Evaluatie Burgerparticipatie Gemeente Zuidhorn Mei 2016 Werkgroep evaluatie burgerparticipatie Kor de Boer Doreen Edeler Martien van der Laan Francisca Kiestra Melissa Kramer 1
Inleiding / Aanleiding In september 2012 heeft de gemeenteraad de kadernota Burgerparticipatie: samen werken aan beleid vastgesteld (bijgevoegd). Met deze nota werd beoogd invulling te geven aan het onderdeel burgerparticipatie in de toekomstvisie 2030. In de kadernota is gekozen voor een heldere rolverdeling tussen gemeenteraad en college. De raad richt zich op de burger als partner, die afhankelijk van het participatieniveau (zie de participatieladder in de kadernota) meedenkt of meebeslist over beleidsonderwerpen. Het college richt zich niet alleen op de inwoner als partner, maar vooral ook op de inwoner als wijk- /dorpsbewoner. Hierbij gaat het vaak om uitvoering van projecten en beleidsplannen. Bij de vaststelling van de kadernota is afgesproken de raad periodiek te informeren over de wijze waarop inwoners bij de beleidsvoorbereiding en uitvoering van plannen zijn en worden betrokken. Met deze evaluatie wordt beoogd invulling te geven aan deze afspraak. Burgerparticipatie Met burgerparticipatie beoogt onze gemeente de kwaliteit van en het draagvlak voor beleid en plannen centraal te stellen, dit ook uit te dragen naar onze inwoners en de leefbaarheid van onze dorpen te verbeteren. We moeten onze inwoners tijd en ruimte geven om te kunnen participeren. De kadernota geeft aan dat we bij de inzet van burgerparticipatie gebruik kunnen maken van verschillende werkwijzen en/of instrumenten. Welke we kiezen, hangt af van het (vooraf) gekozen participatieniveau. Onderwerpen die zich volgens de nota goed lenen voor burgerparticipatie, zijn onderwerpen op het terrein van inrichting en beheer van de openbare ruimte en de infrastructuur en onderwerpen betreffende de leefbaarheid in de dorpen. Bestuursakkoord en routeplanner Het onderwerp burgerparticipatie is ook opgenomen in het bestuursakkoord en de routeplanner 2.0. In de routeplanner is voor het onderdeel evaluatie het volgende opgenomen: Op grond van het uitvoeringsprogramma bestuursakkoord Verbinden, de mens centraal: vernieuwen en vertrouwen gaan we een aantal werksituaties en/of projecten waarbij burger- en overheidsparticipatie een rol heeft gespeeld, evalueren. 2
Evaluatie De kadernota kent een praktische en pragmatische aanpak. In lijn met deze aanpak zijn we op zoek gegaan naar een pragmatische wijze van evalueren. Deze wijze hebben wij gevonden in de methode Benchmark Burgerparticipatie (http://www.benchmarkburgerparticipatie.nl). Deze benchmark helpt gemeenten om beter samen te werken met burgers, bedrijven en organisaties. Hij is uitgevoerd door Totta Research, Partners & Pröpper en Hein Albeda en ondersteund door de Rijksoverheid. Voor de evaluatie hebben we gebruik gemaakt van een onderdeel van de Benchmark Burgerparticipatie, de Participatiemonitor. Participatiemonitor Met de Participatiemonitor hebben we een vijftal projecten in onze gemeente zelfstandig geëvalueerd, door middel van online evaluaties. De resultaten hiervan zijn per project weergegeven in een trajectrapport. Deze rapporten geven per project inzicht in de beoordeling van (de desbetreffende projectleider van) onze gemeente versus de beoordeling van de burgers, organisaties, verenigingen en bedrijvenparticipanten (burgers, ondernemers en/of bedrijven) die deelnamen aan het project. Daarbij wordt ingezoomd op vier onderliggende kwaliteitsmaatstaven: realisatiekracht en democratie (Resultaten), kwaliteit van samenwerking en professionele vormgeving (Praktijk). De vijf projecten die we hebben geëvalueerd, staan hieronder. De trajectrapporten van deze projecten vindt u bijgevoegd. 