s tichting ouw esearch lespakket bouwmeten voor het MTO
rapporteur: ing. N. Zondag Ing.- en Juridisch Adv. Bur. Zondag
stichting.1:»ouwi""esearch lespakket bouwrneten voor het MlO Rotterdam, 1989
De stichting stelt zich ten doel: a. in de bouwnijverheid produktiviteit en kwaliteit te verhogen, en de continuïteit in de werkgelegenheid te bevorderen; b. de kennis op het terrein van de bouwnijverheid te vergroten en te verspreiden naar en binnen alle organisaties waarmede de stichting een relatie onderhoudt; c. voorts al hetgeen dat met een en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin des woords. De stichting en degenen die aan deze publikatie hebben medegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het verwerken - volgens de huidige stand van wetenschap en techniek - van de in deze publikatie vervatte gegevens. Nochtans moet de mogelijkheid dat zich toch onjuistheden in deze publikatie zouden bevinden niet worden uitgesloten. Degene die van deze publikatie gebruik maakt, aanvaardt daarvoor het risico. De stichting sluit, mede ten behoeve van degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt, iedere aansprakelijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van informatie in deze publikatie. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Stichting Bouwresearch. No part of this book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm or any other means without written permis sion from the Stichting Bouwresearch.
-3- INHOUD WOORD VOORAF 4 SAMENVATTING 5 1 Elektronische afstandsmeting 7 2 Elektro-optische afstandsmeter 13 3 Elektronische richtingsmeting 19 4 Laser en elektronisch waterpasinstrument 23 5 Moderne maatvoeringsinstr1.lmenten 37 6 Maatbeheersing 47 7 Tolerantieberekeningen 53 8 Berekening voegvariatie afbouw 63 9 Maatvoering in de voorbereidingsfase 69 10 Vaststelling maatkwaliteit 75 11 Uitzetmethoden 83 12 Uitgangsgegevens 87 13 Maatvoeringsteam 93 14 Maatvoeringsplan en maatvoeringstekeningen 99 15 Maatvoering grondwerk 107 16 Maatvoering heiplan 113 17 Maatvoering vanaf het bouwraam 117 18 Maatvoering op de begane-grondvloer 129 19 Geboortepunten en maatvoering t.b.v. de verdiepingen 139 20 Op hoogte stellen en teloodstellen 145 21 Maattolerantie 155 22 Controlemetingen 165 23 Controles bij het uitzetten 175 24 Voortgangscontroles aan ten dele gereedgekomen casco's 183 25 Wat te doen met meetuitkomsten 189
-4- WOORD VOORAF Onderwijs en bedrijfsleven hechten over het algemeen veel waarde aan het op peil houden en doorgeven van kennis. Het met succes overdragen van kennis kan echter alleen gebeuren indien de lezer begrijpt én gemotiveerd is te begrijpen wat hem wordt meegedeeld. Veelonderzoekrapporten, studieboeken, tijdschriftartikelen en andere, meestal schriftelijke vormen van kennisoverdracht blijken aan die eis niet te voldoen. Het is dan ook niet eenvoudig om de nieuwste ontwikkelingen tot in de praktijk van onderwijs en bedrijfsleven te laten doordringen. Vanuit de praktijk worden als excuus hiervoor legio argumenten aangevoerd zoals het overspoeld worden door informatie, het ontbreken van criteria voor de selectie van relevante informatie, de weinig flexibele exameneisen en lesroosters, enz. Ook in de bouwnijverheid is sprake van vele, ongestructureerde en snel opeenvolgende ontwikkelingen. Dit heeft tot gevolg dat velen door de bomen het bos niet meer zien. Men neemt een afwachtende, soms gelaten en in het ergste geval een afkerige houding aan. Het is dan ook niet te verwachten dat mensen bij zo'n overvloed aan informatie, zelf het initiatief nemen om hierin orde te scheppen. Stichting Bouwresearch wil meehelpen om de hierboven geschetste problematiek zoveel mogelijk te beperken. Vanuit haar doelstelling voelt zij zich verplicht niet alleen kennis t.b.v. de bouwnijverheid te ontwikkelen maar deze ook zo efficiënt mogelijk over te dragen. Uit vooronderzoek is gebleken dat zowel van de kant van het onderwijs (LTS, MTS, HTS) als van de kant van de bouwpraktijk'grote behoefte bestaat aan kennis van de nieuwste ontwikkelingen, maar dan wel geselecteerd en toegesneden op de individuele behoefte. Door middel van zgn. 'lespakketten' wil SBR trachten tegemoet te komen aan deze behoefte. Een lespakket beoogt zo beknopt mogelijk als de duidelijkheid en volledigheid het toelaten, informatie te inventariseren, te selecteren en volgens didactische richtlijnen te presenteren. Stichting Bouwresearch heeft het ontwikkelen van dit lespakket bouwrneten opgedragen aan ing. N. Zondag van Ingenieurs- en Juridisch Adviesbureau Zondag, tevens parttime-leraar bouwrneten aan de Hogeschool voor de bouwkunde te Utrecht. Het lespakket is getoetst door de leerplancommissie afdeling bouwkunde van de VMTS.
