Gemeente Westvoorne Stresstest 2014-2017 PRESENTATIE 7 april 2014
Agenda Introductie Inleiding Opdracht Aanpak in hoofdlijnen bij uitbreidng Rapportage voorbeeld uitkomsten stress en flexibiliteit 1
Inleiding Stresstesting Het doel van de stresstest is om te laten zien hoe stressbestendig de financiële positie van de gemeente is en welke manoeuvreerruimte (flexibiliteit) in de begroting aanwezig is. Bij stresstesting wordt op basis van een gestructureerd proces een stress scenario gedefinieerd, gebaseerd op stressvariabelen met bijbehorende waarden. Een scenario is geen voorspelbare situatie, maar een omstandigheid waarmee een gemeente te maken kan krijgen (voorstelling). De stresstest resulteert dus niet in een financiele raming maar biedt inzicht in de stressvariabelen / mogelijke financiele tegenvallers op basis van verschillende scenario s enerzijds, en de mogelijkheden die de gemeente heeft binnen haar financiele manouvreerruimte om deze stressfactoren op te vangen anderzijds. De wijze waarop stressvariabelen zich manifesteren is onzeker. Om toch inzicht te bieden in de mogelijke uitwerking daarvan wordt in de stresstest gewerkt met meerdere scenario s. 2
Inleiding Stresstesting Het doel van de stresstest is om te laten zien hoe stressbestendig de financiële positie van de gemeente is en welke manoeuvreerruimte (flexibiliteit) in de begroting aanwezig is. Bij stresstesting wordt op basis van een gestructureerd proces een stress scenario gedefinieerd, gebaseerd op stressvariabelen met bijbehorende waarden. Een scenario is geen voorspelbare situatie, maar een omstandigheid waarmee een gemeente te maken kan krijgen (voorstelling). De stresstest resulteert dus niet in een financiele raming maar biedt inzicht in de stressvariabelen / mogelijke financiele tegenvallers op basis van verschillende scenario s enerzijds, en de mogelijkheden die de gemeente heeft binnen haar financiele manouvreerruimte om deze stressfactoren op te vangen anderzijds. De wijze waarop stressvariabelen zich manifesteren is onzeker. Om toch inzicht te bieden in de mogelijke uitwerking daarvan wordt in de stresstest gewerkt met meerdere scenario s. 3
Inleiding [2] Stresstest als onderdeel van de financiële beheersingscyclus Ernst & Young ziet de stresstest als een integraal onderdeel van de financiële beheersingscyclus. Uitkomsten worden in deze visie niet eenmalig gebruikt, om de financiële situatie te bepalen, maar worden frequent geüpdate om de flexibiliteit en beleidsmaatregelen te blijven toetsen. De stresstest wordt hierdoor een financieel controlinstrument, waarmee jaarlijks transparant verslag kan worden gedaan van de impact van de externe omgeving en de flexibiliteit van de financiële positie. Schematisch ziet dit er als volgt uit: 4
Inleiding 1 Document st udie en benchmark financiële posit ie 2 Verdieping huidige financiële posit ie door int erviews Slecht weer scenario Bepalen st ressvariabelen Vaststellen slecht weerscenario Rapportage en presentatie uitkomst stresstest 3 4 Public Finance St resstest Impact analyse Bepalen f inanciële gevolgen begrot ing Aansluiting met risicomanagement gemeent e In kaart brengen van de f inanciële manoeuvreerruimte in de begroting Rapport age 6 5 Flexibilit eit sanalyse 5
Opdracht Een stresstest is een tool om toekomstgericht de financiële stabiliteit en flexibiliteit van een gemeente te analyseren gegeven een worstcasescenario. Dit onderzoek naar de financiële flexibiliteit is een deelonderwerp van de stresstest. Financiële flexibiliteit geeft inzicht in de ruimte die uw gemeente heeft om financiële tegenvallers te kunnen opvangen, zowel incidenteel als structureel. Antwoord wordt gegeven op de vraag of er financiële (speel)ruimte is voor de gemeente Westvoorne, dit wordt vanuit 5 onderdelen bekeken: 1) Weerstandsvermogen / reserves 2) Voorzieningen en Garantstellingen 3) Schuldpositie 4) Begroting 5) Grondexploitatie 6
