Te bang voor behandeling Marietta van Mastrigt Klinisch psycholoog/psychotherapeut OuderenPsychiatrie Parnassia m.vanmastrigt@parnassia.nl Bang Maak je dat wel eens mee? Hoe merk je dat Wat voor eerste reactie roept dat bij je op? 1
Ambivalentie: met welk gevolg Gevolgen: - niet in behandeling gaan - matige motivatie voor behandeling (Dugas et al., 2003) - niet meewerken aan behandeling (Huppert&Baker-Morisette,(2003)) -minder effect/drop out (Westen&Morrison (2001), Garfield 1994)) Bang, hoezo? Bang voor behandeling: ambivalent tegenover verandering van de klacht (angst/piekeren) verandering van het omgaan met de klacht (vermijding tegenover blootstelling) (Westra & Dozois, 2011) Sta stil en onderzoek 2
Oefening Neem iets van jezelf dat je wil of zou moeten veranderen Bespreek de voordelen van de status quo met buurman/-vrouw Motiverende gespreksvoering (Westra&Dozois, 2011) 1. Ambivalentie is normaal! Verstevig autonomie Sta op de rem 3
2. Vertrouwen in vermogen van ptom te veranderen Ga in op dingen die ptveranderde of nu in de richting van verandering doet: Wat hielp u om gisteren toch de winkel in te gaan? Wat deed u, wat zei u tegen uzelf? Verlokken : Bied pteen interventie aan en laat hem beslissen of hij hierop in wil gaan: ik weet manieren om niet meer angstig te worden van hartkloppingen, zou u willen dat ik hierover iets vertel? Interventies Bejegening: vanuit de motiverende gespreksvoering Interventies t.b.v. vermindering angst/vergroting controle - veiligheidsgedrag -COMET - Veilige plek oefening 1 e hulpmiddel: Veiligheidsgedrag (SB) 4
Veiligheidsgedrag (SB): mag dat wel? Veiligheidsgedrag voorkomen: Succes van therapie toegeschreven aan SB (Salkovskis, 1991) (experiment Powers et al., 2008) Pt leert zo geen disconfirmerendeinformatie: SB leidt aandacht af van exposure situatie (Kamphuis&Telch, (2000) Houdt angst en vermijding in stand (Mowrer, 1939/1960; Emmelkamp, 1982; Wells, 1995; Freeman, 2007) Mensen leiden uit SB juist af dat situatie gevaarlijk is (Telch et al., 2010) Rachman et al., 1986 (agorafobici): Veiligheidsgedrag 14 ptmet paniekst en agorafobie RCT met graded exposure en instructie -blijf in situatie tot angst helft (no escape) -ga weg als angst 70 en weer in situatie als angst 25 Meting pre, post en na 3nd Escape = no escape Escape: meer gevoel van controle en minder verwachte dreiging van gevaar Veiligheidsgedrag Milosevic&Radomsky (2007): 62 slangenfobici - benaderen van slang met - zonder veiligh.kleding - graded exposure -exposure 45 minuten; elke 5 min. SUD en toenadering - posttreatment test: benaderen slang zonder SB Met SB meer toenadering Angst met en zonder SB is gelijk 5
Veiligheidsgedrag Sy et al., 2011: 58 claustrofobici in claustrofobie kist -EO vssbu vssba - alle drie verbeterden significant - SBU meer self-efficacy en minder claustrofobische cognities Veiligheidsgedrag Hood et al., 2010: 43 spinnenfobici -SBU vsnsb (kiezen eigen SB) -pre, post en FU d.m.v. BAT zonder SB - SBU snellere toenadering -SBU = NSB Van den Hout et al., 2011: 44 smetvrees - E+RP vs E+SB (schoonmaken hand na exposure)vs controlegroep -exposure 2 sessies waarna BAT zonder SB -E+RP = E+SB Dus SB: gevoel van controle over negaleve emoles Meer geneigd tot toenadering Meer disconfirmerende informatie opdoen M.n. in het begin van de exposure snellere daling van negatieve gevoelens en emoties die drop-out tegengaat SB moet toenadering bevorderen en info verschaffen! 6
