Jaarstukken Versie: 6.0.0.0.0.0
Inhoudsopgave 1 Voorwoord 3 2 Algemeen 7 2.1 Samenstelling stadsbestuur 8 2.2 Samen Leiden 9 2.3 Uitvoeringsprogramma Binnenstad 11 2.4 Uitvoeringsprogramma Bereikbaarheid 14 2.5 Kerngegevens 15 3 Jaarverslag 17 3.1 Financieel resultaat 18 3.2 Programmaverantwoording 24 3.2.1 Bestuur en dienstverlening 26 3.2.2 Veiligheid 38 3.2.3 Economie en toerisme 52 3.2.4 Bereikbaarheid 64 3.2.5 Omgevingskwaliteit 76 3.2.6 Stedelijke ontwikkeling 98 3.2.7 Jeugd en onderwijs 116 3.2.8 Cultuur, sport en recreatie 132 3.2.9 Welzijn en zorg 150 3.2.10 Werk en Inkomen 160 3.2.11 Overzicht van algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien 171 3.3 Paragrafen 179 3.3.1 Financiering 179 3.3.2 Grondbeleid 183 3.3.3 Lokale heffingen 186 3.3.4 Bedrijfsvoering 189 3.3.5 Verbonden partijen 199 3.3.6 Onderhoud kapitaalgoederen 208 3.3.7 Weerstandsvermogen 216 4 Jaarrekening 223 4.1 Balans per 31 december 225 4.2 Programmarekening 228 4.3 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling 229 4.4 Toelichting op de balans 232 4.5 Toelichting op de programmarekening 247 4.5.1 Toelichting financiële afwijkingen programma's 247 4.5.2 Gerealiseerde dekkingsmiddelen 269 4.5.3 Toelichting op het resultaat voor en na bestemming 270 4.5.4 Overzicht aanwending onvoorzien 278 4.5.5 Overzicht incidentele baten en lasten 279 4.5.6 Wet openbaarmaking uit publieke middelen gefinancierde topinkomens (WOPT) 281 4.6 SISA-verantwoording 282 4.6.1 SISA-tabel 283 5 Overigen 287 5.1 Gebeurtenissen na balansdatum 287 5.2 Subsidies 288 5.3 Investeringen 293 5.4 In control 306 5.5 Controleverklaring 322 6 Bijlagen 325 6.1 Conversietabel programma, beleidsterrein, product 325 1
6.2 Staat investeringskredieten incl. af te sluiten 330 6.3 Staat kredieten grondbedrijf incl. af te sluiten 338 6.4 Toelichting reserves en voorzieningen 341 6.5 Begrippenlijst 383 7 Colofon 385 2
Hoofdstuk 1 1 Voorwoord Inleiding Voor u liggen de jaarstukken over. Deze bestaan uit het verslag van de realisatie van beleids- en financiële doelstellingen en de jaarrekening over volgens het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV). De externe accountant heeft de jaarrekening voorzien van een goedkeurende controleverklaring. was een in financieel en administratief opzicht een turbulent jaar. Bij het opstellen van het bestemmingsvoorstel bij de jaarrekening 2011 zijn storende fouten gemaakt met dientengevolge een te optimistisch beeld bij de Perspectiefnota 2013-2016. Bij de actualisatie van de begroting en de Programmabegroting 2013-2016 zijn de fouten gecorrigeerd en werden aanvullende ombuigingsvoorstellen gedaan met als resultaat een sluitende begroting voor 2013 en een concernreserve die op niveau was. De gemeenteraad is in 2013 een onderzoek gestart om vast te stellen hoe de gemaakte fouten hebben kunnen ontstaan, in de eigen interne controle niet ontdekt zijn en wat de oplossing voor de toekomst is. Ten tijde van de presentatie van de jaarstukken is het resultaat van dit onderzoek nog niet bekend. Rekeningresultaat Het rekeningresultaat valt in deze jaarrekening ten opzichte van eerdere jaren minder gunstig uit. Het jaar sluit af met een negatief saldo van baten en lasten van afgerond 1 mln. De gemeenteraad heeft besloten om in dit jaar een tweetal forse incidentele posten op te nemen, zoals een afboeking van de voorbereidingskosten van de RijnGouweLijn van 4,6 mln. en een extra inhaaldotatie in onderhoudsvoorzieningen voor kapitaalgoederen in de openbare ruimte en sport van 6,9 mln. Dit zijn forse bedragen die derhalve in plaats van een mogelijk positief resultaat nu leidt tot rode cijfers. De jaarstukken van tonen naast substantiële tegenvallers ook meevallers, beide met een grote verscheidenheid aan oorzaken. Leiden ontving bijvoorbeeld een hogere algemene uitkering en rentevoordelen zorgden voor lagere kosten. Door vertraging en/of fasering van projecten als de Ringweg Oost of "Wonen boven winkels" is er minder uitgegeven. Ook zijn er voordelen met een zeer administratief karakter. Zo hebben er in nog geen uitgaven plaatsgevonden uit het Cofinancieringsfonds Leiden Stad van Ontdekkingen, wat leidt tot een positief resultaat van 1 mln. met anderzijds wel een voorgestelde budgetoverheveling van hetzelfde bedrag voor 2013. Een echte tegenvaller is een noodzakelijke grotere voorziening voor niet betalende debiteuren, maar ook de administratieve keuze om de extra storting in de voorziening onderhoud sportvoorzieningen op advies van de accountant nog in te laten plaatsvinden. Die last valt in, terwijl de dekking al eerder in 2013 bij raadsbesluit geregeld is. Dit wordt afgewikkeld via het bestemmingsvoorstel. Een uitgebreide toelichting op het rekeningresultaat staat in paragraaf 3.1. Verschillen tussen jaarrekening en 2e bestuursrapportage Bij de 2e bestuursrapportage prognosticeerden wij een negatief resultaat van 2,5 mln. Met een uiteindelijk resultaat van 1 mln. negatief, leek de voorspelling aan de goede kant. Toch past hier nuancering. In het voorwoord van de 2e bestuursrapportage werd al aangekondigd dat de dotatie aan