Opdracht Uitgangspunten De opdracht betreft een quick scan van de financiële flexibiliteit van de gemeente Westvoorne. Daarbij staan de volgende vragen centraal: Hoe financieel flexibel is de gemeente Westvoorne? Hoe verhoudt de financiele flexibiliteit zich in vergelijking tot de gemeenten Hellevoetsluis en Brielle. Uitgangspunten die bij de uitvoering van de opdracht gelden zijn: Beschikbare informatie en cijfermateriaal (niet gevalideerd) Interviews ter interpretatie van het cijfermateriaal Geen accountantscontrole toegepast Resultaten Inzage financiële speelruimte op de 5 onderdelen in relatie tot referentiegemeenten 7
Opdracht Scope en deelstappen onderzoek Het uitvoeren van de stresstest (kleine variant uitsluitend fase 1, fase 5 (beperkt) en fase 6) laat zich als volgt verwoorden: Binnen de context van het uitvoeren van een stresstest is de financiële positie een belangrijk uitgangspunt. Daarbij kijken wij meer specifiek naar: Het meerjarenbeeld (2014-2017). De aangekondigde bezuinigingen met eventueel bijbehorende (college)voorstellen. Vermogenspositie (onder andere reserves en weerstandsvermogen) van de gemeente en in relatie tot referentiegemeenten (Brielle en Hellevoetsluis). 8
Aanpak in hoofdlijnen bij uitbreiding Stap 1-2 - startpositie stresstest (deels uitgevoerd) Binnen de context van een het uitvoeren van een stresstest is de huidige financiële positie een belangrijk uitgangspunt. Omdat we de (extreme) waarden van het scenario afzetten tegen de huidige situatie is het van belang om de (financiële) startpositie van de gemeente in beeld te brengen. Daarbij kijken wij meer specifiek naar: Het huidige meerjarenbeeld (2014-2017). Het huidige beeld van extra beleid(smiddelen). Huidige beeld van aangekondigde bezuinigingen met eventueel bijbehorende (college)voorstellen. Vermogenspositie (onder andere reserves en weerstandsvermogen). Daarbij is de telkens de vraag in hoeverre aspecten uit de huidige situatie (nog) wel of niet betrokken kunnen en moeten worden in de doorrekening van het slechtweer scenario of het bepalen van de (ruimte voor) flexibiliteit. Wij zullen deze analyse beknopt uitwerken in een aantal beknopte factsheets. De basis voor deze analyse wordt gevonden in kadernota, jaarrekening 2012, laatste managementrapportage en meerjarenbegroting 2014-2017. 9
Aanpak in hoofdlijnen bij uitbreiding Stap 3 Bepalen scenario s Dit is de start van de daadwerkelijke stresstest. Stap 3 omvat de eerste drie fases van het project. : 3a Analyse Financiële situatie 3b Uitwerken variabelen scenario s 3c Beschrijven scenario 3a Analyse financiële situatie Uitgangspunt bij de scenario s is dat we ons richten op de belangrijkste externe invloeden en beleidsvelden. Wij zullen een analyse maken van de financiële situatie over 2012 en de begrote baten en lasten 2013. Deze analyse is richtinggevend voor de te selecteren aandachtsgebieden (80-20 regel). Deze aandachtsgebieden vallen uiteen in twee categorieën: (1) Taakvelden die sterk afhankelijk zijn van externe invloeden waar de gemeente (vrijwel) geen directe invloed op heeft en de gemeente overkomen. Dit leidt tot een selectie van variabelen en taakvelden voor onderliggend aan de scenario s. (2) Aspecten waar de gemeente zelf invloed op uit kan oefenen, waarin de gemeente haar manoeuvreerruimte kan vinden. 10
