FOSOVET - COFETIS vzw Federaal Overleg voor het Sociaal Vertalen en Tolken beroepsprofiel van sociaal tolk
Inhoudsopgave: 1.EXACTE BENAMING... 3 2.BESTAANSREDEN... 3 3.DEFINITIE, DOMEIN EN AFBAKENING... 3 4.CONTEXTGEGEVENS... 5 A.Werkomstandigheden...5 B.Hulpmiddelen... 6 C.Graad van verantwoordelijkheid...7 D.Verwachte resultaten... 7 5.TAKENPAKKET...7 A.Voorbereidende taken...7 B.Uitvoerende taken...7 C.Ondersteunende taken...7 D.Organiserende taken... 8 6.ATTITUDES...8 7.KENNIS DIE MINIMALE BASIS VORMT VOOR HET GOED FUNCTIONEREN, EN COMPETENTIES... 8 8.DEONTOLOGIE...10 9.BIJZONDERE ARBEIDSOMSTANDIGHEDEN...10 10.OPLEIDING...10 11.HUIDIGE KNELPUNTEN... 10 12.TOEKOMSTIGE EVOLUTIES...11 13.HET GEWENSTE NIVEAU...11 14.ORGANISATIEVORM... 11 BIJLAGE... 12 2
Sociaal tolk 1. Exacte benaming 2. Bestaansreden Zoals de meeste landen maakt België een belangrijke sociale en culturele evolutie door. De immigratie van mensen met verschillende achtergronden leidt tot een veelheid aan talen en levensstijlen. Deze diversiteit is een uitdaging, in het bijzonder voor de openbare instellingen en hulp- en dienstverleners. Door sociaal tolken ter beschikking te stellen, vergemakkelijken de SVTD s 1 de toegang tot de bestaande diensten voor de cliënt, in een sfeer van gelijkwaardigheid en effectuering van rechten. 3. Definitie, domein en afbakening Definitie sociaal tolken Sociaal tolken is een vorm van tolken: waarbij de mondelinge boodschap getrouw en volledig omgezet wordt uit een brontaal naar een doeltaal; teneinde kwaliteitsvolle reguliere sociale en openbare dienst- en hulpverlening voor iedereen mogelijk te maken zodat het eenieder mogelijk wordt zijn/haar rechten zeker te stellen en zijn/haar plichten na te komen. Telefoontolken is een vorm van sociale tolkhulp waarbij de sociaal tolk het gesprek tussen opdrachtgever en cliënt telefonisch tolkt. Tolken ter plaatse is een vorm van sociale tolkhulp waarbij de sociaal tolk zich ter plaatse begeeft om de tolkopdracht tussen opdrachtgever en cliënt tot een goed einde te brengen. Domein In een context met een sociale dimensie en voor sectoren met een openbare of sociale doelstelling, zoals welzijns- en gezondheidssector, geestelijke gezondheidszorg, onderwijs, tewerkstelling en sociale huisvesting, opvang, onthaal en begeleiding van asielzoekers en openbare dienstverlening van de overheden in het kader van hun maatschappelijke opdrachten naar de inwoners toe. Het sociaal tolken moet de toegang tot de basisrechten waar maken en de gelijke kansen waarborgen. Ø Telefoontolken: Situaties waarbij het telefoontolken het meest is aangewezen: Gestructureerde gesprekken, dringende of crisissituaties, korte en informatieve gesprekken, geen gebruik van documenten, fysieke aanwezigheid niet nodig of onmogelijk, of als er te weinig tijd is om een afspraak te maken met een tolk die ter plaatse kan gaan. 1 Sociaal Vertaal- en Tolkendiensten 3
Ø Tolken ter plaatse: Alle gevallen waarbij de aanwezigheid van de tolk wenselijk is. Bijvoorbeeld: Moeilijke of ingewikkelde gesprekken; therapie, bemiddeling, begeleiding; emotioneel geladen gesprekken, aankondiging van slecht nieuws; gebruik van documenten, lange vragenlijsten; langdurige gesprekken; groepsgesprekken. Afbakening Aanverwante beroepen : Conferentietolk Intercultureel bemiddelaar Schrijftolk Gebarentolk 4