de voorziening onderhoudskosten en de afboeking van de RijnGouweLijn het rekeningsresultaat zeer waarschijnlijk in nadelige zin zouden beïnvloeden. De besluitvorming over het beleidskader onderhoud kapitaalgoederen was door de gemeenteraad nog niet vastgesteld en ook over de RijnGouweLijn was er nog geen definitief akkoord. De bestuursovereenkomsten over beide zijn pas recent in mei 2013 getekend. Door deze ontwikkelingen hebben de programma's Bereikbaarheid, Omgevingskwaliteit en Sport, Cultuur en Recreatie een nadelig rekeningresultaat. Dat ondanks deze bij de 2e bestuursrapportage voorziene tegenvallers het uiteindelijk resultaat beperkt blijft tot 1 mln. negatief komt door meevallers, die op dat moment niet waren voorzien, zoals bijvoorbeeld de uitbetaling van het winstrecht van Ziggo, maar ook door onderuitputting van budget door vertraagde werkzaamheden die al wel voorzienbaar waren. Daarmee is aangetoond dat de voorspellende kracht van de bestuursrapportage nog te beperkt is. In zijn algemeenheid geven de rekeningresultaten per programma aan dat het nieuwe instrument van de 2e bestuursrapportage nog onvoldoende heeft gefunctioneerd. De Voorwoord 3
verschillen per programma in de jaarrekening zijn (te) groot ten opzichte van de resultaten in de rapportage. Zo is er bij de rapportage voor sommige beleidsterreinen extra budget beschikbaar gesteld, maar blijkt bij de jaarrekening dat die beleidsterreinen de extra middelen niet nodig hebben gehad. Concluderend: de twee stollingsmomenten in de vorm van de huidige bestuursrapportages, waarvan de samenstelling enkele maanden in beslag neemt, zijn voor de sturing nog niet toereikend. De resultaten van periodieke, adequate managementinformatie worden steeds belangrijker om significante afwijkingen van de begroting gedurende het jaar eerder aan te bieden. In die opzet wordt de bestuursrapportage niet meer vanuit nihil opgebouwd, maar is het meer het resultaat van allerlei bevindingen, financiële mutaties, beheersmaatregelen van de interne accountant, etc., die eerder in managementteams en bij grote afwijkingen al met ons college is besproken. Servicepunt 71 De overgang naar Servicepunt71 en de taakstellingen op de eigen organisatie hebben effect gehad op het management en medewerkers. De werkdruk werd als zeer hoog ervaren. Na een zeer intensieve aanloopperiode wordt er in nauwe samenwerking met het servicepunt hard gewerkt om de routines in de processen terug te brengen, waardoor de beoogde efficiency wordt bewerkstelligd en de motivatie van management en medewerkers weer een stevige impuls krijgt. Geleidelijk streven we naar een budgetcyclus waarvan de producten beter op elkaar aansluiten en basis bieden voor een tijdige en goede besluitvorming op management- en bestuurlijk niveau. Balans De financiële positie van Leiden is onverminderd goed te noemen. Met een solvabiliteit ultimo 2011 van 62% scoort Leiden fors hoger dan veel andere gemeenten. In is de solvabiliteit iets afgenomen naar 58%. Dat lag in de lijn der verwachtingen, omdat door de nieuwe onderhoudsplannen nu voorzieningen zijn gecreëerd (behorend tot het vreemd vermogen), die eind 2011 nog deels en geschat via de reserves werden gedekt. Dit betreft niet alleen de inhaaldotatie van 6,9 mln., maar ook de begrote storting in deze onderhoudspotten van 8,2 mln. Daar waar een solvabiliteitsratio van 30% minimaal wordt aanbevolen zit Leiden ver boven deze streep. Ook het eigen vermogen als percentage van de jaarlijkse exploitatie ligt op een goed niveau. Leiden had eind zeventig reserves, met een totale omvang van 478 mln. Ten opzichte van 2011 een daling met dertien reserves en, zoals aangegeven, ca. 40 mln. minder eigen vermogen. Bij de Perspectiefnota 2013-2016 heeft een eerste tranche balansverkorting plaatsgevonden. Dit heeft consequenties voor de balans ultimo 2013. De huidige reservepositie, voor wat betreft de economische reserves, ten opzichte van de activa, voor wat betreft de investeringen in de openbare ruimte met maatschappelijk nut, geven aanleiding een voorstel voor een tweede tranche balansverkorting nader te onderzoeken. Dit zal de complexiteit in de administratie verlichten, de doorzichtigheid van de begroting en de jaarrekening vergroten en helpen fouten te voorkomen. Het verminderen van het aantal reserves stemt overeen met het verzoek van de raad hiervoor binnenkort een voorstel aan te bieden. Goedkeurende controleverklaring en in control -verklaring In is voor de gehele organisatie een "in control"-verklaring afgegeven. Over het controlejaar is een dergelijke verklaring voor het eerst per directie afgegeven. De organisatorische maatregelen illustreren dat Leiden hard werkt om beter in control te komen. Een in control -verklaring betekent niet dat er geen fouten meer worden gemaakt of dat de administratieve organisatie op sommige punten geen verbetering behoeft. Het betekent dat Leiden interne controles heeft uitgevoerd om die fouten of verbeterpunten zelf te constateren, op te pakken en dat te bewaken. De externe accountant onderschrijft deze aanpak en de eigenstandige bevindingen in