Bestuursverslag bij Verantwoording Cultuureducatie met Kwaliteit 2016 Kunstbalie Tilburg, mei 2017
Bestuursverslag bij Verantwoording Cultuureducatie met Kwaliteit 2016 1. Inleiding 3 1.1 Algemeen 3 1.2. De Cultuur Loper in 2016 3 1.3. Betrokkenheid onderwijs, cultuursector en lokale overheden 4 1.4. Cruciale rol van de lokale intermediair 4 2. Uitgangspunten en probleemstelling 5 2.1. Zoals geformuleerd bij de aanvraag 5 2.2. Actuele ontwikkelingen 5 3. De Cultuur Loper: de weg naar duurzame cultuureducatie 6 3.1. Het traject 6 3.2. De website 6 3.3. Ontwikkelfases en partners 6 3.4. Trends 7 3.4.1. Ontwikkeling, verdieping en vernieuwing curriculum 7 3.4.2. Vakinhoudelijke deskundigheid 8 3.4.3. Relatie scholen en culturele omgeving 8 3.4.4. Beoordelen van de culturele ontwikkeling van de leerling 8 3.5. Investeringsprogramma s De Cultuur Loper 9 4. Informatie over doelgroepen 10 4.1. Primaire doelgroepen 10 4.2. Stakeholders en lokale overheden 10 4.3. Deelnemende gemeenten en scholen 10 4.4. Voortgezet onderwijs, brede scholen en kinderopvang (binnen 10%) 11 4.5. Beoogde uitrol naar overige scholen en gemeenten in 2016 11 5. Provinciaal programma 12 5.1. Reflectie op het jaar 2016 door deelnemende gemeenten 12 5.2. Reflectie op het jaar 2016 door Erfgoed Brabant 17 5.3. Stappenplan en tijdpad 18 6. Toelichting op de financiering 18 6.1. Reflectie op de prestaties van Model II 18 6.2 Toelichting op begroting en jaarrekening/dekkingsplan 19 6.3 Bijdrage onderwijs 19 6.4. Bestemmingsreserve CmK 2013-2016: overheveling naar 2017 20 7. Monitoring en evaluatie 21 7.1 Opdracht aan KPC Groep 21 7.2 Proces- en effectevaluatie 21 7.3 Eindevaluatie planperiode 2013-2016 22 8. Directe en indirecte matching 22 8.1 Provinciaal budget Erfgoed Brabant en Kunstbalie 22 8.2 Bijdragen deelnemende gemeenten 22 2
1. Inleiding 1.1. Algemeen In het Bestuursverslag Verantwoording Cultuureducatie met Kwaliteit 2016 licht Kunstbalie de voortgang van de regeling Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK) in de provincie Noord-Brabant toe. Net als voorgaande jaren is deze verantwoording op dezelfde manier ingedeeld als het Activiteitenplan Cultuureducatie met Kwaliteit, toegevoegd aan de oorspronkelijke subsidieaanvraag van december 2012. Extra informatie wordt verstrekt als bij onderdelen in het AIMS-format voor de verantwoording om een toelichting wordt verzocht of waar hiervoor in het betreffende format geen ruimte is. Foto: CmK-conferentie 8 december 2016 Afgelopen maart startte Kunstbalie de voorbereidingen voor het opmaken van de jaarrekening 2016. Vóór 1 april verantwoordden de 27 deelnemende gemeenten en Erfgoed Brabant de besteding van de CmK-gelden. Hiervoor hebben zij een digitaal format gebruikt dat is afgeleid van de leidraad verantwoording van het Fonds voor Cultuurparticipatie (FCP). In april verwerkte Kunstbalie de aangeleverde gegevens, waarna in mei de totaalverantwoording is opgesteld en de accountantscontrole plaatshad. 1.2. De Cultuur Loper De Cultuur Loper (DCL), het Brabantse programma om de vier doelen van de regeling CmK te verwezenlijken, is ook in 2016 in co-creatie met de diverse betrokkenen doorontwikkeld. Tijdens het continue proces van denken en doen, heeft voortdurend feedback plaats tussen de verschillende deelnemers en zijn waar nodig verbeteringen aangebracht in het traject, het bijbehorende instrumentarium, de coaching en de deskundigheidsbevordering. In 2016 is gewerkt aan: CmK-matching met gemeenten overleg en afstemming met de provincie adviesgesprekken met gemeenten; administratie en registratie van budget, deelnemers en partners; voorbereidingen en informatie- en werkbijeenkomsten voor CmK 2017-2020; ontwikkeling curriculum ontwikkeling en implementatie van het (online) instrumentarium van De Cultuur Loper; coachingsgesprekken met intermediairs en scholen; bijeenkomsten voor intermediairs, scholen en kennis- en ontwikkelgroepen; publicaties ter informatie, ondersteuning en kennisdeling; deskundigheidsbevordering samenstelling trainingspoule en Manifest voor het trainen binnen De Cultuur Loper; van aanbod- naar dialooggericht: cursussen, trainingen, workshops en studiedagen; intervisiebijeenkomsten voor intermediairs en coaches, leden van de trainerspoule, trainers van de ICCcursus Brabant; scouten, door-ontwikkelen en toegankelijk maken van extern scholingsaanbod; relatie scholen en culturele omgeving stimuleren van lokaal aanbod en lokale samenwerking; coachingsgesprekken met lokale aanbieders; 3
aanjagen en ondersteunen van de drie regionale netwerken; volginstrument culturele ontwikkeling inhoudelijke bijeenkomsten kennis- en ontwikkelgroepen; ontwikkelen uitwerken van het volginstrument tot een digitale pilotversie; presentaties van de pilotversie tijdens landelijke en provinciale bijeenkomsten; investeringsprogramma s uit het matchingsbudget van het FCP behandelen van projectverzoeken; begeleiden van partijen bij de ontwikkeling van het project; volgen van het proces; delen van de opbrengsten; doorlopende lijn po naar vo coachen van intermediairs en cultuurcoördinatoren van scholen voor vo; peiling interesse in DCL onder middelbare scholen in CmK-gemeenten; vertaling van po-traject naar vo; volgen van vo-scholen met projecten rondom vakoverstijgend werken; provinciale monitoring en evaluatie CmK publicatie vergelijkingsmonitor; eindevaluatie 2013-2016. 1.3. Betrokkenheid onderwijs, cultuursector en lokale overheden In 2016 heeft Kunstbalie met en voor haar partners diverse provinciale en regionale bijeenkomsten georganiseerd met het oog op informatieverstrekking en kennisdeling over voortgang van CmK. 14 maart: bijeenkomst intermediairs en vo-consulenten Kunstbalie over DCL in middelbaar onderwijs. 31 maart: provinciale intermediairsbijeenkomst. 20 mei: netwerkbijeenkomst cultuuraanbieders regio West-Brabant, georganiseerd door intermediairs. 22 en 29 juni: regionale informatiebijeenkomsten over CmK 2017-2020. 27 juni: interactieve netwerkdag met kunstvakdocenten, cultuuraanbieders, intermediairs en coaches. 5 en 6 juli: expertmeetings over verbreden en verdieping DCL in CmK17-20. 14 september: twee werkbijeenkomsten over de lokale begroting CmK17-20. 22 september: studieochtend intermediairs over het begeleiden van schoolteams. 17 november: provinciale DCL-intermediairsbijeenkomst, gecombineerd met NICE-overleg (provinciaal Netwerk Intermediairs CultuurEducatie). 8 december: slotconferentie Cultuureducatie met Kwaliteit 2013-2016. 1.4. Cruciale rol van de lokale intermediair In 2016 waren 38 intermediairs actief met De Cultuur Loper: 35 in de deelnemende gemeenten en drie in gemeenten die zich in de nieuwe periode CmK willen gaan aansluiten. De intermediairs hebben zich verenigd in drie regionale netwerken: Midden, West en Noord-Oost. De netwerken organiseerden in totaal vijf bijeenkomsten voor scholen en/of aanbieders. Kunstbalie en Erfgoed Brabant verzorgden hier op verzoek presentaties of deelsessies. Om de intermediairs in hun brede rol te ondersteunen, organiseert Kunstbalie in samenwerking met Erfgoed Brabant en in afstemming met de wensen van de intermediairs twee keer per jaar een provinciale intermediairsbijeenkomst (in 2016 in maart en november) en met enige regelmaat een studiedag. Afgelopen jaar was dat de interactieve netwerkdag op 27 juni, waarop intermediairs, kunstvakdocenten, cultuuraanbieders en coaches met elkaar het veranderende landschap van cultuureducatie beschouwden. 4
