LNG informatiemarkt IFV 19 november 2015 Veiligheidsprogramma LNG in uitvoering Liquid Natural Gas (LNG) is bezig aan een snelle opmars op de energiemarkt. Een stof met kenmerkende eigenschappen en risico s, waar het hulpverleningsdomein zich goed op dient te prepareren. De Regiegroep LNG Incidentbestrijding en het IFV organiseerden op 19 november een LNG Informatiemarkt om veiligheidsprofessionals te informeren over de stand van zaken rond het LNG Veiligheidsprogramma. Regiegroep wordt Kennistafel Brian Paul Mo Ajok en Hans Spobeck blikten terug op de voorgeschiedenis van de Regiegroep LNG, die in 2012 werd opgericht om input te leveren voor regelgeving, preventieve veiligheid en incidentbestrijding rond LNG. Drie jaar lang werken de Regiegroep LNG en het Nationaal LNG Platform inmiddels aan een samenhangend veiligheidsprogramma voor veilige introductie van de nieuwe brandstof. De eerste tastbare resultaten liggen op tafel: studies naar de risico s van LNG en gevolgen voor de incidentbestrijding zijn afgerond, opleidingen en certificeringseisen zijn vastgesteld voor beroepsgroepen die met LNG werken en het IFV is bezig met de ontwikkeling van les- en leerstof voor de brandweer. Tijdens de informatiemarkt presenteerde de Brandweeracademie van het IFV de kennispublicatie Brandweeroptreden bij incidenten met LNG. Omdat er nog flink wat missiewerk te doen is om het Nederlandse veiligheidsdomein LNG-proof te maken, worden de werkzaamheden van de regiegroep nog eens drie jaar voortgezet. In een vergadering voorafgaand aan de informatiemarkt werd de regiegroep omgedoopt tot Kennistafel LNG. Transitiebrandstof Wie nog geen goed beeld had van wat LNG nu precies is, kreeg dat te horen van Ernest Groensmit, bestuurslid van het Nationaal LNG Platform. LNG is een ideale transitiebrandstof in het overgangstijdperk naar duurzame energiebronnen. Schoon in vergelijking met vloeibare fossiele brandstoffen, motoren op LNG zijn stil en het vloeibare gas is gemakkelijk in grote hoeveelheden over grote afstanden te vervoeren. Maar een vloeibaar brandbaar gas kent ook zijn gevaren en die zijn bij LNG toch wezenlijk anders dan bij LPG, onder andere vanwege het cryogene karakter (min 162 graden!) Groensmit signaleert een migratie van LNG van de large scale energiebranche naar small scale toepassing met zijn eigen dynamiek. De bredere toepassing van LNG als brandstof voor de transportbranche, betekent dat hulpverleners overal in Nederland bij incidenten met de nieuwe 1
brandstof kunnen worden geconfronteerd, terwijl de kennis over LNG bij de brandweer nog beperkt is. Inmiddels zijn langs Nederlandse wegen al vijftien LNG tankstations in bedrijf. LNG Veiligheidsprogramma In het plenaire ochtenddeel werd dieper ingezoomd op het LNG Veiligheidsprogramma en de betekenis daarvan voor de overheid en het LNG-behoeftig bedrijfsleven. Bas van den Beemt van TNO vatte samen dat lange vergunning trajecten, onbekendheid met LNG en de wens voor uniforme veiligheidsregelgeving het bedrijfsleven en de overheid tot elkaar brachten in een gezamenlijk veiligheidsprogramma. Een belangrijke focus lag daarbij op het cryogene karakter van LNG en de specifieke eisen die dat stelt aan equipment (tanks, leidingen) om falen bij incidenten te vermijden. Wat kan er mis gaan en welke mogelijkheden hebben hulpverleners dan om escalatie te voorkomen? Er zijn nog gaten in de kennis, stelde Van den Beemt vast. Maar onderkend moet worden dat tanken en overslag van LNG risicovolle activiteiten zijn en dat een LNG tankstation in stedelijk gebied een ander risicoprofiel heeft dan een grootschalige beveiligde terminal in een haven. Voor de Rotterdamse haven is LNG big business, sinds in 2011 de Gate LNG terminal op de Maasvlakte in gebruik werd genomen. Sindsdien is ook het Havenbedrijf Rotterdam intensief betrokken bij het vormgeven van LNG veiligheidsbeleid. Cees Boon belichtte namens het havenbedrijf de veiligheidsaspecten rond LNG in de nautische wereld. De zeescheepvaart en de binnenvaart zullen naar verwachting grote LNG-gebruikers worden en daarvoor is een forse infrastructuur nodig met transport over water en bunkerstations en bunkerschepen in havens. Uniforme regelgeving en richtlijnen voor LNG-veiligheid zijn volgens Boon essentieel voor de havensector, juist omdat in havens verschillende transportmodaliteiten en verschillende