GEZAMENLIJKE WOONLASTENAGENDA 2015 van BrabantWonen, Kleine Meierij, Zayaz, gemeente s-hertogenbosch en SHP
INLEIDING Via de woonlastenagenda maakt iedere partner in het woonlastenakkoord inzichtelijk en transparant wat hij bijdraagt aan het woonlastenvraagstuk en aan de afspraken die we hierover met elkaar gemaakt hebben. De partners leggen op deze wijze verantwoording af aan elkaar en aan de stad. Het woonlastenakkoord is immers niet vrijblijvend. De partners in het woonlastenakkoord zijn: de gemeente s-hertogenbosch, BrabantWonen, Kleine Meierij, Zayaz en het Stedelijk Huurders Platform (SHP). De woonlastenagenda bestaat uit een algemeen deel en een specifiek deel per partner. Dit document betreft het algemene deel, dat bestaat uit: 1. De (actuele) gezamenlijke woonlastenagenda 2015 2. Rollen en verantwoordelijkheden per partij Elke partner heeft daarnaast een specifieke woonlastenagenda, waarin de eigen inzet wordt geconcretiseerd. Deze agenda s staan op de websites van de partners en op de campagnewebsite www.. Voor het SHP is geen nadere duiding van activiteiten en projecten opgenomen. Het SHP is ondersteunend aan het totaal vanuit de omschreven rollen en verantwoordelijkheden. Daarop is het SHP aanspreekbaar. De woonlastenagenda is geen statisch gegeven. Passend in de bewegingen die in het woonlastenakkoord geschetst worden, kunnen maatregelen en instrumenten wijzigen en kunnen nieuwe initiatieven/ projecten worden opgestart en andere eindigen.
1. DE (ACTUELE) GEZAMENLIJKE WOONLASTENAGENDA 2015 Het woonlastenakkoord is nog vers. Op 16 april 2014 zijn de deelnemende partners samen op weg gegaan. Dit heeft al tot diverse gezamenlijke initiatieven geleid. Initiatieven, waarvan de eerste ervaringen en evaluaties doorgaans positief zijn. Initiatieven die het dus verdienen om verder hun uitwerking te krijgen in 2015. De woonlastenagenda 2015 bevat dan ook geen grote nieuwe projecten, maar bouwt voort op wat we gezamenlijk al hebben ingezet. Het is bovendien nog te vroeg om al nieuwe, concrete gezamenlijke instrumenten te introduceren in het kader van de woonlastenaanpak. Instrumenten moeten een antwoord bieden op de problematiek die zich in de dagelijkse praktijk voordoet. En juist die problematiek zijn we met elkaar aan het doorgronden. Dit betekent niet dat we een jaar lang stil zitten. We reserveren een klein budget om waar nodig snel een volgende stap te kunnen zetten in het ontwikkelen van nieuwe/andere oplossingen en instrumenten. Kortom: We hebben gezaaid en moeten er nu voor zorgen dat we de komende jaren kunnen gaan oogsten. In lijn met het woonlastenakkoord worden in 2015 de volgende gezamenlijke acties opgepakt of voortgezet. PILOT WOONLASTENCOACH/BREDE WOONLASTENAANPAK Doel pilot (Stimuleren van) een actieve uitwisseling van kennis, ervaring en ideeën tussen de woonlastencoaches van de gemeente, praktijkmedewerkers van de corporaties en van andere partners, die de brede woonlastenaanpak in praktijk brengen, zodat: ingebrachte casussen vaker tot oplossingen leiden; meer overzicht ontstaat over het totale palet aan inzetbare oplossingen en mogelijkheden bij woonlastenproblematiek; bestaande oplossingen en regelingen beter onderling worden verbonden; het palet aan oplossingsrichtingen vanuit de dagelijkse praktijk gaat groeien; inzicht ontstaat in knelpunten en hiaten in het bestaande aanbod en in belemmerende wet- en regelgeving en deze regels/procedures waar nodig ter discussie worden gesteld; vanuit de praktijk ideeën ontstaan voor nieuwe of andere oplossingen, maatregelen en instrumenten als basis voor de doorontwikkeling van de woonlastenaanpak; het partnernetwerk rondom woonlastenproblematiek vanuit de praktijk verder verbreed wordt. 3