1. Sportieve ontmoetingsplek Den Horn (een initiatief van inwoners, dat onze gemeente heeft gefaciliteerd en ondersteund) 2. Bruggetje Akkerend (een initiatief van onze gemeente, opgepakt volgens principe van burgerparticipatie, maar nam een andere wending) 3. Openbaar verlichtingsplan Visvliet (gezamenlijke start en daarna overgelaten aan inwoners) 4. Buurthuiskamer Aduard (initiatief inwoners, gezamenlijk opgepakt, daarna uitgevoerd door vrijwilligers) 5. Verkeerssituatie Brede School (initiatief ouders, gezamenlijk opgepakt en uitgevoerd) Leeswijzer bij trajectrapporten Bij het lezen van deze rapporten is het goed te bedenken dat de evaluatiecriteria in de monitor vooral gerelateerd zijn aan burgerparticipatieprojecten (projecten waarbij onze gemeente initiatiefnemer is en de burger erbij betrekt). Een van die criteria is de mate waarin vroegtijdig door onze gemeente is gecommuniceerd over de aanpak van het project en de wijze waarop burgers bij het project worden betrokken. Onder de vijf bovengenoemde projecten zijn echter ook overheidsparticipatieprojecten (projecten waarbij inwoners initiatiefnemer zijn en waarbij onze gemeente wordt betrokken). De andere rol die onze gemeente bij deze laatstgenoemde projecten heeft, brengt met zich mee dat onze gemeente in de voorbereiding van het project geen, ofeen minder actieve rol heeft. Een goede score op de Praktijk van burgerparticipatie behoort dan niet tot de mogelijkheden, waardoor de totaalscore ook lager uitvalt. Dit is het geval bij het project Sportieve ontmoetingsplekin Den Horn. Bij het lezen van de evaluatie dient hier dan ook rekening mee gehouden te worden. 3
Conclusies en aanbevelingen In de trajectrapporten worden de volgende conclusies en aanbevelingen gegeven. Conclusies De over-all conclusie is dat de deelnemers aan de diverse trajecten heel tevreden zijn. De geëvalueerde trajecten scoren gemiddeld een 7,6 op tevredenheid van de deelnemers. Dat wij als gemeente de lat hoog hebben liggen, blijkt uit het feit dat de projectleiders van onze gemeente minder tevreden zijn. Zij scoren gemiddeld een 6,6. Dit is terug te vinden op bladzijde 11 van de rapportage. De uitkomsten op de onderliggende kwaliteitsmaatstaven laten het volgende zien: Professionele vormgeving Kwaliteit van samenwerking Realisatiekracht Democratie De gemiddelde score is 7,1, met een bovengrens van 8,4 en een ondergrens van 5,3. De relatief lage ondergrens heeft vooral te maken met het beschrevene in de bovenstaande leeswijzer. De gemiddelde score is 7,5 met een bovengrens van 8,5 en een ondergrens van 6,1. De deelnemers zijn heel positief over de samenwerking en interactie met de gemeente. Men ervaart een prettige omgang en een open houding bij onze gemeente. De gemiddelde score is 6,6 met een bovengrens van 8,0 en een ondergrens van 5,3. Dit laat goed zien dat participatie (met name in de ogen van gemeentelijk medewerkers) weliswaar een constructieve bijdrage levert aan de realisatiekracht (door krachten van burgers, bedrijven en organisaties te bundelen), maar niet echt bijdraagt aan een snelle realisatie. De gemiddelde score is 7,4 met een bovengrens van 8,2 en een ondergrens van 6,2. De deelnemers zijn positief tot zeer positief over de bijdrage van burgerparticipatie aan democratie. Aanbevelingen In de evaluatie wordt op basis van de cijfers op een aantal vlakken ruimte voor ontwikkeling gezien. Dit is vertaald naar de volgende aanbevelingen: Creëer helder zicht op het geldend beleid, kaders en regels. Stem goed de rollen af die de raad, het college en/of management vervullen in burgerparticipatietrajecten Zet meer in op e-participatie, bijvoorbeeld door gebruik van sociale media, digitale online platformen, etc. Heb aandacht voor de realisatiesnelheid. Hierbij wordt wel opgemerkt dat de trajecten mooie dingen opleveren (draagvlak, creatieve oplossingen). Of dit opweegt tegen de tijd die het kost om dit te bereiken, is niet meetbaar. 4
