% -20% -25% -30% -35% Groothandel Transport Bouw ICT Industrie Financiële diensten Overige diensten Onderwijs Detailhandel Openbaar bestuur Zorg/welzijn 2011 2012 2013 In 2014 meer vacatures door meer dynamiek Na een jarenlange afname tijdens de economische crisis, neemt in 2014 het aantal nieuwe vacatures in Groningen weer toe (+14%). Van uitbreidingsvraag is echter nauwelijks sprake. Economische groei leidt pas met vertraging tot extra banen, aangezien ondernemers in eerste instantie bezettingsgraad en arbeidsproductiviteit verhogen. Daar staat tegenover dat het effect van labour hoarding goeddeels is uitgewerkt. In het begin van de crisis werd personeel zo lang mogelijk in dienst gehouden. Een deel hiervan verloor later alsnog zijn baan. Bedrijven werken nu met een zo klein mogelijke bezetting. Hoe kleiner de overcapaciteit aan personeel in 2014, hoe eerder werkgevers bij economisch herstel behoefte krijgen aan nieuw personeel. Economisch herstel zorgt echter al eerder voor meer dynamiek op de arbeidsmarkt. Meer mensen durven weer van baan te veranderen. Ook het gebruik van meer en kortere tijdelijke contracten zorgt voor meer beweging op de arbeidsmarkt. Dat biedt meer kansen op werk voor werkzoekenden, ook voor mensen met grotere afstand tot de arbeidsmarkt. Ten slotte draagt ook de vergrijzing bij aan de vervangingsvraag. Een toenemende trend is dat werkgevers bij vervanging kwalitatief andere / hogere eisen stellen aan nieuw personeel. Meeste vacatures in zorg & welzijn, detailhandel en zakelijke diensten De meeste vacatures in Groningen ontstonden in 2012/2013 in zorg & welzijn, detailhandel en zakelijke -40% -45% Landbouw ondervertegenwoordiging oververtegenwoordiging t.o.v. Nederland t.o.v. Nederland Vergelijking met afbeelding 1 van de werkgelegenheid geeft opvallende overeenkomsten en verschillen. De duidelijkste overeenkomst betreft het belang van de collectieve sector voor de arbeidsmarktregio Groningen. Het grote aandeel van zorg & welzijn, openbaar bestuur en onderwijs in de werkgelegenheid zorgt in 2012/2013 nog voor veel vacatures in Groningen; ondanks de bezuinigingen. Vervangingsvraag als gevolg van vergrijzing speelt hierin een belangrijke rol. Vooral de groei van het aantal vacatures in zorg & welzijn heeft in de afgelopen jaren gezorgd voor een minder ongunstige ontwikkeling van het aantal vacatures op de Groningse arbeidsmarkt. De bezuinigingen beginnen echter wel hun tol te eisen. In het openbaar bestuur neemt het aantal vacatures in 2013 en 2014 fors af. Onduidelijkheid over de effecten van recente maatregelen om de zorgkosten te beheersen, maakt prognoses over de werkgelegenheidsontwikkeling in de zorg momenteel onzeker. Er is sprake van een tweedeling; vooral in de thuiszorg wordt rekening gehouden met een groot aantal gedwongen ontslagen, terwijl er aan verpleegkundigen, artsen en therapeuten tekorten zijn. De rol van zorg & welzijn als banenmotor lijkt voor de komende jaren in tegenstelling tot de afgelopen jaren - beperkt. Groningen heeft naar verhouding weinig vacatures in groothandel, transport, financiële diensten en ICT. Deze sectoren zijn ook qua werkgelegenheid in Groningen minder sterk ontwikkeld. Wel is het aantal vacatures in het Regio in beeld, arbeidsmarktschets Groningen 4
transport in 2012/2013 fors gestegen en blijft het aantal ICT-vacatures op peil. Ook zijn er in Groningen relatief weinig vacatures in bouw en industrie. Vooral voor de industrie geldt dat het aantal vacatures een magere afspiegeling is van de omvang van de sector industrie in Groningen. Vacatures voor lager opgeleiden vooral in detailhandel, horeca en zakelijke diensten In de vorige paragraaf zagen we dat in zorg & welzijn, zakelijke diensten (incl. uitzendbureaus) en detailhandel in Groningen de meeste vacatures ontstaan. Afbeelding 5 toont het aantal nieuwe vacatures per sector, onderverdeeld naar drie beroepsniveaus: laag (ongeschoold/vmbo), middelbaar (mbo/havo/vwo) en hoog (hbo/wo). De grafiek geeft daarmee nader inzicht in de kansen van werkzoekenden op werk naar beroepsniveau. Onder werkzoekenden met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt bevinden zich veel