Detailhandel ING Economisch Bureau Broos omzetherstel detailhandel in 211 Omdat de financiële onzekerheid bij de consument door de onduidelijkheid over de overheidsbezuinigingen en zorgen over het economisch herstel vooralsnog niet vermindert, blijft er omzetdruk in de Nederlandse detailhandel. ING Economisch Bureau verwacht een daling van de omzet in 21 met 1,4% tot 79,4 miljard. De omzet ligt daarmee ruim 4 miljard onder het niveau van topjaar 28. De krimp in 21 is met 3,% en 4,5% het voornaamst bij nonfoodwinkels respectievelijk de foodspeciaalzaken. In 211 stijgen de winkelverkopen in de meeste branches licht. Kwakkelend vertrouwen houdt omzetherstel detailhandel tegen Het dit jaar afgenomen vertrouwen van de consument in de eigen financiële situatie (zie figuur 1) houdt een echt omzetherstel in de detailhandel tegen. Aan de basis van het kwakkelende consumentenvertrouwen staan de onduidelijkheid over de overheidsbezuinigingen en pensioenontwikkeling en de vraagtekens bij het economisch herstel. De detailhandelsomzet ondertussen is in de periode januari tot en met juli van dit jaar gedaald met ruim 1%. Voor de komende maanden verwacht ING Economisch Bureau aanhoudende volumedruk, waardoor de omzetkrimp dit jaar uitkomt op 1,4%. De totale omzet komt in 21 uit op 79,4 miljard, 4,2 miljard onder het niveau van topjaar 28. Voor 211 wordt een licht omzetherstel verwacht van,7% met nog enkele branches die een krimp noteren (zie tabel 1). Periode van omzetkrimp: net over de helft? Hoewel het beeld zoals hierboven geschetst, suggereert dat de detailhandel al ongekende klappen heeft gekregen toont een vergelijking met de vorige economische dip dat de omzetkrimp waarschijnlijk nog niet ten einde is. In de economische teruggang van 23 tot 25 daalde de omzet in de detailhandel negen kwartalen op rij. Vooralsnog loopt de Figuur 1 Consumentenvertrouwen en deelindicatoren, oktober 28-september 21 1-1 -2-3 -4 okt-8 _ Consumentenvertrouwen _ Gunstige tijd voor grote aankopen _ Financiële situatie komende 12 maanden Consumentenvertrouwen, gemiddelde sinds 1986 Bron: CBS jan-9 apr-9 jul-9 okt-9 jan-1 apr-1 jul-1 huidige omzetontwikkeling redelijk parallel aan die van toen en is het aantal kwartalen met een dalende omzet momenteel zes (zie figuur 2). Aangezien de economische terugval nu aanzienlijk groter is, is het niet aannemelijk dat de omzetontwikkeling in de detailhandel snel weer grote plussen zal vertonen. Gezien de komende overheidsbezuinigingen is het onwaarschijnlijk dat een uiteindelijk herstel van dezelfde orde zal zijn als die in 26/27. Destijds herstelde de omzet zich snel met bijna 1% groei in twee jaar.
Tabel 1 Omzet detailhandel 21 en (verwachte) omzetontwikkeling 29-211, naar branche Omzet 21 (mld. ) 29 21 211 Detailhandel totaal* 79,4-3,9% -1,4%,7% Food 35,9,5%,5% 1,1% Supermarkten 31,5 1,3% 1,6% 1,5% Foodspeciaalzaken 4,4-4,7% -4,5% -1,% Non-food 43,5-7,% -3,%,5% Kleding** 9,7-4,3% -1,% 2,% Schoenen 2, -1,9% -4,%,% Woninginrichting 7,5-8,9% -5,% -1,% Bouwmarkten 2,7-7,9% -6,% -1,% Elektronica / bruin- en witgoed 5,2-1,9% -2,%,5% Persoonlijke verzorging*** 4,1-1,% 1,% 1,% * exclusief auto s, apotheken, tankstations, pure webshops, ambulante handel ** inclusief textielsupermarkten en winkels in modeartikelen *** drogisterijen en parfumerieën Bron: CBS, HBD, bewerking en ramingen ING Economisch Bureau Figuur 2 Omzetontwikkeling detailhandel tijdens economische dip 23-25 en 28-heden, vanaf laatste kwartaal met omzetgroei (t = ) 3% 2% 1% % -1% -2% -3% -4% -5% Aantal kwartalen na laatste kwartaal met omzetgroei _ 23 1e kwartaal - 25 3e kwartaal _ 28 4e kwartaal - 21 2e kwartaal Food kw 1 kw 2 kw 3 kw 4 kw 5 kw 6 kw 7 kw 8 kw 9 kw 1 Bron: CBS, ING Economisch Bureau Supermarkten Door de circa 1 miljoen extra juni-omzet als gevolg van het WK-voetbal en gunstige weersomstandigheden kende de supermarktbranche een goed tweede kwartaal met een omzetgroei van 2,2%. Ook de julimaand zorgde voor meer extra geld in de kassa vanwege het mooie