het accountantsverslag bij deze jaarrekening en spreekt waardering uit voor de transparantie. Leiden is op dit punt op de goede weg. Bij de in control -verklaring worden de verbeterpunten beschreven in het Verslag van bevindingen Gemeente Leiden en verbeteracties in gang gezet. Het opvolgen van verbeteracties door de organisatie is nog een belangrijk aandachtspunt. De accountant heeft een gegevensgerichte controle op de naleving van de Europese aanbestedingsregels uitgevoerd en heeft een rechtmatigheidsfout van 4,9 mln. geconstateerd. Er zijn veel fout- en onzekerheidsscores bij leveranciers waarbij dit vorig jaar (en soms al langer) ook het geval was. Een groot deel van de fouten vindt nog steeds zijn oorzaak in een meerjarencontract uit 2009. Ten opzichte van 2011 (rechtmatigheidsfout van 3,8 mln.) heeft geen verbetering plaatsgevonden. In 2013 moet daar dan ook extra aandacht aan worden gegeven. Volgens de bepalingen van de gemeenteraad is het uit oogpunt van begrotingsrechtmatigheid niet toegestaan dat een programmabudget wordt overschreden. Op twee programma s heeft een overschrijding plaatsgevonden die niet als onrechtmatig is bestempeld. 4 Voorwoord
Totaal oordeel beoordeling getrouwheid en rechtmatigheid: Omschrijving Fouten Onzekerheden Niet naleven voorwaarden Europese aanbesteding 4,9 mln. Onzekerheid t.a.v. btw-afdrachten en verrekeningen Ca. 1 mln. Totaal 4,9 mln. Ca. 1 mln. Goedkeuringsgrens 6,2 mln. Conclusie Goedkeurende controleverklaring Goedkeurende controleverklaring Samenvattend Het negatieve saldo van baten en lasten van afgerond 1 mln. is in belangrijke mate toe te schrijven aan de twee grote incidentele posten, te weten de afboeking voorbereidingskosten RijnGouweLijn en de extra dotatie aan de voorzieningen voor onderhoudskosten. De financiële positie van de gemeente Leiden is door de hoge solvabiliteit nog altijd goed. De voorgenomen bezuinigingen zijn voor het overgrote deel gerealiseerd en de accountant heeft een goedkeurende controleverklaring afgegeven. Het jaar was in financieel en administratief opzicht een turbulent jaar. De organisatie trekt lering uit de fouten die zijn gemaakt. Bij het opstellen van deze jaarrekening is de uitkomst van het raadsonderzoek nog niet bekend, maar welke voorstellen daar ook uit mogen komen, deze zijn niet van vandaag op morgen ingevoerd. Processen moeten worden aangepast en routines moeten worden opgebouwd. De verwachting is dat in 2015 veel zaken beter geregeld zijn dan bij het aantreden van dit college en de ontstane situatie door samengaan van indirecte afdelingen in het Servicepunt71. Het college van Burgemeester en Wethouders Voorwoord 5
6 Voorwoord
Hoofdstuk 2 2 Algemeen Algemeen 7
2.1 Samenstelling stadsbestuur Gemeenteraad De zetelverdeling in de gemeenteraad op 31 december is als volgt: Partij Aantal zetels Democraten 66 (D66) 10 Partij van de Arbeid (PvdA) 6 Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) 6 Socialistische Partij (SP) 4 Christen Democratisch Appèl (CDA) 4 GroenLinks (GL) 4 Stadspartij Leiden Ontzet (SLO) 2 Leefbaar Leiden (LL) 1 ChristenUnie (CU) 1 Partij voor de Dieren (PvdD) 1 E.H.T. (Noor) van der Vlist, griffier College van burgemeester en wethouders In bestond het college uit volgende samenstelling: Drs. H.J.J. (Henri) Lenferink Burgemeester Bestuur, Veiligheid en Handhaving R. (Robert) Strijk (D66) Wethouder Bereikbaarheid, Financiën en Economie Mr. P.T. (Pieter) van Woensel (VVD) Wethouder Ruimtelijke Ordening, Binnenstad en Publiekszaken R. (Roos) van Gelderen (SP) Wethouder Jeugd, Zorg en Welzijn, Personeel en Organisatie Drs. J.J. (Jan-Jaap) de Haan (CDA) Wethouder Cultuur, Werk en Inkomen F. (Frank) de Wit (D66) Wethouder Onderwijs, Sport en Milieu Drs. J. (Jan) D. Nauta, Gemeentesecretaris / Algemeen directeur 8 Algemeen
2.2 Samen Leiden Leiden, Stad van Ontdekkingen: Ontwikkelingsvisie 2030 herzien In het voorlaatste jaar van de looptijd van ons bestuursakkoord Samen Leiden hebben we samen met u de waan van de dag even kunnen laten rusten en ons gebogen over de toekomst van onze stad. In de herijkte Ontwikkelingsvisie 2030 hebben we samen met onze partners, net als in de visie van 2004, de kwaliteiten van onze stad en regio wederom als uitgangspunt genomen. Hoewel de economische omstandigheden in de tussentijd enorm zijn veranderd, mogen die kwaliteiten er zijn en gekend worden. Internationale Kennis en Historische Cultuur zijn de pijlers van deze toekomstbestendige ontwikkelingsvisie. In de herijkte visie stelden we tegelijkertijd de optimistische prognoses voor economie en bevolking uit een tijd waarin de bomen nog tot in de hemel reikten, bij aan de getemperde verwachtingen van vandaag de dag. Ook betrokken we de veranderende samenwerkingsrelaties tussen overheden in de herziene visie. Bestuurskrachtonderzoek In juni ontving u de bestuurskrachtmeting voor de gemeente Leiden. In de meting lazen we de nodige positieve signalen over onze bestuurskracht, maar ook kritiek. We hebben ons die aangetrokken en zijn aan de slag gegaan met de vele verbeterpunten. Dat betekent: intensiever met onze regio samenwerken, meer