Natuur in de klas product THEMA-handleiding Op een grote paddenstoel Groep 1 en 2

BuitenWijs samen sterk in NME BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving Natuur in de klas product THEMA-handleiding Op een grote paddenstoel Groep 1 en 2

Dit is een NME product van BuitenWijs. BuitenWijs is een samenwerkingverband, waarbij de gemeenten Houten, Lopik, Nieuwegein en IJsselstein samen sterk in NME zijn. BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving. BuitenWijs Houten NME Houten Postbus 30 3990 DA Houten buitenwijs@houten.nl BuitenWijs IJsselstein Gemeente IJsselstein Postbus 21 3400 AA IJsselstein buitenwijs@ijsselstein.nl BuitenWijs Lopik Gemeente Lopik 3411 CH Lopik buitenwijs@nieuwegein.nl BuitenWijs Nieuwegein Gemeente Nieuwegein Postbus 1 3430 AA Nieuwegein buitenwijs@nieuwegein.nl Colofon Copyrights BuitenWijs Jaar van uitgave 2011 Eindredactie Erna Bod, Tjeerd Mijnster en Nicky Mertens Illustratie Olivier Rijken Grafische vormgeving Maaike de Laat Met dank aan Eduniek / CED-groep BuitenWijs Op een grote paddenstoel 2

Inhoudsopgave 1 2 3 4 In het kort 4 Overzicht van de lessen 6 Achtergrondinformatie 13 Bijlagen 14 BuitenWijs Op een grote paddenstoel 3

1 In het kort Inleiding Koning Herfst komt aan in het bos. Alle bewoners van het bos worden door de koning aan het werk gezet. De blaadjes worden gekleurd en er worden noten en paddenstoelen verzameld. Samen met uw leerlingen duikt u in de herfst. Er wordt zelfs een cadeau van Koning Herfst voor uw klas bezorgd. Als de leerlingen het cadeau goed verzorgen, levert dit uiteindelijk een mooie portie champignons op. De leerlingen raken betrokken bij het groeiproces van de champignon en samen wordt er een heerlijke pan champignonsoep gemaakt. En als het even kan gaat u met de klas naar buiten om de herfst te ervaren, want daar is Koning Herfst écht langs geweest! Doelgroep Groep 1 en 2 Leerdoelen Aan het einde van het thema kunnen de leerlingen:» de verschillende groeistadia van een champignon benoemen en de plaatjes van de verschillende paddenstoelen in de goede volgorde plaatsen.» verschillende onderdelen van een paddenstoel benoemen: hoed, steel, rokje, plaatjes.» verschillende groeistadia van een paddenstoel uitbeelden in een dramales. Aansluiting kerndoelen 40 De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving 41 De leerlingen leren over de bouw van planten en dieren en over hun vorm en functie van hun onderdelen. Duur van het thema De materiaalzending is in te passen in methodisch aangeboden thema over de herfst, maar indien het als los thema wordt gebruikt, zijn de activiteiten voor een periode van 2 weken. Het duurt ongeveer vier weken vanaf het moment dat u de doos ontvangt tot het moment dat er volwassen champignons zijn. We adviseren om de start van de kweekbak te maken zonder de leerlingen en het thema 2 weken nadat de kweekbak in gebruik is genomen te introduceren in de groep. In de gebruiksaanwijzing bij de kweekbak staat, hoeveel licht en welke temperatuur de bak in de verschillende groeistadia nodig heeft. Uit ervaring blijkt dat de bak de gehele groeiperiode in de klas kan blijven staan. In eerste instantie bij de verwarming, later (na ± 12 dagen) iets verder daar vandaan. Structuur Het thema is opgezet volgens een vaste structuur. 1. Introductie 2. Voorkennis ophalen 3. Vooruitblik met lesdoelen 4. Onderzoeken en verwerken volgens doe denk doe model 5. Afsluiten/ evalueren Mogelijke excursie: Het bos (Kabouterpad) BuitenWijs Op een grote paddenstoel 4