weer. Hoewel de prijsconcurrentie sterk blijft in de branche, zullen prijzen weer gaan stijgen. Ondanks aanhoudende volumedruk zorgt dit wel voor meer omzetgroei dan eerder voorzien (+1,6%). De producentenprijzen in de industrie liggen inmiddels weer flink boven het niveau van vorig jaar en zullen zoveel mogelijk worden doorberekend aan de consument, via de supermarkt. Uiteindelijk gebeurt dat ook (zie figuur 3), in ieder geval ten dele, maar niet altijd zonder slag of stoot. Zo wordt een deel van de producten van Douwe Egberts geboycot door de nieuwe inkoopcombinatie Bijeen vanwege een gewenste 4,5% prijsverhoging. Foodspeciaalzaken Gemiddeld genomen kampen foodspeciaalzaken nog altijd met fors dalende omzetten. Het tweede kwartaal van 21 bood een omzetkrimp van 4,2%. Voor het laatste kwartaal met een omzetstijging moeten we inmiddels terug naar eind 27. De verwachte jaarontwikkeling in 21 komt uit op -4,5%, voor 211 wordt gerekend op een gemiddelde omzetdaling van 1%. Er zijn in deze moeilijke markt echter individuele speciaalzaken die bewijzen dat groei mogelijk is door een focus op kwaliteit, exclusiviteit en/of convenience. De consument stapt een foodspeciaalzaak niet binnen met de gedachte de goedkoopste AGF te vinden. Met die wetenschap blijven er kansen voor de individuele foodspeciaalzaak. Tegelijkertijd vormt dit ook de bedreiging vanuit de supermarktbranche: een kwaliteitsslag daar in de AGF-categorie kan meer consumenten naar de supermarkt trekken en uit de speciaalzaak. Kwartaalbericht Detailhandel September 21 2
Figuur 3 Ontwikkeling consumentenprijzen en producentenprijzen food vanaf 2, % j-o-j 16 12 8 4 Prijzenoorlog -4-8 2 21 _ Voedselprijzen _ Afzetprijzen, voedselindustrie (9 mnd vooruit) 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 Bron: CBS Non-food Kleding Kledingzaken krijgen in 21 nog te maken met een gemiddeld lichte omzetdaling van 1%, waarbinnen textielsupermarkten waarschijnlijk een klein plusje noteren. De omzet van de kledingbranche (inclusief textielsupermarkten en winkels met modeartikelen) komt hiermee op 9,7 miljard. In 211 wordt een licht omzetherstel van +2% verwacht. Door de huidige omzetdruk heeft er een kentering plaats gevonden bij veel modezaken als het gaat om de groei focus. Voor de recessie lag de focus van veel fashion retailers voornamelijk op omzetgroei. De markt werkte mee: de verkopen stegen in de periode 25 tot 27 met bijna 17%. Nu omzetgroei niet vanzelfsprekend is, krijgt de marge meer aandacht en wordt hier meer op gestuurd door bedrijven. Kwalitatieve omzetgroei, een gezonde mix tussen omzetgroei en marge, is nu leidend. Schoenen De schoenenbranche lijkt na de meevallende cijfers over 29 ( slechts 1,9% omzetdaling) in 21 alsnog een tik te krijgen. Vooral het tweede kwartaal, met een gemiddelde omzetval van 9%, heeft een slechte invloed gehad op de prestaties in de eerste helft van het jaar. Voor heel 21 wordt een omzetdaling van 4% verwacht, waarmee de omzet van schoenspeciaalzaken uitkomt op 2 miljard. Dit betreft de omzet aan schoenen en aanverwante producten. Geluiden uit de markt wijzen erop dat niet zozeer het aantal klanten afneemt, maar dat vooral het aantal gekochte paren per klant lager ligt. Veruit de meeste paren worden verkocht in het damessegment en cijfers van brancheorganisatie CBW-MITEX laten zien dat de omzetkrimp in dat segment ook groter is (het eerste halfjaar -4% tegen -1,3%, respectievelijk -1,5% voor heren- en kinderschoenen 1 ). Voor 211 wordt een omzetstabilisatie in de markt verwacht. Woninginrichting Het voorzichtige herstel dat de huizenmarkt in de tweede helft van 29 inzette, is gestagneerd. Onduidelijkheid omtrent de kabinetsplannen maakt potentiële kopers onzeker. Het aantal woningverkopen is in augustus verder gedaald en ligt op een zeer laag niveau (zie figuur 4). Voor een belangrijk deel bepaalt deze situatie de omzetontwikkeling in de woninginrichting en die blijft derhalve zwak. Voor 21 en 211 wordt rekening gehouden met een omzetkrimp van 5% respectievelijk 1%. De omzet in 21 komt uit op circa 7,5 miljard. 1 Deze cijfers zijn positiever dan cijfers van het CBS als gevolg van een verschil in methodologie. Kwartaalbericht Detailhandel September 21 3
