Roo, Marijke de Van: Kuijpens, Peter Verzonden: donderdag 04 juli 2013 09:16 Aan: Statengriffie provinsje Fryslân CC: Unen, Alice van; Rodenhuis, Esther Onderwerp: FW: Uitnodiging sectorbijeenkomst Aanvalsplan Woningbouw 29 augustus a.s. en verslag van 12 juni jl. Bijlagen: Conceptverslag sectordag Aanvalsplan Woningmarkt 12 juni 2013.docx; Definitieve lijst aanwezigen bij sectorbijeenkomst juni 2013.xlsx Opvolgingsmarkering: Markeringsstatus: Opvolgen Voltooid Geachte leden van Provinciale Staten, Eind dit jaar zal het Aanvalsplan Friese Woningbouw voorgelegd worden aan Provinciale Staten. U bent over de problematiek geïnformeerd tijdens de statencommissievergadering van 8 mei 2013. In aanloop hier naartoe worden een aantal bijeenkomsten met de sector belegd om een zo breed mogelijk gedragen plan te maken. U was uitgenodigd om aanwezig te zijn op 12 juni jl.bij de sector dag Wonen in het WTC-expo. Tijdens deze bijeenkomst waarin de bouw, zorg, corporaties en banken breed vertegenwoordigd waren is een aanzet gegeven naar een mogelijke invulling van het aanvalsplan. Het conceptverslag van deze middag treft u als bijlage bij deze mail aan. Op 29 augustus a.s. zal een vervolg bijeenkomst plaatsvinden waarbij ook de vertegenwoordigers van alle Friese gemeenten uitgenodigd worden, om zo tot een mogelijk concretere invulling te komen, waarbij ook de rol van de gemeenten en provincie aan bod komt. Bij deze vragen wij u de datum alvast vast te leggen in uw agenda van 13.00-17.00 uur. De definitieve uitnodiging met het programma ontvangt u ruim voor de 29 e. Met vriendelijke groet, Hans Konst 1
Verslag sectorbijeenkomst woningmarkt 12 juni 2013 Plenaire discussie: Prio s en maatregelen Diensten Doorstroming startersmarkt koop weer op gang brengen en meer klantgericht denken Financierbaarheid is momenteel het grootste knelpunt; Klant en koper weer centraal door impulsen in het koopsegment: starterslening, premie op doorstroming, restschuldfinanciering en duurzaamheidsfinanciering. Eigen rol dienstensector: startersmanifestaties en meer klantgericht werken: niet beginnen bij de bouw, maar beginnen bij de eindgebruiker. Vergelijk: Drents Woningmarktoffensief met startersdagen op gemeentehuizen. Gewenste rol overheden: (tijdelijke) vliegwielfunctie: stimuleringsregelingen, startersleningen, garanties, borgstelling financierbaarheid, meer flexibiliteit in ro-plannen. Prio s en maatregelen Bouwers kwaliteit woningvoorraad, segmentering en doorstroming heeft prioriteit; Urgentie: er is behoefte aan maatregelen die makkelijk en snel uitvoerbaar zijn; Er zijn momenteel diverse bouwprojecten die plat liggen en niet van de grond komen: corporaties kunnen niet en private ontwikkelaars komen niet (naar het noorden) omdat omvang en rendement te klein is; Overheden kunnen rol spelen in het tot aan de kritische massa vullen van een vastgoedmandje met voldoende schaal (> 100 mln euro) en rendement (> 6%); Daarvoor is een revolverend overheidsfonds nodig van circa 40 mln euro. Dat kan vastgoed zijn in (geherstructureerde) starterskoopwoningen of zorgvastgoed, want daar is behoefte aan in relatie tot de doorstroming. Rol bouwsector: vullen mandje met goede projecten, rol gemeente: aantrekkelijke leefomgeving, rol corporaties: huurgarantie, rol Provincie: (tijdelijke) financiering/bonus in projecten. Vrije huursector is daarbij onderontwikkeld segment in Fryslân: daar liggen kansen. Prio s en maatregelen zorginstellingen en corporaties Woningvoorraad