elementair en lager opgeleiden. In Groningen is 40% van alle nieuwe vacatures op laag niveau. De meeste nieuwe vacatures op lager niveau komen voor in de detailhandel, gevolgd door horeca en zakelijke diensten. Ook in industrie, transport en landbouw zijn relatief veel vacatures op laag niveau. Veel van de vacatures op laag niveau zijn tijdelijk en/of deeltijdvacatures en worden via uitzendbureaus door scholieren en studenten ingevuld. Afbeelding 5: Nieuwe vacatures per sector naar beroepsniveau Groningen, 2012/2013 Zorg/welzijn Detailhandel Zakelijke diensten Horeca Industrie Onderwijs Overige diensten ICT Groothandel Openbaar bestuur Financiële diensten Transport Bouw Landbouw 0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 3.500 ICT komen in Groningen voor een arbeidsmarktregio met veel hoog opgeleiden verhoudingsgewijs relatief weinig voor. Dat het aantal nieuwe vacatures als gevolg van de crisis terugloopt en de arbeidsmarkt ruim is, wil nog niet zeggen dat er geen moeilijk in te vullen vacatures zijn. Binnen bepaalde deelmarkten treden naast overschotten eveneens tekorten aan personeel op. Bekende voorbeelden hiervan zijn ICT en techniek. Deze deelmarkten hebben al langer te maken met krapte. Om deze knelpunten op te lossen, richt een deel van de werkgevers zich op werving in het buitenland. Dit wordt nog sterker op het moment dat de Nederlandse economie aantrekt. Grootste vraag naar verzorgend & dienstverlenend personeel Afbeelding 6 geeft inzicht in het aantal nieuwe vacatures naar beroepsniveau en beroepsklasse. In de meeste vacatures wordt gevraagd naar verzorgend & dienstverlenend personeel (op laag en middelbaar niveau) en economischadministratief personeel (op alle niveaus). Daarnaast is er een aanzienlijke behoefte aan technisch & industrieel personeel (op laag en middelbaar niveau), medische & paramedisch personeel en informaticapersoneel (op middelbaar en hoog niveau). Afbeelding 6: Nieuwe vacatures per beroepsgroep naar beroepsniveau Groningen, 2012/2013 Verzorgende en dienstverlenende Economisch-administratieve Technische en industrie Medische en paramedische Informatica Sociaal-culturele Pedagogische Transport Agrarische Openbare orde- en veiligheids 0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 7.000 laag middelbaar hoog laag middelbaar hoog Op middelbaar niveau zijn er minder nieuwe vacatures. Voor werkzoekenden met een middelbare opleiding zijn in deze regio vooral vacatures in zorg & welzijn, zakelijke diensten en detailhandel. Groningen heeft een relatief hoog opgeleide beroepsbevolking. In deze regio komt verhoudingsgewijs echter slechts een gemiddeld aantal nieuwe vacatures (aandeel = 26%) voor hoger opgeleide werkzoekenden voor. Vacatures voor deze werkzoekenden zijn vooral te vinden in zorg & welzijn, onderwijs en in de zakelijke diensten (onder andere specialistische zakelijke dienstverlening). Vacatures in de De kans op vast werk voor een werkzoekende hangt niet alleen af van de beschikbaarheid van vacatures. Ook andere factoren spelen een rol. Zoals de groeiende inzet van flexwerkers en zzp ers. De daling van het aandeel vaste werknemers is een structurele verandering in de vraag naar personeel, die zich de komende jaren verder voortzet. Eén van de belangrijkste factoren, die van invloed is op de kans op werk, is de aanwezigheid van concurrerend aanbod op de arbeidsmarkt. De aanbodzijde van de arbeidsmarkt komt in het volgende hoofdstuk aan bod. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Groningen 5
Op termijn kansen voor werkzoekenden De economische recessie van de afgelopen jaren zorgt voor minder werkgelegenheid, minder vacatures en meer werkzoekenden in Groningen. Het conjunctuurgevoelige karakter van delen van de regionale werkgelegenheid zorgt voor een zeer ruime arbeidsmarkt met beperkte kansen voor werkzoekenden. Bezuinigingen beperken de kansen op werk in de collectieve sector. Verwacht economisch herstel, vergrijzing, beperkte instroom van schoolverlaters en mobiliteit bieden werkzoekenden op termijn meer kansen op de arbeidsmarkt. Geregistreerde werkzoekenden toegenomen Het aantal niet-werkende werkzoekenden (nww), vanaf