2. Uitgangspunten en probleemstelling 2.1. Zoals geformuleerd bij de aanvraag De uitgangspunten die zijn geformuleerd in het activiteitenplan bij de aanvraag waren ook in 2016 onverminderd van kracht. - Het aantal deelnemende scholen neemt gestaag toe (zie ook 6.1). De voorloper- en volgersscholen waaieren gaandeweg steeds verder uiteen, omdat het traject steeds meer individueel maatwerk per school wordt. Sommige voorlopers werken wat trager aan het proces en worden soms door zeer ambitieuze volgers voorbijgestreefd. Vanaf 2017 laten we de termen voorloper- en volgersscholen dan ook los. - Partijen groeien meer en meer in hun eigen rollen. Intermediairs en icc ers worden sterker in het oppakken van hun eigen taken en verantwoordelijkheden. De coachende rol van Kunstbalie en Erfgoed Brabant verandert van een-opeen naar op maat en regionaal. Door in co-creatie te handelen, waarbij ieders expertise wordt ingebracht, ontwikkelt De Cultuur Loper zich steeds meer tot een programma dat naadloos aansluit op de praktijk van de scholen. 2.2. Actuele ontwikkelingen Opmerkelijke ontwikkelingen in 2016 waren: - cultuureducatie krijgt onder meer door het werken met competenties op steeds meer scholen een vaste plek in het curriculum; - intermediairs zien de cultuureducatie op scholen verbeteren, aanbieders en trainers vinden dat deelnemende scholen een voorsprong hebben op scholen die niet meedoen aan De Cultuur Loper; - de stappen 7 en 8 van het traject worden in nauwe samenwerking met intermediairs en scholen concreter gemaakt: dit vergroot het draagvlak bij de scholen en de aansluiting bij de praktijk; - de geadviseerde looptijd van een eerste cyclus met De Cultuur Loper is vastgesteld op twee jaar; - de digitale pilotversie van het Cultureel Zelfportret is bijna gereed en een testgroep met vijf basisscholen is samengesteld; - het totaal aantal scholen in Noord-Brabant dat met De Cultuur Loper werkt, is gestegen tot 203; - zeven scholen zijn gevestigd in drie gemeenten die niet deelnemen aan CmK 2013-2016; - zes scholen in het voortgezet onderwijs hebben gewerkt met De Cultuur Loper; - de belangstelling van buiten de provincie Noord-Brabant groeit: verkennende gesprekken over buiten-brabantgebruik in 2017-2020 zijn gevoerd met de provincies Zuid-Holland, Zeeland, Noord-Holland, Limburg en voor vo-scholen in Zwolle; - Kunstbalie en Erfgoed Brabant ontwikkelen voor 2017-2020 nieuwe ideeën die eigenaarschap over cultuureducatie mogelijk maken, om meer scholen met De Cultuur Loper te laten werken en voor aanvullende instrumenten en werkvormen, zoals o draagvlak team; o randvoorwaarden directie/schoolbestuur; o volgen ontwikkeling school; o rol cultuuraanbieders. 5
3. De Cultuur Loper: de weg naar duurzame cultuureducatie 3.1. Het traject Waar eind 2015 de meeste scholen zes van de acht stappen van het traject doorlopen hadden, bleek in 2016 dat bij vele in de laatste twee een behoorlijke stagnatie is opgetreden. Dit is de fase waarin de ambities concreet vorm krijgen in het activiteitenprogramma. Op een deel van de scholen zijn de laatste stappen wel gezet, maar is het instrumentarium niet echt in gebruik genomen. Er zijn er ook die wel hun activiteiten hebben voortgezet, maar de laatste stappen in het traject nog niet uitvoerden. Hier zijn diverse redenen voor aan te geven. Het draagvlak voor het werken met competenties is groot, maar er concreet mee gaan werken vraagt acceptatie van het hele team en de vaardigheid ze te kunnen toepassen. Ook bleek de meerwaarde van de stappen 7 en 8 niet voor iedereen helder. Het is bovendien mogelijk dat de lange looptijd van het traject bij de groep voorloperscholen voor vermoeidheid heeft gezorgd. De lange looptijd komt mede doordat het traject gelijktijdig is ontwikkeld en uitgevoerd. Coaches van Erfgoed Brabant en Kunstbalie hebben bij intermediairs en icc ers ervaringen en wensen opgehaald om ook de laatste trajectstappen voor scholen goed bruikbaar te maken. In de tweede helft van 2016 heeft Kunstbalie diverse ontwikkelingen in gang gezet om de geconstateerde knelpunten weg te werken: - versterken van het draagvlak bij het team: op het niveau van de schoolleider blijkt er meer aandacht nodig voor de organisatorische en voorwaardelijke kant; - ondersteunen van de icc er bij het creëren en behouden van draagvlak. Zo wordt nu vroeger in het traject een cultuurteam rondom de icc er gevormd, zijn aanpassingen in de teamworkshops doorgevoerd en is begonnen met het ontwikkelen van vrij inzetbare werkvormen; - betrekken van intermediairs bij de doorontwikkeling van de laatste trajectfase. Dit leidde tot de ontwikkeling van een spelvorm voor teams rond het werken met indicatoren en een handvat voor het voeren van een Kommagesprek dat gericht is op het cyclisch maken van de laatste stappen; - verkorten van de doorloopsnelheid van het traject: nieuw startende scholen worden geadviseerd het traject voor een eerste keer in twee jaar uit te voeren. 3.2. De website Aanpassingen van de website waren met name gericht op het toegankelijker en inzichtelijker maken van het traject voor de icc er. Er is een verdiepingspagina toegevoegd met verrijkende informatie op de belangrijkste thema s, zoals een filmpje met professor Erik Scherder over domein 3, gemaakt in samenwerking met Kunstgebouw. Er is op veel punten gewerkt aan de gebruiksvriendelijkheid en stabiliteit van de website, aan meer aandacht voor kennisdeling en nieuwsberichten. Waar er voorheen met enige regelmaat nog technische problemen waren, lijken deze nu grotendeels opgelost. 3.3. Ontwikkelfases en partners De goede relatie van en de samenwerking tussen coaches en intermediairs en tussen intermediairs onderling is voortgezet. Intermediairs zijn afgelopen jaar sterker geworden in de begeleiding van de scholen. Expertise van de coaches van Kunstbalie en Erfgoed Brabant wordt nu vooral op specifieke onderwerpen ingeroepen, zoals bij het organiseren van middagen voor icc ers rond domein 3. Op intermediairbijeenkomsten is de uitwisseling tussen intermediairs een gewaardeerd onderdeel. Ook zijn de intermediairs positief over de regionalisering : het ondersteunen van intermediairs in regionale netwerken, gericht op onderlinge uitwisseling met een efficiënter inzet van coaches. 6
In juni organiseerde Kunstbalie twee expertmeetings met diverse deelnemers gericht op de nieuwe beleidsperiode CmK. De belangrijkste conclusie van beide meetings was dat meer aandacht nodig is voor de voorwaardelijke kant van de inhoudelijke ontwikkelingen in het cultuuronderwijs. Discussies hierover leverden de eerste input voor het nog te ontwikkelen canvas voor schoolleiders. Er bleek behoefte aan duidelijker piketpaaltjes in het ontwikkelproces van scholen. Dit bevestigde de gedachte dat het traject wint aan kwaliteit door het over twee jaar uit te zetten. Sneller vindt Kunstbalie niet aan te bevelen, omdat er ook tijd nodig is om ontwikkelingen te laten landen bij het team. Kunstbalie heeft diverse inhoudelijke (nog uit te brengen) publicaties ontwikkeld rond specifieke, actuele thema s, zoals Doorkijkjes in de culturele ontwikkeling, een artikel over creativiteitsontwikkeling van Theisje van Dorsten en een ondersteunende gespreksvorm over de ontwikkeling tot brede school, een uitkomst van de kennis- en ontwikkelgroep over dit onderwerp. Een andere kennis-en ontwikkelgroep heeft onderzocht wat de school nodig heeft om domein 3 een passende en gewaardeerde plek in het schoolprogramma te geven. Het blijkt een weerbarstig onderwerp en heeft een vervolg nodig om tot concreet ondersteunend materiaal te komen. De eerder ingezette ontwikkeling op versterking van muzikale activiteiten in de thematische methode is na aanvankelijk enthousiasme van de initiatief nemende scholen, bij de scholen blijven liggen. Na enkele pilots is besloten dat dit als zelfstandig instrument voor groepsleerkrachten nog niet haalbaar is. Het idee wordt opnieuw opgepakt, maar dan op het niveau van kunstvakdocenten. Er zijn informatiebijeenkomsten over De Cultuur Loper gehouden in Zeeland, Zuid- en Noord-Holland. Kunstbalie sloot in 2016 een gebruikersovereenkomst af met de Zeeuwse CmK-penvoerder Cultuureducatie boven C-niveau, na Kunstgebouw in Zuid-Holland en Stadkamer Zwolle in Overijssel de derde organisatie buiten Brabant die met De Cultuur Loper gaat werken. Ook zijn in 2016 contacten gelegd met penvoerders van drie regio s in Limburg die voornemens zijn De Cultuur Loper vanaf 2017 in te zetten. Met de buiten-brabant-partners is de eerste gezamenlijke bijeenkomst geweest over de samenwerking in 2017-2020. 