Quin van Dam 1 Klinisch psychoog, psychoanalyticus & psychodynamisch psychotherapeut Psychotherapie & supervisiepraktijk in Leiden Onderwijs Ontwikkelingsprofiel (diagnostiek), Affectfobietherapie en Angst voor de dood Begeleider van Balint-groepen met huisartsen 2 Hot and Cool Wanneer doodsangst? Belemmeringen bij de behandelaar Oefening met doodsangst Klinische praktijk Plaats voor de dood & scholing Evaluatie 3 1
De dood jeukt Hij is altijd bij ons, krabbelt aan onze deur in ons binnenste en zoemt nauwelijks hoorbaar achter het membraan van ons bewustzijn (Yalom) Een droom http://www.youtube.com/watch?v=a3n4txn eapg Van Hotnaar Cool Angst en paniek (hot) Door emoties gedreven Zelfbescherming, ontkennen & ontwijken Eeuwig leven www.cryonics.org Medische termen Initiatief bij de arts 6 2
Wanneer doodsangst? Vaak impliciet Confrontatie met ziekte of dood Psychische problemen Traumatisch verlies van geliefde Stapeling van verlies Gebrek aan sturing & zelfvertrouwen Belast verleden 7 Maatschappelijke context Eigen mogelijke afweer 8 Stijging levensverwachting Sterftecijfer jongeren < Ouderen > Locatie van overlijden Geen taal voor de dood www.quinvandampsychotherapie.n l 9 3
Tegenoverdracht Verwerking van verlies Angst voor mijn dood? Oefening www.quinvandampsychotherapie.n l 10 Vier uitspraken Met uw buurvrouw/buurman Welke uitspraak is van toepassing? A exploreert bij B 3 minuten B exploreert bij A 3 minuten 5 x doorvragen Bv: Mijn gezin mij nodig heeft 11 1. Ik onvoldoende uit het leven heb gehaald 2. Gebeurtenissen zonder mij plaatsvinden 3. Familieleden en vrienden verdriet hebben 4. Ik onzeker ben over mijn bestaan na de dood 12 4
1. Ik onvoldoende uit het leven heb gehaald 2. Gebeurtenissen zonder mij plaatsvinden 3. Familieleden en vrienden verdriet hebben 4. Ik onzeker ben over mijn bestaan na de dood 13 14 Wat ervaar je? Welke vragen passen? 15 5
Intrapersoonlijk > zelfontplooiing Ik onvoldoende uit het leven heb gehaald Interpersoonlijk Verlies van sociale identiteit Gebeurtenissen zonder mij plaatsvinden Gevolgen voor gezin en vrienden Familieleden en vrienden verdriet hebben Transpersoonlijk Leven na de dood en bestraffing in het hiernamaals Ik onzeker ben over mijn bestaan na de dood 16 Waarom nu? Welke vorm van angst? Desintegratie- of vernietigingsangst Psychotische- en borderline verschijnselen Objectverlies Narcistische verschijnselen Magisch gekleurde angst Afhankelijke en ontwijkende trekken Strafangst Secundair 17 Existentiële angst? Primair Reële bedreiging van het bestaan Ervaring eindigheid Ontkenning werkelijkheid Spijt en wat is nog mogelijk 18 6
Noodzaak van educatie Hot gaat over in Cool Educatie levert op: Gevoelens delen met collega s Oog voor de eigen grenzen en van collega s Betere zorg voor patiënten en familie (Brisley en Wood, 2004) 19 Deathcompetence Emotionele competenties Cognitieve competenties 20 Onder meer: Ontwikkeling doodsbesef Cultureel-maatschappelijk houdingen Kenmerken en aanleidingen doodsangst Verschillende copingmechanismen & rouwreacties Inhoudelijke, wettelijke, morele en ethische regelingen rond het levenseinde Instellingen voor ernstig zieke patiënten 21 7
Uit onder meer: Psychologie Geneeskunde Ethiek Antropologie Individuele & systeemtherapie Ervaringen terminale zorg 22 Praten over onze dood helpt Hot doodsangst te veranderen in Cool reflectie op de dood www.adec.org > deathcompetence Klaar met leven. Psychotherapeuten en de dood: pleidooi voor educatie. T.v psychotherapie, mei 2016 24 8
Evaluatie 1. Welke vragen resteren? 2. Klinische praktijk? 3. Ideeën over scholing? 4. Wat spreekt wel/niet aan in deze workshop? 5. Tips? 25 9