Onze inzet voor 2015 We breiden de casuïstiek verder uit, zowel in termen van aantallen als diversiteit. Dit is nodig om conclusies te kunnen trekken ten aanzien van hiaten in het bestaande ondersteuningsaanbod, belemmeringen en knelpunten in wet- en regelgeving en in werkwijzen en tot slot effectieve oplossingen en maatregelen. We stimuleren praktijkmedewerkers om in 2015 actief contact te leggen met partners die zij denken nodig te hebben in de woonlastenaanpak (te verbreden). We organiseren eind februari 2015 in samenwerking met Futura een snelkooksessie, waarin onze praktijkwerkers 24 uur met elkaar aan de slag gaan om vanuit het perspectief van de burger en samen met medewerkers van partners die ertoe doen, creatieve oplossingen te ontwikkelen voor de woonlastenproblematiek van enkele specifieke doelgroepen. We organiseren in 2015 periodiek ontmoetingen en inspiratiesessies om medewerkers in het praktijknetwerk te ondersteunen en richten een digitaal platform in om tussentijds met elkaar ideeën en gedachten uit te wisselen. Dit alles in lijn met de behoefte bij de medewerkers zelf. We ontsluiten het groeiende overzicht aan oplossingen, instrumenten en voorzieningen in relatie tot woonlasten op een toegankelijke wijze, zowel voor medewerkers als voor huurders. We onderzoeken of we in onderlinge samenwerking tot een efficiëntere inrichting (volgens leanmethodiek, gericht op het voorkómen van verspillingen) kunnen komen van het incasso- en schuldhulpverleningsproces. Behaalde resultaten in 2014 De gemeente heeft voor de zomer van 2014 twee (parttime) woonlastencoaches aangesteld, die inmiddels van een beperkt aantal huishoudens met een hoge woonlastendruk de situatie integraal in kaart hebben gebracht. Zij bespreken aan de keukentafel wat mensen zelf kunnen doen om hun (woon)lasten te verlagen, zij zorgen dat bestaande regelingen en voorzieningen optimaal ingezet worden en gaan na hoe corporaties, gemeente en anderen zouden kunnen bijdragen aan een oplossing, ook als dit afwijkt van het standaardbeleid. Hiertoe onderhouden zij nauwe lijntjes met medewerkers van de drie corporaties. Om dit contact tussen corporaties en gemeente (praktijk) op gang te brengen is in juni 2014 een kickoff georganiseerd, waarbij de bestuurders het doel van de pilot hebben toegelicht en hun commitment hebben uitgesproken. De bestuurders noemen zich sinds dat moment steungroep. Ook de corporaties zijn gestart om ieder enkele casussen bij de kop te pakken om deze nader te analyseren. Het contact tussen praktijkmedewerkers van gemeente en corporaties leidt in steeds meer situaties tot oplossingen voor de betreffende huurder. Het bij elkaar brengen van meerdere disciplines werpt op casusniveau zijn vruchten af. De eerste rode draden beginnen zich op basis van casuïstiek voorzichtig af te tekenen. Geleidelijk worden vanuit de praktijk contacten gelegd met andere partners, die relevant lijken in de aanpak van de woonlastendruk. 4
CAMPAGNE BEN JIJ JE WOONLASTEN DE BAAS? Doel gezamenlijke woonlastencampagne Bewustwording bij bewoners van de eigen woonlasten en de mogelijkheden om deze positief te beïnvloeden. Voor het voetlicht brengen van bestaande regelingen en voorzieningen, bijvoorbeeld gemeentelijke regelingen op het gebied van inkomensondersteuning. Een platform bieden aan bewoners om ideeën uit te wisselen voor lastenverlichting. Het mobiliseren van bewoners om zelf het gesprek met ons aan te gaan en met ideeën te komen voor woonlastenverlichting. Het op de kaart zetten van woonlasten- en armoedeproblematiek, zowel lokaal, regionaal als landelijk. Het mobiliseren van anderen (maatschappelijke organisaties, bedrijven, media) voor de woonlastenaanpak. Publiciteit voor de Bossche woonlastenaanpak. Verantwoording afleggen over onze inzet van het woonlastenakkoord, zowel individueel als gezamenlijk. Onze inzet voor 2015 We maken in 2015 de slag van zenden naar inspireren en mobiliseren van bewoners, elkaar en partners. We maken werk van storytelling als methodiek in de campagne en ondersteunen bewonersinitiatieven op dit terrein. We organiseren gezamenlijk enkele