3.4. Trends Foto: Domein 3 Uit de grote wereld Noa Verhofstad 3.4.1. Ontwikkeling, verdieping en vernieuwing curriculum Een aantal eerder geconstateerde trends bleek ook in 2016 actueel. Bijvoorbeeld aandacht voor creativiteit, nieuwe organisatievormen om ruimte te geven aan diverse talenten zoals ateliers, school-brede ontwikkeling van vakgericht naar meer thematisch werken en betrokkenheid van besturen. Ook waren er bij veel scholen wisselingen in de leiding, hetgeen regelmatig stagnatie van de ontwikkelingen tot gevolg had. Een terugkerend item binnen het onderwijs is tijdgebrek. Dit geldt ook voor intermediairs, met name bij de werving van nieuwe scholen. Een doorzettende trend, waarvan de mooie voorbeelden beter zichtbaar zijn geworden, is de grote diversiteit in de keuzes die scholen maken. Zoals de school die met een zeer cultureel-diverse leerlingenpopulatie koos voor de invoering van een nieuwe taalmethode gekoppeld aan een leerlijn drama. En de school die in samenwerking met dansgezelschap De Stilte op alle fronten, tot en met de ouderavond, meer aandacht besteedt aan creativiteit. Aandacht voor de kunstvakinhoud vanuit de ambities, is een thema dat actueler lijkt te zijn geworden. Het werken met competenties levert een enorme versterking van de positie van het cultuuronderwijs in het curriculum van de school. Tegelijkertijd blijkt dat hiermee soms ook de kwaliteit van wat nu juist de kunsten kunnen bijdragen, onder druk komt te staan. Dit geldt met name voor domein 3 en dat in het bijzonder bij de thematisch werkende scholen: de autonome kunsten 7
passen zich immers niet flexibel aan het schoolthema van dat moment aan. Maar het geldt ook voor de kwaliteit van het creatieve proces en voor de aandacht voor kunstvakinhoud in relatie tot het werken met de competenties. Kunstbalie ziet dat als een mooie uitdaging, die ze met landelijke partners hoopt op te kunnen gaan pakken. 3.4.2. Vakinhoudelijke deskundigheid De trend van aanbod- naar vraaggericht werken zet zich door en scholen vragen trainers vaker om tot een aangepast programma te komen. Dat betekent dat de trainers de vraag van de school (directeur, icc er én team) helder moeten krijgen om te bepalen wat zij daaraan kunnen bijdragen. Kunstbalie investeert in de trainers. Er is een poule samengesteld met 26 trainers die elkaar twee keer per jaar ontmoeten om kennis uit te wisselen over bijvoorbeeld het vraaggericht werken. Om de kwaliteit van het deskundigheidsaanbod te borgen, is een manifest ontwikkeld. In 2016 zijn de twee laatste modules ontwikkeld en toegevoegd aan de ICC-cursus Brabant: werken met culturele competenties en het samenwerken met de culturele omgeving. De cursus is aangemerkt voor landelijke certificering. Tevens is een nieuwe cursus over draagvlak - Ik als icc er kan inspireren, motiveren en activeren - ontwikkeld en als pilot uitgezet. Er was afgelopen jaar meer vraag naar trainingen voor het professionaliseren van de culturele omgeving. In samenspraak tussen scholen en aanbieders zijn bijvoorbeeld trajecten in gang gezet waarbij een kunstencentrum een DCL-kernteam van vakdocenten heeft getraind in coachende vaardigheden. De training Van Kunstenaar tot Collega heeft geleid tot het betrekken van de school bij het opleiden van cultuuraanbieders. De opbrengsten hiervan zijn meegenomen in de doorontwikkeling van de training Grondstof, waar aanbieders en scholen samen leren vanuit hun gezamenlijke behoefte en verantwoordelijkheid. Erfgoed Brabant ontwikkelde Wijzer met erfgoededucatie. Educatoren van erfgoedinstellingen en leerkrachten leren tijdens deze cursus van en met elkaar. In 2016 nam het aantal verschillende trainingen toe. In totaal zijn 169 bijeenkomsten verzorgd voor 1.145 deelnemers. Trainingen die verschillende keren zijn aangevraagd, zijn bijvoorbeeld de ICC-cursus Brabant (5x), Didactiek van de creatieve leerkracht (3x), Educatief repertoire voor onderzoekend vermogen (5x) en Grondstof - voor cultuuraanbieders (5x). Een training kent gemiddeld vier bijeenkomsten, zoals coachen op de werkvloer, trainingsbijeenkomst of ontwerpsessie. Kunstbalie organiseerde twee intervisiebijeenkomsten voor intermediairs en coaches om verworven competenties en vaardigheden te onderhouden. Voor pabo s zijn introductiebijeenkomsten DCL, vakoverstijgend werken en werken met competenties georganiseerd. 3.4.3. Relatie scholen en culturele omgeving In samenspraak met een kunstencentrum is een traject ingezet waarin de eerste stappen van co-creatie met lokale aanbieders en het onderwijs zijn verkend. Hiervan is inmiddels de online publicatie Dit is (g)een toolbox co-creatie verschenen. Het gezamenlijk belang en dat met elkaar onderschrijven, blijkt cruciaal om in een co-creërend traject met elkaar iets te willen en kunnen ondernemen. Tijdens de vijf netwerkdagen die samenwerkende intermediairs in 2016 organiseerden, ontmoetten cultuuraanbieders elkaar en het onderwijs. In totaal waren hier ongeveer 180 aanbieders bij betrokken. 3.4.4. Beoordelen van de culturele ontwikkeling van de leerling In 2016 ontwikkelde Kunstbalie na de uitgebreide inventarisatie van 2014 en de onderzoeksfase in 2015 de concrete eerste uitwerking van het Cultureel Zelfportret. Centraal hierin staan de culturele competenties. Ook tijdens de uitwerkingsfase heeft Kunstbalie nauw overleg gehad met landelijke partners als LKCA, Cultuurmij Oost, Fleck en Kunstkade. Het Cultureel Zelfportret komt in het najaar van 2017 beschikbaar voor alle scholen die deelnemen aan De Cultuur Loper. De stand van zaken eind 2016 was: de opzet en onderdelen van het Cultureel Zelfportret zijn concreet uitgewerkt in een digitale pilotversie. De culturele ontwikkeling van de leerling op de niveaus van de doelen van de school en van de individuele leerling waren uitgangspunt bij deze uitwerking; de ontwikkeling en uitwerking van het instrument om met leerlingen reflectiegesprekken te voeren (peer-to-peer en leerkracht-leerling) is tot stand gekomen; er is een beschrijving van leeftijdsfasen in de culturele ontwikkeling van leerlingen uitgewerkt, gebaseerd op CiS, DCL en SLO. De beschrijving biedt leerkrachten ondersteuning op diverse punten in het traject van De Cultuur Loper en bij het werken met het Cultureel Zelfportret; 8