2 Overzicht van de lessen WEEK 0 Voorbereiding voor de leerkracht WEEK 1 1. Introductie 2. Voorkennis ophalen 3. Vooruitblik met doelen WEEK 2 4. Activiteiten 4.1 Liedjes 4.2 Werken op het platte vlak 4.3 Schilderij WEEK 3 4.4 Paddenstoelenbos 4.5 Taalactiviteiten met woordkaarten 4.6 Onderzoeksactiviteit: champignons onderzoeken WEEK 4 5. Afsluiting / reflectie: Wat heb ik geleerd? BuitenWijs Op een grote paddenstoel 5

3 Beschrijving van de lessen Dag 1 1. Introductie (15 min.) Doel: kinderen enthousiast maken voor het thema. Maak een begin met de inrichting van de herfsttafel (mooi verkleurd blad, beukennootje,..), maar laat de leerlingen zoveel mogelijk materiaal zelf zoeken en meebrengen. Vul de tafel zelf aan met materiaal dat activeert zoals een prentenboekje over de herfst, een herfstpuzzel of een sorteerwerkje (paddenstoelen, nootjes, herfst fruit) 2. Voorkennis ophalen (30 min.) Doel: het doel van de voorkennis activeren is dat kinderen betrokken raken bij het onderwerp en voor de leerkracht is het doel dat de aanwezige voorkennis van de kinderen gepeild kan worden. Aan het eind van project is het de bedoeling dat de leerlingen ten minste drie verschijnselen kunnen opnoemen die bij de herfst horen. Bijvoorbeeld: blaadjes vallen van de bomen, er zijn paddenstoelen, het wordt kouder etc. Voorbereiding: Pak de kweekbak in als cadeau van Koning Herfst, met een mooie strik erom. Lees het verhaal voor: Het bos van Koning Herfst (bijlage 1). Bespreek met de leerlingen hoe je buiten kunt zien dat het herfst is en praat met ze over wat ze al weten over herfst en paddenstoelen: Stel de volgende vragen:» Hoe zie je dat het herfst is?» Wat voor herfstkleuren zie je nu in de natuur?» Waarom vind je paddenstoelen bijzonder?» Wat weet je van paddenstoelen?» Eet je wel eens paddenstoelen?» Eet je alle paddenstoelen?» Zijn er paddenstoelen waar het elfje zich onder kan verschuilen of lekkere bankjes voor elfjes om op te zitten?» Welke dieren kwamen in het verhaal voor?» Wat zochten de dieren?» Houden dieren van noten en bessen? Vraag of de leerlingen herfstmaterialen willen zoeken voor de herfsttafel in de klas. Als verwerking maken de leerlingen naar aanleiding van het verhaal en het gesprek over de herfst, een mooie herfsttekening. BuitenWijs Op een grote paddenstoel 6

Dag 2 Introductie De volgende dag staat op de kringtafel een pakketje klaar met een briefje erbij. Reageer verbaasd op de komst van het pakje, lees de brief voor die erbij zit en pak het cadeau voorzichtig met de leerlingen samen uit en open de kweekbak. Stel de volgende vragen:» Wat zou dit nou zijn?» Ruik je iets?» Wat zie je?» Hoor je wat?» Hoe zou het voelen?» Bespreek met de leerlingen wat er in kan zitten. Tijdens het groeiproces zullen ze zich verbazen over wat er allemaal gebeurt in de doos: eerst duurt het een poos voordat er iets gebeurt en dan gaat het opeens heel snel. Bedenk samen met de leerlingen een goede plek voor de bak. Vertel dat u de gebruiksaanwijzing (aanwezig in het pakket) later zult lezen. Kom in de volgende les (de volgende dag) terug op de verzorging. 3. Vooruitblik met doelen (20 min.) Vertel de kinderen dat ze de komende twee weken een aantal dingen gaan leren over paddenstoelen en de herfst. Laat ze de leerdoelen zien en bespreek ze. Hang de leerdoelen op een zichtbare plek in de klas. 4. Activiteiten Uit de volgende activiteiten kan een keuze gemaakt worden of ze kunnen dagelijks aangeboden worden of in een circuit vorm. De verzorging van de kweekbak verdient gedurende de periode in ieder geval iedere dag aandacht. Het is belangrijk dat door middel van een gesprek en het dagelijks volgen van de groei, de natuurbetrokkenheid bij de leerling wordt gestimuleerd. De paddenstoelen moeten ook verzorgd worden. Kopieer hiervoor het verzorgschema van bijlage 3 op A-3 papier en gebruik hierbij ook de handleiding uit het kweekpakket. Deel de leerlingen in verzorggroepjes in. BuitenWijs Op een grote paddenstoel 7