4. Contextgegevens A. Werkomstandigheden Telefoontolken Telefoontolken is niet plaatsgebonden, noch voor de sociaal tolk, noch voor de cliënt, noch voor de opdrachtgever. De tolk is niet fysiek aanwezig. De werktijden kunnen variëren. De telefonische tolkprestatie is vaak een korte en informatieve aangelegenheid. Elke prestatie (of elke aanvraag) wordt geregistreerd. Een gsm of vaste telefoon is noodzakelijk. De tolk zorgt voor een aangepaste werkomgeving (deontologie en geheimhouding moeten kunnen gerespecteerd worden, goede gsmontvangst, rustig, enz) Prestatieaanvraag: De SVTD ontvangt de aanvragen van de opdrachtgevers, behandelt en speelt de aanvraag (taal, tijdstip en duur, onderwerp) door aan de sociaal tolk. Voor de prestatie: De gespreksonderwerpen en de daarvoor gebruikte terminologie kunnen sterk verschillen van prestatie tot prestatie. De tolk bereidt zich, in de mate van het mogelijke, voor op de prestatie, naargelang het onderwerp en de sector. Voorbereiding is echter vaak onmogelijk. Tolken ter plaatse Tolken ter plaatse is plaatsgebonden, nl. aan de specifieke plaats waar de prestatie zich afspeelt. De tolk is fysiek aanwezig. De plaats van afspraak kan variëren en er kunnen tijdens eenzelfde dag verschillende afspraken op verschillende plaatsen gemaakt zijn. De tolken moeten soms lange afstanden afleggen om de prestatie te gaan leveren. De werktijden kunnen variëren. Elke prestatie (of elke aanvraag) wordt geregistreerd. Prestatieaanvraag: De SVTD ontvangt de aanvragen van de opdrachtgevers, behandelt en speelt de aanvraagfiche (taal, plaats, datum, tijdstip en duur, onderwerp, contactpersoon, ) door aan de sociaal tolk. Voor de prestatie: De gespreksonderwerpen en de daarvoor gebruikte terminologie kunnen sterk verschillen van prestatie tot prestatie. De tolk bereidt zich voor op de prestatie, naargelang het onderwerp en de sector. De sociaal tolk vermijdt, in de mate van het mogelijke, voorafgaande contacten met de cliënt. 5
Een voorbespreking is niet altijd noodzakelijk, wenselijk of haalbaar. Prestatie: De tolk krijgt aan het begin van elke opdracht de tijd om zijn positie, functie en tolktaal duidelijk te maken aan opdrachtgever en cliënt. Na de prestatie: Een nabespreking is niet altijd noodzakelijk, wenselijk of haalbaar. Een voorbespreking kan noodzakelijk of soms onontbeerlijk zijn, alsook presentatie van de aanwezige personen en hun functie. Prestatie: De sociaal tolk begeeft zich op eigen kracht naar de plaats waar de opdracht plaatsvindt. De tolk verduidelijkt zijn/haar beschikbaarheid (duur wordt vooraf afgesproken). De tolk krijgt aan het begin van elke opdracht de tijd om zijn positie, functie en tolktaal duidelijk te maken aan opdrachtgever en cliënt. De tolk voert enkel de functie van tolk uit. De tolk wordt bij voorkeur niet alleen gelaten met de cliënt. Indien dit wel het geval is, dan mag de tolk niet tussenkomen. De tolk plaats zich in een triadische positie ten opzichte van de cliënt en de opdrachtgever. Na de prestatie: Een nabespreking kan noodzakelijk of soms onontbeerlijk zijn. B. Hulpmiddelen Tijdens de opdracht: Notitieboekje Terminologielijsten Woordenboeken Schrijfgerief Telefoon (voor telefoontolken) Ter voorbereiding: Terminologielijsten Internet, databanken, documenten Woordenboeken Kranten, week- of maandbladen Telefoon Enz. 6