moet worden aangepast t.b.v. veranderende zorg, maar corporaties mogen en kunnen dat niet in vrije segment; Zorgstelsel is ook nog niet uitgekristalliseerd; Er liggen om die reden momenteel bouwprojecten stil, waarin bouwers, corporaties en zorginstellingen op zoek zijn naar derde (meefinancierende) partij. Die komt momenteel niet uit hoek van investeerders (zie problematiek onvoldoende schaal en rendement); Er is dus behoefte aan een derde partij in de vorm van gemeenten/provincie die financieel partner worden in omvormingsopgave woningvoorraad t.b.v. de zorg: Corporatie Friesland! Een ontwikkel maatschappelijk sociaal vastgoedfonds met: banken, bouwers en provincie die contracten aan kan gaan met corporaties en zorginstellingen en looptijd kent van 10-15 jaar Quick wins 2013: Z.s.m. invoeren van duurzaamheidsregelingen; Z.s.m. organiseren van startersmanifestaties; Revolverend Vastgoedfonds zo spoedig mogelijk (al in 2013) starten met 1 e bouwprojecten die vast zitten en;
Uitwerking provinciaal maatschappelijk vastgoedfonds De aanvangsfinanciering van rendabele projecten voor maatschappelijk vastgoed (i.c.m. woningen, commerciële ruimten ca.) komt op dit moment onvoldoende van de grond. Beleggers hebben een zetje nodig, vooral in een perifere regio als Noord Nederland. Daarom moet je een kritische massa maken van minimaal 100 miljoen door projecten te bundelen, waarbij vanuit een revolverend fonds ca. 40 miljoen wordt ingebracht. Dit kan door een mandje te maken van minimaal 10 haalbare projecten. De provincie kan hierbij een (financiële) partner zijn (faciliterende rol), samen met andere partijen waaronder zorgaanbieders. Dit maakt het voor beleggers aantrekkelijk om mee te participeren in een samenwerkingsverband corporatie/ coöperatie Fryslân. Zoals aangegeven: er is vraag naar zulke projecten, namelijk een stuwmeer aan verhuiswensen. De motor loopt echter vast op de financiering. De provincie kan samen met gemeenten en andere partijen de financiering lostrekken en zo de verhuisketen weer op gang brengen. Dit kan ook leiden tot een vernieuwing in de bouwkolom. Voorbeelden: het woningaanbod (koop én huur) voor welvarende senioren is op dit moment beperkt. Beleggers zijn de aangewezen partij om zulke projecten te financieren. Projecten voor studio s, stadswoningen, appartementen stokken echter. Daarom moet je mandjes van projecten maken tot aan de kritische massa waardoor participatie voor beleggers wel lucratief wordt; dit zijn volgtijdelijke (gefaseerde) projecten. De provincie fungeert hierbij als tussenbelegger en neemt de rol van corporaties over. De corporaties kunnen zich dan richten op hun kerntaak: het realiseren van goedkope huurwoningen voor de primaire doelgroep. Uitwerking opkoop corporatiewoningen (uit plenaire discussie) Veel bewoners van corporatiewoningen durven op dit moment hun woning niet van de corporatie aan te kopen of krijgen de financiering niet rond. De provincie kan woningen in het geliberaliseerde deel van het corporatiebezit aankopen. Met het geld kunnen corporaties hun kernvoorraad goedkope huurwoningen opknappen, energieneutraal maken of vervangen. Beleggers zijn ook in dit geliberaliseerde middensegment nu nog niet geïnteresseerd. De provincie fungeert als tussenbelegger en kan de aangekochte woningen als corporatie Fryslân (op termijn) weer verkopen. Ook hier geldt: door te bundelen wordt het voor beleggers interessanter om in dit segment aan te kopen, zeker bij een aantrekkende markt.