hier geregistreerde werkzoekenden genoemd, in Groningen is het afgelopen jaar fors toegenomen. De economische recessie versterkt door de bezuinigingen in de collectieve sector - heeft voor een toename van geregistreerde werkzoekenden met 27% gezorgd; minder dan het landelijke gemiddelde van 37%. Eind juni 2013 bedraagt het aantal geregistreerde werkzoekenden 31.200 personen. Verdere toename geregistreerde werkzoekenden Komende periode neemt het aantal geregistreerde werkzoekenden in Groningen naar verwachting verder toe tot 40.000 (12,1%) eind 2014. In heel Nederland staan dan 738.500 werkzoekenden geregistreerd (9,3%). Het verwachte economisch herstel zorgt pas na 2014 voor minder werkzoekenden. In eerste instantie leidt de aantrekkende economie tot een toename van arbeidsproductiviteit, pas later tot meer banen. Afbeelding 8 laat het verwachte nww-percentage eind 2014 zien voor de verschillende arbeidsmarktregio s in Nederland. Het aantal geregistreerde werkzoekenden kan, als gevolg van verscherpte gemeentelijke controle op de registratieplicht van werkzoekenden met een bijstandsuitkering, nog extra toenemen. Afbeelding 8: Verwacht nww-percentage per regio December 2014 Verwacht nww-percentage december 2014 8% of meer 7% tot 8% 6% tot 7% 5% tot 6% minder dan 5% Afbeelding 7 toont per gemeente de stand van de geregistreerde werkzoekenden in procenten van de beroepsbevolking (nww-percentage). Eind juni 2013 ligt dit percentage in Groningen op 9,2%, tegen 8,1% in heel Nederland. De gemeente met het hoogste aandeel geregistreerde werkzoekenden is Delfzijl, dat met 13,0% ruim boven het landelijk gemiddelde uitstijgt. Ook veel andere gemeenten in Noord- en Oost-Groningen kennen nww-percentages ruim boven het landelijk gemiddelde. De gemeenten rond de stad Groningen hebben verhoudingsgewijs minder werkzoekenden; Aa en Hunze, Bedum, Haren, Leek, Ten Boer en Tynaarlo zitten met nww-percentages rond 7% (ruim) onder het landelijk gemiddelde. Afbeelding 7: Nww-percentage per gemeente Groningen, juni 2013 Eemsmond De Marne Delfzijl Loppersum Appin- Winsum gedam Zuidhorn Bedum Ten Boer Grootegast Slochteren Groningen Leek Menter- Oldambt Marum Haren wolde Hoogezand- Sappemeer Bellingwedde Tynaarlo Veendam Pekela Noordenveld Nww-percentage juni 2013 8% of meer Aa en Hunze Assen 7% tot 8% Stadskanaal 6% tot 7% Vlagtwedde 5% tot 6% minder dan 5% Het aantal WW-uitkeringen bevestigt het beeld van een fors toenemend aantal werkzoekenden. Eind juni 2013 waren er 17.000 WW-uitkeringen in Groningen. Een jaar eerder waren dat er 13.500; een toename van 25%. Werkzoekenden hoger gekwalificeerd De grote instroom van werkzoekenden in het afgelopen jaar heeft geleid tot een geregistreerde werkzoekendengroep met gemiddeld een kleinere afstand tot de arbeidsmarkt; jonger, hoger opgeleid en korter werkzoekend. Hoewel jongeren tot 27 jaar nog steeds een klein deel (14%) van alle geregistreerde werkzoekenden in Groningen vormen, is hun aandeel het afgelopen jaar toegenomen. De instroom aan nieuwe werkzoekenden in het afgelopen jaar bestaat voor meer dan een kwart uit jongeren tot 27 jaar. Jongeren beschikken vaker over een flexibel contract en een kort arbeidsverleden, waarmee hun positie in economisch slechte tijden kwetsbaar is. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Groningen 6
Groningen kent relatief veel hoog opgeleide geregistreerde werkzoekenden. Het aandeel middelbaar en hoog opgeleide geregistreerde werkzoekenden steeg het afgelopen jaar tot respectievelijk 33% en 18%. Banen voor hoger opgeleiden bevindingen zich voornamelijk in de collectieve sector. Nog steeds heeft bijna de helft van de geregistreerde werkzoekenden (45%) echter geen startkwalificatie. Zij komen vooral in aanmerking voor vacatures op elementair en lager niveau, veelal in detailhandel, horeca, industrie en transport (zie afbeeldingen 5 en 6). Op het moment dat de economie verbetert, profiteren als eerste werkzoekenden met een korte afstand tot de arbeidsmarkt. Voor werkzoekenden met een grote afstand tot de arbeidsmarkt blijft het in eerste instantie nog moeilijk om werk te vinden. Vooral werkzoekenden in industrie, administratie en