Vervolg Uit de evaluatie blijkt dat inwoners tevreden zijn over de trajecten die zijn geëvalueerd, maar dat op een aantal vlakken ruimte is voor verdere verbetering. Hoe gaan we verder met de genoemde aanbevelingen, geven deze aanbevelingen aanleiding tot aanpassing van de kadernota en tot een andere werkwijze betreffende burgerparticipatie? Hoe verder met aanbevelingen? Creëer helder zicht op het geldend beleid, kaders en regels en stem goed de rollen af die de raad, het college en/of management vervullen. In geval van zuivere burgerparticipatietrajecten kan onze gemeente zonder problemen vooraf meer duidelijkheid geven over regels, kaders en rollen (= de bewegingsruimte van de deelnemers) geven. Onze gemeente is in die trajecten initiatiefnemer. Vanuit die rol bepaalt onze gemeente hoe burgers bij trajecten worden betrokken. In geval van overheidsparticipatietrajecten is het lastiger vooraf meer duidelijkheid te geven. We zijn dan geen initiatiefnemer en worden vaak later in het traject betrokken. Deze trajecten willen we in eerste instantie vooral positief meedenkend insteken. Gaandeweg bepalen we onze rol. Welke rol we kiezen hangt daarbij af van de mogelijkheden en onmogelijkheden van de initiatiefnemer. Deze insteek brengt met zich mee dat het niet past vooraf gelijk al duidelijkheid te geven over regels, kaders en rolverdeling. Actie: Om deze redenen geven we in nieuwe trajecten, wanneer gewenst, zo snel mogelijk zicht op de bewegingsruimte van de deelnemers. Zet meer in op e-participatie, bijvoorbeeld door gebruik van sociale media, digitale online platformen, etc. Deze aanbeveling is gebaseerd op de bevinding dat we nog betrekkelijk weinig gebruik maken van e-participatie. Het is echter niet zo dat betrokken burgers aangeven dat zij deze vorm van participatie ook echt missen. Actie: Om deze reden vatten wij de aanbeveling op als een goede tip en doen er waar mogelijk/gewenst ons voordeel mee. Heb aandacht voor de realisatiesnelheid Deze aanbeveling is gebaseerd op de constatering (vooral door de projectleiders van onze gemeente) dat burgerparticipatie tijd kost. Door de opstellers van de evaluatie wordt hierbij wel opgemerkt dat de trajecten mooie dingen opleveren (draagvlak, creatieve oplossingen). Of dit opweegt tegen de tijd die het kost om dit te bereiken, is niet meetbaar. Actie: Omdat de projectleiders van onze gemeente graag een hogere realisatiesnelheid zouden willen zien, gaan we echter wel na of en hoe we trajecten kunnen versnellen. Hoe verder met de kadernota Burgerparticipatie? In 2012 is de kadernota Burgerparticipatie vastgesteld. Deze beschrijft hoe we het middel burgerparticipatie inzetten. Gelet op de uitkomsten van de evaluatie kan de bestaande aanpak betreffende burgerparticipatie zonder meer worden voortgezet. We zien het overnemen van het bovengenoemde advies daarbij niet als voorwaarde, maar als verbetering. De kadernota Burgerparticipatie hoeft niet te worden herzien. 5