Deelverslag sessies Dienstensector
Primair belang dienstensector Doorstroming/Betaalbaarheid: werk o Verkoop dmv doorstroming: te weinig huur- en koopwoningen; 1 e goedkoopste segment particuliere koopwoningen is belangrijkste schakel; o Huisvesting door-aan-verkoop: orientatie moet op de klant, klantbenadering bij woningbouw; klant vroeg betrekken in proces o Diensten Volkshuisvesting: impuls in bestaande bouw brengt alles op gang Advies RO/Verlies beroepsgroep: werk o Kwartiermaker aanjager proces/partijen o Waardecreatie kwaliteit: Kennisuitstroom 50%; shakeout; architekt wordt momenteel overgeslagen in het proces Risico Betaalbaarheid: financieringsrisico s o Doorstroming/Rust/Betaalbaarheid: riscomanagement; 40.000 huizen in Friesland onder water; stornerende hypotheken; Basel III vraagt meer zekerheid voor bank Prioritaire en urgente opgaven volgens de dienstensector KWALITEIT Score 1 Teruglopen kwaliteit bestaande koopvoorraad 1 3 Lage energieprestatie goedkope bestaande koopvoorraad 1 6 Ruimtelijke beleving, functioneel toekomst, kwaliteit 2 DOORSTROMING 10-13 Startersmarkt huur,koop Doorstroming middensegment 13 OVERIG 20 Meer klantgericht denken beeldvorming verbeteren 8 Wat kan de dienstensector zelf doen? Doorstroming: Proces omkeren, beter luisteren naar de klant/koper/huurder. Voorheen stond de bouwproductie centraal en werd alles wel verkocht. In toekomst moet de klant weer centraal staan en moet de dienstensector eerder in de keten een rol gaan spelen (dus niet pas als de woning gekocht of gefinancierd moet worden; Organiseren startersbijeenkomsten samen met overheden: zie voorbeeld Drents Woningmarkt offensief; Ontwikkelen slimme combinaties: Ontwikkel slimme combinaties: starterwoningen + huurwoningen voor senior bevordert mantelzorg-mogelijkheden. Beeldvorming en imago: Imago van de bouw naar de markt moet positiever worden; Opeenstapeling van berichten over huizenmarkt maakt het er niet beter op (recent weer Rabobank); Starterskoop-nieuwbouwwoningen lopen als een trein. Moet wel kloppen: prijs/kwaliteit, indeling en locatie. Senior met koopwoning wil appartement huren op nivo, zijn er niet. Ook bestaande woning raken ze niet kwijt. Bank kijkt teveel naar inkomen en te weinig naar zekerheden zoals bijv huis
Wat kunnen andere sectoren doen? Doorstroming Particulier Starters koop -> goedkoopste particuliere koopwoning -> middensegment 165-300 k -> seniorenwoningen Ketting zit vast. Vrije huursector Toegang tot startersmarkt huur slip vast Vermindering aanbod: woningbouwcorporaties ponden uit. Investeerders komen niet op projecten in Friesland af. Oorzaken: periferiegebied (momenteel zwolle en niet verder) projecten te laag rendemtent (5-6%) projecten te klein van omvang Rol Provincie: Impuls huursegment Incentive (bijv 1%) voor investeerders om rendement aantrekkelijk te maken Tijdelijke belegger Zorginstellingen Geschikte huisvesting voor de doelgroepen en transformatie Betaalbaar vastgoed Geschikte huisvesting vanuit de wensen van de doelgroep ontwikkeld Veel zorgkosten van kleinschalige zorglocaties waar zorgcorporaties mee blijven zitten Verduurzaming Aanbestedingsregels zijn belemmerend: uiteindelijk altijd op prijs Geschikte/aantrekkelijke zorgwoningen voor de senior zijn er nauwelijks Zorginstellingen willen/kunnen vervangingsvraag en noodzaak niet aan. Bouwers Vitaal Friesland heeft vitale bouwsector nodig Continuiteit Maatschappelijk vastgoed Beeldvorming Imago van de bouw naar de markt/klant moet positiever worden. Proces omdraaien: makelaar, bank en architect bij initiatieffase aan tafel met focus op de wensen van de eindgebruiker.