verzorging & dienstverlening Afbeelding 9 geeft inzicht in het beroep en het beroepsniveau waarvoor werkzoekenden staan geregistreerd. In Groningen zoeken de meeste werkzoekenden werk in technische & industrie, in economischadministratieve en in verzorgende & dienstverlenende. Bijna driekwart staat voor een van deze ingeschreven. Bij technische & industrie en verzorgende & dienstverlenende gaat het in veel gevallen om op laag niveau, zoals productiemedewerkers, bouwvakkers, interieurverzorgers en winkelpersoneel, die veel voorkomen in de sectoren industrie, zakelijke diensten en detailhandel; grote sectoren die in Groningen een aandeel in de werkgelegenheid vormen conform het landelijke beeld. Werkzoekenden in economisch-administratieve zoeken vaker werk op middelbaar niveau in als administratief of commercieel medewerker; in Groningen relatief vaak in het openbaar bestuur. Relatief weinig werkzoekenden staan geregistreerd voor die gangbaar zijn in zorg & welzijn en onderwijs; de andere collectieve sectoren die in Groningen sterk aanwezig zijn. Afbeelding 9: Geregistreerde werkzoekenden naar beroepsgroep en beroepsniveau Groningen, juni 2013 Technische en industrie Economisch-administratieve Verzorgende en dienstverlenende Transport Sociaal-culturele Pedagogische Informatica Medische en paramedische Agrarische Openbare orde- en veiligheids 0 2000 4000 6000 8000 10000 laag middelbaar hoog Afgezet tegen de nieuwe vacatures per beroepsgroep naar beroepsniveau (afbeelding 6) valt op dat er voor de grote groep geregistreerde werkzoekenden in technische & industrie, verzorgende & dienstverlenende en administratieve op laag en middelbaar niveau momenteel weinig vacatures zijn. Voor werkzoekenden met informatica, met hogere in zorg & welzijn en in mindere mate - in economisch administratieve op hoog niveau, is het vacatureaanbod momenteel minder ongunstig. Uitstroom WW-gerechtigden: dynamiek aanwezig Hoewel de economische recessie het vinden van werk bemoeilijkt, blijft dynamiek op de arbeidsmarkt aanwezig. Dit blijkt uit de reden voor het beëindigen van de WWuitkering. Afbeelding 10 geeft het verloop hiervan weer. Afbeelding 10: Reden beëindiging WW-uitkering Groningen, 2009-2013 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% jan-09 jan-10 jan-11 jan-12 jan-13 Werk Bereik max WW Overig Meer dan de helft van de WW-uitkeringen in Groningen eindigt met een werkhervatting. Dit onderstreept dat er nog steeds redelijke kansen zijn om vanuit de WWuitkering werk te vinden. Ook in de zeer ruime arbeidsmarkt ontstaan vacatures; vooral door vervangingsvraag. Het aandeel werkhervatting als reden voor het beëindigen van de WW-uitkering is in de afgelopen jaren als gevolg van de economische recessie echter wel afgenomen. In tijden van economisch herstel, zoals in 2010, ligt het aandeel werkhervattingen als reden voor het beëindigen van de WW-uitkering rond de 55%. Ook het groeiend aandeel WW-uitkeringen dat eindigt met het bereiken van de maximale duur, maakt de gevolgen van de economische recessie zichtbaar. Arbeidsmarkt in Groningen zeer ruim De afname van het aantal vacatures en de toename van het aantal geregistreerde werkzoekenden maakt de arbeidsmarkt in Groningen in het tweede kwartaal 2013 zeer ruim. Afbeelding 11 geeft voor de verschillende sectoren van de economie in Groningen een beeld van de spanning op de arbeidsmarkt; de verhouding tussen het aantal vacatures en het aantal kortdurend werkzoekenden. Uit de afbeelding blijkt dat in 2013 voor vrijwel alle beroepsgroepen in Groningen de arbeidsmarkt zeer ruim is. Alleen voor informatica en voor medische is sprake van een minder ruime arbeidsmarktsituatie. De ICT-sector is echter in Groningen geen toonaangevende sector. De meeste met een minder ruime arbeidsmarkt zijn in Groningen te vinden in de omvangrijke sector zorg & welzijn. Deze zijn geschikt voor werkzoekenden met een opleiding op middelbaar en hoog Regio in beeld, arbeidsmarktschets Groningen 7
