verbode-voor-ouders Alles wt je Alles wt je ltijd l wilde ltijd l wilde wete wete Mrgret Hyes
2 Verbode-voor-ouders AZIË INHOUD Ileidig 5 Azië 6 Woestijdio 8 Odergrodse bewegig 10 Iederee istppe! 12 Verkopers i violet 14 Zeg iet gewoo thee 16 Survivl of the fittest 18 Striphelde 20 Ee mekk voor moslims 22 Ee grote sprog voor hode 24 Brvo voor Bollywood 26 Zolg de voorrd strekt 28 Doe zols de smoeri 30 Jeetje, t is de Chiese muur 32 Heilige koe 34 Geldboom 36 Koude kwesties 38 Explosief kereltje 40 Legedrische luches 42 Getride moorders 44 Afschrikwekkede gode 46 Rijst doet leve 48 Hoe oemde jij mij? GelukKig k ik og hore! Ik zou fietse ls ik plats hd.
INHOUD 3 Big i Jp! 50 Luchtbegrfeis 52 Lg zulle ze woe 54 Wt jullie kue 56 Verbzed sportief 58 Kpers op de kust 60 Goed gevode! 62 Zwrt goud 64 Kelputberoep 66 Sp royl 68 Lge treireis 70 Zeg het met ee musoleum 72 Ntie op het et 74 Veiligheidshelm verplicht 76 Hdelsreizigers 78 Op het dk v de wereld 80 Het lge ld 82 Mogolebede 84 Excetriek, ik? 86 Brommed door de std 88 Leve ls ee moik 90 Wrom, i godsm? 92 Register 94 Dt is ee lg woord. VrAg ik het A de meester? Wt zou dit zij? Volges mij moet er og chocolde op.
4 Verbode-voor-ouders AZIË Oke, lte we begine met ee lekker kopje thee.
INLEIDING 5 verbode-voor-ouders DIT IS GEEN REISGIDS. E hij is vst e zeker verbode-voor-ouders. DIT IS HET ECHTE INSIDEVERHAAL over ee v s werelds spedste werelddele: Azië. I dit boek lees je fscierede verhle over smoerikrijgers e bollywoodlegedes, ftstische tpijte, explosieve vulke e hededgse pirte. Otdek de coole verhle over de jcht met teerede, hode i de ruimte, guerrilloorloge e excetrieke dicttors. Je vidt er heilige koeie, verkopers v violet, bijzodere bergbewoers e geschiedeis llerhde. Dit boek toot je ee AZIË wrv je ouders wellicht gee srs fwete.
6 Verbode-voor-ouders AZIË STIJF BEVROREN Als je iet grg veel mese om je hee hebt, d moet je r het pltteld i het oorde v Rusld. Dr is er gemiddeld éé iwoer per vierkte kilometer. Verwoderlijk is dt iet echt: i de witer dlt de tempertuur er tot -60 C e is de grod soms mdelg steehrd bevrore. Kzchst Oezbekist Kirgist Turkmeist Tdzjikist Libo Syrië Isrël Jordië Irk Koeweit Ir Afghist Pkist Nepl Qtr Soedi-Arbië V.A.E. Meg Mekk Mekk i Soedi-Arbië telt zo 2 miljoe iwoers. Mr tijdes de hdj trekke moslims uit de hele wereld op bedevrt r de religieuze plekke i de std e zij er drie keer zo veel mese. Jeme Om Idi AZIË Azië beslt ee derde v de oppervlkte v oze pleet, mr er woot wel 60% v de totle wereldbevolkig. Sommige stede zij d ook bijzoder dichtbevolkt. I Mill, de hoofdstd v de Filipije, huize gemiddeld 43.000 mese per vierkte kilometer. I de sloppewijke zij dt er twee keer zoveel. I het uiterste oorde v Rusld woot d weer zogoed ls iemd. Sri Lk
Rusld AZIË 7 Mogolië Noord-Kore Chi Zuid-Kore Jp Bhut WIE IS DE VADER? Bgldesh Mymr Los Thild Cmbodj Vietm Filipije Tiw Dt is Dzjegis Kh! Ee op de twlf Azite v vdg is ee fstmmelig v de gruwelijke Mogoolse krijgsheer. Dt beteket dt de fmilie Kh sids de 13de eeuw is gegroeid tot 32 miljoe lede. Zi om die stmboom op te stelle? M l e i Bruei I d o e s i ë s i ë ECHT WAAR! I 1978 besloot de Chiese overheid dt elk gezi mr éé kid mocht hebbe, gezie het ld overbevolkt gerkte. Dt pl remde de bevolkigsgroei weliswr ee beetje f, mr toch worde er elke dg og 50.000 bby s gebore. Dt zij er 35 per miuut! MEER WETEN? Meer ifo over Azië Timor-Leste www.loelyplet.com/si
8 Verbode-voor-ouders AZIË WOESTIJNDINO Begi jre 1920 legde ee Amerikse expeditie oder leidig v Roy Chpm Adrews ee wre scht bloot: diofossiele uit het krijt (165 66 miljoe jr gelede). Sidsdie is de Gobiwoestij, die grote dele v Chi e Mogolië beslt, het fvoriete jchtterrei v fossielezoekers., die Me ri leidde t e m ws Adre elekrv m de k Adrews OF T HE R AIDER OAUSAUR S tusse LOS T DIN ws leidde re ities m Ad se exped Roy Chp 30 zes Amerik se zij 19. Veel me 1922 e iwoestij filmpersoge b o G e d r t het seerd. ertuigd d erv ov es op hem is geb o Idi J Wies bby? Op 13 juli 1923 otdekte het tem het eerste est ooit met diosuruseiere. Ruim 70 jr lg dcht me dt het gig om eiere v de plteeter Protocertops, mr i 1995 stelde me vst dt ze v de vleesetede Ovirptor wre. Die eiere zie er iet l te vers uit!
