Hoofdstuk 8 Toerisme en recreatie 8.1 Inleiding Toerisme en recreatie zijn belangrijke sectoren in een stad als. Mensen uit binnen- en buitenland bezoeken de stad om de historische sfeer te proeven, een museum te bezoeken, om te winkelen of om iets te gebruiken in de horeca. Uiteraard gebruiken ook de eigen inwoners deze voorzieningen. In dit hoofdstuk komen achtereenvolgens aan de orde: 8.2 Dagbezoek 8.3 Horeca 8.4 Watertoerisme 8.5 Evenementen 8.6 Bestedingen 8.7 Werkgelegenheid in de bezoekerseconomie 8.8 Koopstromen 8.9 Trends en ontwikkelingen Verschillende raakvlakken zijn er met hoofdstuk 12 Cultuur en hoofdstuk 6 Economie. Samenvatting heeft: Ongeveer twee miljoen dagbezoeken per jaar aan 368 horecavestigingen Stijging aantal restaurants Hotelcapaciteit sinds 2010 flink gestegen 6.000 arbeidsplaatsen in toeristische sector Rapportcijfer 7,3 van eigen inwoners voor levendigheid aar koopt 36% van niet-dagelijkse artikelen in binnenstad Dagbezoekers aan gaan vaak naar musea Dagbezoekers besteden relatief weinig in winkels Staat van 2012 73
8.2 Dagbezoek aan Per jaar brengen zo n één miljoen Nederlanders ongeveer twee miljoen dagbezoeken aan. Dat is vergelijkbaar met het bezoek aan steden als Delft, Deventer en Dordrecht, maar uiteraard veel lager dan aan Amsterdam (twaalf miljoen bezoeken) en aan Rotterdam (negen miljoen bezoeken). Aan de dagbezoekers is gevraagd wat de hoofdreden is om een stad te bezoeken. Het opvallendste verschil tussen en andere steden in Nederland die meedoen aan het CVO is dat men in vaak een museum bezoekt en minder vaak komt om te winkelen. In hoofdstuk 12 Cultuur staat meer informatie over museumbezoek. Hoofdreden voor dagbezoek aan stad Winkelen vooor plezier Bezoek museum Lunch / diner in restaurant Stadswandeling Bezoek evenement Op terrasje zitten Bezoek bioscoop Bezoek nachtleven / uitgaan Bezoek theater / concert Bezoek wellness centrum Bezoek sportwedstrijd Bezoek aan attractie Bezoek strand Geen reden 6% 7% 6% 6% 4% 6% 5% 4% 4% 4% 1% 1% 0% 0% 1% 14% 20% 20% 28% alle steden 4 Bron: Continu Vakantie Onderzoek, driejaarsgemiddelde 2009 2011 8.3 Horeca Een bezoek aan de stad gaat vaak gepaard met horecabezoek. En natuurlijk maken ook de eigen inwoners gebruik van restaurants of cafés. In onderstaande tabel is te zien hoe het aanbod van horecavestigingen zich heeft ontwikkeld in. Het totale aantal horecavestigingen is in vergelijking met 1996 steeds gestegen. Dat komt met name door een stijging van het aantal restaurants. Het laatste jaar is het aantal vestigingen van partycatering flink omhoog gegaan. Na 2000 is er een afname te zien van het aantal vestigingen in de drankensector, waarvan cafés het grootste deel uitmaken. De fastservicesector, waaronder snackbars en lunchrooms, laat een lichte stijging zien. 74 Staat van 2012
Aantal horecavestigingen naar sector Jaar Dranken Fastservice Restaurant Hotel Partycatering Totaal 1996 145 88 77 14 1 325 1998 146 87 81 11 2 327 2000 135 89 91 10 2 327 2002 131 89 96 12 2 330 2004 134 89 105 11 2 341 2006 135 90 107 12 3 347 2008 137 93 105 13 5 353 2010 139 93 105 13 9 359 2012 136 93 105 15 19 368 Bron: Bedrijfsschap horeca en catering, stand per 1 januari Hoe verhoudt de horeca in zich met die in andere steden? In onderstaande grafiek is te zien dat ook in andere steden met meer dan 100.000 inwoners het aanbod in de drankensector is afgenomen, zelfs sterker dan in. Wat restaurants betreft heeft een relatief groter aanbod dan vergelijkbare steden. Aantal horecavestigingen per 10.000 inwoners 14 12 10 8 6 4 2 dranken dranken 100.000+ fastservice fastservice 100.000+ restaurant restaurant 100.000+ 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Bron: Bedrijfsschap horeca en catering, stand per 1 januari Ook voor de hotelsector is een vergelijking te maken van het aanbod in en dat in andere grote steden. In de volgende grafiek is het aantal hotelkamers en -bedden in 1995 op 100 gesteld. Vervolgens is de ontwikkeling te zien tot en met 2012, steeds uitgedrukt in een indexcijfer. In is de hotelcapaciteit de laatste twee jaar flink toegenomen, die is namelijk bijna twee keer zo groot als in 1995. Staat van 2012 75
