HOE WERKT DE GEMEENTE? Het beïnvloeden van beleid en besluitvorming

Transcriptie

1 HOE WERKT DE GEMEENTE? Het beïnvloeden van beleid en besluitvorming Beleidsvorming in de gemeente volgt redelijk vaste stappen. In dit document leest u welke stappen dat zijn. Daardoor kunt u op tijd bij die verschillende meedenken over richtingen en oplossingen. W. Carabain Overheidsexperts.nl in opdracht van MOgroep 7/25/2013

2 Hoe werkt de gemeente? Het beïnvloeden van beleid en besluitvorming HOE KOMT BELEID TOT STAND? Beleid komt op verschillende manieren tot stand. Het kan gaan om een kleine aanpassing die geen extra geld kost. De gemeenteraad wordt hiervan soms niet of soms met een informatiebrief over geïnformeerd. Soms wordt beleid door de gemeenteraad geëvalueerd en leidt die evaluatie tot een huiswerk voor de wethouder. De meest fundamentele beleidswijzigingen komen tot stand via een nieuwe kadernota of beleidsnota. Hierin wordt een gemeentelijke visie op het werkterrein gegeven en de worden de beoogde maatschappelijke doelen verwoord. Vaak zit er aan zo'n beleidsnota ook een plan van aanpak waarin staat welke acties er worden uitgevoerd. Het is voor maatschappelijke organisaties van belang om bij evaluaties en bij het opstellen van nieuwe beleidsnota's actief betrokken te zijn. Dergelijke processen bieden goede kansen om de uitkomsten te beïnvloeden. Als beleid op een klassieke wijze tot stand komt, wordt dit eerst ambtelijk getoetst aan het bestaande beleid en wordt de uitvoering onderzocht op haalbaarheid. Vervolgens volgt de bestuurlijk en politieke behandeling, eerst door de wethouder, daarna door het college van b&w en tenslotte door de gemeenteraad. Tegenwoordig wordt in steeds meer gemeenten voor een andere aanpak gekozen. Kenmerkend daarvan is dat de gemeenteraad eerder bij het beleidsproces wordt betrokken. Er vindt een discussie op hoofdlijnen plaats die richtinggevend is voor de ambtelijke aanpak daarna. Bij deze werkwijze krijgen maatschappelijke organisatie en De beste kans is bij het opstellen van nieuwe beleidsnota s of bij evaluatie van vorige nota s. burgers vaak ook de gelegenheid in een vroegtijdig stadium hun opvatting te geven. Er zijn in deze aanpak drie fasen te onderscheiden: meningsvorming (openbaar toegankelijk en mogelijkheid om te participeren in het debat), oordeelsvormend (commissievergadering die kan worden toegesproken) en besluitvormend (raadsvergadering die eveneens kan worden toegesproken). Het zal duidelijk zijn dat deze werkwijze vereist dat maatschappelijke organisaties nadrukkelijk verbonden moeten zijn met de gemeente. Het gevolg is namelijk dat waar voorheen het beleid tot stand kwam door een samenwerking tussen de wethouder en de ambtenaar, dit nu tot stand komt door samenwerking tussen de raad, de wethouder en de ambtenaar. Door nadrukkelijk op alle drie de niveaus verbonden te zijn, is de kans het grootst dat het beleid kan worden beïnvloed. 1

3 BURGERPARTICIPATIE Steeds meer gemeenten laten burgers participeren in het beleidsprocessen. De gemeente Eindhoven hanteert daarvoor bijvoorbeeld haar verordening 'Samenspraak'. Hierin is vastgelegd dat alle beleid via samenspraak tot stand dient te komen. En als dit niet gebeurt moet de betreffende ambtenaar aan het college van b&w motiveren waarom van het uitgangspunt is afgeweken. Democratisering van beleidsprocessen bieden talrijke kansen om het beleid te beïnvloeden. De gemeente gaat immers vroegtijdig met burgers en organisaties in gesprek over het gewenste beleid. Dit betekent dat er niet te hoeft te worden gereageerd, maar dat vanaf het begin standpunten en belangen kunnen worden uitgedragen. WAT IS EEN COLLEGEPROGRAMMA? Het college van b&w stelt nadat de wethouders zijn benoemd een collegeprogramma op. Daarin staat welke visie het college op de gemeente heeft, waar de prioriteiten liggen en welke resultaten men wil realiseren. Aan de basis van de beoogde resultaten liggen in de regel beleidsnota's. In het collegeprogramma wordt aangekondigd welke nota's er in de komende bestuursperiode worden opgesteld of geactualiseerd. Het college van burgemeester en wethouders voeren het beleid uit. Maar stellen ook het beleid voor aan de gemeenteraad. Veel beleidsnota's hebben een houdbaarheid van vier jaar. Dat betekent dat er een grote kans is dat de Welzijnsnota, de Participatienota, de Ouderennota, de nota Jeugdbeleid en de Armoedenota worden geëvalueerd of herzien. Het verdient aanbeveling om tijdig te achterhalen welke nota voor welk jaar staat gepland. Op basis van die informatie kan een strategie worden ontwikkeld om de beïnvloeding zo succesvol mogelijk te laten zijn. WAT DOET DE GEMEENTERAAD? De gemeenteraad is het hoogste orgaan in de gemeente. In de raad vindt de besluitvorming over alle belangrijke beleidskeuzen plaats en het daaraan verbonden budget. De raad is samengesteld uit fracties. Een aantal van die fracties vormen een coalitie die samen de meerderheid in de raad vormen. Veel voorstellen van het college van b&w kunnen rekenen op de steun van de coalitie, maar de raad gaat niet met elk voorstel akkoord. De raad heeft een eigen verantwoordelijkheid. Die komt tot uitdrukking in drie belangrijke taken: de kaderstellende taak, de volksvertegenwoordigende taak en de controlerende taak. In relatie tot deze taken heeft de raad diverse instrumenten tot haar beschikking, zoals de mogelijkheid om een motie of een amendement in de dienen. Ook kan de raad mondelinge of 2

