Raadsvoorstel Agendanr. : Reg.nr. : 1503941 B&W verg. : 10 juni 2013 Commissie : Onderwerp: Gemeentelijke OV-visie Cie_verg. : 28 augustus 2013 Raadsverg. : 10 september 2013 ROB 1) Status Op grond van uw bevoegdheid kaders voor beleid op hoofdlijnen te stellen, bieden wij u ter vaststelling deze nota over de gemeentelijke OV-visie aan. 2) Samenvatting De gemeenteraad van s-hertogenbosch heeft in 2012 gevraagd om een openbaar-vervoervisie (OVvisie). De raad wil een OV-visie vaststellen als basis voor gemeentelijke advisering over OV aan de provincie Noord-Brabant. Dit is zeer actueel omdat de provincie op dit moment een nieuwe OVconcessie aanbesteedt voor de periode 2015 tot 2025. In deze nieuwe concessie wil de provincie diverse wijzigingen doorvoeren: de provincie verwacht flink te moeten bezuinigen, ze geeft de vervoerder veel verantwoordelijkheden. De OV-visie is een gemeente breed gedeeld beeld van de toekomst van het openbaar vervoer, dat perspectieven biedt over een periode van tenminste 10 tot 15 jaar. Kern van de OV-visie is een aantrekkelijker openbaar vervoer voor alle reizigers in s Hertogenbosch met als basisgedachte dat niemand verstoken mag blijven van een vorm van openbaar vervoer. De kernelementen in de OV-visie zijn: - het behoud van een vorm van openbaar vervoer in elke wijk; - transferiumbussen als voorwaarde voor een optimale bereikbaarheid van de binnenstad; - kleinschalig emissieloos vervoer binnen de binnenstadsring; - de ontwikkeling van vervoers knooppunten, toegankelijkheid en reisinformatie. In de OV-visie is tevens onderzocht hoe de ontwikkelingen die voortkomen uit de nieuwe concessie zich verhouden tot de gemeentelijke OV-ambitie, zoals die is neergelegd in de Koersnota (2009, 2013) en is uitgewerkt in het Uitwerkingsplan Doorstroming OV (2012). Het blijkt dat deze OV-ambitie in het geding is. Duidelijkheid hierover ontstaat naar verwachting in december aanstaande, als de provincie de aanbesteding afrondt. In de OV-visie worden uitgangspunten benoemd om de mogelijke bedreigingen het hoofd te bieden en kansen inzichtelijk te maken. Voorgesteld wordt de OV-visie vast te stellen en deze te hanteren voor de gemeentelijke advisering over OV aan de provincie. Begin 2014 volgt een verdere uitwerking van deze OV-visie op basis van de uitkomsten van de provinciale OVaanbesteding. 3) Voorstel Bijgaand concept raadsbesluit vaststellen waarin wordt gevraagd om te besluiten tot: 1. Instemmen met de OV-visie met daarbij de volgende uitgangspunten: a) Het behouden en optimaliseren van een samenhangend OV-netwerk, waarbij de gemeente haar verantwoordelijkheid blijft nemen op het gebied van de infrastructuur voor OV. b) Het behouden van een vorm van openbaar vervoerbediening in elke wijk in s-hertogenbosch. De gemeente wil hierbij maatwerkoplossingen onder regie van de provincie. Hierbij sluit de gemeente de buurtbus niet uit; 3
c) Binnen de onderhandelingen over de nieuwe samenwerkingsovereenkomst van de regiotaxi, krijgt de regiotaxi een belangrijkere rol als OV-voorziening ter ontsluiting van de Bossche woonwijken, met name in de avonduren en in het weekend; d) Samen met de provincie actief op zoek gaan naar maatwerkoplossingen en het opstarten van particuliere initiatieven onder regie van de provincie, waarbij niet mag of kan worden verwacht dat dergelijke initiatieven de taak van de provincie overnemen; e) Dit jaar een marktverkenning uitvoeren naar de juridische consequenties en mogelijke kosten van transferiumvervoer, op basis van besloten vervoer en aanbesteding in eigen beheer. f) Emissieloos binnenstadsvervoer als onderdeel van de concessie onder regie van de provincie, vanuit het besef dat het binnenstadsvervoer voorwaardenscheppend is voor het niet meer halteren binnen de ring. 2. Hanteren van de OV-visie als basis voor de onderhandelingen met de provincie over het toekomstige openbaar vervoer in en om s-hertogenbosch. 