vijf De Cultuur Loper-scholen in Brabant en Zeeland hebben zich aangemeld als pilotscholen en gaan van start met de pilot van het Cultureel Zelfportret in april 2017; onderzoek naar en ontwikkeling van mogelijkheden van een uitvoering van het Cultureel Zelfportret voor het voorgezet onderwijs zijn gestart. 3.5. Investeringsprogramma s Binnen het beschikbare provinciale deel van het CmK-budget zijn van 2013 tot en met 2016 twee investeringsprogramma s beschikbaar: De Cultuur Loper De Provinciale Plus; De Cultuur Loper Professionele Kunsten. Het Investeringsprogramma De Cultuur Loper De Provinciale Plus voorziet in een extra bijdrage voor activiteiten vanuit een lokaal initiatief, met een bovenlokale potentie. Erfgoed Brabant en Kunstbalie voeren dit programma uit. Een verzoek komt altijd voort uit een vraag van een school, waarbij ingeschat wordt óf en hoe het idee van de school regionaal of provinciaal kan worden verbreed. Eén van de voorwaarden waaraan moet worden voldaan, is dat na de ontwikkeling en eerste uitvoering van de activiteit informatie over de werkwijze beschikbaar komt voor derden. Een andere voorwaarde is dat ook lokaal tijd en/of middelen worden ingezet om het betreffende product te ontwikkelen. Erfgoed Brabant en/of Kunstbalie geven aan op welke extra bijdrage financieel of in de vorm van advies of ondersteuning men kan rekenen. De activiteiten kunnen zowel scholingsvormen als activiteiten voor en met leerlingen zijn op het gebied van kunst- of erfgoededucatie of combinaties daarvan. Het is ook mogelijk in te zetten op generieke doelen, maar in dat geval dient er wel een duidelijke relatie met de doelen van de regeling CmK te zijn. Projecten waaraan een bijdrage wordt geleverd, worden gepubliceerd op www.decultuurloper.nl. Het komt ook voor dat geselecteerde projecten worden opgenomen in het reguliere aanbod van Kunstbalie of Erfgoed Brabant. Kunstbalie heeft in 2016 een bijdrage van 136.608,00 verstrekt ten behoeve van 24 projecten op het gebied van kunsteducatie. Erfgoed Brabant heeft jaarlijks een bedrag van 20.000,00 beschikbaar voor projecten op het gebied van erfgoededucatie: zie de reflectie op het jaar 2016 van Erfgoed Brabant (pagina 16). In een groot aantal gevallen wordt gebruik gemaakt van de mogelijkheid de uitvoering van projecten af te ronden in de eerste helft van 2017 en gebruik te maken van het overhevelen van gelden. Dit betreft 15 van de 24 projecten waarvoor in 2016 een bijdrage is toegekend. Foto: Dansgezelschap De Stilte Het Investeringsprogramma De Cultuur Loper Professionele Kunsten voorziet in een bijdrage aan educatieve activiteiten als een school een duurzame samenwerkingsrelatie wil aangaan met een professionele kunstproducent, gevestigd in Noord-Brabant. Kunstbalie voert dit programma uit. In 2016 is een bijdrage van 48.692,00 verstrekt voor de uitvoering van projecten met vier kunstproducenten: Dansgezelschap De Stilte (dans); Stichting philharmonie zuidnederland (muziek); Theater Artemis (theater): Stichting De Schoolschrijver (literatuur). In het algemeen hebben beide investeringsprogramma s een bijdrage geleverd aan de co-creatie tussen aanbieders en onderwijs. Deze trajecten bleken intensief en tijdrovend, maar leverden waardevolle ervaringen voor de betrokkenen op. 9
4. Informatie over doelgroepen 4.1. Primaire doelgroepen In 2013 gingen 92 scholen 86 voorlopers en zes volgers waaronder drie scholen voor voortgezet onderwijs van start met De Cultuur Loper (bijgestelde cijfers). De doelgroepen waarop het programma zich in 2016 richtte, zijn: 203 scholen 84 voorlopers en 119 volgers waaronder zes vo-scholen; de betrokken schoolbesturen, directies en icc ers; lokale intermediairs; lokale cultuuraanbieders; professionele kunstaanbieders; trainers; gemeenteambtenaren. 4.2. Stakeholders en lokale overheden Uitvoering van de regeling CmK in Noord-Brabant komt tot stand in nauwe samenwerking tussen de provincie, Erfgoed Brabant en Kunstbalie. De provinciale bijdrage, de helft van het maximumbedrag dat wordt gematcht door het FCP, bestaat uit gelabeld budget binnen de begrotingen van Erfgoed Brabant en Kunstbalie (zie hiervoor ook hoofdstuk 8). Ook in 2016 waren alle 27 deelnemende gemeenten nog actief betrokken bij CmK en alle lokaal betrokken partijen zijn tevreden over De Cultuur Loper. De lokale coördinatie en begeleiding van de scholen is door 26 gemeenten neergelegd bij een (voormalige) marktplaats cultuureducatie, vaak een zelfstandig onderdeel van een kunstencentrum of bibliotheek. In één gemeente, waar men geen marktplaats kent, is de opdracht bij een kunstencentrum neergelegd. Deze intermediairs worden op hun beurt ondersteund door De Cultuur Loper-coaches van Erfgoed Brabant en Kunstbalie. 4.3. Deelnemende gemeenten en scholen De 27 deelnemende gemeenten en Erfgoed Brabant zijn met Kunstbalie een Participatie Overeenkomst Cultuureducatie met Kwaliteit met een looptijd van 2013 t/m 2016 aangegaan. Hiermee zijn de doelstellingen van de regeling onderschreven en is men akkoord gegaan met de geformuleerde voorwaarden voor alle partners. In een aantal gevallen is de lokale overheid overeenkomsten of prestatieafspraken aangegaan met de deelnemende scholen en/of schoolbesturen. In 2016 namen de volgende gemeenten deel aan de regeling CmK: Bergeijk Bergen op Zoom Bernheze Boxtel Dongen Etten-Leur Gemert-Bakel Gilze en Rijen Halderberge Heusden Moerdijk Oisterwijk Oosterhout Oss Roosendaal Schijndel Someren (en gemeente Asten) Sint-Michielsgestel Sint-Oedenrode Uden Veghel Vught Waalwijk Woudrichem (en gemeente Aalburg) Zundert Totaal: 27 gemeenten Kunstbalie onderhoudt in het kader van de regeling CmK een financiële relatie met 25 van de 27 gemeenten: Someren is aanspreekpunt en penvoerder voor de buurgemeente Asten, Woudrichem is aanspreekpunt en penvoerder voor de buurgemeente Aalburg. 10
4.4 Voortgezet onderwijs, brede scholen en kinderopvang (binnen 10%) In 2016 namen zes scholen voor voortgezet onderwijs deel aan de regeling CmK. Met name het ontbreken van een provinciale infrastructuur intermediairs worden daartoe lang niet altijd gefaciliteerd heeft ervoor gezorgd dat er geen verdere uitbreiding heeft plaatsgevonden. Kunstbalie biedt deze scholen een specifiek op het voortgezet onderwijs gericht programma met De Cultuur Loper aan. De betrokken brede scholen zetten als voorloperschool in aanvang in op verdieping van het binnenschoolse programma cultuureducatie en nog niet zozeer op het buitenschoolse programma. Het verbinden van de binnenschoolse activiteiten met de buitenschoolse is voor de betrokken brede scholen binnen De Cultuur Loper een ambitie voor de toekomst. Binnen de regeling CmK zijn in Noord-Brabant ook in 2016 nog geen concrete verbindingen met de kinderopvang gelegd. In enkele regio s is dit een wens voor de toekomst. Het totaal bestede bedrag blijft in 2016 ruim binnen de gestelde marge van 10%. Vanaf het jaar 2014 hebben alle deelnemende gemeenten in een getekende bestuursverklaring aangegeven welk percentage van het lokale budget is besteed aan buitenschoolse activiteiten (brede school) en/of voortgezet onderwijs. In 2016 hebben van de 27 gemeenten twintig deelnemers hier geen CmK-gelden aan besteed en zeven gemeenten wel. Ook Erfgoed Brabant en Kunstbalie hebben een klein deel van het budget hiervoor ingezet. Een overzicht: 27 gemeenten: 2,2% Erfgoed Brabant: 10,0% Kunstbalie: 6,3% Hiermee komt de totale besteding voor dit doel niet boven het maximum van 10%. 4.5 Beoogde uitrol naar overige scholen en gemeenten in 2016 Binnen de beleidsperiode 2013-2016 heeft Kunstbalie de oorspronkelijke prognose van het aantal deelnemende scholen bijgesteld: van 297 scholen (99 voorlopers en 198 volgers) naar 207 scholen (85 voorlopers en 122 volgers). Het FCP heeft in haar goedkeuring van de verantwoording CmK 2015 deze aanpassing overgenomen. Ook in 2016 groeide de interesse voor De Cultuur Loper buiten de deelnemende gemeenten in Noord-Brabant. In drie Brabantse gemeenten - Cranendonck, Heeze-Leende en Drimmelen - die niet deelnemen aan de regeling zijn zeven scholen begonnen met het traject. Ook deze gemeenten en scholen worden ondersteund door een intermediair en Kunstbalie en kunnen gebruik maken van de binnen De Cultuur Loper ontwikkelde en beschikbaar gestelde activiteiten en scholingen. Dit wordt gefinancierd uit autonome lokale en provinciale middelen en niet uit het budget van de huidige regeling CmK. Deze gemeenten nemen wel deel aan de vervolgregeling. 11
