Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen: een begaanbare weg

Transcriptie

1 Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen: een begaanbare weg Jeroen Janssens Specialist Ouderengeneeskunde, commissielid

2 Opbouw Workshop 1. Vragen 2. Uitleg over de handreiking 3. Discussie 4. Wat nu verder?

3

4 Handreiking Uitgangspunten Wat weten we ervan Juridische en ethische aspecten Verzorging en begeleiding door professionals, vrijwilligers en naasten

5 Uitgangspunten 1. Wilsbekwame volwassenen 2. Handreiking gaat niet in op de vraag of stoppen met eten en drinken een goede weg is 3. Bewust afzien van eten en drinken is een weg die mensen kunnen kiezen

6 Bewust afzien van eten en drinken om levenseinde te bespoedigen: keuze die door een persoon zelf wordt gemaakt afwijzen van eten en drinken, incl. kunstmatig toedienen Niet: versterven, want geleidelijk minder innemen is onderdeel terminaal proces of ouderdom en geen bewuste keuze.

7 Gegevens die bekend zijn: Vooral patiënten ouder dan jaar Ca. 25% geen (vastgestelde) lichamelijke of psychiatrische ziekte Bijna 50% niet ingewilligd euthanasieverzoek Meestal overlijden binnen 2-3 weken, mits ze minimaal of niet drinken Dorst geen op de voorgrond staand probleem Stervensproces meestal als goed beoordeeld

8 Keuze die iedereen kan maken, vereist geen overleg of toestemming WGBO: recht op informatie toestemming nodig: pt kan afzien van behandeling, verpleging of verzorging schriftelijke wilsverklaring vertegenwoordiger goed hulpverlenerschap

9 Informatie geven Informatie geven Serieus ingaan op pt die een doodswens heeft en hulpvraag exploreren Objectief informeren over beloop, voor- en nadelen, te verwachten problemen m.n. als pt jong is of in redelijke algehele (voedings)toestand Ontraad pt die zonder goede voorbereiding en ondersteuning wil stoppen met eten en drinken Ondersteuning, verzorging, verpleging en medische begeleiding om doel van de pt op een zo goed mogelijke manier te bereiken

10 Voorbereiden van de patient Het duurzaam verlangen naar de dood goed vastleggen Wilsverklaring niet strikt noodzakelijk, wel te adviseren

11 Hulp bij zelfdoding Bewust afzien in verhouding tot (hulp bij) zelfdoding (1/2) Zelfdoding: Het slachtoffer heeft zelf een handeling verricht met als uitdrukkelijke doel zichzelf het leven te benemen Zelfdoding is niet strafbaar, aanzetten tot of hulp bieden wel. Uitzondering voor artsen in Euthanasiewet Niet alle hulp is strafbaar: het geven van informatie, het voeren van gesprekken, bieden van morele steun Wel strafbaar: het aanzetten tot, het geven van instructies, opdracht of de regie overnemen tijdens de uitvoering

12 Hulp bij zelfdoding Bewust afzien in verhouding tot (hulp bij) zelfdoding (2/2) Zelfdoding: impulsief, gewelddadig, eenzaamheid Bewust afzien: geen toestemming voor verlenen van levensverlengende zorg, naasten vaak betrokken, pt kan er op terugkomen - Recht van de pt om behandeling te weigeren - Wel toestemming voor handelen gericht op verlichten lijden - Weigeren van voedsel en vocht leidt tot een natuurlijk overlijden

13 De naasten De naasten Betrokken in ca. 70% van de gevallen Cruciale rol bij: besluitvorming signalering verzorging Van groot belang: peilen van ambivalentie of verzet tegen het besluit van de patiënt goede informatie actief betrekken bij de zorg

14 Indeling in fasen Voorbereidende fase Uitvoerende fase beginfase middenfase stervensfase

15 Voorbereidende fase Voorbereidende fase Informatie, voorbereiding en ondersteuning van patiënt en naasten Aanpassing van medicatie Organisatie en coördinatie van de zorg Opstellen van een schriftelijke wilsverklaring en aanwijzen van wettelijk vertegenwoordiger

16 Voorbereidende fase Informatie, voorbereiding en ondersteuning (1/4) informatie over hoe te stoppen met eten en drinken, de duur en het verloop van het proces en het belang van mondverzorging en medicatie de evt. rol van palliatieve sedatie hoe om te gaan met verzoeken om te drinken zorgen voor benodigde materialen materiële, financiële en juridische zaken onafgewerkte zaken, afscheid, begrafenis/crematie ondersteuning door thuiszorg, gezinshulp, vrijwilligers en/of geestelijk verzorger

17 Voorbereidende fase Aanpassing medicatie (2/4) uitsluitend medicatie voor te verwachten klachten (slapen, pijn, delier) en evt. huidige klachten (bijv. pijn, kortademigheid, angst) zorgen voor medicatie via andere toedieningswegen (rectaal, via huid, neus- of mondspray, onderhuids)

