Symptoominventarisatie Ter ondersteuning van de consulent palliatieve zorg Regionaal Consultatief Palliatief Team IKR januari 2005
Toelichting Symptoominventarisatie Analyse Nauwkeurige en volledige analyse van klachten is nodig om een verantwoord advies te kunnen geven voor de behandeling van klachten in de palliatieve fase. Symptoominventarisatie Dit hulpmiddel is bedoeld om de intaker te ondersteunen bij het exploreren van lichamelijke problemen. Inhoud I. Pijn II. Dyspneu, hoesten III. Maagdarmklachten: Obstipatie; Misselijkheid, kokhalzen en braken; Diarree (en fistel) IV. Angst, delier, terminale onrust V. Huid- en wondproblemen en decubitus Standaardinventarisatie Informatie over eetlust, inname van voedsel en vocht en (nog) in staat zijn tot orale inname van medicijnen is nodig om een adequaat advies te kunnen geven. Dit dient bij elke consultvraag te worden nagegaan. Prognose en functionele toestand Gegevens over de functionele toestand en de prognose van de ziekte bepalen mede welk advies kan worden gegeven. Gebruik De symptoominventarisatie volgt een vaste opbouw met een doorlopende nummering: klinische verschijnselen, waar is reeds aan gedacht, waarmee wordt reeds behandeld. Tip Noteer tijdens de inventarisatie het bijbehorende cijfer in plaats van de tekst, bijvoorbeeld: Pijn, A29 (bewegingsdrang). Colofon Regionaal Consultatief Palliatief Team IKR: Erasmus MC en Verpleeghuis Antonius IJsselmonde Rotterdam Bron RCPT-Consulten, juni 1999-december 2004
Pijn Pijn recent/dagen/weken/ maanden Omschrijving nociceptieve pijn 2 nl.: Omschrijving neuropatische pijn 3 brandend, prikkelend, stekend 4 verminderde sensibiliteit 5 hyperpathie Anders 6 krampende pijn 7 hoofdpijn Bij onduidelijke aangegeven pijn 8 omschrijving van de pijn Plaats 9 diffuus 10 gelokaliseerd 11 uitstralend naar 12 schietende pijn naar Tijdsrelatie 13 nieuwe pijn sinds 14 acuut ontstaan 15 bekende pijn 16 geleidelijk toenemend sinds Verloop over de dag 17 wisselend/continu 18 in de loop van de dag toenemend/afnemend Meeste pijn 19 's ochtends 20 's middags 21 's avonds 22 's nachts Afhankelijk van 23 houding, nl.: 24 beweging, nl.: 25 persoonlijke verzorging 26 voedselinname 27 defecatie 28 anderszins, nl.: Bijkomende verschijnselen 29 bewegingsdrang 30 benauwdheid 31 anderszins, nl.: Botmetastasen 2 sprake van fractuur 3 sprake van wervelinzakking 4 myelumcompressie Hoofdpijn 5 hersenmetastasen 6 verhoogde intracraniële druk Werking opioïd 7 spiegeldaling eerder dan verwacht wordt van langwerkend opioïd als bijvoorbeeld bij MS Contin doorbraakpijn optreedt 8 uur na inname 8 toename pijn 48 uur na verwisselen durogesic Andere oorzaken 9 infiltratie weke delen, nl.: 10 infiltratie visceraal 11 darmobstructie - ileus - obstipatie 12 urineretentie 13 longembolie 14 angst Medicamenteus Vraag van elk middel dosering, duur en effect 1 paracetamol 2 NSAID s 3 zwak-opioïd - codeïne/tramadol 4 sterk-opioïd - morfine, fentanyl, oxycodonhydrochloride, hydromorfon hydrochloride 5 gebruik van rescues 6 shift geprobeerd wanneer, van naar 7 neurolepticum 8 corticosteroïden Niet medicamenteus 9 radiotherapie Invasieve toediening 10 subcutaan 11 intraveneus 12 epiduraal/intrathecaal 13 laxantia voorgeschreven