2 e hulpmiddel: Competitive Memory Training (COMET) Transdiagnostischeinterventie COMET CompetitiveMemory Training (Korrelboom, o.a. 2000) Verbeteren zelfbeeld (Olijet al., 2006 (mixed diagnoses) Korrelboom et al., 2009(AS II en eetst.) Korrelboom et al., 2010 (stemmingsst.) Korrelboom et al., 2009 (RCT eetst.) Korrelboom et al., 2011 (RCT AS II) Verminderen lijdensdrukhallucinaties Van der Gaag et al., RCT 2010 Piekeren (GAS) Martens et al., 2009 Ouderen met depressie Ekkers et al., 2011 Paniekstoornis (met agorafobie) Theoretische basis COMET Associaties situaties/gevoelens/sensaties - betekenissen Afhankelijk van context: hartkloppingen sportief/gevaar/verrassing Psychopathologie: te vaak niet-functionele betekenissen geactiveerd Paniekstoornis: In bijna alle situaties idee geactiveerd dat ik de controle verlies als ik hartkloppingen heb 7
Betekenis hartkloppingen Doel van COMET Associatie verstevigen tussen situatie en meer functionele betekenis In verschillende contexten COMET bij angststoornissen paniekaanval controleverlies controle paniekaanval controle controleverlies 8
COMET bij paniekkstoornis 1.Thema/disfunctionele betekenis:controleverlies - Oproepen herinnering ergste paniekaanval - D.m.v. BEELD HOUDING ZELFSPRAAK/ZIN 2. Tegenovergestelde thema: controle - Oproepen herinnering aan situatie van controle - D.m.v. BEELD HOUDING ZELFSPRAAK/ZIN 3. Herhalen en inoefenen 4. Verstevigen pos. associatie met triggers/ verschillende contexten COMET bij angststoornissen paniekaanval controleverlies controle De ergste paniekaanval BEELD: (situatie, geluiden, geuren) Ik ben in een supermarkt. Het is erg druk. Ik zoek met mijn ogen de uitgang, maar deze lijkt heel ver weg. Ik voel de warmte op me drukken. Ik zak door mijn knieën en lig half op de grond. HOUDING Vertel hoe je reageerde in die situatie. Beschrijf dat duidelijk in termen van spanning, ademhaling, lichaamshouding, gelaatsuitdrukking. Probeer de panieksensaties zo precies mogelijk te beschrijven. Mijn benen voelen slap, of ik bijna niet meer kan staan. Ik wil weglopen, maar t lukt niet. Mijn hart gaat te keer. Mijn hoofd bonkt. ZIN (Wat zeg je bij jezelf (over jezelf) in die situatie) Ik ga dood THEMA: controleverlies 9
COMET bij angststoornissen situatie controle controleverlies Oproepen tegenthema: oefening Tegenthema: controle BEELD (situatie, geluiden, geuren):. HOUDING (hoe zit je, hoe staat je gezicht, wat voel je):... ZIN (wat zeg je tegen jezelf?): COMET bij paniek BEELD: Ik zit op de bank met de kinderen te kaarten, ik ruik de geur van de appeltaart in de oven en ik zie de brandende kaarsjes HOUDING: Ik zit ontspannen rechtop, adem rustig, schouders ontspannen en een glimlach op mijn gezicht ZIN: Wat is het heerlijk, ik heb het gewoon helemaal in de hand en het loopt zoals ik het wil 10
COMET bij paniekstoornis Oefenen met oproepen tegenthema Oefenen met schakelen Oefenen met interoceptieve exposure, paniekbeeld en tegenthema COMET bij paniekstoornis paniekaanval panieksensaties controle controleverlies COMET toepasbaar bij paniek, angst, piekeren Naarste ervaring - disfunctioneel thema Tegenovergestelde thema kiezen en ervaring oproepen Oefenen Schakelen Ook te gebruiken in exposure! 11
Interventies Veiligheidsgedrag COMET Veilige plek oefening tot slot Veilige plek oefening Rustig zitten, ga in fantasie of gedachten naar plek waar jij je veilig en geborgen voelt (fantasie, boek, film, herinnering, heden) Haal de plek zo levendig mogelijk voor je: -wat zie je -wat hoor je -wat ruik je -wat voel je -alleen of wie is bij je Blijf nog even zitten en voel hoe veilig het op dit moment voelt. En telkens als het nodig is kun je deze plek weer oproepen. en normaal Angst voor behandeling begrijpelijk en normaal Niet duwen en trekken, versterk autonomie, Ga samen op pad 12