resultaten boeken en werken aan meer strategisch-visionair vermogen. Leiden is een centrumstad en mag dat laten zien. Regionale samenwerking Samen met onze partners in Holland Rijnland dachten we na over een grondige herziening van het takenpakket en over de toekomst van deze gemeenschappelijke regeling. De samenwerking binnen de Leidse Regio kreeg een flinke impuls met onder meer de start van Economie71 en met de oprichting van het regionaal Servicepunt71. De aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt koppelden we zoveel mogelijk aan de regionale economische agenda. Leiden bepaalde een standpunt ten aanzien van de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag en zette de samenwerking in kennis in Medical Delta voort. Leiden Kennisstad De raad heeft in het Programma Kennisstad ontvangen en positief gereageerd op de opbouw via de zes programmalijnen: kennisvalorisatie, ondernemingsklimaat en acquisitie; aantrekkelijke studentenhuisvesting en woonmilieus; kennis en cultuur; zorg- en gezondheidsinnovatie/ sociale innovatie; internationale branding en marketing en ten slotte voortreffelijk onderwijs en aansluiting arbeidsmarkt. Stad in beweging In de binnenstad hebben we flinke vooruitgang geboekt in de omgeving van de Aalmarkt, het Stationsgebied en de oplevering van de parkeergarage Morspoort. Voor de Rijnlandroute stemde de raad in met het tracé 'Zoeken naar balans' en we werkten samen met de provincie aan een nieuw plan voor Hoogwaardig Openbaar Vervoer, ter vervanging van dat voor de RijnGouweLijn Voortdurend werken we aan de verbetering van onze dienstverlening aan de inwoners van Leiden. In bereidden we de introductie van het algemene toegangsnummer 14 071 voor en het Klant Contact Centrum. We verrichtten veel inspanningen ten behoeve van meer veiligheid voor onze inwoners, zoals het gericht terugdringen van overlast. Het beleid en beheer van de openbare ruimte kreeg in veel aandacht. Ook verlengden we de milieuzone. In Nieuw Leyden zetten we volgende stappen in de realisatie van nieuwe koop- en huurwoningen. Ook op andere locaties in Leiden Noord zetten we we bouwactiviteiten voort. Een mijlpaal voor de bereikbaarheid van de stad is de in november voltooide reconstructie van de Willem de Zwijgerlaan die naast de woningbouw en Kooiplein dé drager van de wijkontwikkeling in Noord vormt. De enorme fysieke transformatie werd vergezeld van een sociaal programma voor de wijk met veel activiteiten en aanpakken, zoals het Tam Tamfestival en de inzet van toezichthouders. Goede studentenhuisvesting is essentieel voor heden en toekomst van Leiden Kennisstad. De voorbereiding van de prestigieuze campus Leidse Schans springt daarbij het meest in het oog. Ten goede van de cultuursector van Leiden konden we een jarenlange discussie over de bouw van een nieuw muziekcentrum beslechten met de voorbereiding van de feitelijke oprichting van De Nobel. Ook namen we het kaderbesluit voor de restauratie en uitbreiding van een van de parels van onze stad: Museum De Lakenhal. Landelijke en Europese ontwikkelingen Realisten voorspelden het al bij de kredietcrisis in 2008: deze crisis is niet in een jaar voorbij en sombere wolken zullen ook de meest zonnige economieën gaan bedreigen. Algemeen 9
In hadden we één zekerheid: de economisch slechte omstandigheden hielden aan. De gevolgen van de aanhoudende economische crisis in Europa verrasten ons steeds minder. De moeizame financiële situatie van de rijksoverheid leidde tot de val van het eerste kabinet Rutte. Na de verkiezingen vormde een nieuwe coalitie het kabinet Rutte II. Het regeerakkoord Bruggen bouwen bevatte zoals verwacht financiële onheilstijdingen voor gemeenten. Economische ontwikkeling in de stad beter dan financiële situatie gemeente De gevolgen van de landelijke en internationale ontwikkelingen voor onze gemeente waren groot het afgelopen jaar. De leegstand van kantoren is groot. In het regeerakkoord werden nieuwe bezuinigingen op het gemeentefonds en op decentralisatiebudgetten voor toekomstige taken van de gemeente (jeugdzorg, huishoudelijke hulp en andere taken vanuit de AWBZ) aangekondigd. In de ambtelijke organisatie kregen steeds meer medewerkers hun ontslag aangekondigd. Kortom: in alle delen van onze gemeente, van politiek tot werkvloer, zijn de gevolgen van deze externe ontwikkelingen merkbaar. Toch zijn er ook lichtpuntjes. Het Bio Science Park groeide in arbeidsplaatsen en de Leidse bevolking is nog altijd hoger opgeleid, meer welvarend en minder werkloos dan gemiddeld. Dat maakt onze stad in zekere mate crisisbestendig. Decentralisaties Door de kabinetscrisis moesten we de voorbereiding van drie grote decentralisaties uitstellen, namelijk de transformatie van WSW, Wajong en WWB naar de Participatiewet (door het vorige kabinet Wet Werken naar Vermogen genoemd), de jeugdzorg en de overheveling van zorgtaken uit de landelijke AWBZ-voorziening naar de gemeentelijke Wmo. In het najaar werd duidelijk dat we deze konden voortzetten, zij het met wederom aanvullende efficiencytaakstellingen en dus minder budget dat nu voor dezelfde taken