Dyspneu Observatie professionals dagen/weken/maanden 2 aanwezig: continue/bij inspanning in rust/bij platliggen 3 hoesten met sputum/droge hoest 4 piepende ademhaling 5 gebruik hulpademhalingsspieren 6 stridor inspiratoir/expiratoir 7 cyanose 8 verstoring nachtrust 9 anderszins: tracheostoma met/zonder canule bij 2de lijns consultatie Metabole parameters 10 onbekend 11 po 2 verhoogd/verlaagd 12 pco 2 verhoogd/verlaagd 13 verlaagde SaO 2 Patiënt zegt: 14 geuite kortademigheid, problemen met ademhalen 15 verwoorde angst, ongerustheid 16 geuit energietekort, vermoeidheid 17 geuite pijn bij ademhalen Respiratoir 2 maligniteit long of pleura - primair - metastasen -pleuritis carcinomatosa - lymfangitis carcinomatosa pulmonum 3 longfibrose na bestraling 4 bronchus/trachea obstructie 5 stembandparese 6 pneumothorax 7 infectie 8 aspiratie 9 COPD Cardiovasculair 10 longembolie 11 pericarditis 12 hartfalen 13 anemie Tractus digestivus 14 ascites 15 ruimte-innemend proces buik/lever Psychogeen 16 angst Medicamenteus 1 bronchodilatoren via inhalatie/vernevelen - salbutamol - ipratropium - combivent 2 corticosteroïden via inhalatie/systemisch 3 morfine: systemisch 4 benzodiazepine 5 anderszins - zuurstof - bloedverdunner -cardiale medicatie/ diureticum 6 pleurapunctie -frequentie - leeg gepunteerd - ontlastende punctie (bijvoorbeeld steeds 0,5 l.) Dyspneu, hoesten
Hoesten Observatie professionals dagen/weken/maanden 2 aanwezig - continue - in rust bij inspanning - alleen 's nachts - bij eten en drinken - bij platliggen 3 hoesten - met sputum - droge hoest - prikkelhoest - hoest geïnduceerd braken - met haemoptoë 4 verstoring nachtrust Patiënt zegt: 5 geuite vermoeidheid, uitputting 6 verstoring nachtrust 7 braakneiging door/tijdens/na hoesten 8 geuite misselijkheid door slijmproductie Respiratoir 2 maligniteit long of pleura - primair - metastasen - pleuritis carcinomatosa - lymfangitis carcinomatosa pulmonum 3 obstructie luchtweg door endobronchiaal proces 4 lokalisatie tumor centraal (grote bronchi) 5 druk van buitenaf door mediastinaal proces 6 stembandparalyse door uitval nervus recurrens 7 longembolie 8 infectie 9 aspiratie 10 COPD Bijwerking medicamenten 11 ACE-remmers Psychogeen 12 angst Symptomatisch Medicamenteus 1 bronchodilators via inhalatie/vernevelen - salbutamol - ipratropium - combivent 2 corticosteroïden via inhalatie/systemisch 3 codeïne 4 morfine 5 benzodiazepine 6 vernevelen met bupivacaïne Lokaal 7 pleurapunctie -frequentie -reden - leeg gepunteerd - ontlastende punctie (bijvoorbeeld steeds 0,5 l.) 8 radiotherapie Anderszins 9 zuurstof 10 bloedverdunner Dyspneu, hoesten