Figuur 4 Huizenverkopen seizoensgecorrigeerd, 28-augustus 21 2. 18. 16. De bouwmarktbranche is relatief jong en kende vele jaren met een hoge omzetgroei. Het gevolg hiervan is dat de focus op efficiency beperkt was en hierdoor is op kostenvlak nog het één en ander te winnen. Dit komt goed uit nu bouwmarkten elkaar met fikse kortingen (en dus lagere marges) beconcurreren. De totale bouwmarktomzet daalt in 21 naar verwachting 6,% en komt uit op 2,7 miljard. In 211 zwakt de krimp af tot 1%. 14. 12. 1. 8. jan 8 apr 8 Bron: CBS/Kadaster jul 8 okt 8 jan 9 apr 9 jul 9 okt 9 jan 1 apr 1 jul 1 Elektronica Hoewel de omzetproblemen in de elektronicabranche aanzienlijk kleiner zijn geworden ten opzichte van 29 is van herstel nog geen sprake. Tot en met juli daalde de omzet gemiddeld met iets meer dan 1%. Met name het tweede kwartaal was gunstig, mede vanwege extra TV-verkopen voor en tijdens het WK Voetbal. Daarnaast bieden technologische introducties soelaas. Het gaat dan met name om verkoop van smartphones, tablets, Blu-ray-spelers, ireaders en in toenemende mate 3D-televisies. Toch zijn er woonzaken die wel in omzet weten te groeien. In (de uitvoering van) hun strategie wordt veelal gewerkt met een beperkt aantal (sleutel)leveranciers. Met deze leveranciers wordt beduidend nauwer samengewerkt dan in het verleden. Hierdoor kan meer aandacht worden besteed aan het assortiment en worden foutmarges (bijvoorbeeld bij bestellen en leveren) gereduceerd. Dit leidt uiteindelijk tot een hoger rendement. Bouwmarkten Ook voor de bouwmarkten vormt het moeizame herstel van de huizenmarkt een belangrijke bron voor de omzetproblemen, zeker nu veel bouwmarkten de afgelopen jaren in hun strategie zijn opgeschoven richting het segment woninginrichting. Structureel gezien is de strategische stap van de meeste bouwmarkten richting meer decoratie een begrijpelijke. De gemiddelde consument klust steeds minder zelf en de kwaliteit van bouwmaterialen is in de loop der tijd dermate verbeterd dat het opknappen van woningen minder frequent aan de orde is. Voor het derde en vierde kwartaal wordt voor de totale omzet desalniettemin rekening gehouden met aanhoudende druk, waardoor voor heel 21 een krimp van 2% wordt verwacht. Hiermee komt de omzet dit jaar uit op 5,2 miljard, 7 miljoen onder het recordjaar 28. In 211 trekken de verkopen naar verwachting weer iets aan. Persoonlijke verzorging Na de zeer sterke omzetgroei in het begin van de eeuw kende de markt voor persoonlijke verzorging, bestaande uit drogisterijen en parfumerieën, vanaf 24 een vrij stabiele omzetontwikkeling. In 29 daalde de omzet met 1% tot 4,1 miljard. Parfumerieën zijn, vanwege de luxere aard van de producten, duidelijk conjunctuurgevoeliger en kenden in 29 gemiddeld een duidelijk grotere daling van naar schatting 7%. Dit jaar herstelt de markt zich. Voor de totale verkopen van drogisterijen en parfumerieën gezamenlijk wordt een groei in 21 en 211 voorzien van 1%. Overigens wordt een groot deel van de omzet, naar schatting ruim een kwart, verkregen uit branchevreemde producten, zoals speelgoed, levensmiddelen of kleding. Met name de drogisterijen met een groter vloeroppervlakte, zoals de Kruidvat-formule, kennen een aanzienlijk omzetaandeel branchevreemd. Kwartaalbericht Detailhandel September 21 4