C. Graad van verantwoordelijkheid De verantwoordelijkheid voor de sociale tolkprestaties wordt gedeeld door de sociaal tolk, de SVTD en de gebruiker 2. Elke partij zorgt ervoor dat de prestatie zo goed mogelijk verloopt en het verwachte resultaat oplevert. De gebruiker en de cliënt zijn verantwoordelijk voor de inhoud en het verloop van het gesprek. D. Verwachte resultaten De effecten van de communicatie tussen de cliënt en de opdrachtgever zouden moeten dezelfde zijn als die van de communicatie die verloopt tussen twee mensen die dezelfde taal spreken. 5. Takenpakket A. Voorbereidende taken Beheren van de agenda; Raadplegen van teksten, documenten, informatiebronnen en terminologielijsten; Zich mentaal voorbereiden op de omstandigheden waarin de tolkopdracht plaatsvindt. B. Uitvoerende taken Tolken: zich vergewissen van de werkomstandigheden om een kwaliteitsvolle prestatie te leveren; volgens de deontologische code van het beroep; volgens de tolktechnieken; volgens de principes van efficiënte communicatie; in overeenstemming met het arbeidsreglement en/of werkafspraken tussen de SVTD en de tolk; terwijl hij/zij toeziet op de eigen fysieke en morele integriteit. C. Ondersteunende taken Bevorderen van de kwaliteit van het eigen werk: permanent bijscholen; aanvullen van terminologielijsten; in de mate van het mogelijke, deelnemen aan teamvergaderingen, supervisiesessies, uitwisselingen met collega's van kennis en good practices; opvolgen van ontwikkelingen in de sectoren waarvoor getolkt wordt. 2 Met gebruiker wordt bedoeld de dienst die een beroep doet op de SVTD. 7
D. Organiserende taken De werkafspraken van de SVTD respecteren. 6. Attitudes Assertiviteit en zelfzekerheid: o in de presentatie (functie en grenzen); o tijdens de mondelinge vertaling; o bij het afbakenen van zijn professionele en persoonlijke grenzen. Beroepsethiek en verantwoordelijkheidszin : op een professionele manier omgaan met de regels van het sociaal tolken tegenover de opdrachtgever, de cliënt, andere sociaal tolken en de sociaal tolkendienst. Empathie: zich inleven in de manier waarop de gesprekpartners zich uitdrukken, zodat de boodschap correct en genuanceerd overkomt. Gevoel voor organisatie: zelfstandig, zonder hulp of toezicht, de opdracht uitvoeren en gemaakte afspraken stipt nakomen. Loyaliteit: zich stipt houden aan de regels en afspraken tegenover de opdrachtgever, de cliënt, andere sociaal tolken en de sociaal tolkendienst. Steeds openstaan voor professionele verbetering: de wil hebben om te leren en zichzelf in vraag te stellen, zijn eigen grenzen kennen. Contactbereidheid en respectvolle houding: niet discrimineren, kunnen omgaan met verschillen, verdraagzaam zijn. Flexibiliteit: zich aan de specifieke eisen van elke opdracht aanpassen, zonder in te boeten aan assertiviteit en zonder de grenzen van de deontologische code te overschrijden. Hoge stressbestendigheid: omgaan met de emotionele lading die er tijdens een prestatie aan te pas kan komen; afstand kunnen nemen van zijn eigen ervaringen. Discretie en respecteren van de geheimhoudingsplicht. Doorzettingsvermogen. Nauwkeurigheid en striktheid. 7. Kennis die minimale basis vormt voor het goed functioneren, en competenties Mondelinge taalvaardigheid/taalkennis van één van de nationale talen en van de vreemde taal - minimum vereiste taalniveau is B2 (gevorderden/vantage) van het Common European Framework of Reference for Languages. In staat zijn om te voldoen aan de taalvereisten in overeenstemming met de criteria van het Common European Framework of Reference for Languages (niveau B2 - mondeling): o Luistervaardigheid o Spreekvaardigheid zie bijlage. 8