Obstipatie recent/dagen/weken/ maanden 2 huidige frequentie 3 consistentie 4 gasvorming 5 pijnlijke stoelgang 6 gevoel van onvolledige lediging 7 rectaal vochtverlies 8 loze aandrang 9 drukkend gevoel perineum bij aan- of afwezigheid rectum 10 incontinentie van faeces/vocht 11 rectaal toucher - faecesprop - lege ampul - obstruerend proces Aanwezigheid van 12 colostoma 13 ileostoma Toxisch/metabool 2 opioïden 3 hypercalciëmie 4 radiotherapie 5 chemotherapie Tractus digestivus 6 subileus: hoog/laag 7 ileus: hoog/laag 8 tumor die drukt (drukkend gevoel perineum) 9 niet goed sluitende anuskringspier Andere oorzaken 10 ascites 11 immobiliteit 12 dwarslaesie 13 gebruik bulkvormers 14 weinig vochtinname Laxantia 1 lactulose/legendal 2 bisacodyl 3 sennosiden 4 sennosiden/dexpanthenol 5 macrogolen 6 natriumdocusaat/sorbitol klysma: vraag effect 7 hoog klysma van bv. 500 ml. vloeistof (water/glucose 20%): vraag effect Maagdarmklachten
Misselijkheid, kokhalzen en braken recent/dagen/weken/ maanden Misselijkheid, kokhalzen 2 met/zonder braken 3 continue/intermitterend 4 vol gevoel 5 pijn in bovenbuik 6 maagzuur 7 hik Braken 8 met misselijkheid 9 frequentie 10 tijdstip 11 relatie met maaltijd? 12 relatie met houdingsveranderingen? 13 projectiel braken 14 bloedbijmenging 15 hoofdpijn 16 opgeblazen gevoel 17 geen eetlust, gevoel vol te zitten 18 pijnlijk opgezette buik 19 koliekpijn 20 continue pijn Toxisch/metabool 2 radiotherapie 3 chemotherapie 4 electrolytenstoornis 5 infiltratie viscerale organen 6 nierinsufficiëntie 7 neuro-endocriene tumor 8 NSAID s 9 opioïden 10 antibiotica Tractus digestivus 11 obstructie door tumordoorgroei: hoog/laag 12 kringspierprobleem: overgang maag/duodenum 13 subileus/ileus: hoog/laag 14 obstipatie Andere oorzaken 15 ascites 16 verhoogde intracraniële druk 17 anticipatoir 18 vestibulair 19 hoest-geïnduceerd 20 chordotomie 21 immobiliteit Anti-emetica 1 metoclopramide/domperidon granisetron/ondansetron Maag/slokdarmbescherming 2 - ranitidine - omeprazol; pantoprazol; esomepraz of andere - sucralfaat - cisapride Anders medicamenteus 3 butylscopolamine 4 dexametason 5 benzodiazepine 6 haloperidol Laxantia 7 lactulose/legendal 8 bisacodyl 9 sennosiden 10 sennosiden/dexpanthenol 11 macrogolen 12 bulkvormers 13 natriumdocusaat/sorbitolklysma: vraag effect 14 hoog klysma van bv. 500 ml. vloeistof (water/glucose 20%): vraag effect 15 secretieremmer - butylscopolamine - sandostatine 16 diarree-remmer 17 sonde (maaghevel), nl.: - maagsonde/prg: toedienend - maagsonde/prg: aflopend Maagdarmklachten
Diarree (en fistel) dagen/weken/maanden 2 frequentie per 24 uur 3 volume diarree 4 consistentie: waterdun, dun, brijachtig 5 'natte' flatulentie 6 buikpijn 7 buikkrampen 8 dehydratie: droge huid, droge slijmvliezen 9 gewichtsafname 10 koorts 11 pijnlijke anus, roodheid anus en huid rondom 12 opvliegers Aanwezigheid van 13 colostoma 14 ileostoma 1 onderliggende oorzaak, nl:. Toxisch/metabool 2 radiotherapie 3 chemotherapie 4 antibiotica Tractus digestivus 5 passagestoornis door tumordoorgroei: hoog/laag 6 paradoxale diarree 7 malabsorptie 8 infectie Andere oorzaken 9 carcinoïd 10 endocriene tumor pancreas 11 ascites 12 dwarslaesie Bijwerking behandeling 13 na chordotomie 14 na blokkade plexus coeliacus Fistel 15 rectovaginale fistel 16 rectovesicovaginale fistel 17 vesicorectale fistel 18 ureterfistel 19 recto-uretrale fistel Andere oorzaken 20 rectaal vochtverlies door tumordoorgroei in het rectum (alleen als er nog rectum aanwezig is) 21 incontinentie faeces/vocht door niet goed sluitende kringspier Medicamenteuze remmers 1 secretieremmer - sandostatine vraag effect 2 diarree-remmer - loperamide: vraag effect Suppletie 3 zoutcapsules 4 pancreasenzymen Pijnbestrijding 5 butylscopolamine Huidbescherming 6 barrièrefilm/crème 7 incontinentiemateriaal 8 opvangzak 9 catheter à demeure Laxantia Maagdarmklachten 15 geuroverlast