Bekijk de kweekbak elke dag even in de kring. Als er een nieuwe ontwikkeling is waar te nemen, hangt u de juiste kopie van bijlage 9,10,11 of 12 in de klas op, zodat u in deze lesperiode daarnaar kunt verwijzen. Maak geregeld foto s als u over een digitale camera beschikt, dan kunt u na afloop een fotopresentatie van het project maken met daarbij het groeiproces van de paddenstoel Praat regelmatig met de leerlingen over paddenstoelen, benoem de onderdelen en laat de leerlingen de onderdelen zelf benoemen. 4.1 Liedjes (15 min. per lied) Doel Leerling leert een lied over de herfst te zingen. Voorbereiding Liedjesboeken of cd s met liedjes Computer of Cd-speler Aanleren en zingen van allerlei herfstliedjes: Op een grote paddenstoel Herfst, herfst, wat heb je te koop Woutertje Kaboutertje uit Liedjes met een hoepeltje erom Blaadjes harken uit Het grote liedjesboek Zie je de kastanjes 4.2 Werken op het platte vlak Doel Leerling leert herfstkleuren herkennen en deze verwerken in een zelfgemaakt werkstuk. Keuze 1: Mozaïek (30 min.) Voorbereiding» Kopieer voor elke leerling werkblad 3» Tijdschriften» Lijm en kwasten Laat uit tijdschriften pagina s met herfstkleuren scheuren. De leerlingen scheuren daar dan kleine stukjes van en maken daarna als mozaïek een paddenstoel van kleine stukjes papier maken. Keuze 2: Paddenstoel tamponneren (30 min.) Voorbereiding» Sjabloon maken van werkblad 2» Verf» Tamponneerkwasten Een paddenstoel tamponneren met verf in herfstkleuren. Gebruik werkblad 2 als sjabloon. 4.3 Schilderij (30 min.) Doel Leerling leert de kenmerken van een paddenstoel kennen door een schilderij te maken: steel, rokje en hoed. BuitenWijs Op een grote paddenstoel 8

Voorbereiding» Grote vellen papier voor het verfbord» Verf en kwasten» Verfschorten Laat op een groot vel papier op het verfbord een schilderij maken van een paddenstoel met steel, rokje, hoed, stippen, ring, mycelium, sporen. 4.4 Paddenstoelenbos (30 min.) Doel Leerling leren verschillende soorten paddenstoelen kennen. Voorbereiding Voor elke leerling een lege closetrol Witte vouwblaadjes vierkant Rode vouwblaadjes rond Lijm en kwasten Maak met alle leerlingen een paddenstoelenbos. Van een wc rol en karton maakt elke leerling een eigen paddenstoel. Wikkel een wit vouwpapiertje om de closetrol en plak het vast. Maak de hoed van een paddenstoel van een rode cirkel. Knip de cirkel in tot de helft en trek hem iets naar je toe. Plak de cirkel vast en maak mooie witte stippen op de hoed. Plak de hoed op de steel. Laat verschillende groepjes kinderen verschillende hoedjes maken: vorm vliegenzwam, vorm stinkzwam, vorm eekhoorntjesbrood, vorm.enz. 4.5 Taalactiviteiten met woordkaarten (30 min.) Doel Leerling leert woorden rond het thema herfst te gebruiken (woordenschat). Knip de woordkaarten (zie bijlage?) uit en lamineer ze. Er zijn verschillende (taal/woordenschat)spellen mogelijk. 1. Mix en ruil- Ieder kind krijgt een kaart met daarop een woord. De woordkaarten worden bedekt gehouden. Kinderen zoeken een partner. Leerling 1 beschrijft het woord wat op het kaartje staat. Leerling 2 probeert te raden. Leerling 1 mag helpen als het niet lukt. Als het geraden is mag leerling 2 beschrijven. Als beide kaarten geraden zijn, worden de kaarten geruild en met een nieuwe partner gedeeld. 2. De kaarten worden in tweevoud gekopieerd en gelamineerd en zijn zo klaar voor een memorie. BuitenWijs Op een grote paddenstoel 9