niveau. Voor technische & industrie en verzorgende & dienstverlenende geldt een zeer ruime arbeidsmarkt. Deze zijn sterk vertegenwoordigd in industrie, zakelijke diensten en detailhandel; sectoren die buiten de collectieve sector het grootste deel van de werkgelegenheid in Groningen vormen. Een zeer ruime arbeidsmarkt beperkt de kansen op het vinden van werk. Afbeelding 11: Spanning naar beroepsgroep Groningen, 2 e kwartaal 2013 Totaal Informatica Medische en paramedische Openbare orde- en veiligheids Economisch-administratieve Pedagogische Verzorgende en dienstverlenende Technische en industrie Sociaal-culturele Transport Agrarische 0zeer ruim 0,5ruim gemiddeld 1 1,5 krap zeer 2 krap 2,5 Groningen Nederland Een ruime arbeidsmarkt voor een beroepsgroep betekent overigens niet dat er binnen die beroepsgroep geen functies zijn waarvoor werkgevers moeilijk geschikt personeel kunnen vinden. Zo is er op dit moment een gemiddelde arbeidsmarkt in Groningen voor medische op hoog niveau. Het gaat dan om verpleegkundigen en artsen. Voor economische op WO-niveau, zoals organisatiekundigen en economen, geldt een ruime arbeidsmarkt. Het aantal werkzoekenden dat voor deze staat ingeschreven, is echter gering. Ook voor technische als elektronicamonteurs, technisch systeemanalisten en werktuigbouwkundigen is de arbeidsmarkt in Groningen op dit moment krap. Op termijn uitstroommogelijkheden Door de economische situatie stagneert momenteel de vraag naar nieuwe arbeidskrachten. Op het moment dat het economisch herstel optreedt, nemen de uitstroommogelijkheden voor werkzoekenden toe. Demografische ontwikkelingen, zoals vergrijzing en ontgroening, spelen een grote rol op de arbeidsmarkt op middellange termijn. Rekening houdend met onder andere de vergrijzing, schoolkeuze en instroom van jongeren op de arbeidsmarkt, schetst het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) de arbeidsmarktperspectieven tot 2016 per beroepsgroep. Ook conjunctuurgevoeligheid, ontwikkelingen binnen de sector en uitwijkmogelijkheden spelen hierbij een rol. Het ROA verwacht knelpunten in de personeelsvoorziening voor werkgevers en daarmee goede tot zeer goede perspectieven voor werkzoekenden in vooral technische en zorg. Maar ook voor die veelvuldig onder werkzoekenden in Groningen voorkomen, zoals bouwvakkers, interieurverzorgers en chauffeurs, zijn de arbeidsmarktperspectieven voor werkzoekenden op middellange termijn goed. Van alle geregistreerde werkzoekenden in Groningen is 43% op zoek naar een baan met goede arbeidsmarktperspectieven. Afbeelding 12 geeft een beeld van de kansen van werkzoekenden op de arbeidsmarkt op dit moment en op middellange termijn. De omvang van de bol geeft een beeld van het aantal werkzoekenden in een bepaalde beroepsgroep. De horizontale as geeft een indicatie van de kansen van werkzoekenden op de huidige arbeidsmarkt. De as toont de spanningsindicator. Links op de as is er sprake van een ruime arbeidsmarkt; rechts op de as is de arbeidsmarkt krap. De verticale as geeft een indicatie van de kansen van werkzoekenden op middellange termijn. De as toont verwachte knelpunten in de personeelsvoorziening voor werkgevers in 2016 voor de verschillende beroepsgroepen (ROA). Aan de bovenkant van de as is er sprake van grote knelpunten voor werkgevers (en goede perspectieven voor werkzoekenden); aan de onderkant van de as is sprake van geringe knelpunten voor werkgevers (en minder goede perspectieven voor werkzoekenden). Uit de afbeelding blijkt dat de arbeidsmarkt in Groningen op dit moment voor geen van de beroepsgroepen krap is. Alleen voor enkele specifieke technische is de arbeidsmarkt momenteel krap. Voor medische op hoog niveau is de arbeidsmarkt gemiddeld. Voor deze staan momenteel niet veel werkzoekenden ingeschreven. Afbeelding 12: Kansen voor werkzoekenden Groningen, 2013 en middellange termijn Verzorgende en dienstverlenende Technische en industrie Agrarische Transport ruime arbeidsmarkt Sociaal-culturele Bronnen: UWV, ROA Medische en Paramedische Pedagogische Openbare orde- en veiligheids Economischadministratieve Informatica grote verwachte knelpunten voor werkgevers geringe verwachte knelpunten voor werkgevers krappe arbeidsmarkt De toekomstige arbeidsmarktsituatie (2016) biedt meer kansen voor werkzoekenden. De toekomstperspectieven zijn zeer goed voor werkzoekenden in medische & paramedische, zoals verpleegkundigen, artsen en doktersassistenten. Voor deze staan weinig werkzoekenden in Groningen geregistreerd. Ook voor verzorgende & dienstverlenende, technische & industrie en pedagogische zijn de toekomstperspectieven goed. Een groot deel van de werkzoekenden staat ingeschreven voor een van deze. Het gaat hier dan om als weg- en waterbouwkundigen, monteurs, installateurs, verkopers en leraren. Van alle werkzoekenden staat 43% ingeschreven voor een beroep met goede toekomstperspectieven. Dit Regio in beeld, arbeidsmarktschets Groningen 8