Angst Motorische spanning 1 trillen, beven 2 spierspanning, pijn/spierpijn 3 rusteloosheid/snelle vermoeidheid Autonome hyperactiviteit 4 ademnood, benauwdheidgevoel 5 hartkloppingen of snellere hartslag 6 zweten of koude klamme handen 7 droge mond, duizeligheid of licht in het hoofd 8 misselijkheid, diarree, of andere buikklachten 9 opvliegers (warme/koude) 10 vaak plassen 11 slikproblemen, brok in keel Waakzaam- en gespannenheid 12 zeer gespannen voelen 13 overdreven schrikreacties 14 concentratieproblemen of dichtklappen van angst 15 in- en doorslaapstoornis 16 prikkelbaarheid Reactieve angst 1 angst voor naalden 2 angst voor pijn 3 angst voor het lijden 4 angst voor het doodgaan 5 doordrongen raken van laatste fase van ziek zijn 6 stressvolle informatie 7 dreigend verlies: rollen; personen; autonomie 8 ontslag 9 conflicten familie/team Angst als gevolg van ziekte en behandeling 10 metabole verstoringen 11 symptoom van delier 12 pijn niet onder controle 13 symptoom van depressie 14 longproblemen 15 buikproblemen 16 bloedingen 17 hart- en vaatproblemen 18 alcoholgebruik 19 hypertensie 20 alcoholonttrekking 21 koorts (sepsis) Bijwerking medicijnen, nl.: 22 corticosteroïden 23 anti-emetica, neuroleptica 24 broncho-dilatators 25 paradoxale reacties op benzodiazepines Reeds bestaande angst- en paniekstoornissen,nl.: 26 gegeneraliseerde angststoornis 27 paniek 28 fobieën 29 Posttraumatische Stress Stoornis Tolerantie en onttrekking 30 stoppen benzodiazepines in terminale fase 31 stoppen opioïde analgetica in terminale fase 32 vermindering benzodiazepines in terminale fase 33 vermindering opioïde analgetica in terminale fase 1 Benzodiazepinen - alprazolam -bromazepam - clorazepinezuur - diazepam -lorazepam - midazolam - oxazepam 2 Anti-depressivum/neurolepticum - amitriptyline - haloperidol - mirtazapine - paroxetine - andere 3 Andere medicatie welke de angst kan beïnvloeden 4 Al betrokken disciplines: - pastor -maatschappelijk werk - psycholoog - psychiater Angst, delier, terminale onrust
Delier Aanwezig sinds uren/dagen/week 2 ontstaan acuut/geleidelijk Tijdstip 3 moment - continu - fluctuerend - momentafhankelijk - momentonafhankelijk Observaties 4 omkering dag-nacht 5 desoriëntatie 6 concentratiestoornis 7 waarnemingsstoornis 8 hallucinaties 9 motorische onrust 10 stemming Symptomatisch 2 metabole afwijkingen 3 cerebrale hypoxie 4 deficiënties 5 intracraniële aandoeningen 6 endocriene stoornissen 7 infectie 8 koorts 9 postoperatief Geneesmiddelen en intoxicatie 10 anticholinerge werkzame farmaca (o.a opioïden, benzodiazepinen, anticholinergica, corticosteroïden) 11 digitalisglycosiden, dopiminerge farmaca, isioniazide, bepaalde