voorlichtingsbijeenkomsten Slimmer omgaan met geld naar het voorbeeld van Kleine Meierij in 2014 met Eef van Opdorp. We bedden de woonlastencampagne in onze eigen organisaties goed in, opdat klantcontacten optimaal worden aangewend om huurders/bewoners bewust te maken van hun totale lasten (bv via de rekenhulp betaalbaar wonen) en van de mogelijkheden voor lastenverlichting. We bedden de woonlastencampagne extern goed in. We maken een analyse van relevante partners in het kader van woonlasten en armoede en streven naar slimme koppelingen, met als doel om informatie en tips over (woon)lasten en armoede en over het ondersteuningsaanbod zo overzichtelijk en toegankelijk mogelijk te maken voor mensen en daarmee het gebruik en de waarde van de woonlastencampagne te vergroten. Behaalde resultaten in 2014 Landelijke media-aandacht voor woonlasten via het EO-televisie programma Dit is de dag. Gelijktijdig met de ondertekening van het woonlastenakkoord is de website www. in de lucht gegaan als hart van de woonlastencampagne. De website omvat voorlichting en tips, informatie over subsidies en toeslagen (landelijk en lokaal) en een rekenhulp betaalbaar wonen (i.s.m. Nibud) die mensen direct inzicht geeft in de eigen woonlastendruk. Ook via tal van andere kanalen hebben we aandacht gevraagd voor woonlasten(problematiek) (stickers op onderhoudsbussen, uitdeelkaarten, flyers, social media e.d.). We hebben een start gemaakt met storytelling via een rubriek in De Bossche Omroep. Bewoners vertellen hoe zij het hoofd boven water houden c.q. kracht hebben gevonden om ondanks hun financiële situatie toch niet bij de pakken neer te zitten. Bij elk artikel uit de serie wordt verwezen naar de campagne/website, de rekenhulp en de woonlastencoach van de gemeente. 5
WOONSERVICE EN WOONRUIMTEVERDELING Doel WoonService en woonruimteverdeling Via WoonService en de regels die we hanteren voor woonruimteverdeling dragen we optimaal bij aan de bewustwording over woonlasten en aan feitelijke woonlastenreductie. Onze inzet voor 2015 We evalueren de nieuwe regels voor woningtoewijzing die per 1 juli 2014 zijn ingevoerd onder meer op hun effect voor de woonlasten. We ontwikkelen de rekentool woonlasten via WoonService door, zodat straks ook een relatie met het inkomen wordt gelegd. Woningzoekenden krijgen op maat een indicatie van hun verwachte woonlastendruk, zodat zij een nog beter afgewogen keuze kunnen maken bij het zoeken van een huurwoning. We creëren voor schrijnende situaties via de urgentieregeling ruimte in de regels voor woonruimteverdeling om verhuizing naar een goedkopere woning mogelijk te maken. Parallel daaraan analyseren we of we woningruil actiever kunnen gaan toepassen in het kader van de woonlastenaanpak. Behaalde resultaten in 2014 Per 1 juli 2014 zijn de regels voor woningtoewijzing gewijzigd. De woningvoorraad onder de eerste aftoppingsgrens is voortaan uitsluitend toegankelijk voor huishoudens uit de primaire doelgroep (huishoudens die op grond van hun inkomen recht hebben op huurtoeslag), zodat er voor de laagste inkomensgroepen voldoende goedkope woningen beschikbaar zijn. Sinds medio november 2014 worden via WoonService de totale woonlasten (dus ook verwachte energielasten en gemeentelijke lasten voor verschillende huishoudensamenstellingen) inzichtelijk gemaakt voor de betreffende woning. Doel is dat mensen een bewustere keuze gaan maken om wel of niet op een bepaalde woning te reageren. 6