biedt kansen op het vinden van werk op middellange termijn. Geringe toekomstperspectieven bieden administratieve, zoals administratief en commercieel medewerkers, en sociaal-culturele. In deze prognoses is echter nog geen rekening is gehouden met de nieuwste kabinetsbezuinigingen en de laatste, verslechterde, economische prognoses van het CPB. Vergrijzing vooral collectieve sector en industrie Vergrijzing speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van kansen voor werkzoekenden. De mate van vergrijzing verschilt per sector. Afbeelding 13 geeft het aantal en het aandeel 55-plussers per sector weer. In Groningen zijn vooral overheid en onderwijs sterk vergrijsd. In de industrie, zorg & welzijn en vervoer is de verhouding tussen het aantal jongeren en ouderen wat gunstiger. De omvang van deze sectoren zorgt er echter voor dat ook hier binnen afzienbare tijd veel werknemers de arbeidsmarkt verlaten. In de handel & reparatie en horeca & catering speelt de vergrijzing minder een rol. Afbeelding 13: Vergrijzing per sector Groningen, 2012 Landbouw, bosbouw en visserij Horeca en catering Financiele instellingen Overige dienstverlening Bouwnijverheid Handel en reparatie Vervoer en telecom Industrie Overheid Zakelijke dienstverlening Onderwijs Zorg en welzijn 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 niet vergrijsd gemiddeld vergrijsd sterk vergrijsd Hoewel de mensen uit de geboortepiek van direct na de Tweede Wereldoorlog de arbeidsmarkt al heeft verlaten, speelt vergrijzing ook de komende jaren een belangrijke rol. In totaal verlaten de komende tien jaar in Groningen bijna 45.000 mensen de arbeidsmarkt door pensionering. In de meest vergrijsde sectoren betekent dit dat een kwart van de werknemers met pensioen gaat. Hoewel niet alle personeel dat met pensioen gaat vervangen wordt, kan vergrijzing in Groningen voor een aanzienlijke vervangingsvraag zorgen. In Groningen zijn de sectoren overheid en onderwijs het meest vergrijsd. Beide sectoren krijgen de komende jaren te maken met bezuinigingen. Dit remt de werkgelegenheid. Het gevolg is dat instellingen in deze sectoren niet alle personeel vervangen dat met pensioen gaat. Voor de werkgelegenheid in het onderwijs zijn ook de leerlingenaantallen van invloed. In het voortgezet onderwijs stijgt het aantal leerlingen de komende jaren. Per saldo verwacht UWV na 2014 een opleving van vacatures in overheid en voortgezet onderwijs als gevolg van vervangingsvraag. Na 2017 nemen ook de vacatures in het primair onderwijs toe. In de bouw, vervoer & telecom en industrie bepaalt de conjuncturele ontwikkeling het moment waarop en de mate waarin de gevolgen van vergrijzing zichtbaar worden in een toename van vacatures. Het CPB verwacht voor dit jaar nog een krimp van de economie. Het herstel zet volgens het CPB eind 2013 in. In 2014 is een lichte economische groei mogelijk. Versterkt door het geringe aantal schoolverlaters van technische opleidingen, leidt het aantrekken van de economie in deze sectoren tot een sterk groeiend aantal vacatures voor technisch personeel. De sector die het meest te maken krijgt met de gevolgen van de vergrijzing is zorg & welzijn. Niet alleen verlaten de komende jaren in Groningen meer dan 10.000 55-65 jarigen deze sector, ook is er sprake van een toenemende zorgvraag als gevolg van de vergrijzing. Door bezuinigingsmaatregelen staat de werkgelegenheid in deze sector echter onder druk, vooral in de ouderenzorg, thuiszorg, jeugdhulpverlening en kinderopvang. De werkgelegenheid groeit dan ook veel minder dan in voorgaande jaren. Overbruggen van afstand De