Aanpak in hoofdlijnen bij uitbreiding 3b Uitwerken variabelen scenario s Voorbeelden externe variabelen Rijksuitgaven Rente en inflatie Economische groei Werkloosheid Decentralisaties sociaal domein Op basis van de analyse van de financiële situatie zullen wij een voorstel doen voor de uit te werken exogene variabelen met bijbehorende (extreme) waarden- en taakvelden die we betrekken in het slechtweer scenario. Daarbij geldt als uitgangspunt dat voor ieder scenario de variabelen hetzelfde zijn maar de onderliggende waarden variëren. Voorbeelden taakgebieden: Algemene uitkering Treasury Bijstand Grondexploitatie 11
Aanpak in hoofdlijnen 3c Uitwerken variabelen scenario s Na afstemming en bespreking met betrokkenen (interviews) komen wij tot een beschrijving van het scenario. Deze beschrijving zal per geselecteerde variabelebestaan uit een beknopte notitie/factsheet en bevat de volgende onderdelen: Uitgangspunten en aannames bij de geselecteerde variabele. Welke (extreme) waarden worden gehanteerd voor de doorrekening van de variabele. Welke berekeningssystematiek wordt gehanteerd voor de doorrekening van de variabele. Wat eventuele aanbevelingen /aandachtspunten zijn ten behoeve van de doorrekening van de variabele. Bij de uitwerking van de verschillende variabelen zullen wij ook externe publicaties met prognoses betrekken, zoals macro-economische verkenningen CPB, Regeerakkoord, vastgoedmonitor etc. Van de uitwerking van het scenario zullen wij een korte notitie opstellen. Deze notitie willen wij, gezamenlijk met een toelichting op het project stresstest, presenteren in de auditcommissie. 12
Aanpak in hoofdlijnen bij uitbreiding 4 Impact analyse Het doel van deze fase is om de impact van de variabelen zoals bepaald voor de scenario s door te rekenen. Deze doorrekening is gericht op materiële begrotingsgebieden en zullen we in overleg met u nader afstemmen. Daarbij zal ons voorstel uit stap 3a. als input dienen. Om de doorrekening te kunnen maken hebben wij een rekenmodel ontwikkeld. De belangrijkste uitgangspunten onder dit rekenmodel stemmen we nader met u af. Voorlopige uitkomsten worden in overleg geverifieerd en gevalideerd. 13
Aanpak in hoofdlijnen bij uitbreiding 5 Analyse flexibiliteit (deels uitgevoerd) Nadat in stap 4 de (materiële) onderdelen in de begroting zijn doorgerekend, wordt de financiële flexibiliteit en manoeuvreerruimte berekend. Deze fase bestaat uit 2 hoofdactiviteiten: (1) Onderzoek naar de intern beschikbare analyses op de vastgestelde gebieden door middel van interviews met betrokken medewerkers (2) Berekenen financiële flexibiliteit aan de hand van de uitkomst van de interviews en eventueel beschikbare informatie van referentiegemeenten. In deze fase wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van beschikbare informatie en documenten binnen de gemeente. Deze informatie wordt geïntegreerd in de berekening voor de flexibiliteit. Het gaat om de vraag: Welke ruimte kan ik op korte termijn (2014-2017) redelijkerwijs vrijmaken. Op basis van de vastgestelde flexibiliteit zal berekend worden over welke financiële manoeuvreerruimte de gemeente beschikt. Uitgangspunten voor deze berekening worden afgestemd. 14
Rapportage Voorbeeld uitkomsten stress en flexibiliteit 2,0 1,0 2014 2015 2016 2017 Totaal 20 1,0 Stress (slecht weer scenario) 10,3 13,4 15,4 17,3 56,4 Flexibiliteit (jaareffecten) 7,0 7,8 11,8 13,5 40,2 Flexibiliteit (cumulatief) 7,0 4,5 2,9 1,0 15,4 Verhouding (flexibiliteit / stress) 0,7 0,6 0,8 0,8 0,7 Flexibiliteit (in mln.) 15 10 5 0,8 0,6 0,4 0 0 5 10 15 20 0,0 Slecht weer scenario (in mln.) 2,0 1,0 2014 2015 2016 2017 Totaal 20 1,0 Stress (midden scenario) 6,6 8,5 9,9 11,3 36,4 Flexibiliteit (jaareffecten) 7,0 7,8 11,8 13,5 40,2 Flexibiliteit (cumulatief) 7,0 8,3 11,5 15,1 41,8 Verhouding (flexibiliteit / stress) 1,1 0,9 1,2 1,2 1,1 Flexibiliteit (in mln.) 15 10 5 0,8 0,6 0,4 0 0 5 10 15 20 0,0 Midden scenario (in mln.) 15