Vrchtwges v fossielejgers i de Gobi Zd erover I het zderige e rotschtige terrei v de Gobiwoestij is het iet gemkkelijk zoeke r fossiele. I de tijd v de dio s, i het krijt, zg het er hier heleml ders uit. Toe ws het rijke e vruchtbre ldschp doorspekt met mere e werd het doorkruist door tl v riviere. WOESTIJNDINO Zdweg este de Vk mo hu lede expeditie oor het d ig u voert e. zd duw Fossiel v ee Velocirptor e Protocertops Wurggreep i de woestij I 1971 werd vode v ee fossiel ge e Velocirptor ee vechted s. De dio s e Protocertop jr oe ilj werde 80 m grve be d ve gelede le g. odverschuivi tijdes ee gr j zi t ef he De Velocirptor de buik v i te po er ht c r geplt e zij slchtoffe zij voorste omklemt met kop. kluwe dies MEER WETEN? Zorgzme ouders I 2011 werd i Mogolië ee est met 15 Protocertops-joge otdekt. Dt bewijst dt Protocertops-ouders hu joge kroost i ee est hielde e dr voor he zorgde. pps He, is thuis. Alles over dio s www.diosurus.et 9 FOSS IELE NVOND STEN 1923 Vel ocir Psitt ptor, cos u rus, Proto cert ops e Ovir ptor, met Ovir ptoreiere 1971 Jo g e Veloc irpt or di Proto e ee cert ops vlt 2011 Nes t met 1 Proto 5 cert ops-j oge
10 Verbode-voor-ouders AZIË Vuurpost Zoe met boobytrps IN DE RATS I de tueloorlog wre de trditioele oorlogsmethode iet bruikbr, dus moest het Amerikse leger m tege m vechte. Kleie vrijwilligers werde opgeleid tot tuelspeciliste, rtte geoemd. Met bloot bovelijf e slechts gewped met ee pistool e ee zklmp slope de rtte door de tuels i ee urelg kt-e-muisspel met dodelijke floop. Luchtkokers Commdocetrum Bro ONDERGRONDSE BEWEGING I de jre 1960 e 1970 vocht de Vietcog vi geheime odergrodse tuels ee guerrilloorlog uit tege de Amerikse troepe. Het uitgekookte tuelsysteem liep door heel Vietm. Het leve oder de grod ws zwr: de vertrekke wre klei e vochtig, er ws weiig zuurstof e het krioelde er v de isecte e rtte. Slpzl Wereld oder de grod De tuels wre iet gewoo smlle doorgge. I sommige tuels wre er keukes, slpzle, commdocetr, ziekehuize e theters. Dkzij vetiltiekokers werd het iet te wrm oder de grod e ko me de vijdelijke helikopters hore.
ONDERGRONDSE BEWEGING 11 Keuke De Vietcog t, sliep e vocht i de tuels. Op sommige plekke zij de tuels breder gemkt zodt westerse toeriste erdoor kue. Ps op, misschie is het ee hiderlag! Zoe met boobytrps Zoe met boobytrps De Vietcog of het Ntiole Bevrijdigsfrot hielp Noord- Vietm de Zuid-Vietmese regerig e hr Amerikse bodgeoot versl i de Vietmoorlog (1959-1975). MEER WETEN? Opslgruimte www.geschiedeis24.l/dossiers/vietmoorlog.html Als rtte i de vl De tuels lge vol dodelijke boobytrps. Doze met schorpioee of uiterst giftige slge werde zo gedepoeerd dt chteloze idrigers ze gegrdeerd op het hoofd krege. Op dere pltse lg de Vietcog i ee hiderlg op de loer of verborg ee vlluik i de vloer ee kuil vol vlijmscherpe spietse. De tuels krokelde met veel bochte, zodt de vijd iet i ee rechte lij ko schiete.