beschikbaar is. De drie decentralisaties zorgen met ingang van 2014 en 2015 voor de grootste taakverschuiving sinds de oprichting van gemeenten in 1807 en zijn dus historisch te noemen. Naar verwachting zal de omvang van het gemeentelijk budget evenredig toenemen met 40%. Bedrijfsvoering en Doorontwikkeling programmabegroting Met de komst van Sevicepunt71 voor vier regionale gemeenten is er ook voor Leiden veel veranderd in de bedrijfsvoering. Daarnaast waren er ontwikkelingen in het HRM-beleid, de gemeentelijke huisvesting, de realisatie van taakstellingen op de gemeentelijke bedrijfsvoering en de verbetering van het instrumentarium voor planning en control. Voor het laatste realiseerden we het afgelopen jaar een proef voor de doorontwikkeling van de Programmabegroting. Samen met de klankbordgroep uit de raad presenteerden we drie vernieuwde doorontwikkelde begrotingsprogramma s: 4 Bereikbaarheid, 5 Omgevingskwaliteit en 10 Werk en inkomen. In de doorontwikkelde programma s brachten we voor het eerst alle prestaties binnen de beleidsterreinen in beeld, waardoor dat volledig dekkend werd. Ook legden we een rechtstreekse link vanuit de Programmabegroting via het Concernwerkplan naar de afdelingsplannen, waardoor we de uitvoering van de prestaties beter kunnen bewaken. De proef is zo succesvol geweest, dat de raad besloten heeft de werkwijze voor de gehele begroting van 2013 in te voeren. 10 Algemeen
2.3 Uitvoeringsprogramma Binnenstad Integraal beeld Het programma Binnenstad heeft tot doel meer bezoekers naar de binnenstad van Leiden te trekken en daar een groter economisch rendement uit te halen. Het programma heeft een meerjarenaanpak, gericht op de verbetering van de kwaliteit en op promotie van de binnenstad. De prestaties die daarvoor worden geleverd, zijn opgenomen in de verschillende begrotingsprogramma s. Dit hoofdstuk heeft tot doel een integraal beeld van het programma Binnenstad weer te geven. Verder met de Binnenstad vastgesteld en toegepast! Als verdieping op de in 2009 vastgestelde visie op de ontwikkeling van de binnenstad van Leiden is de ruimtelijk-economische structuurvisie 'Verder met de Binnenstad, Gebruikshandleiding voor ontwikkelingen in de binnenstad van Leiden' opgesteld. Hiermee zijn ontwikkelaars beter in staat om goede ontwikkelplannen op te stellen en uit te voeren. 'Verder met de Binnenstad' beschrijft de stedelijke kwaliteit in termen van functies en programma, van openbare ruimte, gebieden, plekken en lijnen, en in termen van verschijningsvorm. Daarmee is de gehele binnenstad goed gedefinieerd en zijn dus de gewenste ontwikkelingen ook goed vast te stellen. Voor externe ontwikkelaars schept dit duidelijkheid. Deze structuurvisie is door de gemeenteraad in oktober vastgesteld (RV 12.0040). Het gewaagde doel: in 2017 wint Leiden de verkiezing Beste Binnenstad van Nederland Om in 2017 de verkiezing te winnen moeten meerdere kerninspanningen van het programma Binnenstad daadwerkelijk zijn uitgevoerd. Onder andere de parkeergarages, de kwaliteitsverbetering van de winkelstraten, de Aalmarkt en de Entree van de Stad. In is samen met de stadspartners Leiden Marketing, Centrummanagement, Cultuurmakelaar, Horeca-verbond, Kamer van Koophandel, de studentenvertegenwoordiging en de bewonersvertegenwoordiging het Beste Binnenstad Team opgericht. Dit team richt zich op het thema welkom in de binnenstad rond de uitvoering van de kerninspanningen. Zoals het aantrekkelijk en bereikbaar maken en houden van de binnenstad tijdens de verbouwing. Als eerste voorbeeld de bouwafscheidingen op de Breestraat met cultuuruitingen en de 'kunstzinnige buis' bij het te ontwikkelen muziekcentrum De Nobel. De gewenste samenwerking en synergie tussen stadspartners wordt hier direct mee bereikt. Uitvoeringsstrategie De voorgenomen veranderingen in de uitvoeringsstrategie (meerjaren resultatenprogramma, intensieve samenwerking met stadspartners, betrokkenheid van ondernemers en bewoners bij inspanningen en de bezoeker centraal) zijn alle gerealiseerd. Effecten van programmasturing Het programma Binnenstad operationaliseert de stadsvisie Leiden Stad van Ontdekkingen in het onderdeel historische cultuur. Een zeer belangrijk effect van het programma Binnenstad is dat de geconcentreerde gemeentelijke sturing zichtbaar is voor stakeholders. Het programma Binnenstad zet de mogelijkheden van en in de Leidse binnenstad op de kaart bij beleggers, bij retailers, bij ontwikkelaars, bij lokale stadspartners en stakeholders. Vaak zijn de effecten direct zichtbaar gevels, openbare ruimte, aankleding tijdens bouw, verrassende winkelweekenden, etc. - maar ook vaak leiden ze tot investeringsbeslissingen bij die partijen. De programmasturing brengt interne samenwerking beter tot stand en zorgt voor scherpe focus in de uitvoering. Die uitvoering wordt gedaan vanuit de doelen van het programma. Omdat de inspanningen zicht altijd richten op een aangenaam resultaat voor bezoekers, is het programma Binnenstad ook goed voor bewoners: immers de bewoners van de binnenstad en daarna de bewoners van Leiden zijn de eerste bezoekers in de