Het jaar 2016 stond wat de uitrol betreft voor een groot deel in het teken van de voorbereidingen op CmK 2017-2020 en het werven van meer deelnemende gemeenten. Van alle 27 gemeenten van de huidige periode én van achttien nieuwe gemeenten is een intentieverklaring voor deelname vanaf 2017 ontvangen. Deze aantallen zijn meegenomen in de subsidieaanvraag CmK 2017-2020 die in het najaar van 2016 is ingediend. Ook buiten Brabant is de belangstelling voor De Cultuur Loper groeiende. In Zuid-Holland werkte Kunstgebouw gestaag door met het programma, in Zwolle namen twee scholen voor voortgezet onderwijs deel en in Zeeland is een start gemaakt met De Cultuur Loper. Met Limburg zijn voorbereidende gesprekken voor samenwerking in 2017-2020 gestart. 5. Provinciaal programma 5.1. Reflectie op het jaar 2016 door gemeenten Jaarlijks verantwoorden de 27 deelnemende gemeenten en Erfgoed Brabant de ondernomen CmK-activiteiten aan penvoerder Kunstbalie. Behalve de benodigde data ten behoeve van Model I (Staat van baten en lasten) en Model II (Prestatieoverzicht) heeft Kunstbalie haar partners gevraagd aan de hand van vijf open vragen te reflecteren op het jaar 2016 en op de periode CmK 2013-2016. De vijf open vragen zijn door de deelnemende gemeenten variërend van zeer beknopt tot zeer uitgebreid toegelicht. Hieronder is een samenvatting opgenomen van de ontvangen reflecties van 27 gemeenten op het jaar 2016. 1. Reflectie op de prestaties CmK 2013-2016 Wat heeft deelname aan De Cultuur Loper opgeleverd: zijn de oorspronkelijke doelstellingen gerealiseerd? Wat wel en wat niet? Welke aanbevelingen hebt u voor de toekomst? 12
De 27 deelnemende gemeenten, Erfgoed Brabant en Kunstbalie werkten in 2016 samen met de lokale betrokkenen verder aan de ontwikkeling en uitrol van De Cultuur Loper. Met het toenemen van het aantal deelnemende scholen, wordt het verschil in tempo tussen de individuele scholen meer zichtbaar. Men geeft enerzijds aan dat dit past bij het maatwerk per school, maar anderzijds ook dat veranderingsprocessen in het onderwijs een lange adem vergen. De reflectie op de afgelopen vier jaar is onder te verdelen in vier hoofdthema s: positieve ontwikkelingen, drempels/uitdagingen, disciplines/vakoverstijgend werken en aanbevelingen voor de toekomst. Positieve ontwikkelingen De meest genoemde onderwerpen die een positieve ontwikkeling van scholen onderstrepen zijn: (nieuwe) ambities zijn beter in beeld en/of zijn gegroeid; ontwikkeling van onbewust naar bewust kiezen; meer aansluiting bij de visie; meer aandacht voor en betrokkenheid van het team; gestelde doelen zijn gerealiseerd; er zijn slagen gemaakt; versterking van de samenwerking met de culturele omgeving/aanbieders. Ook vaak genoemd zijn: De Cultuur Loper geeft houvast; leidt tot doorlopende leerlijnen; de kwaliteit is verbeterd; meer een gemeenschappelijke taal; scholen kunnen betere vragen stellen; het aantal deelnemende scholen groeit gestaag; er is meer aandacht voor de drie domeinen en de culturele competenties. Tot slot worden ook genoemd: de diverse scholingsvormen zijn goed ontvangen; er is meer aandacht voor activiteitenprogramma s in meerjarenbeleid; men kiest voor de combinatie CmK en Impuls muziekonderwijs; coaching on the job (dubbelleren) geeft resultaat; er is meer aandacht voor de verbinding po-vo. Foto: kinderen aan het werk op DCL- school Sancta Maria in Bergen op Zoom Drempels/uitdagingen De overwegend positieve feedback op de voorbije periode is niet vanzelf gegaan. Men blijft drempels ervaren en uitdagingen tegenkomen. Het meest genoemd worden: niet alle scholen zijn even actief; er zijn soms grote niveauverschillen; ontwikkeling gaat soms met horten en stoten door wisselingen van directie, icc ers of intermediairs; aantal scholen is nog zoekende naar de juiste aanpak; domein 3 vraagt extra aandacht; soms verzwakt de aandacht en pakt men later de zaken opnieuw op. Weinig voorkomend, maar wel genoemd: extra aanjagen en ondersteuning blijven nodig; reflecteren blijft moeilijk; ondersteuning gewenst; cultuureducatie krijgt op pabo s te weinig aandacht, waardoor men een achterstand ervaart; inbedding in het curriculum vraagt heel veel tijd; gebrek aan tijd en aandacht voor andere veranderingstrajecten zitten deelname van meer scholen in de weg; twee scholen hebben omwille van andere prioriteiten besloten om als deelnemer te stoppen. 13
Disciplines/vakoverstijgend werken De uitgevoerde activiteiten hadden enerzijds betrekking op de traditionele disciplines/vakken en anderzijds werd die indeling overstegen. De meest genoemde disciplines/vakken: muziek (zeer vaak genoemd); beeldend (vaak genoemd). Daarnaast werden ook vermeld: drama; fotografie/film; dans; erfgoed; nieuwe media. Zeer vaak werd gesproken over vakoverstijgend werken met bijzondere aandacht voor: cultuureducatie en techniek (en soms natuur); talentontwikkeling; educatief repertoire en creatief proces; cultuureducatie als instrument voor onderwijsinnovatie; Cultureel Zelfportret; leerlingvolgsysteem; portfolio; verbinding cultuureducatie met taal/literatuur; 21st century skills; meervoudige intelligentie; de breedte van cultuureducatie. Aanbevelingen voor de toekomst Het meest genoemd zijn: geef blijvende aandacht aan domein 3; structureel faciliteren van coaching en scholing. Ook genoemd: inzetten van het Cultureel Zelfportret als tool; aandacht voor het belang van reflectie; ondersteuning bij hoe verdere verankering te realiseren; extra aandacht voor domein 1; meer mogelijkheden voor aansluiting VO creëren; zet in op consolideren, uitbreiden en kwaliteitsbewaking; graag een blijvende impuls, óók financieel; blijvende aandacht voor informatievoorziening; structurele ondersteuning van Kunstbalie is gewenst. 2. Veranderende (lokale) samenwerking Hebt u een verandering in de samenwerking met de diverse betrokkenen (gemeenten, schoolbesturen, directies/icc ers/schoolteam, cultuuraanbieders, trainers) geconstateerd? Zo ja, welke verandering is er zichtbaar geworden? De lokale samenwerking is over het geheel genomen sterk verbeterd door deelname aan De Cultuur Loper. Aangegeven wordt dat de betrokken partners soms intern beter samenwerken, maar de samenwerking krijgt vooral gestalte in de samenwerking van scholen met aanbieders en met een aantal externe partners. Ook werken externe partners in toenemende mate met elkaar samen om van CmK een succes te maken. Algemene bevindingen De verbeterde samenwerking tussen de diverse betrokkenen krijgt gestalte door een aantal algemene bevindingen en/of verwachtingen: een bewuster vraag naar meer kwaliteit; een hechte samenwerking van álle partners is cruciaal voor succes; vraag en aanbod komen steeds beter bij elkaar; het is voor iedereen duidelijk dat de vraag van de scholen centraal staat; voor iedereen geldt dat er sprake is van meer bewustwording van het belang van goede cultuureducatie; 14