18 Voorbereidende fase Organisatie en coördinatie van de zorg (3/4) afspraken over betrokkenheid hulpverleners, taakverdeling, aanwezigheid en bereikbaarheid goede overdracht en overleg zorgplan verslaglegging in centraal dossier

19 Voorbereidende fase Wilsverklaring en wettelijk vertegenwoordiger (4/4) wilsverklaring aanbevolen, waarin vastgelegd: bewust afzien van eten en drinken geen opname in ziekenhuis of elders afzien van levensverlengende handelingen geen toestemming voor aanbieden van eten en drinken en kunstmatig toedienen van voeding en vocht hoe om te gaan met verzoeken om vocht in verwardheids toestand aanwijzen van wettelijk vertegenwoordiger

20 Uitvoerende fase Uitvoerende fase: 1/5 afbouwen van eten en drinken ca. 1 op de 6 mensen komt in deze fase terug op hun besluit Start van de verzorging: algemeen huid mond!!

21 Uitvoerende fase Uitvoerende fase: 2/5 bij minimale vochtinname meestal 1-2 weken toenemende verzwakking: bedlegerig en afhankelijk van zorg toenemende uitdroging met als mogelijke gevolgen: gunstig: minder productie van urine en slijm, minder braken en diarree, minder pijn, afname van vocht in benen, buik, longen of hersenen ongunstig: droge mond c.q. dorst, verhoogde kans op blaasontsteking, taai slijm, obstipatie, stapeling van medicatie door nierfunctiestoornissen, verwardheid

22 Uitvoerende fase Uitvoerende fase: 3/5 Mogelijke klachten en problemen: mictie- en defecatieproblemen (urineretentie, incontinentie urine en/of ontlasting) pijn (als gevolg van bedlegerigheid of pre-existent) NB: cave stapeling van morfine bij dehydratie misselijkheid en braken (bijwerking medicatie, t.g.v. obstipatie, als gevolg van onderliggende ziekte) onrust, verwardheid en delier. Relatief vaak delier door hoge leeftijd, dehydratie, evt. gebruik van opioïden, naderende dood NB: soms vraag om vocht in delirante toestand

23 Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen 5. Verzorging en begeleiding uitvoerende fase Uitvoerende fase: 4/5 rol van palliatieve sedatie niet anders dan in andere situaties: indicatie: refractair symptoom (in deze situatie vaak delier en/of uitputting) kan intermitterend of continu worden toegepast voorwaarde bij continue sedatie: levensverwachting <1-2 weken (wordt aan voldaan indien niet of nauwelijks wordt gedronken)

24 Stervensfase Stervensfase In principe niet anders dan bij overlijden t.g.v. onderliggende ziekte Overlijden wordt beschouwd als natuurlijke dood

25 Conclusie Conclusies Het is een zware, maar uitvoerbare weg en in die zin niet anders dan sterven op natuurlijke wijze Essentieel: Niet te jong, niet in een goede voedingstoestand Consistente wens van de patiënt Optimale ondersteuning van patiënt en naasten Handreiking geeft handvaten voor zorgverleners

26 Eigen ervaringen? Discussie?

27 Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen 4. Juridische en ethische aspecten (7) Gewetensbezwaren bij hulpverleners (1/3) Keuze van de pt kan ernstig conflicteren met de levensovertuiging of persoonlijke waarden en normen van de hulpverlener Algemeen erkend bij euthanasie

28 Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen 4. Juridische en ethische aspecten (8) Gewetensbezwaren bij hulpverleners (2/3) Zorgdragen in het algemeen: voldoende eten en drinken. De keuze van de pt. kan hulpverleners het gevoel geven dat er slechte zorg wordt geboden Bij bewust afzien is er geen directe relatie tussen handelingen van de hulpverlener en het bespoedigen van het levenseinde Wel kan hulpverlener ervaren dat door het verlenen van hulp het zelfgekozen levenseinde mede mogelijk wordt gemaakt

29 Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen 4. Juridische en ethische aspecten (9) Gewetensbezwaren bij hulpverleners (3/3) Is conflict met geweten werkelijk zo zwaar dat zorg niet verleend kan worden? Bewust afzien van eten en drinken vraagt een continue inspanning van pt en intensieve zorg van hulpverlener. Bij gewetensbezwaren overgedragen, maar pt mag niet verstoken blijven van passende zorg. Er wordt zorg verleend tot het moment van overdracht.

30 Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen Stelling Stoppen met eten en drinken om het overlijden te bespoedigen is een barbaarse manier om uit het leven te stappen

31 Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen Stelling Stoppen met eten en drinken is zelfdoding

32 Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen Stelling Als je je patient wijst op de mogelijkheid van STED begeef je je (juridisch) op glad ijs

33 Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen Stelling.