4.6 Onderzoeksactiviteit: Champignons onderzoeken Voorbereiding» Koop champignons als de kweekbak nog niet voldoende oogst oplevert.» Koop andere soorten paddenstoelen (soms is er een melange of een mix van paddenstoelen te koop) Neem de kweekbak erbij en pluk (d.m.v. voorzichtig draaien onderaan de steel, dicht bij de aarde) verschillende maten champignons. Deel de champignons uit (eventueel aangevuld met een aantal gekochte, schoongemaakte exemplaren) en zorg dat elke leerling er één heeft. Zorg dat er ook voldoende andere eetbare paddenstoelen zijn, waarmee de leerlingen de waarnemingen kunnen doen. Daarna stelt u de volgende waarnemingsvragen: ZIEN (Wijs de onderdelen aan) Weet je een naam hiervoor? Wat zie je onderaan de hoed? Hoe ziet de paddenstoel er vanbinnen uit? NAMEN Hoed, steel, rokje Dat noemen we plaatjes. Snijd de champignon in de lengte door Ruiken Hoe ruikt de champignon? Voelen Hoe voelt de champignon? Voelen kleine champignons anders dan grote? Ruw, glad, droog, nat, hard, zacht? Kleine knopjes zijn harder dan grotere, de rijpe paddenstoel is het zachtst. Kun je ze van hard naar zacht op een rij leggen? Proeven Hoe smaakt de champignon? Proef maar. Voer bovenstaande nog een keer uit, maar dan met andere eetbare paddenstoelen. Hang een grote poster van een champignon of andere paddenstoel (of laat een plaatje op het digibord zien) en benoem de verschillende onderdelen hoed, steel, rokje, plaatjes. Laat de kinderen het bij hun eigen paddenstoel aanwijzen. BuitenWijs Op een grote paddenstoel 10

Verwerkingsactiviteit 1 4 groeifasen van de champignon Voorbereiding» Voor elke leerling werkblad 7 en 8 kopiëren» Scharen en lijm en kwasten Op werkblad 7(een knipblad) is de ontwikkeling van een mens te zien, in 4 stadia: baby, kruipend kindje, kleuter, volwassene. Daaronder de ontwikkeling in 4 stadia, van de champignon. Werkblad 8 is een matrix voor de leerlingen om de 8 plaatjes in te plakken. Begeleid deze les met een kringgesprek:» Wat zie je nu in de bak?» Wat is er de afgelopen tijd allemaal gebeurd?» Hé, er is iets veranderd aan dat witte dingetje in de bak met aarde.» Veranderen wij ook?» Hoe noem je dat? (groeien) etc. BuitenWijs Op een grote paddenstoel 11