binnenstad! Resultaten in Prestatie Citymarketing (CUP) Entree van de Stad (CUP) Historische Gevels en Monumenten (CUP) Toelichting Gerealiseerd Zie doel 3.3 Subsidiëren en participeren Leiden Marketing. In de economische omstandigheden van is het niet mogelijk gebleken een Wijk Ontwikkeling Maatschappij op te richten. De verbetering van de Entree van de Stad zal onder meer worden gerealiseerd door een te vormen Terrassenplein Beestenmarkt/ Turfmarkt. Samen met het bestuur van de ondernemersvereniging is in een voorstel voor ontwikkeling opgesteld. Het vervolg op deze prestatie is opgenomen in de programmabegroting 2013. Gerealiseerd. Zie doel 8.3 Uitvoeren programma Binnenstad Proeftuin Donkersteeg (CUP) Gerealiseerd. Zie programma 6 Ontwikkelingen in, proeftuin Donkersteeg Algemeen 11
Prestatie Gevelaanpak (CUP) Culturele Promotie (CUP) Ontwikkellocatie Singelpark Ontwikkellocatie Aalmarkt Ontwikkellocatie Stationsgebied Ontwikkellocaties Parkeergagares (Lammermarkt en Garenmarkt) Toelichting Gerealiseerd. Zie doel 8.3 Uitvoeren programma Binnenstad Gerealiseerd. Zie doel 8.1 Doorontwikkeling Leids Film Festival Deels gerealiseerd. Zie doel 5.5 Masterplan Singelpark Grotendeels gerealiseerd. Zie programma 6 Ontwikkelingen in, Aalmarkt Grotendeels gerealiseerd. Zie programma 6 Ontwikkelingen in, Stationsgebied Gerealiseerd. Zie programma 6 Ontwikkelingen in, Bouw van parkeergarages Ontwikkellocatie Kaasmarkt Project uitgesteld. Zie programma 6 Ontwikkelingen in, Ontwikkellocaties Monitoring van het programma Binnenstad In de diverse begrotingsprogramma s zijn de inspanningen van het programma Binnenstad opgenomen. Monitoring op de doelen van het programma Binnenstad wordt uitgevoerd aan de hand van de in de programmabegroting opgenomen indicatoren. In overzicht: Doel Indicator Nummer in PB Meer bezoekers Aantal dagbezoeken aan Leiden door Nederlanders Aantal hotel- en campingovernachtingen in Leiden e3.3c e3.3d Meer bestedingen Gemiddelde bestedingen van dagbezoekers aan Leiden per bezoek per persoon e3.3e Hogere waardering Rapportcijfer Leidenaren voor historische binnenstad Leiden Beoordeling door Leidenaren van Leidse binnenstad op 7 aspecten e3.3f e3.3g Het merendeel van de inspanningen wordt uitgevoerd met middelen die zijn opgenomen in de diverse begrotingsprogramma s. Voor de periode 2008-2014 zijn extra middelen uit het College Uitvoering Programma (CUP) beschikbaar gesteld (RV 08.0091). In de financiële doorvertaling van de bestuursovereenkomst Samen Leiden 2010-2014, onderdeel beleidsakkoord, zijn voor de periode 2011 t/m 2014 toevoegingen gedaan ten behoeve van het programma Binnenstad, structureel jaarlijks 500.000. Daarnaast zijn middelen uit de reguliere begroting beschikbaar. En ook zijn Nuon-middelen gekoppeld aan inspanningen van het programma Binnenstad. De tabel biedt een overzicht van de in beschikbare middelen en bestedingen exclusief de Nuonmiddelen. De beschikbaarheid is opgebouwd uit een mix van structurele en incidentele middelen, uit middelen beschikbaar gesteld bij amendement en uit resultaat van een eerdere jaarrekening. Begroting Bedragen x 1.000,- Omschrijving Besluit Structureel Incidenteel meerjarig (t/m 2014) Incidenteel eenmalig CUP coalitie-akkoord 2007 RV 08.0091 900 Accent coalitie-akkoord 2010 RV 10.0113 500 Amendementen: A090068/3 Openbare toiletten RV 09.0076 100 A090096/2 Aanpassing Rijnsburgersingel, Stationsweg, Steenstraat en historische verlichting RV 09.0096 300 Overigen, bestaande uit: Onderzoek en communicatie (Perspectiefnota 2010) RV 09.0068 135 Dekking programmabureau (Perspectiefnota 2010) RV 09.0068 225 Resultaat rekening 2011 RV 12.0059 413 82101 Vernieuwing Binnenstad RV 12.0059 350 12 Algemeen
Omschrijving Besluit Structureel Incidenteel meerjarig (t/m 2014) Incidenteel eenmalig Bestuur rapportage 2011 Stationsgebied RV 11.0116 200 Budget Stadsvernieuwing BW 12.0045 350 Subtotalen 1.210 900 1.363 Verwerking inkooptaakstellingen -89 Totaal Dekkingen 3.384 Begroot Besteed Saldo Programmabureau 474 390 24 Entree van de Stad 665 435 230 Citymarketing 526 352 174 Historische gevels en monumenten 415 408 7 Kwaliteit openbare ruimte 1.128 701 368 Winkelbeleving 176 137 39 Totalen 3.384 2.423 842 Van het batig saldo van 842.000 is 213.000 reeds bij de 2e bestuursrappportage (RV12.0120) overgeheveld naar 2013: openbaar toilet, openbare ruimte Waterplein en Breestraat inrichtingsplan. Deze vallen onder kwaliteit openbare ruimte. Voor het overgrote deel van de overige middelen ( 629.000) zijn reeds inspanningen opgenomen in het uitvoeringsprogramma Binnenstad 2013: Verbetering Leidse Haven, Terrassenplein Beestenmarkt/ Turfmarkt, etc. Op het gebied van de openbare ruimte blijkt planvorming tot en met realisatie niet binnen één jaarschijf uitvoerbaar te zijn. Ook daar wordt voorgesteld middelen door te schuiven naar 2013. Op voorstel van het college van B en W zijn de voorgenomen inspanningen reeds opgenomen als prestaties in de programmabegroting 2013 (RV 12.0098). Dit uiteraard onder conditie van het besluit van de raad over de bestemmingsvoorstellen bij de jaarstukken. Besteding Nuon-middelen programma Binnenstad In is bij het besluit over de parkeergarages RV 12.0047 besloten 5 miljoen in de parkeerreserve te storten uit de reserve bereikbaarheidsprojecten. Deze middelen zijn nog niet besteed en zijn bedoeld voor de realisatiefase. Ook is voor het project Singelpark in RV 11.0129 besloten ter dekking van de plankosten en voor het opstellen van het uitwerkingsplan een voorbereidingskrediet ter grootte van 500.000 beschikbaar te stellen en dit te dekken vanuit de bestemmingsreserve Groene Singelrand. In is daarvan 100.000 besteed. Algemeen 13