veiligheidsculturen samenkomen. Havenbedrijf Rotterdam werkt met andere ketenpartners in veiligheid, waaronder de Veiligheidsregio Rotterdam- Rijnmond en Falck, samen in het Masterplan LNG Rijn- Main-Donau, om veiligheidseisen en incidentbestrijdingsaspecten rond LNG in dit hele Europese stroomgebied te harmoniseren. Niet minder dan 17 rapportages zijn onder de vlag van het masterplan verschenen. Waaronder een incidentbestrijdingsrapport met operationele aandachtspunten en handelingsperspectief voor de hulpverlening. In december wordt in Rotterdam met een driedaags final event het Europese LNG Masterplan afgesloten. Jobs & Skills Bij LNG-veiligheid draait het primair om de mensfactor. Welke vakbekwaamheidseisen moeten worden gesteld aan beroepsgroepen die met LNG werken? Rob Reem van de STC Group, specialist in trainingen en opleidingen voor de maritieme sector, ging in op de jobs & skills voor LNG-veiligheid. Uit zijn betoog bleek dat de doelgroep voor veiligheidsopleidingen divers is. Naast terminalpersoneel, logistieke medewerkers, scheepsbemanningen van schepen die LNG vervoeren of het als brandstof gebruiken, moeten ook overheidsfunctionarissen als hulpverleners en medewerkers van inspectiediensten hun kennis bijspijkeren. STC heeft een opleidingspakket samengesteld en peilde tijdens een interactieve workshop in quiz-vorm bij de deelnemers wat zij weten van de veiligheidsaspecten rond LNG. Om bedrijven en overheden soepel door opleiding en training te loodsen heeft STC Group een e-learningsysteem opgezet om de cursisten vooraf de benodigde 2
basiskennis bij te brengen. Ook heeft het bedrijf een LNG-simulator gebouwd, waar tal van incidenten risicoscenario s kunnen worden beoefend. LNG in de toekomst LNG heeft zoveel potentie als energiebron dat er inmiddels een hoogleraar LNG systemen is benoemd. Professor Jacques Dam, verbonden aan de TU Eindhoven, richtte aan het eind van het plenaire programma nog even de blik op de toekomst. Want de echte LNG-revolutie in de energiesector moet in zijn ogen nog komen. Wetenschappelijk onderzoek en nieuwe generaties motoren moeten het rendement van vloeibaar aardgas nog verder verbeteren. Blending met bio-lng is al mogelijk en er wordt nog gestudeerd op het beter benutten van de energetische waarde van LNG door meer energie te winnen uit de thermische expansie van het vloeibare gas. Met een hoger energierendement wordt LNG als brandstof nog interessanter voor de vervoerssector en de scheepvaart. Dam becijferde dat in 2010 twintig procent van de wereldwijde energiebehoefte werd gedekt door fossiel aardgas, waarvan dertien procent uit LNG bestond. In 2020 zal dat aandeel volgens de hoogleraar al zijn opgelopen tot 17 procent. En een verdere groei ligt in de verwachting. LNG in de lucht Jacques Dam besprak in een workshop ook een wetenschappelijk traject om LNG als vliegtuigbrandstof toe te passen. Daarvoor is wel een upgrade van LNG nodig in de vorm van verdere verdichting, stabiele kwaliteit en het verhogen van de ontbrandingssnelheid van LNG in vliegtuigmotoren. Ook de motoren zelf zouden nog enigszins moeten worden aangepast. Slaagt deze missie, dan betekent dat een enorme uitbreiding van het LNG brandstofvolume op de energiemarkt. Voor toepassing in de luchtvaart zal ook op luchthavens een logistiek systeem voor LNG moeten worden aangelegd. Demonstratievrachtwagen Het middagprogramma was verdeeld over acht workshops, waar deelnemers hun kennis rond LNG en incidentbestrijding verder konden verdiepen. Op het buitenterrein van het IFV was een praktische kennismaking met een LNG-installatie voor vrachtvervoer gearrangeerd. Enkele vrachtwagenmerken bouwen al trucks met LNG-installaties. Tijdens de buitenworkshop, verzorgd door gasinstallatiebouwer Rolande, werd een schone Iveco-truck met een LNG- en CNG (Compressed Natural Gas) getoond. De deelnemers kregen uitleg over de installatie, de cryogeen- en compressietanks en de veiligheidsvoorzieningen. Falck toonde aan de hand van een demo met vloeibare stikstof de eigenschappen van cryogeen gas. Een leerzame les over vloeistoffase en verdamping en veilige benadering van LNG aangedreven voertuigen die bij een incident betrokken zijn. 3