Deel dan de werkbladen uit. Laat de leerlingen de plaatjes eerst uitknippen en dan in de juiste volgorde leggen en opplakken. Uiteindelijk zien de leerlingen op hun werkblad de groeiontwikkeling van mens én champignon onder elkaar. Vraag de leerlingen:» Wat is hetzelfde?» Wat zijn de verschillen?» Wie groeit het snelst?» Wie groeit het langzaamst?» Wat zou je liever: snel groeien of langzaam groeien? Verwerkingsactiviteit 2 Champignonsoep maken Voorbereiding Voor 2 liter soep:» 4 kruidenbouillonblokjes» 1 kg champignons (4 bakjes)» 2 uien» Bloem» Boter» Beetje zout en peper» Grote koekenpan» Grote soeppan 2 liter Recept voor de soep Laat de leerlingen, onder toezicht, de champignons klein snijden en ze in de grote pan doen. Snipper de ui. Fruit de ui in een koekenpan. Doe de bouillonblokjes en twee liter water bij de champignons en breng het aan de kook, voeg de ui erbij en bind de soep met wat bloem. Voeg eventueel wat zout en peper naar smaak toe. Zorg voor voldoende (soep)kopjes en lepels. U kunt ook een eigen recept gebruiken of iets anders van de champignons maken. 5. Afsluiting / reflectie: Wat heb ik geleerd? (20 min.) Bespreek samen met de leerlingen het gemaakte werk van de afgelopen weken, de leerdoelen die zijn gemaakt en laat de kinderen een mindmap maken die al voor verwerkt is. start mindmap herfst.docx De groep1 kinderen mogen allemaal plaatjes tekenen die bij de herfst horen. De groep 2 kinderen die willen mogen er ook woorden bijschrijven. BuitenWijs Op een grote paddenstoel 12

4 Achtergrondinformatie De rol van de paddenstoel in de natuur Paddenstoelen hebben geen bladgroen. Dat betekent dat zij zelf niet in staat zijn voedsel te maken uit koolzuur en water. Ze zijn dus aangewezen op andere planten en dieren. Meestal leven paddenstoelen van bladeren, takjes, dode dieren en uitwerpselen. Het zijn enorme afvaleters. Samen met de slakken, wormen en andere kleine dieren verteren ze miljoenen kilogrammen bladeren. Al deze organismen verkleinen, eten en verteren organisch afval tot humus, waar groene planten weer van kunnen leven. Stel je eens voor dat al die bladeren zouden blijven liggen! Veel soorten paddenstoelen noemen we daarom afvalplanten of saprofyten. Ze spelen dus een zeer belangrijke rol in de kringloop van de natuur en kunnen alleen daarom al beslist niet gemist worden! Groei van paddenstoelen Paddenstoelen planten zich voort door middel van sporen. Eén enkele paddenstoel vormt geweldige aantallen sporen. Dat kan in de biljoenen lopen! De verspreiding van de sporen gebeurt meestal door de wind, maar ook door dieren of regen. De kans dat een spore in een gunstige omgeving terecht komt, is zeer klein. Vandaar dat het voor een paddenstoel noodzakelijk is zo veel mogelijk sporen te vormen. Uit een enkele spore die op de juiste plaats terecht komt, ontstaat een heel netwerk van wittige draden, de zogenaamde zwamvlok. Bij het optillen van half vergane bladeren kun je dit tere vlechtwerk zien. Een enkele paddenstoel kan soms meerdere vierkante meters met zijn zwamvlok doorweven. Een zwamvlok breidt zich onder de grond naar alle richtingen uit. Net een fietswiel met spaken. Na verloop van tijd ontstaan op de uitlopers van de zwamvlok paddenstoelen. De eigenlijke paddenstoelplant leeft dus in het verborgene. Als een paddenstoel geplukt wordt kan deze geen sporen meer vormen en is de kans op verspreiding veel geringer geworden. Enkele soorten paddenstoelen Verreweg de meeste paddenstoelen behoren tot de plaatjeszwammen. Het zijn paddenstoelen, die aan de onderkant van de hoed plaatjes hebben, waartussen de sporen gevormd en opgeslagen zijn. Enkele voorbeelden van plaatjeszwammen zijn de vliegenzwam en de champignon. Paddenstoelen die aan de onderkant buisjes hebben in plaats van plaatjes, worden buisjeszwammen genoemd. Voorbeelden zijn: eekhoorntjesbrood en elfenbankjes. De kinderen kunnen met behulp van spiegeltjes de onderkant van de paddenstoel bekijken, zonder deze te hoeven ombuigen of af te plukken. Er zijn ook paddenstoelen, die geen hoed hebben, Ze zien er bijvoorbeeld uit als een bal die op de grond ligt. Iedereen kent vast wel de aardappelbovist. Ook deze paddenstoel zit vol sporen. Is de bal rijp, dan springt ze van boven open en stuiven de sporen eruit. Deze paddenstoelen worden buikzwammen genoemd. Champignons De champignon heeft een witachtig-gele of bruine hoed. Soms zijn ze glad, soms vezelig of geschubd. De vrijstaande plaatjes zijn eerst wit of roze, later donkerbruin. De steel heeft een duidelijke ring. De sporen zijn purperbruin. In Nederland komen wel 30 á 40 soorten champignons voor. Bekende soorten zijn de Weidechampignon, Boschampignon en Kwelder-champignon. De weidechampignon komt het meeste voor in Nederland en is ook de soort die in de kweekbak groeit. Deze gewone champignon wordt dikwijls gekweekt op mestbedden in ondergrondse ruimten, zoals grotten en kelders. Mensen hebben altijd belangstelling gehad voor champignons. Ze zijn ook lekker! Geen wonder dat de mensen probeerden zelf champignons te kweken. De laatste vijftig jaar is het kweken van champignons voor de consumptie enorm toegenomen. BuitenWijs Op een grote paddenstoel 13