Deelverslag sessies Bouwers
Primair belang bouwsector Zorgen voor continuïteit in de bouwsector (opdrachten, werkgelegenheid, opleidingen). Op dit moment is er onvoldoende werk voor de bouwsector. Veel kennis, kunde en vakkrachten dreigen hierdoor verloren te gaan, terwijl de bouwsector voor Fryslân erg belangrijk is. Als de bouwsector weer werk heeft, komen de opleidingen ook weer op gang. Daarvoor moeten particulieren in beweging komen. Op dit moment doen bijv. particuliere woningeigenaren in de renovatie van een rij woningen met verdeeld eigendom vaak niet mee; als de corporatie dan ook niet renoveert, komt het project niet van de grond. De zorgsector moet een belangrijke rol krijgen in de (kwaliteit van) woningbouw. Prioritaire en urgente opgaven volgens bouwsector Verduurzaming van woningen breder trekken tot verbetering van de kwaliteit van de woningvoorraad. Kijk daarom niet alleen naar energieprestaties, maar verbeter de kwaliteit van woningen integraal. Dit kan veel bouwvolume en werkgelegenheid opleveren. Een bijdrage van 5.000-15.000 per woning kan weliswaar veel opleveren qua verbetering van de energieprestatie (bijv. woningisolatie), bouwondernemers verdienen er echter weinig aan. Uitbreiding met andere maatregelen (zoals levensloopbestendig maken) is gewenst. Vooral in goedkope koopwoningen zitten weinig kapitaalkrachtige doelgroepen die deze investeringen vaak niet kunnen opbrengen. Ontwikkeling/ revitalisering van maatschappelijk vastgoed stimuleren (voorbeeld Servotel Drachten, Oosterkerk Dokkum, buurtcentra). Aan zorgvastgoed is veel behoefte. Er liggen goede projecten met voldoende rendement op de plank. Beleggers springen hier nu niet op in omdat de projecten te versnipperd zijn; het imago van Noord Nederland als perifere regio werkt ook niet mee. Wanneer je projecten bundelt kun je echter massa creëren. Dan wordt het voor beleggers wel interessant. Doorstroming op gang brengen, dit is ook goed voor starters. De restschuldproblematiek staat hieraan nu in de weg. Dit speelt vooral bij 25-35 jarigen. De provincie zou een fonds kunnen oprichten om restschulden in onder te brengen of woningverkoop te garanderen. Voldoende flexibiliteit/ vrijheid in bestemmingsplannen opnemen om woningbouwplannen en grondposities aan te passen. Dit geeft meer ruimte voor vermarktbare producten (bijv. minder ruime kavels, zoals in Japixwoude). Maatregelen direct aan projecten koppelen (outputgericht), bijv. bij financierbaarheid van restschulden. Voorzien in voldoende particulier huuraanbod in het midden en duurdere segment. Beleggers investeren in dit segment op dit moment in Noord Nederland onvoldoende. Een provinciale bijdrage kan stimulerend werken en is lucratief. Pensioenfondsen kunnen ook in dit segment gaan investeren. Wat kan de bouwsector zelf doen? Bouwen voor gemengde/ verschillende doelgroepen (minder standaardwoningen maar meer standaardisering van het bouwproces door modulair bouwen en prefabricatie). Kopers vroeg in het project betrekken. Meer denken en handelen vanuit de wensen van woonconsumenten. Innoveren en anders werken in de bedrijfskolom; kostprijs en faalkosten verlagen (door bijv. 3d units, snel te ontwikkelen modules). Participeren als belanghebbenden in een regionaal fonds en zelf inspanningen verrichten om de bouw vlot te trekken.