3. Maken van een verdere uitwerking van deze OV-visie op basis van de uitkomsten van de provinciale OV-aanbesteding en de resultaten aan de Raad voor te leggen. Steller : Berends Tel. : (073) 615 56 14 E-mail : m.berends@s-hertogenbosch.nl 4
4) Aanleiding In uw vergadering d.d. 4 juni 2012 heeft uw raad gevraagd om een gemeentelijke OV-visie als basis voor de gemeentelijke advisering aan de provincie Noord-Brabant (in haar rol van concessieverlener OV). Er zijn diverse ontwikkelingen rond het openbaar stad- en streekvervoer: de provincie is gestart met de nieuwe aanbesteding en heeft aangekondigd te moeten snijden in het OV-aanbod. Een OV-werkgroep van uw raad heeft daarom in 2012 een debat georganiseerd over het OV en de verwachte ontwikkelingen. In het debat werd gefocust op de structuur van het busvervoer in en rond de stad. Uw raad is van mening dat er een hoofdstructuur van sterke buslijnen dient te zijn. Het OV op die lijnen moet snel en betrouwbaar zijn. Het debat ging nadrukkelijk in op de lijnen waar straks geen (of onvoldoende) bussen meer dreigen te komen. Hiervoor wilt u in de OV-visie bruikbare alternatieven zien. U hebt aangegeven dat een gemeentelijke OV-visie een visie dient te geven voor de toekomstige structuur van het openbaar (bus)vervoer in de gemeente waarbij: 1. het bestaande gemeentelijke verkeer- en vervoerbeleid in de vorm van de Koersnota Hoofdinfrastructuur en het Uitwerkingsplan Doorstroming OV het uitgangspunt is; 2. het behalen van de gemeentelijke OV-ambitie vanuit de Koersnota Hoofdinfrastructuur het doel is; 3. de kansen en bedreigingen voor de gemeente worden benoemd en uitgewerkt met betrekking tot de onderkant van de markt ; 4. bij deze uitwerking vormen realistische mogelijkheden voor maatwerkvervoer een belangrijk onderdeel; 5. hierbij moet duidelijk gemaakt worden in hoeverre de toekomstige gebruikers van deze maatwerkoplossingen deze systemen kunnen opzetten, beheren, gebruiken en betalen, en welke rol(len) de gemeente hier in moet hebben. Ons college heeft in een brief d.d. 26 juni 2012, kenmerk SO/ORV/5029, toegezegd zo n visie te laten opstellen en deze medio 2013 aan de raad ter besluitvorming te zullen voorleggen. Met dit raadsvoorstel leggen wij de OV-visie aan u voor en benoemen wij de belangrijkste punten. Begin 2014 volgt een verdere uitwerking van deze OV-visie op basis van de uitkomsten van de provinciale OV-aanbesteding. 5) Openbaar vervoer: een gedeelde verantwoordelijkheid De verantwoordelijkheden voor het OV worden gedeeld tussen de provincie en de gemeente. De provincie is verantwoordelijk voor de dienstregeling (lijnvoering, frequentie) en exploitatie van het openbaar vervoer, inclusief goede reisinformatie. De gemeente is verantwoordelijk voor de infrastructuur in de stad: de bus moet snel en betrouwbaar kunnen doorstromen. Deze gemeentelijke verantwoordelijkheid is onder andere uitgewerkt in het Uitwerkingsplan Doorstroming OV. De