4 schriftelijke vragen stellen of zelf met een initiatiefvoorstel komen. De belangrijkste taak van de raad is het budgetrecht. Dit de bevoegdheid om het college toestemming te geven geld uit te geven aan bepaalde beleidsdoelen. De gemeenteraad vergadert maandelijks met uitzondering van de zomermaanden. De vergaderingen zijn openbaar, dus iedereen kan ze bijwonen. Lukt dat niet, dan kan de raadsvergadering vaak gevolgd of teruggezien worden via de website van de gemeente. Uiteraard kun je ook de notulen doornemen. Op deze wijze is het altijd mogelijk te achterhalen welk standpunt een bepaalde fractie heeft ingenomen. Voor een lobby heeft een raadsvergadering vaak niet veel betekenis. De standpunten liggen doorgaans al vast en in feite worden tijdens de raadsvergadering vaak alleen de besluiten genomen. Wel kan het nuttig zijn om je eigen verhaal nogmaals kort uiteen te zetten en waarom je het zo belangrijk vindt dat het anders kan en moet. Alle relevante personen luisteren naar je verhaal, er wordt verslag van gemaakt en misschien pikken de media er iets van mee. Kortom, zie het als een ultieme poging om het beleid te beïnvloeden. Het aanvragen van spreektijd gebeurt bij de griffie. Maar er kunnen tijdens een raadsvergadering ook onverwachte dingen gebeuren. De oppositie kan een motie indienen die mede door jou lobby tot stand is gekomen. Wie weet haalt die motie een meerderheid. Of er kan een amendement worden ingediend, waardoor het besluit voor jouw organisatie net iets gunstiger uitvalt dan je vooraf dacht. Kortom, ook de raadsvergadering biedt mogelijkheden om de uitkomst te beïnvloeden. Tocht geldt de regel dat een lobby zo vroeg mogelijk in het proces moet plaatsvinden om het rendement zo groot mogelijk te laten zijn. Dat betekent dat je raadsleden al tijdens fractievergaderingen moet beïnvloeden of tijdens een commissievergadering. HOE IS DE FINANCIËLE SITUATIE VAN DE GEMEENTE? Veel gemeenten verkeren in zwaar weer. In de huidige bestuursperiode is er een zwaar bezuinigingsprogramma uitgevoerd. Dit heeft vergaande gevolgen gehad voor het voorzieningenniveau, bijvoorbeeld voor buurthuizen, jongerencentra en bibliotheken. Maar ook de maatschappelijke organisaties die verantwoordelijk zijn voor de kwaliteit en het in stand houden van het voorzieningenniveau hebben een flinke veer moeten laten. Helaas is het eind van de tunnel is nog niet in zicht. Ter illustratie zetten wij hier enkele gegevens op een rij voor een gemeente van 66 duizend inwoners. U kunt op basis hiervan inschatten hoe de financiële situatie is in de gemeente waarvoor uw organisatie werkt. De betreffende gemeente heeft in mei 2013 de Meicirculaire van het rijk ontvangen. De Meicirculaire bevat informatie over de algemene Gemeenten staan in de periode voor harde financiële keuzes. 3

5 uitkering die gemeenten via het Gemeentefonds ontvangen. Tevens zijn de aangekondigde bezuinigingen door het kabinet hierin verwerkt. Daarnaast heeft het kabinet onder druk van de EU aanvullende bezuinigingen aangekondigd. Het gaat in totaal om een bedrag van 6 miljard. Voor deze gemeente heeft de Meicirculaire en de extra bezuiniging door het rijk de volgende financiële gevolgen: Bijstelling op grond van de Meicirculaire (bedragen in 1.000) Inschatting aanvullende extra korting op algemene uitkering (bedragen in 1.000) Structureel Totaal Deze tabel heeft veel voorspellende waarde voor de gemeentelijke prioriteiten in de komende periode van 2014 tot Geleidelijk heeft deze gemeente in 2018 ruim 5,5 miljoen minder te besteden dan nu het geval is. De cijfers onderstrepen onmiskenbaar de urgentie van lobby en beleidsbeïnvloeding, maar ze geven anderzijds ook aan dat de bewegingsruimte voor gemeenten gering is. Raadpleeg ook: Lobbyen bij gemeenten De verkiezingen staan voor de deur 4