5 Bijlagen BuitenWijs Op een grote paddenstoel 14

5.1 Bijlage 1: Verhaal van Koning Herfst Wie zit daar op een paddenstoel in het bos? Een klein elfje met vleugeltjes die glanzen in het zonlicht. Wat zijn haar vleugels mooi. Ze lijken wel van zilver. Daarom hebben de dieren in het bos haar Elfje Zilverglans genoemd. Elfje Zilverglans woont haar hele leven al in het bos. Ze vindt het er fijn. De bloemen, bomen en dieren zijn haar vrienden. Zo licht als een veertje springt ze van haar elfenbankje en danst tussen de bomen door. Kwaak, kwaak, Elfje Zilverglans, roept Bart, de kikker. Met grote sprongen komt hij dichterbij. Elfje Zilverglans, ik moet je wat vertellen! Wij krijgen bezoek. Koning Herfst komt! Alle dieren, elfen en kabouters moeten vanavond op het Hertenweitje komen. Elfje Zilverglans klapt in haar handen van vreugde. Koning Herfst, wat een feest! Koning Herfst is zo vriendelijk en hij brengt altijd cadeautjes mee. Ik kom ook hoor, Bart, zegt Elfje Zilverglans. Fijn, kwaakt Bart, maar nu ga ik er snel vandoor. Ik moet nog naar Pluimstaart, de eekhoorn en naar Bobo, het konijn en naar Rikkieprik, de egel. Dag, Elfje Zilverglans! En weg is Bart, de kikker. s Avonds in het bos zitten alle dieren, elfjes en kabouters in spanning te wachten op de komst van Koning Herfst. Ze zitten in een kring op het gras. De volle maan verlicht het Hertenweitje. Plotseling gaat het waaien en waaien Het stormt! De bomen zuchten en steunen. Het gras buigt diep naar de grond. De dieren, elfjes en kabouters schuiven dicht naar elkaar toe. Het wordt even héél donker. Iedereen kijkt omhoog naar de hemel. Een dikke wolk hangt voor de maan. Dan ineens roept Elfje Zilverglans: Koning Herfst, Koning Herfst, ik zie hem! En ja hoor, daar staat Koning Herfst op de wolk. Hij komt heel langzaam dichterbij. De wolk daalt en daalt O, wat ziet Koning Herfst er mooi uit. Hij draagt een mantel van bladeren, zo prachtig van kleur. De harde stormwind is nu verdwenen. Wat is het nu stil. Heel zacht komen Koning Herfst en de wolk op de aarde neer. De wolk legt een deken van mist over het Hertenweitje. Koning Herfst stapt voorzichtig van de wolk af en loopt naar het midden van de kring. Alle dieren, elfjes en kabouters kijken met grote ogen naar Koning Herfst. Dan spreekt Koning Herfst langzaam: Dag kinderen van het bos, wat ben ik blij jullie weer te zien. Het lijkt al weer zo lang geleden dat ik hier de vorige keer was. Ja kinderen, spreekt Koning Herfst verder, het was weer een lange reis. Onderweg kwam ik nog de Zomerkoningin tegen, samen met haar vrienden de zwaluwen. Zij trokken naar warme landen. De Zomerkoningin vroeg, of ik jullie de groeten wilde doen. Koning Herfst vouwt zijn prachtige mantel open en haalt kleine pakjes te voorschijn. Ik ben jullie niet vergeten hoor! Hier heb ik iets voor de kabouters van het bos. Het zijn potten vol verf. BuitenWijs Op een grote paddenstoel 15