regiotaxi speelt een rol als vangnet voor reizigers als het reguliere OV niet toereikend is. Ook hier is sprake van een gezamenlijke verantwoordelijkheid: de provincie financiert de OV-ritten die met de regiotaxi worden uitgevoerd (de zogenaamde vrije reizigers ), de gemeente s-hertogenbosch is, net als de andere deelnemende regiogemeenten, verantwoordelijk voor het Wmo-vervoer (Wmo staat voor Wet maatschappelijke ondersteuning). Op dit moment zit de provincie midden in het aanbestedingsproces voor een nieuwe OV-concessie die zal gelden voor de periode 2015 tot 2025. In deze nieuwe concessie wil de provincie diverse wijzigingen doorvoeren: de provincie verwacht flink te moeten bezuinigen, ze geeft de vervoerder veel 5
verantwoordelijkheden. Dit blijkt duidelijk uit het in april 2013 door de provincie gepubliceerde Programma van Eisen voor een nieuwe OV-aanbesteding. Op basis van dit Programma van Eisen worden vervoerders gevraagd een aanbieding te doen. Deze nieuwe concessie gaat in op 14 december 2014. De gunning wordt verwacht in december 2014. Dan wordt duidelijk hoe de OVconcessie er vanaf 14 december 2014 uitziet en hoe dit zich verhoudt tot het gemeentelijke OV-beleid. Bij de nieuwe concessie, waarvoor de aanbestedingsprocedure in april 2013 is opgestart, kiest de provincie Noord-Brabant ervoor om de concessiehouder (de vervoerder) meer verantwoordelijkheden en mogelijkheden te geven. De vervoerder wordt opbrengstverantwoordelijk en krijgt ook een groot deel van de ontwikkelfunctie (die nu nog bij de provincie ligt). De provincie gaat, mede door de beperkte beschikbare financiële middelen, meer op afstand sturen en controleren. De provincie zet nadrukkelijk in op de financieel aantrekkelijke verbindende lijnen en snijdt daarom op de minder financieel rendabele lijnen. Dat zal er echter toe leiden dat grote delen van de stad buiten het loopbereik van deze (snelle) buslijnen vallen. Dit leidt tot verschraling van de ontsluiting van woonwijken. Dat kan weer leiden tot een afname van het OV-gebruik en dat is slecht voor de leefbaarheid en de bereikbaarheid van de stad. Daar komt bij dat de kosten van met name de regiotaxi (sterk) toenemen indien al deze reizigers zijn aangewezen op een vorm van vraagafhankelijk vervoer. De provincie heeft in de OV-concessie een kernnet benoemd met lijnen die in ieder geval in het eerste jaar door de nieuwe concessiehouder gereden moeten worden. Dit kernnet dekt de gemeentelijke OVdoorstroomassen. Of er naast het kernnet nog aanvullende OV-voorzieningen zullen komen, hangt af van de vraag of de provincie bij de gunning zogenoemde pluspakketten gunt. De provincie zal zulke aanvullingen op het kernnet alleen gunnen indien er voldoende geld over blijft. Overigens geldt dit kernnet alleen voor het eerste jaar van de nieuwe OV-concessie; in de volgende jaren zijn aanpassingen mogelijk. De provincie benoemt maatwerkoplossingen in die gebieden waar geen bussen (meer) komen. De omvang van maatwerkoplossing neemt toe om verdere verschraling van de ontsluiting van woonwijken tegen te gaan. De provincie beschouwt zulke maatregelen echter niet als OV en wil deze daarom buiten de OV-concessie houden. Het is waarschijnlijk dat de provincie geen (structurele) middelen beschikbaar stelt voor de exploitatie van zulke maatwerkoplossingen. De gemeente heeft als standpunt dat de provincie Noord Brabant in het gebied van de ov-concessie Oost Brabant de verantwoordelijkheid heeft voor de lijnvoering en exploitatie van het openbaar stad en streekvervoer. Die verantwoordelijkheid verdwijnt niet door in het gebied of in bepaalde tijdvakken geen bussen meer te laten rijden en de verantwoordelijkheid naar de gemeente door te schuiven. 