Ontwikkeling aantal hotelkamers en bedden (index 1995 = 100) 200 175 Kamers Bedden Kamers 100.000+ Bedden 100.000+ 150 125 100 75 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Bron: Bedrijfsschap horeca en catering, stand per 1 januari In welke mate wordt er gebruik gemaakt van de hotels en pensions? Daarvoor geven de opgaven voor de toeristenbelasting een aanwijzing. In de periode 2001 t/m 2010 ligt het aantal hotelovernachtingen (inclusief de camping in ) op een kleine tweehonderdduizend. Alleen in 2006 (het Rembrandtjaar) lag het aantal boven deze grens. Aantal hotel- en campingovernachtingen 182.382 193.109 192.391 186.122 177.058 203.005 186.697 187.553 190.173 191.746 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Bron: Belastingsamenwerking Gouwe-Rijnland 8.4 Watertoerisme staat bekend om de vele grachten en singels. Watertoerisme is een steeds groter onderdeel van de bezoekerseconomie. Dat blijkt onder andere uit het aantal bezoekers dat in de passantenhaven bij de Zijlpoort overnacht. Zowel het aantal boten (passanten) als het aantal verblijfsdagen is sinds 2005 flink gestegen. 76 Staat van 2012
Aantal passanten en verblijfsdagen in de passantenhaven Zijlpoort passanten verblijfsdagen 7.642 7.750 7.865 6.498 4.416 4.424 5.190 1.688 1.728 2.020 2.487 3.136 3.015 3.218 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Bron: Gemeente 8.5 Evenementen 76% van de aren vindt dat er in voldoende te beleven is; 1 vindt van niet en 11% heeft geen mening. Als rapportcijfer voor de levendigheid geeft men in 2011 een 7,3; 45% geeft een 8 of hoger en 11% een onvoldoende. Een ruime meerderheid van de aren staat positief tegenover evenementen, ook in de binnenstad waar men meer overlast hiervan ervaart. Rapportcijfer levendigheid 7,3 7,1 7,4 7,5 7,3 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Bron: Stadsenquête Sinds 2010 voert BOA in opdracht van en in samenwerking met Marketing de evenementenmonitor uit. Hierbij worden bezoekers van evenementen geënquêteerd. In onderstaande tabel staat een aantal resultaten samengevat. Enkele kenmerken van bezoekers van verschillende evenementen % kinderen % uit % hoogopgeleid Lakenfeesten 2010 16% 5 47% Open Monumentendagen 2010 1 4 69% Cultuurmaand 2011 20% 66% 81% Glazen Huis 2011 20% 27% 54% Cultuurweken 2012 9% 55% 77% Bron: Evenementenmonitor Staat van 2012 77
8.6 Bestedingen In het Continu Vakantie Onderzoek wordt aan dagbezoekers gevraagd hoeveel zij besteden tijdens hun bezoek en waaraan (verdeeld in drie segmenten). Het blijkt dat bezoekers aan minder besteden dan bezoekers aan andere steden in Nederland. Gemiddeld zijn de uitgaven 34 per bezoeker. Dit verschil komt met name omdat zij minder uitgeven in winkels. 46% van de bezoekers aan geeft helemaal niets uit in winkels tegen 3 van de dagbezoekers in andere steden. Bestedingen van dagbezoekers Winkels Horeca Overig 11 17 6 Nederland 20 18 6 Bron: Continu Vakantie Onderzoek, driejaarsgemiddelde 2009 2011 8.7 Werkgelegenheid in de bezoekerseconomie De toeristische sector geeft in werk aan ongeveer zesduizend mensen. De toeristische sector is daarbij opgebouwd uit de sectoren detailhandel, horeca en recreatie. Die laatste omvat onder andere cultuur, sport en rederijen. De werkgelegenheid in de bezoekerseconomie is tussen 1999 en 2003 gedaald en vanaf die tijd stabiel. Aantal werknemers 918 1.520 904 1.509 3.934 3.468 Recreatie Horeca Detailhandel 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland, stand per 1 januari 78 Staat van 2012