Niet zomaar gewone verf, maar verf zo wonderlijk mooi van kleur: zo rood als de avondzon, zo geel als het koren en zo bruin als de aarde. De bladeren die de Zomerkoningin achterliet, zijn groen, vertelt Koning Herfst. Maar nu moeten jullie het bos in de kleuren van mijn mantel schilderen, zegt Koning Herfst tegen de kabouters. En dan zegt hij: Voor de andere kinderen van het bos heb ik ook iets meegebracht. En weer vouwt Koning Herfst zijn prachtige mantel open en haalt nog meer pakjes te voorschijn. Het zijn manden om paddenstoelen, eikels, beukennootjes en bessen in te verzamelen. Blij gaat iedereen direct aan de slag. De eekhoorns rapen beukennootjes en rennen van tak tot tak. Al het heerlijke eten voor de winter stoppen ze in de manden. Ook de kabouters zijn hard aan het werk. Ze verven blad voor blad. Bij het licht van de volle maan kunnen ze alles goed zien. Heel langzaam verandert het groene bos van de Zomerkoningin in het herfstbos van de Herfstkoning. Koning Herfst kijkt glimlachend toe. Tot diep in de nacht wordt er hard gewerkt. Dan zijn alle verfpotten leeg en alle manden vol. Moe maar tevreden komen alle dieren, elfjes en kabouters terug bij Koning Herfst. Wat is het bos mooi geworden en wat is er veel eten verzameld voor de komende winter. Ze hoeven niet meer bang te zijn dat ze dan honger zullen hebben. Elfje Zilverglans zit naast Bart en Rikkieprik. Ze zit te wippen van ongeduld. Wat is er toch aan de hand met haar? Ze slaat een vleugel om Bart heen en fluistert hem zachtjes iets in het oor. Ze giechelen allebei heel geheimzinnig. Uh hum, kan het even stil zijn? roept Bart. Het duurt eventjes, maar dan is het echt stil. Koning Herfst, zegt Bart, Elfje Zilverglans heeft vanmiddag iets gemaakt, iets heel lekkers. We vinden het zo fijn, dat u gekomen bent. Nu willen wij u graag iets aanbieden. Het zit in deze pan, kijkt u maar. De Herfstkoning staat op en tilt het deksel van de pan. Mmmm wat een verrassing! Dat ruikt lekker! Paddenstoelensoep! Wat vind ik dát aardig van jullie, roept Koning Herfst uit. Ik eet graag een bordje mee, maar dan moet ik heus opstappen. Het is nog lang niet overal herfst. Iedereen smult van de lekkere paddenstoelensoep. Na drie borden soep neemt Koning Herfst eindelijk afscheid. Dag kinderen van het bos, roept hij vanaf zijn wolk, nu moet ik gauw weg, want Koning Winter zit mij achterna. Tot volgend jaar, dan kom ik terug. Alle dieren, elfjes en kabouters zwaaien hem na. Dan wordt het weer even héél donker in het bos, maar ze weten allemaal dat Koning Herfst op zijn wolk voor de maan langs gaat. BuitenWijs Op een grote paddenstoel 16