GEZAMENLIJKE MONITORING We monitoren onze aanpak gezamenlijk We monitoren om de drie jaar de ontwikkeling van de woonlasten op stedelijk niveau, uitgesplitst naar primaire en secundaire doelgroep. Dit op een zodanige manier dat de cijfers te vergelijken zijn met de cijfers in de rapporten die in 2010 en 2013 door RIGO zijn opgesteld. Daarnaast monitoren we de belangrijkste initiatieven van ieder van ons. We bepalen telkens aan het begin van het jaar welke projecten we gaan monitoren. We meten daarbij de effecten op drie niveaus: 1) de effecten op de woonlasten, 2) de effecten ten aanzien van het versterken van het zelfoplossend vermogen van huishoudens en 3) de leereffecten voor het organiserend vermogen van partijen. Jaarlijks bespreken we de voortgang op het woonlastenakkoord met de stad. Daarvoor ontwikkelen we op basis van bestaande parameters bij organisaties een monitor om het debat over de woonlasten te kunnen voeren. Resultaten van de monitor vormen input voor de stedelijke discussie. Deze discussie kan ook een onderdeel zijn van bewustwordingscampagnes rondom thema s in de woonlastenaanpak. Door deze werkwijze kunnen we de voortgang van de woonlastenagenda (zowel gezamenlijk als individueel) volgen en de resultaten en effecten van de inzet (van ieder individueel en gezamenlijk) afzetten tegen de ambitie en bewegingen uit het woonlastenakkoord (middel om te sturen en te verantwoorden). Onze inzet voor 2015 We ontwikkelen de woonlastenmonitor/factsheet door om de woonlastenontwikkeling in de stad te kunnen volgen. We ontwikkelen een monitor op project-/activiteitenniveau. De uitkomsten gebruiken we voor de bestuurlijke verantwoording aan elkaar en aan de stad. Behaald resultaat in 2014 Er is een eerste proeve van een woonlastenmonitor/factsheet ontwikkeld. Deze had met name tot doel om de stedelijke ontwikkeling van de woonlasten in kaart te brengen. TOT SLOT Om onze ervaringen vanuit de woonlastenaanpak en de woonlastenagenda ook landelijk spin-off te laten hebben, brengen we onze kennis en ervaringen actief naar buiten. Ook onderhouden we hiertoe het contact met het Ministerie, dat we het afgelopen jaar hebben opgebouwd in het kader van de woonlastenaanpak. Deze gezamenlijke woonlastenagenda is richtinggevend voor de op te pakken activiteiten in 2015. Daarnaast blijven we ook actief de blik naar buiten richten. Daar waar zich kansrijke ontwikkelingen voordoen of nieuwe effectieve projecten of instrumenten opduiken, pluggen we deze waar mogelijk in. 7
2. OVERZICHT ROLLEN EN VERANTWOORDELIJKHEDEN TEN AANZIEN VAN WOONLASTEN GEMEENTE De gemeente s-hertogenbosch is, in de persoon van de wethouder Wonen, het bestuurlijk boegbeeld voor het woonlastenvraagstuk. De gemeente maakt afspraken met onder andere de corporaties op het gebied van betaalbaarheid, gestoeld op het gemeentelijk woonbeleid. De gemeente is medeverantwoordelijk voor bewustwording en voorlichting aan bewoners, bijvoorbeeld op het gebied van energiezuinig gedrag. De gemeente zet hiertoe actief haar vele communicatiekanalen in, die haar ter beschikking staan. De gemeente voorziet in een aantal inkomensondersteunende regelingen en voert deze ook uit. Daarnaast subsidieert de gemeente diverse fondsen die aan de laagste inkomensgroep ondersteuning bieden, met name gericht op het bevorderen van de participatie. De gemeente heeft directe invloed op de woonlasten via de gemeentelijke belastingtarieven en het kwijtscheldingsbeleid. De gemeente zet het kwijtscheldingsbeleid maximaal in om de meest kwetsbare groepen financieel te ondersteunen. De gemeente is uitvoerende partij in schuldhulpverlening en schuldsanering. De gemeente heeft een uitvoerende rol in het kader van diverse wetten, waaronder de Wet Werk en Bijstand/Participatiewet en de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Op grond van deze uitvoerende taken heeft de gemeente een belangrijke preventieve en signalerende functie. De gemeente doet er binnen haar rol en mogelijkheden alles aan om te voorkómen dat huishoudens in de financiële problemen geraken. Daar waar dit toch gebeurt of dreigt te gebeuren zet de gemeente haar instrumentarium en netwerk in om tot een passende oplossing te komen. De gemeente faciliteert initiatieven en projecten van bewoners en partners, door het organiseren van menskracht en expertise, het beschikbaar stellen van financiële middelen en/of het wegnemen van belemmeringen vanuit bestaande regelgeving. De gemeente verbindt de verschillende beleidsterreinen, die gerelateerd zijn aan het woonlastenvraagstuk, onder andere.: woonbeleid, armoedebeleid, energiebeleid. 8