economische recessie van de afgelopen jaren heeft gezorgd voor een zeer ruime arbeidsmarkt in Groningen. Het aantal werkzoekenden nam fors toe en de werkgelegenheid nam af. Toch zorgt vervangingsvraag nog steeds voor dynamiek, zodat meer dan de helft van de WWuitkeringen eindigt in een werkhervatting. Voor werkzoekenden met verzorgende & dienstverlenende in zorg & welzijn en detailhandel, met economischadministratieve in zakelijke diensten (waaronder uitzendbureaus) en met technische & industrie zijn nog vacatures beschikbaar, al is het aantal gegadigden voor deze vacatures de afgelopen jaren fors toegenomen. Dit is vooral het geval voor werkzoekenden in lage industriële ; de grootste groep werkzoekenden in Groningen. De instroom van middelbaar en hoger opgeleide werkzoekenden heeft gemiddeld een kleinere afstand tot de arbeidsmarkt. Dit maakt hen beter bemiddelbaar. Het verwachte economisch herstel leidt in eerste instantie niet tot meer banen. Met een licht groeiende beroepsbevolking in Groningen, zorgt het economisch herstel de komende jaren evenmin tot een afname van het aantal werkzoekenden. Wel neemt in 2014 de dynamiek op de arbeidsmarkt en daarmee het aantal vacatures toe; vooral in de zakelijke diensten (waaronder uitzendbureaus) en de exportgerelateerde industrie. De groeiende groep werkzoekenden met kleinere afstand tot de arbeidsmarkt profiteert als eerste van de toename aan vacatures. Vergrijzing en ontgroening zorgen op middellange termijn voor een verder toename van uitstroommogelijkheden naar vooral technische en zorg. Ook in verzorgende en pedagogische ontstaan dan opnieuw kansen. In hoeverre werkzoekenden de kansen op werk - nu en op middellange termijn - kunnen verzilveren, hangt mede af van de mogelijkheid en de bereidheid om te bewegen in de richting van, sectoren en regio s waar kansen liggen. Ook het verkleinen van de kwalitatieve mismatch is een voorwaarde voor het vinden van werk. Vooral veel werkzoekenden die staan ingeschreven voor technische en medische beschikken niet over de juiste diploma s om in aanmerking te komen voor de beschikbare vacatures. Het overbruggen van de afstand tussen de gevraagde en de genoten opleiding is dan ook een van de grootste uitdagingen in de huidige arbeidsmarkt. In het afsluitende hoofdstuk staan deze en andere uitdagingen voor de arbeidsmarkt van de toekomst centraal. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Groningen 9
Uitdagingen voor de arbeidsmarkt van de toekomst Hoewel de huidige zeer ruime arbeidsmarkt het voor een groeiende groep werkzoekenden moeilijk maakt om werk te vinden, biedt de aanwezige dynamiek nog steeds mogelijkheden. Flexibiliteit en mobiliteit van werkzoekenden vergroten de slagingskansen. Werkgevers ondervinden alleen voor zorg en enkele technische knelpunten bij het invullen van vacatures. De arbeidsmarkt op langere termijn biedt meer perspectief aan werkzoekenden, maar zorgt voor meer knelpunten bij werkgevers. Kansen zichtbaar maken en anticiperen op herstel De uitdagingen op de arbeidsmarkt van 2013/2014 liggen enerzijds in het zichtbaar en bereikbaar maken van kansen voor werkzoekenden en tegelijkertijd in het anticiperen op mogelijke krapte in delen van de arbeidsmarkt als gevolg van het verwachte economische herstel, vergrijzing en ontgroening. Vervangingsvraag zorgt nog steeds voor dynamiek op de arbeidsmarkt. Vooral in zorg & welzijn, detailhandel en zakelijke diensten (waaronder uitzendbureaus) ontstaan in 2013/2014 duizenden vacatures. Verwacht herstel van de economie zorgt vanaf 2014 voor verdere toename van de dynamiek. Veel vacatures verschijnen nog slechts op internet / sociale media. Ook neemt het aantal gegadigden per vacature toe. Om werkzoekenden te laten profiteren, moeten alle vacatures zichtbaar zijn. Voor een adequate matching van werkzoekenden en vacatures is het verder van belang dat alle werkzoekenden als zodanig staan geregistreerd, inclusief leeftijd, opleiding, ervaring en competenties. Hoewel zorg & welzijn niet langer de grote banenmotor is, biedt de sector ook in 2013/2014 kansen; vooral voor hoger opgeleiden. Het afsluiten van convenanten met zorginstellingen maakt