2.4 Uitvoeringsprogramma Bereikbaarheid Het Uitvoeringsprogramma Bereikbaarheid heeft tot doel de bereikbaarheid van Leiden structureel en duurzaam te verbeteren en daarmee de randvoorwaarden te creëren voor de ambities van Leiden als Kennisstad, Centrumstad en Historische stad zoals opgenomen in de Structuurvisie. Uitgangspunt vormen de bereikbaarheiddoelstellingen zoals opgenomen in de Kadernota Bereikbaarheid uit 2009 en het collegeakkoord 'Samen Leiden' uit 2010. De verbeteringen uit de kadernota moeten een positieve bijdrage leveren aan de leefkwaliteit van de stad Leiden. Centraal binnen het beleid staat daarom "het stimuleren van duurzame mobiliteit". Dit beleid moet op termijn enerzijds een bijdrage leveren aan een kwalitatief goede leefomgeving (afname verkeersonveiligheid, geluidhinder en milieubelasting) en moet anderzijds zorgen voor de noodzakelijke bereikbaarheid van voorzieningen met fiets, openbaar vervoer, auto en te voet. Naast een aantal maatregelen op het gebied van mobiliteitsmanagement (het beïnvloeden van de vervoersvraag) en dynamisch verkeersmanagement (o.a. betere afstelling verkeerslichten) wordt er gewerkt aan het opzetten en ondersteunen van een Duurzaam Mobiliteits Centrum in Leiden. Daarnaast is een belangrijk onderdeel van de duurzame toekomstvisie een duidelijke structuur van het wegen en OV-net rond Leiden. De ringstructuur leidt doorgaand autoverkeer over verschillende ringwegen langs en door de agglomeratie en ontsluit de binnenstad met meer en beter openbaar vervoer dat de ringwegen kruist. De structuur is ontworpen met oog op de toekomst: hij kan in elk geval de komende decennia de verwachte groei van het verkeer aan. Belangrijk speerpunt in was het verder uitwerken van de doelen uit de Kadernota Bereikbaarheid en het verbeteren van de sturing daarop. Dat heeft o.a. geleid tot een raadsvoorstel betreffende een Uitvoeringsprogramma Leiden Bereikbaar, waarin door middel van een 16-tal productbladen de verbeterdoelen voor de bereikbaarheid in de komende tien jaar zijn uitgewerkt. Parallel daaraan zijn de prestaties in het begrotingsprogramma Bereikbaarheid gesynchroniseerd met deze doelen. In is een tweede kaderbesluit voor de RWO voorbereid. Hoewel het plan technisch en financieel haalbaar leek, bleek er onvoldoende draagvlak in de raad voor deze forse ingreep in vooral de Sumatrastraat. Er is besloten om gezamenlijk met Leiderdorp en andere agglomeratiegemeenten alternatieven uit te werken die minimaal hetzelfde oplossend vermogen moeten hebben voor de ambities in de binnenstad en de doorstroming op het lokaal wegennet. Dit initiatief vindt plaats onder de titel Leidse Agglomeratie Bereikbaar (LAB071). De provincie Zuid-Holland heeft in plannen voor de ontwikkeling van het Hoogwaardig Openbaar Vervoer gepresenteerd. Dit was noodzakelijk nadat in 2011 was besloten om niet door te gaan met de realisatie van de RGL. De provinciale plannen zijn in nauwe samenwerking met de gemeente Leiden tot stand gekomen. Het plan bestaat uit een netwerk van HOV-busverbindingen (waarvan de eerste een HOV-busverbinding met Katwijk zal zijn) en maatregelen om de frequentie van treinverbindingen met Utrecht te verhogen tot vier treinen per uur. Ook werd in met de provincie Zuid-Holland onderhandeld over een nieuwe bestuursovereenkomst ter vervanging van de eerdere overeenkomsten (BOI en BOII) over de RGL. Voor Leiden werden hierin een paar belangrijke voordelen behaald. Zo werd de bijdrage aan de Ringweg Oost, of een vergelijkbaar alternatief, en de Ontsluiting Bio Science Park gehandhaafd en werd het risico van een eventueel lagere bijdrage van de universiteit Leiden overgenomen door de provincie. Op het dossier Rijnlandroute werd grote voorgang geboekt. In mei stemde de raad in met het tracé Zoeken naar balans en werd bij de provincie Zuid-Holland in Provinciale Staten ingesproken om een aantal voor Leiden relevante inpassingsverbeteringen te bevorderen. In het daaropvolgende proces van samenwerken en onderhandelen zijn goede resultaten behaald die in maart 2013 door de provincie gepresenteerd zullen worden. Het project Ontsluiting Bio Science Park heeft in de realisatie voorbereid. Vier marktpartijen werden geselecteerd om de aanbestedingsprocedure mee te gaan voortzetten. In 2013 volgt het uitvoeringsbesluit en eind 2013 zullen de voorbereidende werkzaamheden starten. In stemde de raad in met het kaderbesluit voor de realisatie van twee ondergrondse parkeergarages (Lammermarkt en Garenmarkt). 14 Algemeen