CORPORATIES Het bestaansrecht van corporaties is gelegen in het bieden van betaalbare huisvesting aan mensen die daartoe zelf niet in staat zijn. Daartoe voeren corporaties portefeuillebeleid en als afgeleide daarvan bijvoorbeeld huurbeleid en onderhouds- en energiebeleid. Woonlasten maken bij te nemen beslissingen steeds integraal deel uit van het afwegingskader. Corporaties kunnen hun keuzes verantwoorden vanuit woonlastenoptiek. Werken aan betaalbare huisvesting gaat niet alleen over acties/ maatregelen in het hier en nu (gericht op de zittende huurders), maar ook over de langere termijn (en daarmee over toekomstige huurders). De Bossche corporaties zijn steeds op zoek naar een goed evenwicht tussen de korte en lange termijn doelstellingen. Temeer nu zij geconfronteerd worden met een aanzienlijke afdracht van de huurinkomsten aan het Rijk. Zij voeren hierover actief het gesprek met belanghebbenden en maken hun keuzes transparant. Om de doelgroepen die zijn aangewezen op de sociale huurwoningvoorraad betaalbaar te kunnen huisvesten, garanderen de woningcorporaties dat de gelaagdheid (in termen van woonlasten, dus huur- en energielasten) van de sociale huurwoningvoorraad zich verhoudt tot de omvang en inkomensopbouw van de doelgroepen. Jaarlijks wordt inzichtelijk gemaakt hoe de woningvoorraad zich in omvang en gelaagdheid ontwikkelt in relatie tot de ontwikkeling van de doelgroep. De corporaties doen er binnen hun rol en mogelijkheden alles aan om te voorkómen dat huishoudens als gevolg van te hoge woonlasten in de financiële problemen geraken. Daar waar dit toch gebeurt of dreigt te gebeuren zetten de corporaties hun instrumentarium en hun netwerk in om tot een passende oplossing te komen. De corporaties hebben een belangrijke rol in de verdere verduurzaming van de Bossche woningvoorraad en verbeteren daartoe tot en met 2018 naar verwachting 2.370 woningen. De verbeteringen aan de woningen zullen minimaal in lijn liggen met de verbeteringen van de afgelopen jaren (zie onderstaande tabel). Door onder andere toepassing van nieuwe, innovatieve concepten en businessmodellen is de intentie om waar mogelijk extra stappen te zetten. Eind 2008 Eind 2013 Eind 2014 Label A, A+, A++, B 13% 29% 32% (7.284 van 23.045) Label C, D 53% 52% 50% (11.457 van 23.045) Label E, F, G 34% 19% 17% (4.021 van 23.045) Onbekend 1% (283 van 23.045) De corporaties geven waar mogelijk keuzes en mogelijkheden aan huurders om zelf invloed uit te oefenen op hun woonlasten, bijvoorbeeld middels keuzepakketten/modules. De corporaties vervullen een actieve rol als het gaat om bewustwording van en voorlichting aan huurders. De corporaties hebben een belangrijke rol in preventie en vroegtijdige signalering van woonlastenproblematiek, via de vele klantcontacten die zij hebben. De corporaties stimuleren en faciliteren waar mogelijk initiatieven en ideeën van huurders, gericht op het verlagen van de woonlasten. 9
SHP Het SHP maakt de achterban bewust van de eigen rol en verantwoordelijkheid ten aanzien van de woonlasten, van de mogelijkheden om de woonlasten te beïnvloeden en van de ondersteuningsmogelijkheden door de deelnemende partners aan het woonlastenconvenant. Het SHP stimuleert de achterban om woonlastenproblematiek in de eigen omgeving actief te signaleren en huurders te adviseren hierover in gesprek te gaan met één van de partners. Het SHP mobiliseert huurders om met ideeën en initiatieven te komen. Het SHP signaleert belemmeringen en hiaten in het huidige aanbod. Het SHP houdt de corporaties en gemeente een spiegel voor ten aanzien van het woonlastenvraagstuk. Het SHP ondersteunt de experimenten en initiatieven van de partners door actief verbindingen te leggen met de achterban. 10