Detailhandel België: omzetgroei in crisisjaar 29, bescheiden krimp in 21 Ondanks een economische krimp van 2,7% heeft de detailhandelsomzet in België in 29 geen tik gekregen. Mede doordat de koopkracht redelijk op peil bleef (onder meer door automatische loonindexatie) en de consumentenprijzen gemiddeld licht daalden, stegen de totale winkelverkopen met een,5%. De omzet van de Belgische retailmarkt komt daarmee op circa 53 miljard. In het eerste halfjaar van 21 is toch ook het crisiseffect niet uitgebleven. De omzet daalde gemiddeld met 1,8%. De tweede helft van 21 kan beter uitvallen door het hogere consumentenvertrouwen en de toegenomen werkgelegenheid. Voor heel 21 wordt daarom gerekend op een kleine krimp van de omzet. In 211 zal de omzet waarschijnlijk weer licht toenemen. Food De Belgische levensmiddelendetailhandel zet ruim 21 miljard om. De omzetgroei in 29 bedroeg circa 2% en deze groei heeft zich in het eerste halfjaar van 21 doorgezet. In de competitieve supermarktbranche heerst momenteel een sterke prijsfocus. Supermarktketen Delhaize wil via prijsverlagingen extra profiteren van de problemen bij concurrent Carrefour. In 29 is het marktaandeel van Delhaize met 25,7% groter dan die van Carrefour 25,1%. Zes jaar geleden had Carrefour nog 5% meer marktaandeel dan Delhaize (bron: Nielsen). Ook prijsvechter Colruyt blijft groeien in de Belgische supermarktbranche. Non-food Met name de non-foodbranche heeft het lastig gehad met een omzetkrimp van 4% in de eerste zes maanden van dit jaar. De omzet in 29 bedroeg circa 32 miljard. Uitzondering dit jaar vormt de modebranche die tegen de stroom in de omzet weet te vergroten, na ook in 29 een omzetgroei genoteerd te hebben (+2,5%). Figuur 5 Consumentenvertrouwen en omzet detailhandel, België, 23-21 8 6 4 2-2 -4 23 24 25 26 _ Omzet detailhandel % j-o-j (l-as) Bron: NBB, EcoWin, ING Economisch Bureau -5-1 -15-2 -25 27 28 29 21 211 _ Consumentenvertrouwen (r-as 3 kw vooruit geschoven) 5 Detailhandel Duitsland: lichte omzetgroei in 21, maar niveau blijft laag De Duitse detailhandelsverkopen zijn in 29 gedaald met 2,8% bij een economische krimp van 4,9%. De totale winkelverkopen komen hiermee uit op circa 4 miljard. Ten opzichte van de Nederlandse retailmarkt die met bijna 4% kromp, valt de omzetkrimp in Duitsland duidelijk kleiner uit. Het verschil wordt vooral verklaard uit het omzetniveau van de Duitse detailhandel. Terwijl de Nederlandse retail in 26 en 27 record jaren kende, kwakkelt de Duitse detailhandel al jaren. Bij het ontbreken van hoge (groei)pieken, ontbreken ook de diepe dalen. Macro-economisch is het vooral de matige loonontwikkeling in Duitsland die druk op de koopkracht en daarmee detailhandelsomzet heeft gegeven. Gecorrigeerd voor inflatie kende de Duitse consument vanaf 24 maar liefst vijf jaren met een dalend (reëel) loon (zie figuur 6). Food De recessie bracht de levensmiddelendetailhandel in Duitsland een 1,8% lagere omzet in 29. In totaal bedroeg de omzet circa 16 miljard. De omzet zal in 21 niet veel stijgen. Het eerste halfjaar gaf een stijging van,4%. Ruim 8% van de foodomzet komt terecht bij supermarktketens. De prijsfocus in de Duitse retail komt in supermarktland terug in het hoge marktaandeel van discountformules (onder andere Aldi, Lidl, Netto en Penny), gezamenlijk ruim 4%. Non-food Het non-foodsegment, met een totale omzet van circa 24 miljard, kende in 29 een omzetkrimp van 3,6%. Opvallende stijger was de schoendetailhandel (+3,1%). In 21 herstelt de omzet zich weer enigszins. De nonfoodverkopen tot en met juni lagen circa 2,5% boven het niveau van het eerste halfjaar van 29. Figuur 6 reële loonontwikkeling Duitsland en Nederland, 24-1e helft 21, % j-o-j 3% 2% 1% % -1% -2% 24 _ Duitsland 25 26 27 28 29 _ Nederland Bron: EHI, Statistisches Bundesamt, HDE, EcoWin, bewerking/raming ING Economisch Bureau 21 H1 Kwartaalbericht Detailhandel September 21 5
Meer weten? Kijk op ING.nl Of bel met Dirk Mulder, sectormanager Handel 2 563 91 13 Martijn Kamps, relatiemanager Corporate Clients 2 652 23 25 Jurjen Witteveen, senior econoom 2 563 44 39 Wilt u nieuwe publicaties per e-mail ontvangen? Ga naar ING.nl/kennis Disclaimer De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uit oefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. Deze publicatie is louter informatief en mag niet worden beschouwd als advies. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijke zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De tekst is afgesloten op 24 september 21.