Wat kunnen andere partijen/ sectoren doen? Met een provinciaal investeringsfonds bevorderen dat verduurzaming en verbetering van de kwaliteit van de woningvoorraad breed worden ingevuld. Je moet iets te bieden hebben (duw in de rug); vooral de onderkant van de markt moet op gang komen om de doorstroming op gang te brengen. Daarbij hoort ook het investeren in de kwaliteit van het openbaar gebied, het combineren van regelingen tot een compleet pakket en het ontzorgen van bewoners. Met stimuleringsmaatregelen (bonus) particulieren over de streep trekken, incl. goede voorlichting en communicatie hierover. Voorbeelden: alle woningen in een rij tegelijk aanpakken, kwaliteitsmaatregelen in krimpgebieden, energielabels en zonnepanelen integreren in een breed pakket voor woningverbetering. De ontwikkeling van maatschappelijk vastgoed stimuleren door het instellen van een regionaal investerings- /beleggingsfonds dat voldoende afzet op lange termijn garandeert (de restwaarde van zulke projecten in een perifeer gebied is namelijk laag waardoor beleggers huiverig zijn). De vraag is er en er liggen concrete projecten klaar met voldoende rendement en een haalbare exploitatie (vaak in combinatie met commerciële ruimten). Door projecten te bundelen kan voldoende massa gemaakt worden om het voor beleggers interessant te maken om mee te participeren. Breng lokale partijen rond de tafel voor gezamenlijke oplossingen op wijkniveau, zoals energy service companies. Gemeenten moeten in dit lokale maatwerk de regie hebben. De financierbaarheid van woningen moet primair vanuit de branche zelf opgepakt worden, vooral vanwege het lange termijn perspectief. Een regionaal fonds zou ook hier als stimulans kunnen werken, bijv. d.m.v. verkoopgaranties, aankoop en vervolgens verhuur van woningen. Woonlasten meenemen in de woonquote die banken hanteren bij het verstrekken van hypotheken. Het duidelijk labelen van woningen draagt hieraan bij. Flexibilisering van arbeid zet verder door. Banken zouden hier meer rekening mee moeten houden bij het verstrekken van hypotheken, met name aan starters. Eventueel zou de provincie hier aanvullende garanties voor kunnen stellen. Constructies als duokoop (erfpacht) kunnen starters aantrekken (de grond is van mezelf speelt gevoelsmatig een rol). Kanttekening hierbij: veel starters willen nog niet kopen. Quick wins Strooigoed gebruiken als stimulans/ bonus om reële en haalbare projecten tot uitvoering te krijgen met een maximale multiplier in de bouw. Doel daarvan is: wijk op orde. Voorbeelden: bestaande woningen energetisch en levensloopbestendig maken, mét ruimtelijke kwaliteit. Het opzetten en vervolgens inzetten van een regionaal investeringsfonds om maatschappelijk vastgoed te ontwikkelen. Een provinciaal woonbedrijf voor maatschappelijk vastgoed kan snel uitvoerbare projecten genereren. Het inbrengen van provinciaal kapitaal leidt tot een lage rente. Door medeparticipatie van corporaties en marktpartijen is het risico beperkt. Het te verwachten rendement is goed (ca. 5%).
Deelverslag sessies zorginstellingen en corporaties
Primair belang corporaties en zorginstellingen Betaalbaarheid/bereikbaarheid voor de doelgroep Extramuralisering Continuïteit van de organisatie Er is een gedeeld belang vanuit de corporaties en de zorgorganisaties om de doelgroepen te bedienen. Het gaat dan om betaalbaarheid en een basiskwaliteit van wonen voor de doelgroep. De extramuralisering en de bezuinigingen hebben tot gevolg dat een grote groep ouderen die voorheen in aanmerking kwam voor een verzorgingshuis, nu langer zelfstandig moet blijven wonen. Dit zou om ca. 2.000 mensen gaan (o.m. ouderen, GGZ, gehandicapten) en gaat al spelen vanaf 2014. Dé zorgvraag van de toekomst is ook hoe om te gaan met de groei in intramurale zorgcapaciteit, terwijl er onvoldoende middelen beschikbaar zijn: een politiek dilemma. De afgelopen periode heeft het deconcentratiebeleid in de zorg o.m. geleid tot veel kleinere woongemeenschappen voor groepen mensen met een zorgbehoefte. Het bijbehorend vastgoed past kwalitatief vaak niet meer bij de eisen van deze tijd, en de beperkte omvang zorgt voor een onrendabele exploitatie. Gevolg: zorgaanbieders trekken zich terug uit dit vastgoed, terwijl de eigenaren (vaak corporaties) geen