12 Verbode-voor-ouders AZIË IEDEREEN INSTAPPEN! Gewped met ee pr witte hdschoee e vlg houde de oshyi of duwers sids het begi v de jre 1930 de trei i Tokio rijded. Ze doe dt door tijdes de ochtede vodspits zo veel mogelijk mese i de l overbevolkte rijtuige te duwe letterlijk. DUW- EN TREKWERK Weer de trei gt vertrekke, rmme de oshiy s de pssgiers i de rijtuige. Vervolges geve ze het sei om de deure te sluite e kijke d ps of er gee tsse of zelfs pssgiers klem zitte. Wie gekeld zit, wordt ofwel r bie geduwd, ofwel r buite getrokke!
IEDEREEN INSTAPPEN! 13 Joepie, ee platsje A het ram i plats v oder ee stikede oksel! 4 miljoe pedelrs reize elke dg r Tokio. Spede spits Vermijd het piekuur! I de volgestouwde treie is het bloedheet e plts om je uit te rekke is er iet. De pssgiers zitte ls hrige i ee to op elkr e kue gee vi verroere. ENERGIEKE PASSAGIERS Jp is ee hightechld, dus is het logisch dt me ee mier gevode heeft om de eergie te gebruike die lle pssgiers i de hoofdstd opwekke. I vloer v sommige sttios zitte stroke die elektriciteit geerere. Die stroke zij verbode met digitle scherme, zodt de pedelrs wete hoeveel eergie hu voetstppe producere. Vertreksei Weer de deure veilig dicht zij, steekt de oshiy zij vlg omhoog. Zo weet de coducteur of mchiist dt de trei mg vertrekke. MEER WETEN? Duwers www.youtube.com/wtch?v=glnychllt1y
14 Verbode-voor-ouders AZIË VERKOPERS IN VIOLET De Feiciërs (1500-300 v.chr.) cotroleerde ee smlle kuststrook i het huidige Libo. Hu m stmt v het Griekse woord phoiikois, ee verwijzig r de purpere verf wr ze hu hdelssucces dkte. De belgrijkste stede v de Feiciërs wre Arwd, Byblos, Sido e Tyrus wr de mooiste prse verf werd gemkt. Ik vrag me f wie dit zl drge koig, keizer, dmiral GROF GELD Hoewel ook dere volkere prse verf mkte, ws er gee zo goed ls die v de Feiciërs. Voorl Tyrisch purper ws erg i trek, omdt de kleur heel levedig ws e iet verbleekte. E dus kode de Feicische hdelrs grof geld vrge voor hu geverfde textiel. Murex-schelpe De Feicische hves wre drukke hdelscetr. + Slchtoffers v de roem De prse kleurstof mkte me v twee zeeslkke: de stekelige Murex truculus (brdhoor) e de kleiere Bccium lpillus. Uit de Murex hlde me ee kleverig slijm, de Bccium werd i zij geheel geplet. Die pulp vermegde me met zout e liet me veertie dge suddere i ee wrme ketel. Om ee weefsel de beroemde violetprse kleur te geve, doopte me het i de verf.
IJKEN OOR DE R VERKOPERS IN VIOLET 15 VELD V om éé odig wre e k k sl mke.000 duur om te ool istes 10 rs m r e p t s d w mb, Om k te kleure dt het ee sttussy kledigstu r elgrijke. Zo duu ige e b o k, rs e te kope e iz llee ke werd dt ege. leiders dro kerkelijke GESNEU R De otte goo restjes de rest j ide me v de es lie sto t me g op ee Murex h k be ewo toer hoorlij o rott oop e k i e s.z te zom erm tijde ozeer z. Dt de k de s de w elfs d u t hl st. Voor wegble rme ve de zo v ze h u vktie eus op! Elke Murex leverde éé druppeltje geel slijm, dt prs kleurde ls je het blootstelde licht. Kikker i de md De Bccium hecht zich i odiep wter vst op rotse e ko met de hd worde geoogst. De Murex leeft echter i dieper wter e werd gevge met mde wri kikkers of mossels ls loks diede. = MEER WETEN? WArom ik? Ik hat pars! www.kust-e-cultuur.ifou.l/geschiedeis/112569-het-rijk-v-de-feiciers.