Pijn bij ouderen Prof.dr. WP (Wilco) Achterberg Hoogleraar Institutionele Zorg en Ouderengeneeskunde Afdeling Public health en Eerstelijnsgeneeskunde
Disclosure belangen (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk Geen / Zie hieronder Bedrijfsnamen pijn V&VN 2
Richtlijn september 2011, \ update 2016 Deel 1 RL samenvatting, overzicht aanbevelingen en medicatietabellen Deel 2 RL: integrale tekst RL Deel 3 RL bijlagen Folder Ouderen & pijn Handleiding V&V Tips over ouderen & pijn www.verenso.nl www.nvam.nl w.p.achterberg@lumc.nl pijn V&VN 3
pijn V&VN 4
De uitdaging. pijn V&VN 5
pijn V&VN 6
Wat ga ik met u delen? Meer of minder pijn? Meer of minder pijnstilling nodig? Waar specifiek mee rekening te houden? pijn V&VN 7
Ouderen hebben meer chronische pijn 50 25-65% 17-50% 25-56% 40 7-37% 30 20 Blyth et al. 2001 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Age pijn V&VN 8
Ouderen met chronische (Non-cancer) pijn: worden al onderbehandeld! Landi et al. Arch Int Med 2001; 161: 2721-24 pijn V&VN 9
Waarom krijgen ouderen (ook met kanker) minder pijnstillers? Hogere pijndrempel? Stoicijns? Klagen liever niet Lage verwachtingen medicatie Vaker negatief tov opioiden Andere tumoren? Minder agressieve behandeling? Door communicatie/cognitie rapportage minder mogelijk pijn V&VN 10
Niet horen, niet zien, niet behandelen: ageism pijn V&VN 11
12 pijn V&VN
Communicatie bij verval cognitie Helder, kan goed communiceren??? Communiceren niet mogelijk en/of ernstige cognitieve beperking pijn V&VN 13
Is er bewijs voor onderbehandeling bij dementie? pijn V&VN 14
Ook minder morfine na heupfractuur! 15 pijn V&VN 15
Meten van pijn Cognitieve metingen Zelfrapportage (VAS, NRS, VDS, FPS) Gedragsmatige metingen observatie van gedrag pijn V&VN 16
Pijngedragsobservatie instrumenten DS-DAT (Hurley 1992) ADD (Kovach 1999) CNPI (Feldt 2000) PAEP (Manfredi 2003) PAINAD (Warden 2003) PADE (Villanueva 2003) Abbey (Abbey 2004) PACSLAC-D (Fuchs-Lacelle 2004, Zwakhalen) DOLOPLUS 2 (Lefebvre-Chapiro 2001) NOPPAIN (Snow 2004) MOBID en MOBID-2 (Husebø 2006-2010) ECPA (Morello 2007) REPOS (van Herk,thesis) pijn V&VN 17
Pijnobservatielijst, de PACSLAC-D * Indicatie voor pijn; score >= 4 pijn V&VN 18
Facial expressions pain Combination : - Omlaag bewegen wenkbrauw (eye brow lowers) - Omhoog bewegen wangen (cheek area raised) - Ogen vernauwen (Eye lids tighten/close) - samenknijpen neus (wrinkling of the nose) - Bovenlip om hoog bewegen - Openen van de mond (lips tightened/closed., Opening of the mouth) pijn V&VN 19
samenknijpen neus Facial expressions of pain pijn V&VN 20 Hadjistavropoulos, 2000,2002, 2007 Kunz et al. 2007, 2008
Gedragsuiting bij pijn Meer pijn-gerelateerd gedrag bij toenemende dementie? Matig ernstige cognitieve stoornissen Ernstige cognitieve stoornissen Milde cognitieve stoornissen cognitie pijn V&VN 21
Waarom twijfelt de dokter? Veiligheid.. Kunnen het niet zeggen.. fysiologische & farmacologische Veranderingen bij veroudering Farmacokinetica Farmacodynamica analgetica & overige medicatie Kwetsbaarheid en cognitie Multimorbiditeit Polyfarmacy Bijwerkingen interacties Pijn komt veel voor meer medicatie 15 tot 50% Meer ziekenhuisopnames pijn V&VN 22
Veiligheid - Over het algemeen Start Low, go slow Farmacokinetisch (volume, afbraak) Farmacodynamisch & anatomisch: Grotere gevoeligheid brein & andere organen: pas op NSAID, Tramadol, Codeine! Maar, soms ook hoger? pijn V&VN 23
Placebo effect? 24 pijn V&VN
Gewone pijn (Nociceptief) & neuropathische ( Zenuw ) pijn Neuropathisch Diabetes Gordelroos Fantoompijn Aangezichtspijn Centrale pijn 25 pijn V&VN
Toediening morfine 26 pijn V&VN
Pleisters: voor/nadelen Zeer vriendelijke toediening Gereguleerde afgifte Werking pas na 12-24 uur Werking afh van doorbloeding huid Gemedieerd door oa zweten/koorts Houdt geen rekening met pijn-pieken oa tijdens verzorging 27 pijn V&VN
Gevolgen van pijn pijn V&VN 28
Kijk ook naar/behandel gevolgen Ergotherapie, fysiotherapeutie, psychologie kunnen kwetsbare ouderen steunen bij handhaven van functioneren, welzijn en participatie Zorg voor optimale leef- en (i)adl omstandigheden waarbij de patiënt niet wordt over- of onderprikkeld Psychosociale interventies zoals snoezelen kunnen pijnbeleving positief beïnvloeden bij mensen met milde tot ernstige cognitieve beperkingen pijn V&VN 29
Afsluitende mee-naar huis nemers Wees alert op pijn bij ouderen, vraag daar ook regelmatig naar! Wees alert op aspecifieke uitingen van pijn, bijvoorbeeld gedragsverandering Maak gebruik van een pijn-observatieinstrument, zoals de PACSLAC-D Wees niet te terughoudend met het gebruiken van pijnmedicatie (maar pas op voor Tramadol, Codeine en NSAID s!) En evalueer! Denk daarnaast ook aan overige interventies, zoals ergotherapie en fysiotherapie Bedenk, voor het geven van bijvoorbeeld antipsychotica bij probleemgedrag, ook eens aan pijn als mogelijke oorzaak Zie: Multidisciplinaire richtlijn Pijn bij kwetsbare ouderen. pijn V&VN 30
Aandacht voor de mantelzorger 31 pijn V&VN
32 pijn V&VN
Dank aan mijn pijnteam Senioren: Monique Caljouw, Margot de Waal, Jenny van der Steen Junioren/promovendi: Annelore van Dalen-Kok (pijn & functioneren) Marjoleine Pieper (pijn en gedrag) Maartje Klapwijk (kwaliteit leven en sterven) Carolien de Vries (pijn bij Afasie) Leonoor van Dam van Isselt (pijn COPD) Charlotte Griffioen (opioiden en dementie) Torstein Habiger (pijn en psychose) Vragen? W.p.achterberg@lumc.nl pijn V&VN 33