rendabele mogelijkheden voor gebruik hebben. Een locatie zou 24 tot wellicht 50 wooneenheden moeten bevatten voor rendabele exploitatie (gehandicaptenzorg). Prioritaire en urgente opgaven volgens corporaties en zorginstellingen Segmentering en Doorstroming: o Vergrijzing in relatie tot woonwensen o Stagneren doorstroming senioren Kwaliteit: o Lage energieprestatie goedkope bestaande koopvoorraad o Teruglopen kwaliteit bestaande huurvoorraad Doorstroming en Overig: o terugtredende corporaties o mismatch onroerend goedpositie (dit vraagt nadrukkelijk om een gezamenlijke benadering vanuit in elk geval zorg en corporaties) o Ontbreken van een geliberaliseerd huuraanbod (huur 665-1000) o Financiering koopwoning Vanuit de corporaties komt het signaal snel aan de slag te gaan met de herstructurering en energieprestaties van de bestaande huurvoorraad: er is een werkgelegenheidseffect, er zijn weinig vergunningen nodig zodat snel meters gemaakt kunnen worden. De ontwikkelingen vanuit de extramuralisering maken dat meer aandacht nodig is voor levensloopbestendige
woningen. Een 2 e toilet op de verdieping zou voor veel mensen al een kwaliteitsverbetering zijn, waardoor ze langer in de woning kunnen blijven wonen. Is er meer zorg nodig, dan ligt een verhuizing voor de hand. De zorgvraag zal in de toekomst gigantisch toenemen. De zorgpartijen geven aan dat de bestaande voorraad onvoldoende geschikt is, of geschikt te maken is, voor de toekomstige doelgroepen. Zo hebben vele woningen een te smalle gang om deze rolstoelvriendelijk te kunnen maken. Een oplossing zou ook kunnen liggen in de ontwikkeling van een smallere rolstoel. Gewaakt moet worden voor een te forse investering in bouwkundige maatregelen: dit is wel goed voor de bouwsector, maar geeft soms maar een beperkte, en tijdelijke plus voor de doelgroep. Ook wordt vaak gezocht in oplossingen binnen de woning, terwijl het (tijdelijk) plaatsen van een woonunit bij een woning ook een oplossing kan bieden. Naast de maatregelen van het rijk is duidelijkheid over hoe gemeenten omgaan met en invulling geven aan de WMO is van groot belang voor de sectoren corporaties, zorg en de bouw. Er is nu sprake van beleidsonzekerheid. Er zal een concentratie van (zorg)voorzieningen ontstaan, niet meer in elk dorp zal een volledig aanbod mogelijk zijn. Waar mogelijk moet veel meer regionaal en lokaal naar oplossingen en samenwerking gezocht worden. Wat kan de corporatiesector en de zorgsector zelf doen? Kennis vergaren van opgaven/knelpunten andere sectoren: hiermee worden keuzes/voorkeuren vanuit eigen sector soms in heel ander daglicht gesteld. Op projectniveau zoeken naar een gezamenlijke risicodekking mandjes vullen met meerdere kleine projecten, zodat meer massa ontstaat: aantrekkelijker voor investeerders (ook van buiten Friesland) en meer zekerheid voor banken om een lening te verstrekken. Bij woningbouwprojecten direct de koppeling met mogelijkheden in zorg- en dienstverlening, nu én in de toekomst, meenemen. Dit om te voorkomen dat na een periode vastgoed niet meer voldoet aan de dan geldende (kwaliteits)vraag. Dit is nu bijvoorbeeld te zien bij het kleinschalig vastgoed voor de zorgsector, wat niet meer uit kan bij de huidige financiële vereisten. Corporaties, gemeenten en provincie kunnen de Corporatie Fryslân oprichten: gericht op de herstructurering van het Friese platteland. Corporaties brengen een deel van hun bezit in (ter verkoop), provincie brengt kapitaal in ter waarde van deze ingebrachte woningen, gemeenten zijn partij middels ro en gewenste gebiedsontwikkeling. Met deze constructie kan kapitaal vrijgemaakt worden waarmee de corporaties slechte woningen op het platteland kunnen slopen of herstructureren. Corporaties hebben nu te weinig middelen die ingezet kunnen worden voor deze (gezamenlijke) opgave, en dit zou een constructie kunnen zijn waarmee weer geïnvesteerd kan worden. Het benutten van de kracht van de dorpen. Er zijn veel initiatieven waarbij burgers, ondernemers, en anderen zelf zaken gaan organiseren (multifunctioneel centrum, dorpscorporatie, etc.). We hoeven niet altijd vanuit een overheid of corporatiesector de oplossingen te bedenken. Niet vanuit instituties denken, maar starten met doe activiteiten: ga aan de slag op lokaal niveau.