8.8 Koopstromen Eens in de vijf tot zeven jaar wordt het Koopstromenonderzoek Randstad gehouden. Hierbij wordt per gemeente, en soms per winkelgebied, bekeken waar de bezoekers vandaan komen en hoeveel zij besteden in de detailhandel. Tussen 2004 en 2011 is een groot verschil te zien in het winkelgedrag van aren. Werd in 2004 nog meer dan de helft van de niet-dagelijkse artikelen in de binnenstad van gekocht, in 2011 is dat nog maar 36%. Inmiddels kopen aren 1 via internet. In hoofdstuk 6 over Economie is informatie te vinden over het winkelaanbod in. Waar winkelt de aar? andere gemeenten 28% internet 0% Binnenstad 5 andere gemeenten 25% internet 1 Binnenstad 36% 2004 2011 Leiderdorp 5% overig 11% Kopermolen Luifelbaan Leiderdorp 7% overig 14% Kopermolen Luifelbaan Bron: Koopstromenonderzoek Randstad 8.9 Trends en ontwikkelingen Trends volgens het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen (NBTC) Het aantal buitenlandse toeristen dat Nederland bezoekt is tussen 2003 en 2007 consequent gestegen. In 2008 en 2009 was er een dip, waarna het aantal in 2010 en 2011 weer toenam tot boven het oude niveau. Het binnenlandse toerisme is sinds 2003 vrijwel stabiel. In het algemeen verwacht het NBTC een groei van het aantal citytrips en het aantal korte hotelvakanties. Daarnaast zijn er drie trends die tot en met 2020 van invloed zijn op de toeristische markt in Nederland: 1. Het effect van de crisis is tweeledig: Eigen land kan wellicht wat profiteren van het feit dat Nederlanders wat dichterbij blijven. Tegelijkertijd is Nederland sterk afhankelijk van korte (veelal extra) vakanties en juist daarop zal met name beknibbeld worden. 2. Vergrijzing. Het aantal 65-plussers zal de komende jaren sterk toenemen. Dit zal leiden tot een groter aantal vakanties. De ouderen van de nabije toekomst zijn vitaal en gewend om (vaak) op vakantie te gaan. Wel stellen ze extra eisen aan accommodaties op het gebied van comfort en veiligheid. 3. Het boekingsproces zal veel vaker via internet verlopen. Ook laat nu een kwart van de vakantiegangers zich leiden door beoordelingen op sociale reis-sites. In de toekomst zal ook tijdens de vakantie het mobiele internet steeds vaker worden geraadpleegd. Duurzaamheid heeft overigens in de nabije toekomst nog geen merkbare invloed op vakantiegedrag van Nederlanders. Staat van 2012 79
Leids beleid De gemeente heeft de afgelopen periode beleid ontwikkeld op verschillende deelterreinen binnen toerisme en recreatie. In 2012 is een nieuwe Evenementennota geschreven. De visie van de gemeente is: Een breed en divers aanbod van evenementen; extra aandacht voor onderscheidende evenementen die passen bij, Stad van Ontdekkingen; met zorg voor de aantrekkelijke en leefbare stad. De nota wordt in het najaar van 2012 aangeboden aan de gemeenteraad. kent sinds 2008 het programma Binnenstad. Het programma werkt aan een steeds beter functionerende economie in de binnenstad en stelt in de uitvoering de bezoeker centraal. Het succes van het programma wordt afgemeten aan de beoogde effecten: meer bezoekers, meer bestedingen en een hogere waardering voor de binnenstad van. Meer informatie? bijvoorbeeld Meer informatie over Toerisme en recreatie vindt u op www.leiden.nl/statistiek Voor rapporten: klik op Onderzoeksbank Voor tabellen: klik op in cijfers Panel over evenementen Winkels in de Leidse binnenstad Stadsenquête over koopstromenl 80 Staat van 2012