niet van toepassing: de samenwerking wás al goed; samenwerking tussen partijen is bevorderd door goede scholing; er zijn leerplaatsen ingericht van onderwijs en aanbieders. Gemeenten en intermediairs Gemeenten hebben vooral een facilitaire rol naar anderen. Gemeenten onderhouden door DCL een intensiever contact met intermediairs. Intermediairs werken onderling in regionaal verband steeds beter samen. Contacten tussen gemeenten, intermediairs en schooldirecties is intenser geworden. Door DCL is nu zelfs samenwerking met een buurgemeente gerealiseerd. Scholen Scholen werken meer op maat samen met aanbieders. Intern gesprek over inhoud tussen directie, icc er en team is sterk verbeterd. Directies zijn meer en meer betrokken. Intermediairs hebben door DCL intensiever contact met scholen. De voorloperscholen dragen nu écht hun eigen traject. Enkele scholen werken structureel samen met aanbieders. Groeiende samenwerking tussen po en vo. Er is meer tijd voor en een duidelijker rol van icc ers. Icc ers hebben in samenwerking met intermediairs grote stappen gezet bij het realiseren van hun doelen. Schoolbesturen Schoolbesturen zijn steeds nauwer betrokken bij het proces en zien meer het nut van cultuureducatie. De samenwerking met besturen is intensiever geworden. Minder betrokken besturen zijn recent meer in beeld gekomen. Er komen meer vragen vanuit de schoolbesturen zelf. Er is weinig afstemming nodig door beleidsvrijheid: de keuze is aan de individuele school. Aanbieders Aanbieders zijn meer en meer met scholen in gesprek. Er is sprake van een betere inhoudelijke samenwerking tussen scholen en kunstencentra. Scholen hebben meer geschikte aanbieders in beeld gekregen. Er is weinig verloop in de samenwerking met aanbieders. Er is extra aandacht besteed aan de gemeenschappelijk taal tussen aanbieders en scholen. Het beleid van culturele instellingen is door DCL positief veranderd. Trainers Trainers werken vaker goed samen met andere betrokkenen. Trainers werken in toenemende mate met elkaar samen. Scholen weten specifieker vragen aan trainers te stellen. Knelpunten/uitdagingen Weinig opmerkingen worden gemaakt over knelpunten of uitdagingen die de lokale samenwerking betreffen. Een enkele keer wordt genoemd: de betrokkenheid van het schoolteam kan beter; het zoeken naar de juiste aanbieder kost scholen veel tijd; er is meer aandacht nodig voor het spreken van een gemeenschappelijke taal en duurzame samenwerking; Foto: Intermediairsbijeenkomst 15
scholen hebben grote stappen gezet, maar de politiek ziet het niet door een te grote afstand; er is geen verandering in de samenwerking zichtbaar geworden; het contact tussen gemeenten en intermediair is minder intensief geworden; er is nog weinig structurele samenwerking tussen scholen en aanbieders. 3. Structureel beleid cultuureducatie Heeft deelname aan CmK bijgedragen aan de structurele inbedding van het beleid cultuureducatie: hoe is cultuureducatie vastgelegd in het gemeentelijk beleid; is cultuureducatie opgenomen op de agenda s van LEA of REA; is de betrokkenheid van schoolbesturen in de periode 2013-2016 veranderd en zo ja, waaraan merkt u dat? Cultuureducatiebeleid is in de betrokken gemeenten op diverse manieren vastgelegd: vaak genoemd: cultuureducatie is onderdeel van de gemeentelijke visie/nota, beleidsplan, subsidieprogramma, prestatie-overeenkomst en/of vastgelegd in een collegebesluit; de gemeente heeft de opdracht voor uitvoering van cultuureducatie aan een culturele instelling of marktplaats verstrekt; beleid cultuureducatie is gekoppeld aan de regeling combinatiefuncties; er is (nog) geen specifiek of structureel beleid vastgelegd. In enkele gevallen wordt het volgende nadrukkelijk vermeld: cultuureducatie is speerpunt van beleid; er is structureel aandacht voor; de gemeente is aanjager en toezichthouder; jaarlijks worden nieuwe afspraken over de verantwoording aan de gemeente gemaakt. Op de vraag of cultuureducatie is opgenomen op de agenda s van LEA of REA, luiden de antwoorden: ja (10x), waarvan twee keer op beide agenda s; nee (10x), cultuureducatie staat niet structureel op de agenda; soms incidenteel als er aanleiding toe is; soms als agendapunt bij een ander overleg (bijv. regiegroep marktplaats); niet beantwoord (7x). Over de betrokkenheid van schoolbesturen reageerden de gemeenten als volgt: in de meeste gevallen: de betrokkenheid van besturen is verbeterd, toegenomen, intensiever geworden. Enkele keren is genoemd: binnen één gemeente zijn sommige besturen zeer betrokken en andere veel minder; er is weinig veranderd; besturen staan bewust op afstand (beleidsvrijheid individuele scholen) of houden zich afzijdig; de betrokkenheid is groeiende/licht toegenomen; er heeft een enorme (positieve) verandering in de betrokkenheid plaatsgevonden; de besturen zijn veel actiever geworden in meedenken en doen; cultuureducatie is (nadrukkelijker) onderdeel van het onderwijsprogramma geworden; schoolbesturen zijn kritischer/genuanceerder naar cultuureducatie gaan kijken. 4. Locaties van activiteiten Waar hebben de ondernomen activiteiten plaatsgevonden? De genoemde locaties, aflopend van meest naar minst genoemd: school; schoolomgeving; theater/podium; cultureel centrum; wijkhuis; multifunctionele accommodatie (MFA); galerie; kunstlocatie; atelier; creativiteitscentrum; kunstinstelling; kunstencentrum; muziekschool; erfgoedlocatie; erfgoedinstelling; museum. Minder vaak genoemde locaties zijn: bibliotheek; Kunstbalie; Erfgoed Brabant; festivals (STRP; 13Hectare); (lokale) verenigingen; dansgezelschap; Cubiss. 16
Overige, incidenteel genoemde locaties zijn: sterrenwacht; natuurtheater; speelpleinen; natuur; bioscoop; collega-marktplaatsen; zorginstelling; gemeentehuis; provinciehuis. 5. Bestemmingsreserve CmK 2013-2016 (verplicht door FCP in geval van overhevelen) Maakt u gebruik van de overheveling van restgelden uit 2013-2016 naar de eerste helft van 2017? Licht toe aan welke activiteiten u het resterend budget gaat besteden, verdeeld over de vier doelen van de regeling. Let op: het budget dient uiterlijk op 14 juli 2017 te zijn besteed. De 27 deelnemende gemeenten hebben in de periode 2013-2016 jaarlijks een bedrag van 448.705,00 ontvangen op voorwaarde dan men eenzelfde bedrag investeert. In totaal hebben gemeenten in vier jaar tijd een bedrag van 1.794.820,00 ontvangen. Van die 27 gemeenten hebben er vijftien aangegeven dat men een resterend bedrag overhevelt naar de eerste helft van 2017. Het betreft een bedrag van 105.116,33. De bedragen van de vijftien betrokken gemeenten variëren van 1,04 tot 18.354,45 per gemeente en zijn als volgt verdeeld over de vier doelen van de regeling: doel 1: 68.095,90; doel 2: 27.060,04; doel 3: 9.960,13; doel 4: 0,26. In het hoofdstuk Toelichting op de financiering, bij 6.4 Bestemmingsreserve CmK 2013-2016 (overheveling naar 2017) (pagina 19) wordt toegelicht aan welke activiteiten de overgehevelde bedragen worden besteed. 5.2 Reflectie op het jaar 2016 door Erfgoed Brabant In 2016 rondden de coaches van Erfgoed Brabant het De Cultuur Loper-traject af met de scholen die kozen voor verdieping op het gebied van erfgoededucatie. De ontwikkeling en vernieuwing van de doorgaande leerlijn erfgoededucatie is erg succesvol gebleken. Scholen zijn blij met de handleiding Wijzer met erfgoededucatie en de vernieuwing van een aantal lesprojecten. Na analyse van de doorgaande leerlijn bleek dat er ruimte was voor een nieuw project voor de laagste groepen van het basisonderwijs: Op de toren zit een haan. Met de realisatie ervan dekt het aanbod van lesprojecten van Erfgoed Brabant alle leerdoelen voor erfgoededucatie. In 2016 is een begin gemaakt met het ontwikkelen van het project dat in 2017 wordt afgerond. Het project komt tot stand in samenwerking met een expertgroep van pabostudenten en kleuterleerkrachten. Foto: Cursus van Erfgoed Brabant De kant en klare lesprojecten van Erfgoed Brabant worden gretig afgenomen en goed beoordeeld. Grote aantallen leerkrachten en uiteindelijk ook leerlingen worden hiermee bereikt. Echter, als het gaat om verdieping is er maar een handjevol scholen dat echt aan de slag wil met erfgoededucatie. Scholing en op maat begeleiding zijn een stuk lastiger aan de man te brengen dan de kant en klare producten. Een verklaring daarvoor kan zijn dat erfgoededucatie slechts een klein 17