-5- SAMENVATTING Dit lespakket bouwmeten geeft de M.T.S.'er een handleiding om de maatbeheersing van een bouwproject op een juiste manier aan te pakken en tot een goed einde te brengen. Het lespakket bestaat uit 25 lesbrieven die elk afzonderlijk een onderwerp behandelen. Allereerst vindt een beschrijving plaats van de meetinstrumenten die op de bouwplaats gebruikt worden. Hierna wordt de passingsleer behandeld, waarbij achtereenvolgens is aangegeven hoe de vereiste maatkwaliteit wordt vastgesteld, hoe uitvoeringsmethode en maatvoering op elkaar worden afgestemd en hoe donr middel van controles de wordt beheerst. De specifieke ervaringen die zijn opgedaan bij de toepassing van moderne maatvoeringsmethoden zijn per activiteit gesplitst vanaf het uitzetten van de bouwput tot aan de maatvoering op de verdiepingen. Dit lespakket is een bewerking van de lesbrieven t.b.v. het H.T.O., SBR - publikatie nr. 159.
-7- INHOUDSOPGAVE LESBRIEF 1 1 Elektronische afstandsmeting 1.1 Meetprincipe 1.2 Aanhouden van het nulpunt 1.3 Aflezen van het reststuk a 1.4 Tellen van het aantal hele bandlengten n 1.5 Aanbrengen van correcties
-8-1 ELEKTRONISCHE AFSTANDSMETING _Bij elektronische afstandsmeting wordt gebruik gemaakt van elektromagnetische golven, die men tussen begin- en eindpunt heen en weer laat lopen. Afhankelijk van de aard der golven worden de elektronische afstandsmeters verdeeld in: 1. Microgolf-afstandsmeters, waarbtj golflengten van enkele centimeters worden gebruikt (radiogolven) en waarvoor zowel in begin- als eindpunt een zender nodig is. 2. Elektro-optische afstandsmeters, waarbij golflengten van enkele tienden van microns (l micron is 0.001 mm) worden gebruikt (lichtgolven) en in het eindpunt met een reflector kan worden volstaan. De bij de provinciale vestigingen van het Kadaster in gebruik ziinde elektronische afstandsmeters zijn elektro-optische afstandsmeters. Alleen deze worden hier behandeld. 1.1 Meetprincipe Het instrument zendt een constante, infrarode lichtstraal uit met een bekende golflengte (de draaggolf). Op deze draaggolf worden met regelmatige tussenpozen (frequentie) signalen ingeprent (moduleren). Hierdoor ontstaat een gemoduleerde golf met een golflengte die wordt bepaald door de frequentie van de modulatie. f = de frequentie van de modulatie: het aantal signalen per seconde. f wordt uitgedrukt in Herz: I Hz is I trilling per seconde. Meestal gebruikt men MHz (megaherz) I MHz = 10 6 Hz. T de trillingstijd: de tijd tussen twee signalen. Bij f trillingen in sec. is de tijd per trilling t sec. Tussen T en f staat dus de betrekking - T 1 f sec. v = de voortplantingssnelheid van de gemoduleerde golf (geluk aan de voortplantingssnelheid van het licht: +3.108 m/sec). À de golflengte, d.w.z. van golf één 'berg' en één 'dal'. Als een voertuig zich gedurende t sec. met een snelheid van v m/sec. voortbeweegt, dan is de afgelegde afstand I = Zo ook hier: als de tijd waarin één golflengte wordt doorlopen T sec. is, dan is de golflengte À = v.t. Hieruit en uit T = l volgt: f À = v f