6) De visie: aantrekkelijk openbaar vervoer voor alle reizigers in s Hertogenbosch Proces OV visie De input voor de OV-visie is in opdracht van de gemeente geschreven door adviesbureau XTNT. XTNT heeft al veel ervaring op het gebied van OV, is bekend met de recente ontwikkelingen en met maatwerkoplossingen. Ook is XTNT goed op de hoogte van de situatie in onze provincie. Het bureau heeft de beleidsuitgangspunten van de gemeente en de aanbestedingsdocumenten van de provincie meegenomen in het onderzoek. XTNT heeft de input voor de OV-visie gepresenteerd aan en besproken in de Externe 6
Begeleidingsgroep Koersnota waarin betrokken zijn de Brabants-Zeeuwse Werkgeversvereniging, de Kamer van Koophandel, de Blb, Centrummanagement/Hartje, Reizigersoverleg Brabant, Kring vrienden van s-hertogenbosch, de Bossche Milieugroep, het Gehandicaptenplatform en de Fietsersbond. XTNT heeft zo n presentatie ook gehouden voor de wijk- en bestuursraden. In beide bijeenkomsten bleek dat de aanwezigen zich konden vinden in de input voor de OV-visie. Als bijlagen zijn de ontvangen reacties opgenomen van enkele leden van de Externe Begeleidingsgroep Koersnota. Op basis van de rapportage van XTNT is de OV visie opgesteld. De gemeentelijke OV visie De OV-visie is een gemeente breed gedeeld beeld van de toekomst van het openbaar vervoer, dat perspectieven biedt over een periode van tenminste 10 tot 15 jaar. Kern van de OV-visie is een aantrekkelijker openbaar vervoer voor alle reizigers in s-hertogenbosch met als basisgedachte dat niemand verstoken mag blijven van een vorm van openbaar vervoer. De OV-visie gaat uit van het behalen van de OV-ambitie zoals geformuleerd in de Koersnota van 7% naar 10%. De gemeente werkt hier al hard aan door het geschikt maken van de gemeentelijke infrastructuur zoals aangegeven in de door uw raad in september 2012 vastgestelde Uitwerkingsplan Doorstroming OV. Hierin zijn concrete acties benoemd op infrastructureel vlak die moeten leiden tot een structureel snellere en betrouwbaarder doorstroming van het OV op de OV-doorstroomassen. Op deze recente raadsbesluiten wordt hier niet verder inhoudelijk ingegaan. De kern van de OV-visie, aantrekkelijker openbaar vervoer voor alle reizigers in s-hertogenbosch, sluit aan bij de ambities uit de provinciale openbaar vervoer visie (OV visie Brabant 2012), te weten: het OV is vraaggericht: het sluit aan bij de vraag van zo veel mogelijke doelgroepen; het OV is verbindend: het vormt de verbindende schakel tussen mensen, activiteiten, modaliteiten en ruimtelijke ontwikkelingen en versterkt het stedelijk netwerk; het OV is maatschappelijk verantwoord en heeft een positief effect op de leefbaarheid en duurzaamheid. Vanuit die gedachte gaan we voor de volgende punten: A. In elke wijk openbaar vervoer Uitgangspunt is een vorm van openbaar vervoerbediening in elke wijk in s-hertogenbosch. Dit vanuit de gedachte om aantrekkelijk openbaar vervoer te bieden en de OV ambitie te behalen. Het nu in de provinciale OV-aanbesteding opgenomen kernnetwerk is daarvoor onvoldoende. Dus kan maatwerk nodig zijn. Maatwerk gaat uit van de gedachte dat niemand verstoken blijft van