5.2 Bijlage 2: Brief van koning Herfst bij het cadeau Lieve kinderen, Jullie hebben misschien al gehoord of gezien, dat ik weer in het land ben. Onderweg kwam ik de Zomerkoningin nog tegen. Het is tijd dat jíj nu aan het werk gaat, zei ze tegen me, met een bibberstemmetje, want ik vind het hier te koud. En, lieve kinderen, als ik op bezoek kom, neem ik altijd een cadeautje mee. Dus ook voor jullie heb ik een cadeautje. Maar ik vind het wel heel erg jammer dat ik het niet zelf aan jullie kan geven. Het is namelijk een heel bijzonder cadeau: het is een wondercadeau. Het is een cadeau waar je heel goed voor moet zorgen. En als jullie dat doen, dan heb je het mooiste herfstcadeau dat ik maar kan bedenken. Het is een wondercadeau en daarom moeten jullie het volgende doen: zoek het warmste plekje in de klas en zet de doos daar neer. Jullie mogen elke dag even in de doos kijken en als het nodig is (de juf of meester helpt daarbij) mogen jullie met de plantenspuit de inhoud van de doos een beetje nat maken. Na een tijdje kunnen jullie al zien dat er iets in de doos gebeurt. Ik verklap nog niet wat dat is. Maar wat er in de doos gebeurt, gebeurt ook in het bos. Nou, is dat een wondercadeau of niet? Heel veel plezier met dit wondercadeau. Veel liefs van Koning Herfst BuitenWijs Op een grote paddenstoel 17

5.3 Bijlage 3: Verzorgingsschema Dag 1 De doos wordt klaar gemaakt. Dag 2 en 3 Niets doen. Vanaf dag 4, elke dag 1Maak de doos open. 2 Geef een beetje water ( 50 ml). 3 zet de deksel gekruist op de doos. 4. Zet de doos op een plek waar het ongeveer 18 graden Celsius is. 5 doe dit elke dag tot je ziet De champignons zijn zo groot als een erwt 1 Van af nu mag je meer water geven Geef zoveel water, dat de aarde vochtig blijft. 2 Doe dit elke dag tot je ziet De champignons zijn groot. Het is tijd om te oogsten! 1 Geef vandaag geen water. 2 Oogst de grote champignons. De dag na de oogst 1 Geef zoveel water dat de aarde vochtig is. 2 doe dit elke dat tot je ziet De champignons zijn groot. Het is tijd om te oogsten! 1 Geef vandaag geen water. 2 Oogst de grote champignons. Toelichting voor de leerkracht bij het verzorgschema Het verzorgschema is een schematische voorstelling van de handleiding zoals die in de kweekbak aanwezig is. Deze bestaat uit 5 stappen. Als u dit schema op A-3 papier of een stuk karton kopieert of overneemt en ophangt in de klas, kan dit ertoe bijdragen dat de leerlingen zich meer betrokken voelen bij de verzorging. De leerlingen kunnen bijvoorbeeld elke handeling of dag die aan de beurt is, op het schema afkruisen (een kruis in de voorkant van de dozen). BuitenWijs Op een grote paddenstoel 18

Werkblad 1: Paddenstoelenhoed Voor elke leerling kopiëren op stevig A3 papier Knippen tot in het midden om er een hoed van te maken. BuitenWijs Op een grote paddenstoel 19

5.4 Werkblad 2: Tamponneren BuitenWijs Op een grote paddenstoel 20

Werkblad 3: Mozaïeken BuitenWijs Op een grote paddenstoel 21

5.5 Werkblad 4: Stippen ordenen Kleur de paddenstoelen en knip de vierkante plaatjes uit. Leg ze van klein naar groot; van veel naar weinig stippen of van weinig naar veel stippen. Plak daarna één van de reeksen op werkblad 5 op. BuitenWijs Op een grote paddenstoel 22

Werkblad 5: Paddenstoelen ordenen matrix BuitenWijs Op een grote paddenstoel 23

Werkblad 6: Stippen tellen Kleur de paddenstoelen Kleur de paddenstoel Kleur de paddenstoel met 2 stippen. met 4 BuitenWijs Op een grote paddenstoel 24

Werkblad 7:Groeistadia mens / champignons Mensen Champignons BuitenWijs Op een grote paddenstoel 25

Werkblad 8: Groeistadia in volgorde leggen BuitenWijs Op een grote paddenstoel 26

Werkblad 9: Groeifase 1 BuitenWijs Op een grote paddenstoel 27

Werkblad 12 : Groeifase 4 BuitenWijs Op een grote paddenstoel 30