Hoe verder met burgerparticipatie? In de afgelopen jaren hebben ontwikkelingen als de kanteling en de veranderende rol van de overheid gemaakt dat burgerparticipatie steeds vaker wordt vervangen door overheidsparticipatie. Burgerparticipatie zal echter niet helemaal verdwijnen. Gemeenten houden immers wettelijke taken die vertaald moeten worden naar lokaal beleid. Burgerparticipatie blijft in die gevallen hèt middel voor het creëren van draagvlak. Actie: We moeten ons hierbij wel afvragen waar de grenzen liggen betreffende burgerparticipatie. Voor welke onderwerpen benaderen we de burger wel en voor welke niet. Hoe vaak benaderen we burgers en hoeveel burgers benaderen we? Zeker met het oog op de rol van burgers in het herindelingsproces is het goed dit op korte termijn te onderzoeken. De verschuiving van burgerparticipatie naar overheidsparticipatie stelt nieuwe eisen aan onze organisatie. Het vereist onder meer een grotere flexibiliteit. Participeren in burgerinitiatieven is namelijk aan de orde wanneer een initiatief zich voordoet. De gevraagde flexibiliteit staat soms op gespannen voet met ons planmatig werken (planning). Actie: Omdat wij burgerinitiatieven in hoge mate waarderen en burgers graag faciliteren in hun initiatieven (we werken voor de burger), zouden we bij voorkeur op korte moeten onderzoeken hoe we deze spanning kunnen wegnemen/verminderen. De verschuiving van burgerparticipatie naar overheidsparticipatie betekent ook dat de oorspronkelijke rol van adviescommissies min of meer komt te vervallen. Adviescommissies zijn in het leven geroepen om vanuit hun deskundigheid namens de burgers mee te denken over beleid en besluiten. Tegenwoordig maken we minder beleid en vragen we de burgers liefst zelf om mee te denken. De adviescommissies lopen hier tegenaan en zoeken daarom in meer of mindere mate al een tijdje hun (nieuwe) rol en/of stellen zelfs de vraag of zij nog een rol hebben. Onze gemeente heeft een vijftal adviescommissies (adviescommissie gehandicaptenbeleid, WMO adviesraad, adviescommissie kunst en cultuur, adviescommissie milieu en de adviescommissie bouwen en wonen). Actie: Aangezien wij adviescommissies destijds in het leven hebben geroepen en de rol hebben gegeven waar zij nu mee worstelen, is het goed nu met de adviescommissies mee te denken over of zij nog een rol hebben en zo ja, wat deze rol is. 6
Tot slot Concluderend kunnen we stellen dat de evaluatie heeft opgeleverd dat we op het terrein van burgerparticipatie al goed werk verzetten. De inwoners zijn heel tevreden over de geëvalueerde trajecten. Als gemeente zijn we wat kritischer. We hebben de lat hoog liggen. De uitvoerders van de evaluatie hebben op basis van deze uitkomsten een aantal aanbevelingen geformuleerd. Gelet op deze aanbevelingen gaan we in volgende trajecten, wanneer gewenst, zo snel mogelijk zicht geven op de bewegingsruimte van de deelnemers, gaan we waar mogelijk/gewenst ons voordeel doen met e-participatie en gaan we na of en hoe we trajecten kunnen versnellen. De aard van de aanbevelingen en het aangegeven vervolg geven geen aanleiding tot herziening van de Kadernota Burgerparticipatie en/of van onze werkwijze betreffende burgerparticipatie. Gelet op ontwikkelingen als de kanteling, de veranderende rol van de overheid en een verschuiving van burgerparticipatie naar overheidsparticipatie, willen we wel nagaan, waar de grenzen van burgerparticipatie liggen, hoe we de spanning tussen ons planmatige werken en de in toenemende mate gevraagde flexibiliteit (in verband met het toegenomen aantal burgerinitiatieven waarin onze overheid participeert) kunnen wegnemen, en wat de genoemde ontwikkelingen betekenen voor de rol van de gemeentelijke adviescommissies. 7