een vorm van openbaar vervoer. De gemeente wil maatwerkoplossingen onder regie van de provincie. Hierbij sluit de gemeente de buurtbus en lokale particuliere initiatieven niet bij voorbaat uit. B. Transferiumbussen als voorwaarde voor een optimale bereikbaarheid van de binnenstad De transferia met de transferiumbussen zijn van groot belang voor de bereikbaarheid van de Bossche binnenstad. De transferia worden met name op bezoekpieken erg goed gebruikt (koopavond, koopzondag, zaterdag en tijdens evenementen). De transferiumlijnen zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor 17% van het totale aantal OV-reizigers in de stad. Het bedieningsniveau van de transferiumbussen is van groot belang voor het gebruik van de transferia. Op dit moment is circa 1/3 van het aantal parkeerplaatsen voor bezoekers van de binnenstad op transferia gesitueerd. Vanuit de Koersnota wordt het aantal parkeerplaatsen op transferia in de toekomst uitgebreid, waarbij het aandeel van transferia groeit naar 1/2. Hierbij dient de inzet van transferiumbussen ook mee te groeien. 7
C. Kleinschalig emissieloos OV binnen de binnenstadsring De gemeente wil emissieloos binnenstadsvervoer als onderdeel van de concessie onder regie van de provincie, vanuit het besef dat het binnenstadsvervoer voorwaardenscheppend is voor het niet meer halteren binnen de ring. Conform het raadsbesluit Bereikbaarheidsprogramma Koersnota 2013 gaan de reguliere buslijnen uit de binnenstad. Als aanvulling is een kleinschalig OV-systeem in de binnenstad nodig, zoals ook opgenomen in het Uitwerkingsplan Doorstroming OV. Vanwege de leefbaarheid in de binnenstad gaan we uit van emissieloos vervoer. D. Ontwikkeling knooppunten, toegankelijkheid en reisinformatie Er zijn fysieke maatregelen, met name infrastructureel, in de OV-Visie opgenomen die van belang zijn voor de gemeentelijke OV-ambitie. Deze maatregelen zijn onder andere opgenomen in de Koersnota 2013. Het betreft: de verdere ontwikkeling van de vervoerknooppunten waaronder de transferia en huidige en toekomstige stations, waarbij aansluiting op het OV van essentieel belang is. Voor de toekomstige stations wordt uitgegaan van de ontwikkeling van station Maaspoort; het aandoen van toegankelijke haltes; het verbeteren van reisinformatie zoals via DRIS-panelen, websites en app s. 7) Mogelijke bedreigingen vanuit provinciale OV-aanbesteding Onderzocht is hoe de ontwikkelingen die voortkomen uit de nieuwe concessie zich verhouden tot de gemeentelijke OV-ambitie, zoals die is neergelegd in de Koersnota (2009, 2013) en is uitgewerkt in het Uitwerkingsplan Doorstroming OV (2012). De belangrijkste aspecten rond de nieuwe OV-aanbesteding die invloed hebben op de gemeentelijke OV-ambitie en OV-visie zijn: - Transferiumbussen; - Openbaar versus besloten vervoer; - Kleinschalig emissieloos binnenstadsvervoer ; - Maatwerk (Buurtbussen, Regiotaxi, Particuliere lokale initiatieven); - Toegankelijk OV. In bijlage 1 zijn deze punten nader toegelicht. Conclusie is dat de nieuwe OV-aanbesteding een mogelijke negatieve invloed kan hebben waardoor de OV-ambitie in het geding is. Duidelijkheid hierover ontstaat naar verwachting in december aanstaande, als de provincie de aanbesteding afrond. In bijlage 1 (De belangrijkste aspecten rond de nieuwe OV aanbesteding) en bijlage 2 (rapportage XTNT) worden uitgangspunten benoemd om de mogelijke bedreigingen het hoofd te bieden en kansen inzichtelijk te maken. Daarna volgt een verdere uitwerking van deze OV-visie op basis van de uitkomsten van de provinciale OVaanbesteding. 