Leesvaardigheid in één van de nationale talen - minimum vereiste taalniveau is B2 (gevorderden/vantage) van het Common European Framework of Reference for Languages. Taalvereisten in overeenstemming met de criteria van het Common European Framework of Reference for Languages (niveau B2 - schrijven en lezen). o leesvaardigheid zie bijlage. Kennis van de praktijken en technieken om informatie op te zoeken: de technieken en instrumenten kunnen gebruiken om informatie op te zoeken. Kennis van de werkvelden om inzicht te hebben in de verschillende arbeidscontexten Kennis van de deontologische principes: de deontologische principes kunnen toepassen en respecteren. Kennis van de tolktechnieken: o Het gebruik van de ik-vorm kunnen toepassen o Consecutief kunnen tolken o Een goede notitietechniek kunnen hanteren o Reproductietechnieken kunnen toepassen: beschikken over luistervaardigheid en concentratievermogen kunnen analyseren kunnen memoriseren kunnen synthetiseren correct kunnen weergeven Kennis van de principes van de communicatie: o Verbale en non-verbale communicatie Obstakels in de communicatie tussen cliënt en gebruiker kunnen signaleren Zijn eigen non-verbale communicatie onder controle kunnen houden o Interculturele communicatie Obstakels in de communicatie tussen cliënt en gebruiker kunnen signaleren o De relevante communicatieprincipes De triadische relatie kunnen innemen en bewaren Op een professionele manier afstand kunnen nemen en bewaren Zich op een professionele manier kunnen voorstellen Kunnen stellen van de persoonlijke en professionele grenzen Kunnen omgaan met emoties Kennis van het arbeidsreglement en/of van de samenwerkingsafspraken: Kunnen nakomen van bestaande regels en afspraken. 9
8. Deontologie Geheimhouding Objectieve, volledige en getrouwe weergave van de boodschap Non-interventie Onpartijdigheid Grenzen stellen, interventie weigeren indien dit schadelijk is voor de kwaliteit van de interventie of indien de minimale ethische code niet gerespecteerd kan worden 9. Bijzondere arbeidsomstandigheden Onregelmatige werktijden: s'avonds of buiten de normale werkuren werken. Fluctuerend aantal en frequentie van de opdrachten. Stress door vaak emotioneel geladen inhoud van het gesprek. Het aantal opdrachten is afhankelijk van de taal. Veel verplaatsingen (bij tolken ter plaatse). De interventiesector varieert. 10.Opleiding De opleidingen worden niet allemaal op dezelfde manier georganiseerd. Dit is afhankelijk van de gemeenschap. De inhoud van de opleidingen moet de kandidaat in staat stellen om de competenties te verwerven die nodig zijn voor de uitvoering van het beroep. 11.Huidige knelpunten Opleiding nodig voor (sommige van) de huidige tolken. Problematische toegang tot de opleiding voor zij die geen gelijkwaardigheid van hun diploma hebben verkregen (Promotion Sociale). Slechte en ongelijke vergoeding. Precair statuut. Moeilijk om goede kandidaten te vinden die voldoen aan de aanwervingsvoorwaarden en die over de vereiste kwalificaties beschikken. Kandidaten vinden voor zeldzame talen. Het ontbreken van een opleiding binnen het reguliere onderwijs, waardoor de kandidaat-tolken uit heel diverse hoeken komen en slechts een beperkt aantal kandidaat-tolken aan het juiste profiel voldoen. Gebrek aan kandidaat-tolken die voldoen aan de vereiste competenties voor bepaalde talen Moeilijk om de tolken voor lange tijd aan zich te binden wegens precair statuut, vergoeding, enz. Huidige subsidies net voldoende om te overleven en de meest dringende zaken te behandelen. 10