antibiotica Onttrekking door 12 psychofarmaca 13 corticosteroïden (plotseling staken van >30 mg 14 opioïden 15 alcohol 16 nicotine Predisponerende factoren 17 delirium in de voorgeschiedenis 18 cognitieve verstoring 19 verandering van opioïde analgetica 20 leeftijd >70 jaar 21 alcohol >4 eenheden dd 22 gebruik van drugs: uitgezonderd marihuana 23 koorts >38,5 o C 24 metabole stoornis 25 hardhorendheid, slechtziendheid 26 ingreep onder narcose Verwachting beloop 27 reversibel 28 irreversibel Medicamenteus 1 saneren medicatie 2 haloperidol 3 pipamperon 4 risperidon 5 benzodiazepinen Niet-medicamenteus 6 inzet nachtzorg professional 7 inzet nachtzorg mantelzorger 8 structureren van het lichamelijk functioneren Angst, delier, terminale onrust
Terminale onrust Aanwezig sinds uren/dagen/week 2 ontstaan acuut/geleidelijk 3 moment - continu - fluctuerend - momentafhankelijk - momentonafhankelijk Bewustzijn en aandacht 4 alert/hyperalert 5 suf, makkelijk wekbaar 6 suf, moeilijk wekbaar 7 niet wekbaar 8 concentratiestoornissen Waarneming 9 hallucinaties Gedrag 10 plukkerig 11 agressief 12 verwardheid 13 angstig 14 wisselende stemming Nachtrust 15 omkering dag/nachtritme Geneesmiddelen en intoxicatie 2 opioïden, nl.: 3 sedativa Ontrekking door 4 psychofarmaca 5 corticosteroïden (plotseling staken van >30 mg) 6 benzodiazepinen 7 opioïden 8 alcohol 9 nicotine Onrust 10 angst 11 pijn 12 urineretentie 13 obstipatie Aanwezigheid van 14 catheter à demeure 15 invasieve toedieningsweg 16 onrustige omgeving Overige omstandigheden van belang voor te adviseren beleid 17 problemen voor patiënt niet acceptabel 18 problemen voor betrokkenen niet acceptabel 19 patiënt wil helder blijven 20 patiënt geeft aan verlies van bewustzijn te accepteren Medicamenteus 1 saneren medicatie 2 haldoperidol 3 dipiperon 4 benzodiazepinen Overig al ingezet beleid 5 blaascatherisatie 6 laxeerbeleid Angst, delier, terminale onrust
Huid- en wondproblemen en decubitus dagen/weken/maanden 2 doorgroei tumor door de huid bij -thoraxwand - tracheastoma - ileo/colostoma - anus 3 bloeding tumorweefsel 4 stinkende wond - hinder patiënt - hinder omgeving - hinder verzorging 5 decubitus - plaats - graad 6 pijn - lokaal - hele lichaam 7 jeuk - lokaal - hele lichaam 8 exsudaat 1 lymfangitis carcinomatosa cutis 2 aanwezigheid van gal/leverfunctiestoornissen Medicamenteus 3 bijwerking dexametason 4 bijwerking orale antidiabetica 5 bijwerking antibiotica Preventie 1 barrièrefilm/crème Verbanden 2 absorberend verband 3 wondcontactmateriaal met zachte siliconen 4 alginaten 5 koolstof 6 hydro-actief wondverband Verbanden bij doorgroei tumor 7 hemostatische verbanden, bijvoorbeeld first stop 8 gazen gedrenkt in adrenaline 1:1000 Geurbestrijding medicamenteus 9 metronidazol - ovule als supp - tablet per os - intraveneus - cutaan Geurbestrijding niet-medicamenteus 10 geursteun 11 gemalen koffie 12 olie: lemongras 13 radiotherapie Pijnbehandeling 14 lokaal, nl.: 15 systemisch, nl.: 16 pijnblok (plaats) 17 luchtmatras/zitkussen Jeukbehandeling 18 lokaal, nl.: 19 systemisch, nl.: Huid- en wondproblemen en decubitus