8) Financiële paragraaf Het Programma van Eisen en de keuzes van de provinciale OV-aanbesteding hebben negatieve gevolgen voor het OV in s-hertogenbosch. Zo wil de provincie niet langer meebetalen aan de transferiumbussen en ze wil de busbediening in een groot aantal woonwijken stoppen of verminderen in daluren, avonden en weekends. Vervangende systemen wil de provincie niet structureel bekostigen (maatwerk in de woonwijken) of zijn nog onzeker (emissieloos binnenstadssysteem). Pas bij de gunning, verwacht in december 2013, zal de provincie openheid van zaken geven over de (financiële) consequenties voor het OV in s-hertogenbosch. 8
Na gunning van de concessie worden in een nieuw raadsvoorstel in de loop van 2014 de consequenties en mogelijke oplossingen in beeld gebracht. De eventuele financiële consequenties worden betrokken bij de integrale afweging van de dan op te stellen voorjaarsnota 2015. Burgemeester en wethouders van s-hertogenbosch, De secretaris, De burgemeester, mr. drs. I.A.M. Woestenberg mr. dr. A.G.J.M. Rombouts Bijlagen: 1. Provinciale OV-aanbesteding 2. Concept-OV-visie gemeente 's-hertogenbosch d.d. 1 mei 2013 3. Ontvangen reacties op concept-ov-visie Ter inzage: 1. Uitwerkingsplan doorstroming openbaar vervoer 9
De gemeenteraad van 's-hertogenbosch in zijn openbare vergadering van 10 september 2013; gezien het voorstel van burgemeester en wethouders d.d. 25 juni 2013, regnr.1503941; gelet op de Gemeentewet; Besluit Bijgaand concept raadsbesluit vaststellen waarin wordt gevraagd om te besluiten tot: 1. Instemmen met de OV-visie met daarbij de volgende uitgangspunten: a) Het behouden en optimaliseren van een samenhangend OV-netwerk, waarbij de gemeente haar verantwoordelijkheid blijft nemen op het gebied van de infrastructuur voor OV. b) Het behouden van een vorm van openbaar vervoerbediening in elke wijk in s-hertogenbosch. De gemeente wil hierbij maatwerkoplossingen onder regie van de provincie. Hierbij sluit de gemeente de buurtbus niet uit. c) Binnen de onderhandelingen over de nieuwe samenwerkingsovereenkomst van de regiotaxi, krijgt de regiotaxi een belangrijkere rol als OV-voorziening ter ontsluiting van de Bossche woonwijken, met name in de avonduren en in het weekend. d) Samen met de provincie actief op zoek gaan naar maatwerkoplossingen en het opstarten van particuliere initiatieven onder regie van de provincie, waarbij niet mag of kan worden verwacht dat dergelijke initiatieven de taak van de provincie overnemen. e) Dit jaar een marktverkenning uitvoeren naar de juridische consequenties en mogelijke kosten van transferiumvervoer, op basis van besloten vervoer en aanbesteding in eigen beheer. f) Emissieloos binnenstadsvervoer als onderdeel van de concessie onder regie van de provincie, vanuit het besef dat het binnenstadsvervoer voorwaardenscheppend is voor het niet meer halteren binnen de ring. 2. Hanteren van de OV-visie als basis voor de onderhandelingen met de provincie over het toekomstige openbaar vervoer in en om s-hertogenbosch. 3. Maken van een verdere uitwerking van deze OV-visie op basis van de uitkomsten van de provinciale OV-aanbesteding en de resultaten aan de Raad voor te leggen. 's-hertogenbosch, De gemeenteraad voornoemd, De griffier, De voorzitter, drs. A. van der Jagt mr. dr. A.G.J.M. Rombouts 10