onderdeel is van cultuureducatie en veel scholen de breedte opzoeken. Scholen geven echter vaak aan dat ze het wel belangrijk vinden dat hun leerlingen zich kunnen verhouden tot hun omgeving. Daarbij wordt niet altijd aan erfgoed gedacht. In 2016 zijn diverse cursussen en workshops gegeven aan icc ers en leerkrachten, intermediairs, erfgoedwerkers en pabostudenten. In de afgelopen periode heeft een duidelijke verschuiving plaats gevonden in de manier van werken. Erfgoed Brabant organiseerde cursussen op een centrale plek in Brabant en verwachtte dat de deelnemers naar de instelling toekwamen. Er is echter meer winst te behalen met lokaal en op maat werken: het afgelopen jaar zijn cursussen en workshops in huis van verschillende erfgoedinstellingen gehouden. Deze manier van werken is wel tijdrovend, maar levert uiteindelijk meer op. Erfgoed Brabant ondersteunt binnen CmK goede initiatieven op het gebied van erfgoededucatie financieel en inhoudelijk. In 2016 was 20.000,00 beschikbaar voor aanvragen van erfgoedinstellingen en scholen. Twee projectideeën zijn gehonoreerd: van Eindhoven Museum en H19, centrum voor de kunsten. De realisatie van deze projecten staat deels gepland in 2017. In 2016 zijn de projecten Stadsarchief Oss, Noordbrabants Museum en het Klok- en Peelmuseum afgerond. Om een beeld te geven van vier jaar Cultuureducatie met Kwaliteit maakte Erfgoed Brabant een interactieve vensterplaat. Daarop is een overzicht te vinden van de diverse activiteiten die Erfgoed Brabant tussen 2013 en 2016 ondernam. Bestemmingsreserve CmK 2013-2016 Erfgoed Brabant hevelt een bedrag van 20.312,99 over naar de eerste helft van 2017. In het hoofdstuk Toelichting op de financiering, bij 6.4 Bestemmingsreserve CmK 2013-2016 (overheveling naar 2017) wordt toegelicht aan welke activiteiten de overgehevelde bedragen worden besteed. 5.3 Stappenplan en tijdpad In 2016 hebben de meeste voorloperscholen een groot deel van het DCL-traject voor een eerste keer doorlopen. Volgerscholen konden de afgelopen vier jaar op elk moment aanhaken, waardoor de vorderingen en de niveaus waarop deelnemende scholen actief zijn steeds verder uit elkaar zijn gaan lopen. Met de mogelijkheid om CmK in de periode 2017-2020 te vervolgen, zijn er gedurende heel 2016 nog 36 nieuwe scholen in het traject ingestapt. Ook maakten zeven scholen uit drie gemeenten die (nog) niet deelnemen een start met De Cultuur Loper toen duidelijk werd dat vanaf 2017 meer gemeenten konden aansluiten. Ook in 2016 hebben de meeste intermediairs lokale of regionale bijeenkomsten georganiseerd voor potentiële volgerscholen. Tijdens deze bijeenkomst deelden de voorlopers hun bevindingen aan de volgers. De lokale partners kunnen zelf bepalen op welke wijze dit gebeurt, waarbij Erfgoed Brabant en Kunstbalie ondersteuning of advies leverden als dat gewenst was. 6. Toelichting op de financiering 6.1. Reflectie op de prestaties van Model II In de laatste prognose bij de verantwoording over het jaar 2016 heeft Kunstbalie een verwacht maximaal bereik opgenomen van: - 207 scholen; - 48.865 leerlingen; - 6.738 medewerkers primair onderwijs; - 321 educatief medewerkers. Dit bereik is gebaseerd op eerder aangeleverde schattingen door de lokale partners. Omdat Kunstbalie met haar partners inzet op alle doelen van de regeling, is het bereik in Model II bij elk afzonderlijk doel in het AIMS-format aangegeven. Dit bereik is niet voor ieder doel hetzelfde. In vergelijking met het verwachte bereik bij de aanvraag in 2012 is te zien dat deze voor het jaar 2016 iets achter blijft. Bereik in vergelijking met de aanvraag Eind 2016 zijn 203 scholen (inclusief zes vo-scholen) actief bij CmK betrokken als een De Cultuur Loper-school. Bij de verantwoording aan Kunstbalie hebben alle scholen voor primair onderwijs een directieverklaring ondertekend, waarin het aantal leerlingen is vermeld. Het totaal van de deelnemende scholen bedraagt volgens deze verklaringen 46.375 leerlingen. In de laatste aangepaste begroting was voor het jaar 2016 een prognose van 48.865 leerlingen opgenomen. Dit 18
bevestigt het beeld dat de toename van het aantal deelnemende scholen weliswaar gestaag toeneemt, dat de toename langzamer verloopt dan verwacht, maar mogelijk ook dat de trend van een dalend leerlingenaantal hier mede debet aan kan zijn. 6.2. Toelichting op de begroting en jaarrekening/dekkingsplan Op 5 september 2016 ontving Kunstbalie van het FCP de goedkeuring voor de aangepaste begroting en de prestatieafspraken voor 2015 en 2016. In de verantwoording van 2014 hebben we aangegeven dat op basis van de schattingen uit 2012 de destijds geformuleerde ambitie onhaalbaar blijkt. De prestatieafspraak voor de jaren 2015 en 2016 is door het FCP overgenomen en hierop aangepast. 6.3. Bijdrage onderwijs In de Participatie Overeenkomst CmK met de 27 gemeenten zijn voorwaarden opgenomen die de financiële betrokkenheid van de deelnemende scholen betreffen. Scholen hebben zich tot en met 2016 bereid verklaard de in 2012 beschikbare 10,90 per leerling in de prestatiebox primair onderwijs volledig in te zetten voor cultuureducatieactiviteiten. Daarnaast stellen de scholen taakuren beschikbaar voor icc er, team en directie, bovenop de reguliere lesuren, ten behoeve van de verdieping van cultuureducatie. Ook over het jaar 2016 hebben de deelnemende basisscholen in de directieverklaring het werkelijk aantal leerlingen en bestede aantal uren ter verantwoording aan Kunstbalie doorgegeven. De financiële betrokkenheid betreft in totaal 203 deelnemende scholen. In 2016 komt de totaalbijdrage van de scholen uit op: - verbinding met de prestatiebox: o 46.375 leerlingen x 10,90 = 505.478,50 - bestede taakuren icc er en team: o 18.238 taakuren x 35,00 = 638.330,00 totaal bijdrage onderwijs in 2016: 1.143.808,50 Hierbij dient de kanttekening te worden geplaatst dat dit budget niet door Kunstbalie wordt ontvangen en weer wordt uitgegeven, maar dat deze bijdragen binnen de lokale schoolbegroting beschikbaar zijn en worden verbonden met de regeling CmK. Het extra budget voor cultuureducatie in de prestatiebox primair onderwijs wordt jaarlijks geïndexeerd. Voor het schooljaar 2016-2017 is dit bedrag vastgesteld op 11,64 per leerling. Echter, in de overeenkomst van 2013 tussen Kunstbalie en de deelnemende gemeenten is vastgelegd dat scholen bereid zijn om een bedrag van 10,90 per leerling te verbinden met de regeling CmK tot en met 2016. De directies van de scholen tekenen jaarlijks voor deze besteding en de verbinding met CmK. Voor het kalenderjaar 2016 is om die reden nog gerekend met het oorspronkelijke bedrag van 10,90 voor het gehele jaar. Ambitieuze scholen besteden doorgaans het volledige actuele bedrag in de prestatiebox of soms zelfs méér aan cultuureducatie, waardoor de bijdrage van het onderwijs in werkelijkheid hoger is dan in deze berekening kan worden geschetst. Foto: Workshop CmK-conferentie 8 december 2016 19