LNG-incident: wat te doen? Drie workshops handelden over de kenmerken van LNG-incidenten en de operationele aandachtspunten en uitdagingen voor de brandweer. Om te beginnen: hoe herken je eigenlijk een LNG-incident? Veel incidentcasuïstiek is er nog niet, maar uit een reële voorbeeldcasus bleek dat de brandweer een uit een vrachtwagen ontsnappende witte wolk gemakkelijk aanziet voor voertuigbrand of kokende motor, maar niet voor een LNGwolk in dampvorm. Les: is er een ondoorzichtige spierwitte dampwolk zichtbaar, dan is vrijwel zeker sprake van een LNG-lek. Constatering: in het brandweerdomein is nog een behoorlijke kenniskloof om LNG-lekkages te herkennen en ook het handelingsperspectief in bij de meeste korpsen nog onbekend. Hoe een goede verkenning uit te voeren? Wanneer kan het gas ontbranden? Is er gevaar voor explosie of BLEVE? Wat is een veilige afstand bij brand of lekkage? Er is behoefte aan concrete kennisopbouw voor incidentbestrijding, om die vervolgens uit te dragen via scholing, procedures en protocollen. De Brandweer van Haaglanden en Gelderland-Zuid experimenteren al met protocolkaarten en zij gaven in een workshop inzicht in de resultaten van een aantal oefeningen. Workshopdeelnemers wijzen op het cruciale belang van snelle en adequate informatie. Het door veel korpsen gebruikte Crash Recovery System wordt genoemd als belangrijke informatiebron. In dat systeem kan op kenteken de voertuigbrandstof worden opgevraagd. Opmerkelijk is de constatering van diverse deelnemers dat de chauffeur, als verantwoordelijke voor zijn voertuig, meestal wel ladingbrieven kan overhandigen, maar niet altijd op de hoogte is van de details van de voertuigtechniek en de brandstof waarop hij rijdt. In de hedendaagse transportbranche zijn onderhoud en aftanken van voertuigen vaak voorbehouden aan gecertificeerde monteurs en wordt de chauffeur alleen ingehuurd om de wagen met lading van A naar B te brengen. De chauffeur is daarom niet altijd automatisch een informatiebron waarop de bevelvoerder kan vertrouwen. Preventie en handhaving LNG is in opmars en in Nederland ontwikkelt zich de komende jaren een infrastructuur voor transport, overslag en tanken van LNG. Vijftien tankstations zijn al gerealiseerd en meer zullen volgen. De veiligheidsregio s krijgen in hun veiligheidsadvisering bij vergunningverlening ook met LNGvraagstukken te maken. In de workshop advisering externe veiligheid LNG werd een handreiking gepresenteerd als houvast voor de adviestaak van de veiligheidsregio s. Scenario s zijn in beeld gebracht als indicatie voor risico s voor de omgeving. Zoals zo vaak bij vergunningadvisering is de praktijk weerbarstig. De brandweer ziet het liefst geen LNG-activiteiten in stedelijk gebied met risicovolle objecten in de nabijheid. Desondanks is inmiddels een LNG-tankstation gerealiseerd in de nabijheid van een groot restaurant en een geplande recreatievoorziening. Geen ideale situatie vanuit veiligheidsoptiek. Hoe sterk weegt het advies van de brandweer in de bestuurlijke belangenafweging? 4
Tot slot een workshop over de handhavende rol van de milieudienst bij incidenten. Een knelpunt dat in deze workshop aan de orde kwam is het kantelpunt tussen de incidentbestrijdingsfase en de nafase. De praktijk is dat ten tijde van een incident de operationele kerndiensten en de milieudienst nauw samenwerken in het CoPI, maar dat na de acute incidentbestrijdingsfase de werkstructuur niet altijd helder is. Het incident is gestabiliseerd, de lekkage gestopt en het CoPI wordt opgeheven. Maar ondertussen ligt er nog wel een LNG-voertuig op zijn kant dat geborgen moet worden. Wie is dan in charge? Wie bewaakt de veiligheid tijdens de bergingsfase? De hulpdiensten trekken zich terug, want het is niet meer hun pakkie-an. Ook de milieudienst vindt dat zijn taken beëindigd zijn. Frans Coehoorn van Milieudienst DCMR breekt een lans voor het in stand houden van een gestructureerd overleg ná de formele CoPI-fase. Om er zeker van te zijn dat het restprobleem na een LNG-incident goed en veilig wordt opgelost onder deskundig toezicht van experts. De LNG informatiemarkt samengevat in een notendop: een leerzaam programma met een hoog informatiegehalte en aandacht voor LNG veiligheid in alle schakels van de veiligheidsketen. Er is nog een informatiekloof bij met name de operationele hulpverlening en die moet worden gedicht door kennisbevordering via opleiding en training en het delen van praktijkervaringen. Aan die kennisdeling leverde de informatiemarkt een belangrijke bijdrage. 5