begeleiding van werkzoekenden (via zijinstroom en scholing) naar werk in de zorg mogelijk. Bezuinigingen, concentratie van rijksdiensten en automatisering in het openbaar bestuur zorgen voor ontslag van vooral administratief personeel op middelbaar niveau. Op middellange termijn zorgt vergrijzing in het openbaar bestuur voor een toename van vacatures, die echter naar aard en niveau verschillen van de huidige werkgelegenheid. De in het openbaar bestuur gangbare - sociale plannen met zoektermijnen voorafgaand aan het ontslag en budgetten voor omscholing kunnen worden ingezet voor gerichte scholing. Ook moet door afstemmen tussen verschillende rijksdiensten, door samenwerking met het bedrijfsleven en door het inzetten van scholingsfondsen - optimaal gebruik worden gemaakt van de mogelijkheden voor het begeleiden van werk-naar-werk. Ook in het onderwijs zorgen ontgroening en bezuinigingen voor ontslagen, vooral in het basisonderwijs. Op termijn ontstaan ook hier vacatures door vergrijzing; vooral in het voortgezet onderwijs. Met om- en bijscholing kan een deel van het personeel uit het basisonderwijs van werk-naar-werk worden begeleid naar het voortgezet onderwijs. De arbeidsmarkt Groningen zet volop in op de topsectoren als active healthy ageing en duurzame energie. Voor het realiseren van ambities in deze kansrijke sectoren is de beschikbaarheid van voldoende goed geschoold personeel vereist in vooral technische en zorg. Zo vraagt de biobased economy in de Eemsdelta de komende jaren de inzet van honderden technisch opgeleide werknemers, zoals procesoperators, lassers en monteurs. Deze kennen nu al relatief veel krapte door vergrijzing en geringe instroom van jongeren uit het technisch onderwijs. Verder is er onder werkzoekenden in deze sprake van kwalitatieve mismatch ; veel werkzoekenden die voor deze staan ingeschreven, beschikken niet over de benodigde diploma s. Verbetering van de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt (beïnvloeden schoolkeuze), het realiseren van extra instroom aan technisch personeel, het inventariseren van kwalitatieve mismatches en het oplossen hiervan door gerichte scholing zijn kritische succesfactoren voor het realiseren van de ambities in de Eemsdelta. De Duitse economie presteert de laatste jaren beter dan de Nederlandse. Ook hebben de Duitse grensregio s te maken met de gevolgen van vergrijzing en ontgroening. Als gevolg hiervan hebben bedrijven er personeelstekorten; vooral in zorg & welzijn, techniek, bouw en productiewerk. Werkzoekenden uit de grensgemeenten kunnen in aanmerking komen voor banen in Duitsland mits belemmeringen op het gebied van wet- en regelgeving, taal en cultuur hanteerbaar worden gemaakt. De grote instroom van jonge, beter opgeleide werkzoekenden heeft het afgelopen jaar geleid tot een werkzoekendenbestand met kortere afstand tot de arbeidsmarkt. Op het moment dat de economie aantrekt, kan deze groep werkzoekenden als eerste profiteren. Voorwaarde is dat deze groep (jongeren) de aansluiting met de arbeidsmarkt behoudt, door het blijven opdoen van werkervaring in tijdelijk werk en stages en door het volgen van scholing. Nog steeds heeft echter bijna de helft van de werkzoekenden geen startkwalificatie. Het gaat hier in veel gevallen om productiemedewerkers. Onderzocht moet worden of door het creëren van gunstige vestigingsvoorwaarden hoogwaardige maakindustrie teruggehaald kan worden naar de arbeidsmarktregio. De uitdagingen waarvoor de arbeidsmarkt Groningen zich in 2013/2014 gesteld ziet, zijn fors, complex en overlappen meerdere beleidsterreinen en werkgebieden. Kijkend naar de uitdagingen op de Groningse arbeidsmarkt, is duidelijk dat samenwerking tussen overheid, onderwijs en ondernemers cruciaal is. De beschikbaar gestelde aanvullende financiële middelen in het kader van Actieplan Jeugdwerkloosheid, Techniekpact en Sectorplannen geven de partijen op de arbeidsmarkt meer armslag om bovenstaande uitdagingen aan te gaan. Het richten van de energie op dezelfde uitdagingen vanuit een gemeenschappelijk vertrekpunt - maakt dat de middelen effectief worden ingezet. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Groningen 10