6.4. Bestemmingsreserve CmK 2013-2016 (overheveling naar 2017) Het FCP maakte in november 2015 per e-mail en in juni 2016 per brief bekend dat eventueel resterende gelden uit de projectperiode 2013-2016 tot een maximum van 12,5% kunnen worden overgeheveld naar en besteed in de eerste helft van 2017. In Noord-Brabant maken we graag gebruik van deze mogelijkheid. De betreffende middelen zijn opgenomen in de bestemmingsreserve CmK 2013-2016. In onderstaand overzicht wordt per verantwoordelijke partner aangegeven waar deze middelen aan worden besteed. Deelnemende gemeenten Vijftien van de 27 deelnemende gemeenten geven aan resterende gelden naar 2017 over te hevelen ten behoeve van de volgende activiteiten: - CmK-doel 1: dertien gemeenten hevelen in totaal 68.095,90 over voor: o de ontwikkeling van: doorlopende leerlijnen: algemeen, erfgoed en muziek; leskisten/projecten: Meer muziek in de Klas, drama en verbinding dans-zaakvakken; atelier beeldend; Ontdeklab: verbinding DCL met nieuwe media, creatieve technologie, techniek en kunst; o de afronding van: lopende projecten en leerlingactiviteiten; o overig: DCL-activiteiten competenties en gedragsindicatoren t.b.v. teams; evalueren met leerkrachten en vakdocenten; invoering methode; - CmK-doel 2: tien gemeenten hevelen in totaal 27.060,04 over voor: o coaching: coaching on the job: disciplines beeldend, muziek en dans; coaching icc ers; o training: training draagvlak in het team; teamtrainingen divers; training gedragsindicatoren ten behoeve van leskisten en projecten school en cultuuraanbieder; training evalueren met leerkrachten; training afstemming leerkracht en educatief medewerker; o scholing met betrekking tot leerlingactiviteiten: scholing ontwikkeling dramaproject; scholing verbinding dans met zaakvakken; scholing cultuureducatie algemeen; - CmK-doel 3: zes gemeenten hevelen in totaal 9.960,13 over voor: o verdieping/uitwisseling onderzoekend leren; o verdieping/uitwisseling procesgericht werken; o samenwerkingsrelatie leerkrachten en muziekdocenten; o initiëren netwerk DCL-scholen, niet-dcl-scholen en cultuuraanbieders; o project- en lesvoorbeelden samenwerking scholen en cultuuraanbieders. Erfgoed Brabant Erfgoed Brabant hevelt een resterend bedrag van 20.312,99 over naar de eerste helft van 2017. Dit bedrag komt volledig ten goede aan het nieuwe erfgoedproject voor groep 1-2 Op de toren zit een haan dat wordt ontwikkeld binnen CmK-doel 1. Kunstbalie Kunstbalie hevelt een resterend bedrag van 226.000,00 over naar de eerste helft van 2017. Dit bedrag wordt besteed aan: - CmK-doel 1: 121.500,00: o ontwikkeling instrumentaria en materialen; o spel DCL-traject stap 7 en 8; 20
o animatiefilm info DCL; o werken met gedragsindicatoren; o tips draagvlak team; o materiaal drie domeinen; o doorontwikkeling competenties muziek; o Educatief repertoire; o algemene kosten; o lopend projecten investeringsprogramma DCL; o publicaties/communicatie DCL; o aanpassingen DCL-website; - CmK-doel 2: 40.000,00: o uitvoering scholingsbijeenkomsten t.b.v. deelnemers 2013-2016; o Grondstof; o Educatief repertoire; o cursus gesprekstechnieken; o ICC-cursus Brabant afgestemd op DCL; o teamontwikkeling; o Kunstcoach; o Kobranie; o procesgerichte didactiek; - CmK-doel 3: 15.000,00: o ontwikkeling stappenplan voor traject co-creatie; - CmK-doel 4: 17.000,00: o ontwikkeling Cultureel Zelfportret; o uitvoering pilots Cultureel Zelfportret; - Overige kosten: 32.500,00: o DCL en voortgezet onderwijs: aanpassen instrumentaria vo; aanpassingen website vo; o monitoring en evaluatie: vervolgpublicatie DCL-monitor i.s.m. KPC Groep; o automatisering: aanpassingen database i.v.m. verantwoording gemeenten. Totale overheveling naar eerste helft 2017 Gemeenten: 105.116,33 Erfgoed Brabant: 20.312,99 Kunstbalie: 226.000,00 Totaal 351.429,32 Dit bedrag is 9,8% van het totaalbedrag van 3.589.640,00 dat op 28 februari 2013 voor de periode 2013-2016 aan Kunstbalie is toegekend. Hierbij blijft het over te hevelen bedrag binnen het maximum van 12,5% aan over te hevelen middelen. 7. Monitoring en evaluatie 7.1 Opdracht aan KPC Groep KPC Groep monitorde en evalueerde in opdracht van Kunstbalie gedurende de periode 2013-2016 de ontwikkelingen en voortgang van CmK in Noord-Brabant. De door KPC Groep in rekening te brengen kosten voor de totale projectperiode zijn gelijkelijk verdeeld over de vier jaren. 7.2 Proces- en effectevaluatie Het doel van de procesevaluatie is om gedurende het projectverloop informatie te genereren waarmee de projectleiding het project adequaat kan (bij)sturen. De evaluaties worden uitgevoerd met behulp van een speciaal daartoe opgesteld monitoringsplan. Het doel van de tussentijdse en summatieve effectevaluaties is tweeledig. Beide vormen geven inzicht in het bereik van de voor het project geformuleerde doelstellingen. De tussentijdse evaluaties leveren bovendien sturingsinformatie op voor de projectleiding. De eindevaluatie levert extra informatie op, op basis waarvan interventies 21
kunnen worden gepland, die eventueel na afloop van het project nog nodig of gewenst zijn om de implementatie en/of verankering van de resultaten te versterken. 7.3 Eindevaluatie planperiode 2013-2016 In 2016 is de eindevaluatie uitgevoerd. Besloten is deze primair te richten op de samenwerking van de DCL-scholen met hun culturele omgeving, een onderwerp waarover tot dan toe slechts summier gegevens bekend zijn. Het onderzoek is uitgezet onder alle deelnemers aan de Cultuur Loper: scholen, intermediairs, gemeenten, trainers en aanbieders. 8. Directe en indirecte matching 8.1. Provinciaal budget Erfgoed Brabant en Kunstbalie Voor de periode 2013-2016 is door het FCP aan Kunstbalie jaarlijks een subsidie toegekend van 897.410,00 op voorwaarde dat de provincie dit bedrag matcht. De provinciale matching bestond uit twee delen die elk de helft van het totaal besloegen: - provinciaal deel, afkomstig uit de begrotingen van: o Kunstbalie: 398.705,00; o Erfgoed Brabant: 50.000,00 gezamenlijk: 448.705,00; - gemeentelijk deel, afkomstig van de deelnemende gemeenten: o 27 gemeenten: 448.705,00. Het provinciale deel van het budget van Erfgoed Brabant en Kunstbalie werd verdubbeld (50-50) uit de bijdrage van het FCP en bleef bij genoemde organisaties in beheer voor het ontwikkelen van De Cultuur Loper, de coaching bij de uitvoering ervan en de financiering van onder meer scholingsactiviteiten en investeringsprogramma s. Alle 27 gemeenten, Erfgoed Brabant en Kunstbalie zijn als partners voor de volledige vier jaar betrokken gebleven bij de uitvoering van de regeling. Hierdoor kon de hierboven geschetste werkwijze de gehele looptijd intact blijven. 8.2. Bijdrage 27 deelnemende gemeenten Ook de gemeentelijke bijdrage werd verdubbeld uit de bijdrage van het FCP. Het bedrag van jaarlijks 448.705,00 werd in vier termijnen aan de deelnemende gemeenten overgemaakt. Het aantal inwoners, gebaseerd op de CBS-gegevens van 1 januari 2012, was leidend voor de verdeling van de FCP-bijdrage over de 27 gemeenten. Dit komt neer op een bijdrage van 0,4877 per inwoner, bovenop het door de gemeente gelabelde eigen budget, onder de voorwaarde dat de gemeente minimaal hetzelfde bedrag zou investeren als de bovengenoemde FCP-bijdrage die men via Kunstbalie ontving. Het totale lokaal beschikbare budget van 897.410,00 per jaar werd ingezet voor van het realiseren van de vier CmKdoelen door de inzet van een lokale intermediair, door scholing en de ontwikkeling en uitvoering van activiteiten met behulp van De Cultuur Loper. In 2016 hebben alle 27 gemeenten hun deelname aan de regeling volgens afspraak voortgezet en hebben zij aan hun, in de overeenkomst met Kunstbalie opgenomen, verplichtingen voldaan. 22