Vanuit de sector je beter verplaatsen in de klant en toekomstige klant (minder aanbodgericht) Wat kunnen andere partijen/sectoren doen? Provincie kan een (tijdelijk) provinciaal woonbedrijf oprichten. Inbreng van woningen door de Friese corporaties. Op basis van een overkoepelende visie op de (huur)woningmarkt van Friesland keuzes voor sloop/herstructurering/nieuwbouw. Hiermee wordt voorkomen dat corporaties op te laag schaalniveau acteren, en elkaar onnodig beconcurreren. Lijkt enigszins op Corporatie Fryslân. Provincie kan investeren in de aanvangsfinanciering, om ontwikkelingen op gang te brengen (massa). Relatie met Vastgoedfonds, zie toelichting Erik Schot (plenaire deel). Overheden moeten niet de regie overnemen, wél een stimulerende rol nemen. De overheid kan meer een partner worden bij projecten. De overheid moet op zoek naar nieuwe samenwerkingsvormen. ===============================
Lijst aanwezigen sectorbijeenkomst 12 juni 2013 Naam/organisatie persoonlijk e-mailadres e-mailadres alg./secr. bijzonderheden Overheid Hans Konst / prov. Fryslân secr.gs.konst@fryslan.nl aanwezig tot 13.45 uur, verricht de opening Bouw + Bank Erik Schot / Van Wijnen e.schot@vanwijnen.nl t.vander.zee@vanwijnen.nl Biense Dijkstra / Dijkstra Draisma b.dijkstra@bgdd.nl Pier Reitsma / Friso p.reitsma@frisobouwgroep.nl m.vandijk@frisobouwgroep.nl Hans Jorritsma / Jorritsma s.van.wijngaarden@jorritsmabouw.nl Richard Bredewold/Interegion Groep bredewold@interegion.nl MEEGEKOMEN MET HANS JORRITSMA Albrecht Kok / NVM info@albrechtkok.nl Rolf Koops / Bouwend Nederland r.koops@bouwendnederland.nl Marten Cornel / Bouwend Nederland Tjeerd Delfsma / Bouwend Nederland Jan Hoekstra / VDM j.hoekstra@vdmwonen.nl Marten Claus / Kootstra van der Veen m.claus@kootstravanderveen.nl Douwe Kiestra / Pranger Rosier douwe.kiestra@pranger-rosier.nl Dirk Hoekstra / Hoekstra Makelaardij d.hoekstra@makelaardijhoekstra.nl Jan Bakker / Woonaccent Makelaars janbakker@woonaccent.nl Teake Damstra / Damstra Installatietechniek a.debruin@damstra.nl Doeke van Wieren / BNA kring Friesland vanwieren@twa-architecten.nl Peter Wiersema / ABN AMRO peter.a.wiersema@nl.abnamro.com gertrud.brouwer@nl.abnamro.com Onno Wendelaar Bonga / Ewald onnowb@ewald.nl Corporaties + Zorg Menso Oosting / WoonFriesland menso.oosting@woonfriesland.nl emmie.elgersma@woonfriesland.nl vervanger van Sigrid Hoekstra Ytsen Strikwerda/Elkien riny.westerhof@elkien.nl vervanger van Alex Bonnema Jeriça Hartholt / Accolade jhartholt@accolade.nl secretariaatcentraal@accolade.nl vervanger van Rein Swart Johan ten Cate / Alliade j.cate@talant.nl s.douwsma@alliada.nl Hans de Bruin / Zorgpartners Friesland h.debruin@vgb.znb.nl griet.de.vries@znb.nl vervanger van Johan Lettink Jan Huisman / Wonen Zuidwest Friesland j.huisman@zuidwestfriesland.nl a.koenen@zuidwestfriesland.nl Jelle Boomgaardt / De Friesland jelle.boomgaardt@defriesland.nl petra.luypen@defriesland.nl Statenleden vanaf 16.00 uur J. Apperloo/CDA J.B. van der Horst/SP J.W. van der Hoek/SP J. Visser FNP