2.5 Kerngegevens De ramingen in deze jaarstukken zijn gebaseerd op onderstaande kerngegevens en uitgangspunten. Kerngegevens van Leiden Realisatie 2011 Begroting Realisatie A. Sociale structuur Aantal inwoners *): 117.915 118.250 118.748 waarvan: van 0-19 jaar 24.384 24.044 24.370 van 20-64 jaar 78.988 78.606 79.072 van 65 jaar en ouder 14.543 15.600 15.306 Aantal periodieke bijstandsgerechtigden: 2.867 2.730 2.895 waarvan: Wet Werk en Bijstand (WWB) en Wet investering in jongeren (WIJ) 2.806 2.670 2.824 Werknemers en Zelfstandigen (IOAW/IOAZ) 60 60 70 Regeling Opvang Asielzoekers (ROA) 1 0 1 Bijzondere bijstand: 475 400 583 Aantal tewerkgestelde inwoners in de sociale werkgemeenschappen: 1.016 1.034 1.014 B. Fysieke structuur Oppervlakte gemeente: 2.195 ha 2.195 ha 2.195 ha waarvan: Binnenwater 131 ha 131 ha 131 ha Historische stads- of dorpskern 125 ha 125 ha 125 ha Aantal woonruimten*): 58.756 58.605 59.158 waarvan: Zelfstandige woningen 52.269 52.219 52.684 Bijzondere woongebouwen 1.596 1.495 1.596 Wooneenheden 4.891 4.891 4.878 Aantal woonschepen*): 203 222 203 Aantal woonwagens*): 126 119 124 Lengte van de wegen:**) 304 km 304 km 304 km waarvan: Hoofdontsluitingswegen 37 km 37 km 37 km Verzamelwegen/industrie 47 km 47 km 47 km Woonstraten/winkelstraten 220 km 220 km 220 km Lengte van vrijliggende fiets- en wandelwegen**) 22 km 22 km 22 km Lengte van de waterwegen**) 32 km 32 km 32 km Algemeen 15
Realisatie 2011 Begroting Realisatie Aantal m2 openbaar groen**) 3.339.330 m2 3.358.809 m2 3.339.330 m2 Aantal bomen**) 38.265 38.307 38.265 *) De peildatum voor de realisatie in van deze kerngegevens is 1 januari. Voor de overige kerngegevens is de peildatum 31 december. **) In zijn geen wijzigingen bijgehouden. De realisatie is daarom identiek aan 2011. 16 Algemeen
Hoofdstuk 3 3 Jaarverslag Jaarverslag 17
3.1 Financieel resultaat De economische en financiële malaise heeft al een aantal jaren geleid tot oplopende bezuinigingsmaatregelen. Met deze maatregelen heeft uw raad sluitende begrotingen vastgesteld. Met de bestuursrapportages delen wij mee of de bezuinigingen worden gerealiseerd en de begroting beleidsmatig en financieel in de pas loopt. Zo nodig worden bijsturingsmaatregelen doorgevoerd. Voor heeft uw raad tussen de twee rapportages tevens de actualisatie van de begroting (RV12.0097) vastgesteld om de begroting weer in evenwicht te brengen als gevolg van de doorwerking van de fouten in de bestemming van het jaarrekeningresultaat 2011. Nu dus de jaarrekening. Het boekjaar sluit met een tekort van 1.037.000 (zie tabel 1). Het verschil tussen de baten en de lasten levert een voordeel op van 24,4 miljoen. Daarnaast is er per saldo 25,4 miljoen minder onttrokken aan de reserves, deels verklaard door de lagere lasten. Al met al een sluitend geheel maar de afwijkingen per programma lopen zeer uiteen (zie tabel 2). Tabel 1 rekeningresultaat bedragen x 1.000,- Rekening 2011 Begroting Rekening Verschil Lasten 441.460 518.968 480.175 38.794 Baten -459.191-452.034-437.597-14.437 Saldo vóór resultaatbestemming -17.730 66.935 42.578 24.356 Mutaties in reserves: - toevoegingen 127.998 143.025 140.067 2.958 - onttrekkingen -119.932-209.960-181.608-28.351 Saldo ná resultaatbestemming -9.665 0 1.037-1.037 In tabel 1 bieden wij de werkelijke baten en lasten over 2011 en. Voor zijn daar tevens de baten en de lasten op begrotingsbasis bij vermeld, vervolgens de mutaties op de toevoegingen en onttrekkingen aan reserves waartoe uw raad besloten heeft. Het rekeningresultaat van 1.037.000 nadelig wordt bestemd bij afzonderlijk raadsvoorstel, dat uw raad samen met de jaarrekening wordt aangeboden. In zijn algemeenheid kunnen we meedelen dat de bij de begroting doorgevoerde bezuinigingen grosso modo zijn doorgevoerd en volgens de jaarrekening gerealiseerd. We geven eerst stapsgewijs de ontwikkelingen van het begrotingsresultaat. Daarna gaan we in op de financiële resultaten van de jaarrekening per programma. De majeure afwijkingen ten opzichte van de begroting worden in beeld gebracht. 2. Ontwikkeling van de begroting Bij de programmabegroting heeft uw raad een sluitend meerjarenperspectief vastgesteld. Daarbij is rekening gehouden met de doorwerking van de jaarrekening 2011, zoals door de raad vastgesteld. Gedurende het jaar heeft uw raad de begroting geactualiseerd in de volgende drie stappen: a. 1e Bestuursrapportage In deze rapportage heeft u kennis genomen van de ontwikkeling van het begrotingssaldo van 1.008.000 negatief. Dit bedrag is in afwachting van de 2e bestuursrapportage voorlopig geparkeerd op de post saldo rekening voor bestemming, waarmee de begroting weer een sluitend beeld gaf. b. Actualisatie begroting -2015 (Rv12.0097) Door diverse ontwikkelingen en fouten in het bestemmingsvoorstel van de jaarrekening 2011 liep de begroting uit de pas met een nadelig begrotingsresultaat van 13.267.000. In dit bedrag is tevens opgenomen het negatieve saldo van de 1e bestuursrapportage van 1.008.000. Nog voor de behandeling van de begroting 2013 heeft uw raad een begrotingswijziging vastgesteld, waarmee de begroting weer in evenwicht werd 18 Jaarverslag