12.Toekomstige evoluties De vraag naar bepaalde talen varieert naargelang de internationale en regionale situatie (politiek, globalisering, milieurampen, enz) en de migratiepolitiek. Mogelijke erkenning van het sociaal tolken (zowel het landschap, het instrument als de functie). Structurele financiering van de sector en de jobs. Oprichting van een belangenvereniging voor sociaal tolken. Binnen 10 jaar kan het profiel van kandidaat-tolken gewijzigd zijn, evenals de afstemming van dit profiel met die van de kandidaten. Erkenning van complementaire beroepen. 13.Het gewenste niveau Het gewenste niveau is het niveau B1c van Vlaams PC 329 of 4.1 van Franstalig PC 329, hetgeen overeenkomst met het bachelorniveau (of graduaat). Het opleidingsniveau dat overeenkomt met de competentievereisten is het bachelorniveau. 14.Organisatievorm De sociaal tolken moeten, ongeacht hun statuut, verbonden zijn aan een SVTD. Deze dienst garandeert de kwaliteit en de naleving van de deontologische principes, organiseert opleidingen, de supervisie van de sociaal tolken en beheert de aanvragen voor de prestaties die door de sociaal tolk zullen worden geleverd. De dienst behandelt ook de inkomende klachten. 11
BIJLAGE Bijlage 1 : taalniveau B2 van de Raad van Europa. Bron : http://www.coe.int/t/dg4/portfolio/?l=f&m=/main_pages/levelsf.html Globale beschrijving Zelfstandige gebruiker : Kan de essentiële inhoud van een ingewikkelde tekst en kan zowel de concrete als abstracte onderwerpen begrijpen, alsook een technische discussie betreffende zijn specialiteit. Dient met spontaniteit en vlotheid, met een non-native speaker te kunnen communiceren zonder spanningen. Schema voor zelfevaluatie : Luisteren Begrijpen Lezen Ik kan een langer betoog en lezingen begrijpen en zelfs complexe redeneringen volgen, wanneer het onderwerp redelijk vertrouwd is. Ik kan de meeste nieuws- en actualiteitenprogramma s op de tv begrijpen. Ik kan het grootste deel van films in standaarddialect begrijpen. Ik kan artikels en verslagen lezen over hedendaagse Spreken Interactie Productie thema s waarin de auteur een bepaalde stelling of standpunt inneemt. Ik begrijp hedendaags literair proza. Ik kan zodanig deelnemen aan een vloeiend en spontaan gesprek, dat normale uitwisseling met moedertaalsprekers redelijk mogelijk is. Ik kan binnen een vertrouwde context actief deelnemen aan een discussie en hierin mijn standpunten uitleggen en ondersteunen. Ik kan duidelijke, gedetailleerde beschrijvingen presenteren over een breed scala van onderwerpen die betrekking hebben op mijn interessegebied. Ik kan een standpunt over een actueel onderwerp verklaren en de voordelen en nadelen van diverse opties uiteenzetten. 12
Schema voor evaluatiecriteria van mondelinge vaardigheden: Bron: http://www.coe.int/t/dg4/portfolio/?l=f&m=/main_pages/illustrationsf.html Omvang Correctie Vlotheid Interactie Samenhang Beschikt over een breed gamma aan Beschikt over een hoge graad van Kan gedurende een lange tijd op een vlot tempo woordenschat om grammaticakennis. Maakt praten, men merkt geen duidelijke beschrijvingen geen fouten die leiden tot lange pauzes op ondanks te geven, zijn standpunt misverstanden en kan de het feit dat hij soms uit te drukken en zijn argumenten te formuleren zonder naar woorden te zoeken. fouten vaak zelf verbeteren. aarzelt en uitdrukkingen of zinsconstructies zoekt. Kan zelf het woord nemen of hij kan iemand te woord staan en hij kan een gesprek, indien dit moet, beëindigen ook al kan dit al eens wat moeizamer verlopen. Hij kan het verloop van het gesprek, binnen een vertrouwde context, vergemakkelijken door te bevestigen wat hij begrijpt, door de anderen aan te sporen, enz. Kan gebruik maken van een aantal voegwoorden om zijn zinnen samen te voegen op een duidelijke en coherente manier, hoewel hij tijdens lange gesprekken soms enkele "sprongen" kan maken. 13