Voorbeeld Uitkomsten stress en flexibiliteit 2014 2015 2016 2017 Totaal 1. Rijksbezuiniging 1,84 2,69 3,54 4,40 12,47 2. Inflatie en loonkostenontwikkeling 0,95 1,92 2,92 3,95 9,74 3. Rente 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 4. Woningbouw 3,96 3,96 3,96 3,96 15,85 5. Werkgelegenheid 1,30 1,35 1,37 1,33 5,35 6. Decentralisaties 1,28 2,43 2,59 2,65 8,95 7. Bevolkingsontwikkeling 0,09 0,09 0,09 0,09 0,36 8. Verbonden partijen / risicoparagraaf 0,93 0,93 0,93 0,93 3,70 TOTAAL Slecht weer scenario 10,34 13,37 15,40 17,32 56,42 2014 2015 2016 2017 Totaal 1. Reservepositie 2,45 2,45 4,00 4,00 12,91 2. Meerjarenbeeld en extra beleid 0,14-0,33-0,59-1,15-1,92 3. Investeringsprojecten 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 4. Lokale lasten 1,33 1,33 1,33 1,33 5,32 5. Personeel 1,11 1,11 1,65 1,90 5,76 6. Subsidies 0,00 2,09 4,17 6,26 12,52 7. Onderhoud 1,14 0,89 0,89 0,89 3,82 8. Overig 0,85 0,30 0,30 0,30 1,75 TOTAAL Flexibiliteit 7,02 7,85 11,75 13,54 40,16 16
Voorbeeld Gehanteerde variabelen en waarden bij de scenario s 17
Voorbeeld factsheet Inflatie en loonkosten De ontwikkeling van kosten in de meerjarenbegroting van gemeente Westvoorne is naast rente gebaseerd op prognoses van de ontwikkelingen in de inflatie en lonen. Deze externe factoren maken een belangrijk onderdeel uit van de kostenprognose van de gemeente. Wijzigingen in deze variabelen en uitgangspunten kunnen een forse impact hebben op de meerjarenbegroting. De omvang van de lasten in de begroting 2014 waar deze uitgangspunten betrekking op hebben bedraagt 32.1 mln voor lonen en 33.9 mln voor goederen en diensten. Huidig uitgangspunt in de financiele meerjarenraming Met de vaststelling van de Kadernota 2014-2017 zijn ook de technische uitgangspunten voor de begroting 2014 en de meerjarenraming 2015-2017 vastgesteld. De gemeente Westvoorne rekent in haar begroting met een prijsontwikkeling van 1.5% en een loonontwikkeling van 2%. Overwegingen,uitgangspunten en waarden scenario s Voor de inflatie is aansluiting gezocht bij het CEP 2012. Hierin wordt een inflatie ingeschat van 1,75 % in 2013 oplopend tot 2,25 % in 2015. Voor de bepaling van het slecht weer scenario is een opslag van 1,5 % gehanteerd. Historisch gezien is het beeld wat hiermee ontstaat niet extreem hoog. Desondanks is het scenario in vergelijking met het CEP 2012 hoog. De basislijn voor de loonkosten ontwikkeling in de overheidssector wordt door het CPB geschat op 1,25 % stijging in 2013, 2,75 % in 2014 en 3,5 % in 2015. Dit cijfer heeft betrekking op de loonkosten (inclusief sociale lasten) van de werkgever. In een stress scenario zijn er diverse krachten die invloed hebben op de loonkostenontwikkeling. Bezuinigingen en recessie zullen maken dat gemeenten de loonkosten willen drukken, maar werknemers zullen streven naar koopkrachtbehoud. Vanwege de algehele recessie is in het stress scenario daarom rekening gehouden met een beperkte opslag van 1% ten opzichte van de loonkostenontwikkeling die het CPB gemiddeld schetst. Inflatie en loonkosten 2014 Goederen en diensten 33.9 Lonen (salarissen en soc.lasten Bedragen in x 1mln 32.1 Inflatie en loonkosten 2014 2015 2016 2017 Prijsontwikkeling 1,5% 1,5% 1,5% 1.5% Loonontwikkeling 2% 2% 2% 2% Inflatie en loonkosten Midden Slecht Prijsontwikkeling +0,5% +1.5% Loonontwikkeling +0.5% +1% 18 Stresstest - Uitkomsten rapportage Westvoorne